महर्षी रिभूंचे नाव भगवंताच्या परम भक्तांमध्ये आणि ऋषींमध्ये ठळकपणे घेतले जाते. महोपनिषद आणि भक्तमाल यासह अनेक हिंदू ग्रंथांमध्ये त्यांचा उल्लेख आहे. ते ब्रह्मदेवाच्या मानसपुत्रांपैकी एक होते, जो सदैव ब्रह्मतत्त्वात मग्न होते. कधीही कोणत्याही घरात, झोपडीत, आश्रमात राहिले नाही. त्यांनीच रावणाच्या काकाला म्हणजेच ऋषी पुलत्यसाचा मुलगा निदाघ याला ज्ञानाचा उपदेश केला.आज आपण त्याच ऋषीबद्दल जाणून घेऊया.
कोण होते रिभु ऋषी
पुराणात महर्षींना ब्रह्मदेवाचा मानसपुत्र म्हणून रिभू म्हटले आहे. सनतकुमार यांच्यासोबतच ते प्रथम तयार झाले. तपलोक येथे त्यांचे वास्तव्य असल्याचे सांगण्यात आले आहे. ते त्यांच्या भक्ती, ज्ञान, शांतता आणि पवित्रता यासाठी प्रसिद्ध आहे. गुरु परंपरेच्या प्रतिष्ठेचे रक्षण करण्यासाठी त्यांनी आपला भाऊ सनत्सुजात यांचा आश्रय घेतला होता. त्यांच्याकडून मंत्र ज्ञान आणि योगासने मिळाल्यानंतर ते सुखरूप जीवन जगू लागले. देहाला झोपडी मानून त्यांनी कधीही घर, आश्रम बांधला नव्हता. महोपनिषदाच्या पाचव्या अध्यायात त्यांनी आपल्या पुत्राला ज्ञान आणि अज्ञानाचा उपदेश केला.
रावणाच्या काकांना प्रवचन
ऋषी पुलस्य यांचा मुलगा आणि रावणाचे वडील विश्रवा यांचा भाऊ निदाघ यांनाही ऋषी रिभू यांनी ज्ञानाचा उपदेश केला होता. पुराणानुसार, एकदा भटकंती करताना रिभू पुलस्त्य ऋषींच्या आश्रमाकडे गेले होते. येथे त्यांचा मुलगा निदाघ हा वेदांचा अभ्यास करत होता. ऋषी ऋषींना पाहून त्यांनी त्यांना आदरपूर्वक नमस्कार केला. त्याची जिज्ञासा आणि भक्ती पाहून रिभूने त्याला ज्ञानाचा उपदेश केला. मायेच्या पाशात अडकून हे सर्व संसारी लोक आपले खरे स्वरूप विसरले आहेत, असे ते म्हणाले. या जीवनाचा खरा लाभ म्हणजे आत्मज्ञान. म्हणूनच भ्रमावर विजय मिळविल्यानंतर, वस्तूंच्या वर जा आणि स्वतःमध्ये स्थिर व्हा. महर्षी रिभूंना आपले गुरू बनवून निदाघ यांनी त्यांच्याकडून पुढील शिक्षण घेतले.पुढे त्यांच्या आज्ञेनुसार विवाह झाल्यावर गृहस्थ धर्माचे पालन करत स्वाभिमानी होतात.
Edited by : Smita Joshi