रामायणाची कथा सर्वांनी ऐकली असेल. यामध्ये सीतेच्या शोधाच्या वेळी वानरसेनेला एका गुहेत तपस्विनी स्वयं प्रभाचे दर्शन झाले. जो हनुमानजींच्या माकड संघाचा सन्मान करते आणि त्यांना भोजन देते. लंकेला पोहोचण्यासाठी ती त्यांना आपल्या तपोबलासह समुद्रात घेऊन जाते. त्यानंतरच हनुमानजी संपातीच्या मदतीने सीतेचा पत्ता मिळवून लंकेला जातात. पण क्वचितच कोणाला माहित असेल की गुहेत तपश्चर्या करत असलेली प्रभा स्वतः कोण होती? अशा परिस्थितीत आज आम्ही तुम्हाला त्या प्रभाचीच गोष्ट सांगत आहोत.
स्वयंप्रभाची कथा
पंडित रामचंद्र जोशी यांच्या मते, स्वयंप्रभा ही भगवान विश्वकर्मा यांची कन्या हेमा हिची सखी होती. हेमाने आपल्या भक्तिमय नृत्याने आणि नामस्मरणाने भगवान शंकरांना प्रसन्न केले होते. भगवान शिव प्रसन्न झाले आणि त्यांनी तिला परमात्मलोक प्राप्तीचे वरदान दिले. हेमा जेव्हा आपल्या गुहेतून ब्रह्मलोकात जात होती, तेव्हा तिने आपल्या मित्र स्वयंप्रभालाही तपश्चर्याचा उपदेश केला. गुहेत राहून अखंड भगवान रामाचे ध्यान करावे, असे तिने सांगितले. प्रभू रामाचे दूत जेव्हा माता सीतेच्या शोधात गुहेत येतात तेव्हा त्यांना आदराने वागवले पाहिजे आणि प्रेमाने जेवण दिले पाहिजे. यानंतर भगवान रामाकडे जा आणि त्यांचे दर्शन घेऊन तुमचे जीवन यशस्वी करा. स्नेही हेमाचा सल्ला मिळाल्यावरच स्वयंप्रभाने त्याच गुहेत तपश्चर्या सुरू केली.
जेव्हा रावणाने सीतेला हरण केले तेव्हा वानरराजा सुग्रीवाच्या आज्ञेवरून वानर पक्ष चारही दिशांनी तिचा शोध घेऊ लागले. यापैकी हनुमानजी, अंगद आणि जटायू यांचा समूह सीतेचा शोध घेत स्वयंप्रभाच्या गुहेत पोहोचला. प्रभू रामाचा पक्ष जाणून प्रभाने स्वतः त्यांचे खूप मनोरंजन केले. मग त्याला समुद्रकिनाऱ्यावर सोडून लंकेला त्याच्या तपोबलासह पोहोचले. त्यानंतरच संपतीचा पत्ता सांगून हनुमानजी सीतेच्या शोधात लंकेला गेले. दुसरीकडे, प्रभा स्वतः प्रभू रामाकडे गेली आणि त्यांच्या दर्शनाने परमधाम प्राप्त झाला.