जन्माष्टमी सणानंतर तीन दिवसांनी गाय आणि वासराची पूजा करण्याची परंपरा आहे. म्हणून कृष्ण पक्षातील द्वादशी ही गौवत्स द्वादशी म्हणून साजरी केली जाते. जे यावेळी 23 ऑगस्टला आहे. या दिवशी उपवास केला जातो. पण या दिवशी दूध पिले जात नाही. या दिवशी गायीच्या संपूर्ण दुधावर वासराचाच अधिकार असतो असे मानले जाते. त्यामुळे दुधापासून बनवलेल्या वस्तूही खाऊ नका. या व्रतामध्ये गाय आणि वासरासह भगवान श्रीकृष्णाचीही पूजा केली जाते. लोकपरंपरेनुसार, काही ठिकाणी कार्तिक महिन्यात दीपावलीच्या 2 दिवस आधी हा सणही साजरा केला जातो. पण उत्तर भारतातील बहुतांश भागात हे व्रत जन्माष्टमी सणानंतर पाळले जाते.
हे व्रत का करतात
या व्रतामध्ये घरातील महिला गाय आणि वासराची पूजा करतात. यानंतर ती आपल्या मुलांना प्रसाद म्हणून सुके खोबरे देते. हे व्रत विशेषतः माता आणि त्यांच्या मुलांच्या सुख आणि शांतीशी संबंधित आहे. असे मानले जाते की हे व्रत मुलांच्या उत्तम आरोग्यासाठी आणि दीर्घायुष्यासाठी केले जाते. हे व्रतही चांगले संतान मिळावे या इच्छेने केले जाते.
कसे केले जाते
या दिवशी स्त्रिया सूर्य उगवण्यापूर्वी स्नान करतात. त्यानंतर दिवसभरात कोणत्याही शुभ मुहूर्तावर गाय आणि तिच्या वासराची पूजा करावी. यासोबतच हिरवा चारा आणि रोटीसह इतर गोष्टी खाऊन गाई तृप्त होतात. अनेक ठिकाणी गाय आणि वासरू सजवले जातात. गाय व वासरू कोठेही न आढळल्यास चांदी किंवा मातीपासून बनवलेल्या गाय-वासरूचीही पूजा करता येते. गाईचे दूध आणि त्यापासून बनवलेल्या वस्तू या दिवशी खाल्ल्या जात नाहीत. बाजरीची रोटी आणि अंकुरलेले धान्य खास घरात बनवले जाते. त्याऐवजी म्हशीचे दूध वापरले जाते.
भविष्य पुराण :
भविष्य पुराणानुसार गायीला लक्ष्मीचे रूप मानले जाते. ब्रह्म गाईच्या मागे म्हणजेच गायीच्या पाठीमागे वास करतो. गळ्यात विष्णू आणि मुखात रुद्राचा वास असल्याचे मानले जाते. गाईच्या शरीराच्या मध्यभागी असलेल्या सर्व देवता आणि महर्षी छिद्रांमध्ये वास करतात. शेपटीत अनंत नाग, खुरातील सर्व पूजनीय पर्वत, गोमूत्रात गंगा व इतर पवित्र नद्यांचा भाग असल्याचे मानले जाते. लक्ष्मीजी शेणात विराजमान आहेत आणि सूर्य आणि चंद्र डोळ्यांत विराजमान आहेत.