बसंत पंचमी हा हिंदू दिनदर्शिकेनुसार दरवर्षी माघ महिन्यात साजरा केला जाणारा महत्त्वाचा भारतीय सण आहे. माघ महिन्याच्या पाचव्या दिवशी साजरा केला जाणारा हा दिवस ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार फेब्रुवारी किंवा मार्च महिन्यात येतो. ज्ञानाचे प्रतीक आणि वसंत ऋतुची सुरुवात देवी सरस्वतीच्या उपासनेमध्ये या दिवसाचे महत्त्व आहे.
बसंत पंचमी साजरी करण्याचे पौराणिक कारण
प्रचलित मान्यतेनुसार या सणाची सुरुवात आर्य काळात झाली. आर्य लोक सरस्वती नदी ओलांडून खैबर खिंडीतून भारतात स्थलांतरित झाले. आदिम सभ्यता असल्याने त्यांचा बहुतांश विकास सरस्वती नदीच्या काठावर झाला. अशा प्रकारे, सरस्वती नदी सुपीकता आणि ज्ञानाशी संबंधित आहे. तेव्हापासून हा दिवस साजरा केला जातो.
पौराणिक कथेनुसार या दिवसाचा संबंध लोकप्रिय कालिदास कवी यांच्याशी आहे. एका सुंदर राजकन्येशी कपटाने लग्न केल्यावर, राजकन्येने त्यांना बिछान्यातून बाहेर काढले कारण तिला कळले की ते मूर्ख आहे. यानंतर कालिदासने आत्महत्या करण्यास निघाले, त्यावर सरस्वती पाण्यातून बाहेर आली आणि त्यांना तिथेच स्नान करण्यास सांगितले. पवित्र पाण्यात डुबकी घेतल्यानंतर कालिदास शहाणे झाले आणि त्यांनी कविता लिहायला सुरुवात केली. अशा प्रकारे, ज्ञान आणि शिक्षणाची देवी माँ सरस्वतीची पूजा करण्यासाठी बसंत पंचमी साजरी केली जाते.
या उत्सवाचे आधुनिक स्वरूप
आजच्या काळात वसंत ऋतूच्या आगमनानिमित्त शेतकरी हा सण साजरा करतात. हा दिवस भारताच्या उत्तर भागात मोठ्या प्रमाणात साजरा केला जातो. येथे लोक ब्राह्मणांना भोजन देतात आणि देवी सरस्वतीच्या नावाने विधी करतात.
पिवळा रंग हा सणाशी संबंधित मुख्य रंग आहे, त्याची उत्पत्ती या काळात पंजाब आणि हरियाणामध्ये दिसणार्‍या मोहरीच्या शेतात आढळते. पतंग उडवणे देखील या उत्सवाशी संबंधित आहे. स्वातंत्र्य आणि आनंद साजरा करण्यासाठी या दिवशी लहान मुले तसेच प्रौढ देखील पतंग उडवतात.
या दिवसाशी संबंधित आणखी एक परंपरा म्हणजे तरुणांमध्ये अभ्यास सुरू करणे. लहान मुले सहसा या दिवसापासून लिहायला शिकू लागतात, असे मानले जाते की शाळेचे सत्र मार्च महिन्यात सुरू होते. या दिवशी पिवळ्या रंगाच्या मिठाईचे वाटप देखील केले जाते आणि लोक गरीबांना पुस्तके आणि इतर साहित्य दान करताना दिसतात.
उपसंहार
लहान पक्षी त्यांच्या मधुर संगीताने आपल्याला आनंदित करतात, जे आपले मनोरंजन देखील करतात. आमची हृदये आणि आत्मा कोकिळेच्या सुरेल गाण्यांनी भरून जातात. सर्व काही चमकदार आणि सुंदर दिसते. यामुळेच आपण बसंत पंचमी मोठ्या उत्साहात आणि आनंदात साजरी करतो. खेड्यापाड्यात, शेतात पिवळी मोहरी फुलून शेतांना सुंदर रूप मिळते. बागांमध्ये सुंदर रंगीबेरंगी फुले दिसतात.