अपरा एकादशी दरवर्षी वैशाख कृष्ण एकादशी या दिवशी साजरी केली जाते. या एकादशीला भगवान श्री विष्णू आणि त्यांचा पाचवा अवतार वामन ऋषी यांची पूजा केली जाते. अपरा एकादशीची कथा वाचा-
युधिष्ठिर म्हणू लागले की हे देवा! वैशाख कष्ण एकादशीचे नाव काय आहे आणि तिचे माहात्म्य काय आहे, कृपया सांगा?
भगवान श्रीकृष्ण म्हणू लागले की हे राजन ! ही एकादशी 'अचला' आणि 'अपरा' या दोन नावांनी ओळखली जाते. पुराणानुसार कृष्ण पक्षातील एकादशी ही अपरा एकादशी आहे, कारण ती अपार संपत्ती देणारी असते. हे व्रत पाळणारे लोक जगात प्रसिद्ध होतात.
या दिवशी भगवान त्रिविक्रमाची पूजा केली जाते. अपरा एकादशीच्या व्रताच्या प्रभावाने ब्रह्महत्या, भूतयोनी, इतरांची निंदा इत्यादी सर्व पापे दूर होतात. या व्रताचे पालन केल्याने व्यभिचार, खोटी साक्ष देणे, खोटे बोलणे, खोटे शास्त्र वाचणे किंवा बनवणे, खोटा ज्योतिषी बनणे, खोटा डॉक्टर बनणे इत्यादी सर्व पापांचा नाश होतो.
जे क्षत्रिय युद्धातून पळून जातात ते नरकात जातात, पण अपरा एकादशीचे व्रत करून त्यांना स्वर्गही मिळतो. जे शिष्य गुरूंकडून शिक्षण घेऊन त्यांची निंदा करतात, ते निश्चितच नरकात जातात. परंतु अपरा एकादशीचे व्रत केल्याने ते या पापातूनही मुक्त होतात.
कार्तिक पौर्णिमेला तिन्ही पुष्करांमध्ये स्नान करून किंवा गंगेच्या तीरावर पितरांना पिंडदान करून जे फळ मिळते ते अपरा एकादशीच्या व्रताने मिळते. मकर राशीच्या सूर्यामध्ये प्रयागराजमध्ये स्नान करणे, शिवरात्रीचे व्रत करणे, सिंह राशीतील गुरूमध्ये गोमती नदीत स्नान करणे, कुंभमध्ये केदारनाथ किंवा बद्रीनाथचे दर्शन घेणे, सूर्यग्रहणाच्या वेळी कुरुक्षेत्रात स्नान करणे, सुवर्ण किंवा अर्द्ध प्रसूता गौदान केल्याने जे फळ मिळते. यापासून तेच फळ अपरा एकादशीच्या व्रताने मिळते.
हे व्रत म्हणजे पापाचे झाड तोडण्याची कुऱ्हाड आहे. जसा पापाचे इंधन जाळण्यासाठी अग्नी, पापाचा अंधार घालवण्यासाठी जसा सूर्य, मृगांना मारण्यासाठी सिंह जसा. त्यामुळे मनुष्याने पापांची भीती बाळगून हे व्रत पाळले पाहिजे. अपरा एकादशीचे व्रत करून देवाची आराधना केल्याने मनुष्य सर्व पापांपासून मुक्त होऊन विष्णुलोकात जातो.
या संदर्भात प्रचलित आख्यायिकेनुसार, प्राचीन काळी महिध्वज नावाचा एक धार्मिक राजा होता. त्याचा धाकटा भाऊ वज्रध्वज अतिशय क्रूर, अनीतिमान आणि अन्यायी होता. तो आपल्या मोठ्या भावाचा द्वेष करायचा. त्या पाप्याने एका रात्री आपल्या मोठ्या भावाची हत्या केली आणि त्याचा मृतदेह एका जंगली पिंपळाच्या झाडाखाली पुरला.
या अकाली मृत्यूमुळे राजा त्याच पिंपळावर भूताच्या रूपात राहू लागला आणि अनेक दुष्कृत्ये करू लागला. एके दिवशी अचानक धौम्य नावाचा ऋषी तिथून निघाले. त्यांनी भूत पाहिलं आणि तपोबाळकडून त्याच्या भूतकाळ जाणून घेतले. त्यांच्या तपश्चर्येच्या बळावर त्यांना या दुर्घटनेचे कारण समजले.
ऋषींनी प्रसन्न होऊन त्या भूताला पिंपळाच्या झाडावरून काढून टाकले आणि इतर जगाच्या ज्ञानाचा उपदेश केला. दयाळू ऋषींनी स्वतः राजाच्या भूतापासून मुक्ती मिळवण्यासाठी अपरा (अचला) एकादशीचे व्रत केले आणि त्याच्यापासून मुक्त होण्यासाठी भूताला आपले पुण्य अर्पण केले. या सद्गुणाच्या प्रभावामुळे राजा भूत योनीतून मुक्त झाला. ऋषींचे आभार मानून दिव्य शरीर घेऊन पुष्पक विमानात बसून स्वर्गात गेला.
अशा प्रकारे अपरा एकादशीची कथा वाचल्याने किंवा ऐकल्याने मनुष्य सर्व पापांपासून मुक्त होतो. अपरा एकादशीचे व्रत केल्याने मनुष्याला अपार सुख प्राप्त होते, संपत्तीचे वरदान मिळते आणि सर्व पापांपासून मुक्ती मिळते.
अहो राजन! अपरा एकादशीची ही कथा मी जनहितासाठी सांगितली आहे. त्याचे वाचन किंवा श्रवण केल्याने मनुष्य सर्व पापांपासून मुक्त होतो.