श्री भक्त विजय अध्याय २

श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीगोपालकृष्णाय नमः ॥

यावरी व्यासासी सांगे राजीवनयन ॥ त्वां कथिलीं पुराणें संपूर्ण ॥ त्यांचा अर्थ न कळे गहन ॥ अज्ञानजनां कलियुगीं ॥१॥

तूं जयदेवरूपें अवतार ॥ घेऊनि करीं जनांचा उद्धार ॥ ऐसें ऐकूनि नमस्कार ॥ व्यासें घातला साष्टांग ॥२॥

जगन्नाथक्षेत्रासमीप जाण ॥ तुंदुबिल्व ग्राम नामाभिधान ॥ ब्राह्मणवंशीं अवतार पूर्ण ॥ तेथें घेतला श्रीव्यासें ॥३॥

वर्णांमाजी उत्तम वर्ण ॥ चारी वर्णांत मुख्य ब्राह्मण ॥ तेथें पराशरनंदन ॥ अवतरलासे निजलीलें ॥४॥

दिवसेंदिवस थोर झाला ॥ मायबापीं व्रतबंध केला ॥ अभ्यास न करितां झाला ॥ सर्व शास्त्रीं निपुण पैं ॥५॥

तारागणांत न लोपे चंद्र ॥ कीं पक्षियांमाजी जैसा खगेंद्र ॥ कीं देवांमाजी इंद्र ॥ न लोपेचि सर्वथा ॥६॥

तापसियांमाजी शंकर जाण ॥ कीं यादवांमाजी रुक्मिणीरमण ॥ कनकामाजी जैसें रत्न ॥ लोपविलिया लोपेना ॥७॥

सेनेमाजी प्रतापशूर ॥ कीं आकाशांत जैसा दिनकर ॥ कीं थिल्लरांत समुद्र ॥ झांकिलिया झांकेना ॥८॥

अज्ञानांत निपुण श्रोता ॥ कीं हरिकीर्तनीं जैसा वक्ता ॥ पक्षीयांत राजहंस तत्त्वतां ॥ दुरूनि ओळखिती सुजाण  ॥९॥

रंकांमाजी जैसा राव ॥ कीं सकळ साधनांत शुद्धभाव ॥ तैसा ब्राह्मणवंशीं जयदेव ॥ निपुण वक्ता दिसतसे ॥१०॥

श्रुती शास्त्रें धुंडाळून ॥ पाहिलीं पुराणें संपूर्ण ॥ तयांमाजी मुख्य साधन ॥ हरिकीर्तन कलियुगीं ॥११॥

उद्धवासी सांगे रुक्मिणीरमण ॥ कलियुगीं करावें माझें भजन ॥ म्हणोनि जयदेवकवीनें कवन ॥ गीतगोविंद ग्रंथ केला ॥१२॥

पद्मपुराणींचा इतिहास ॥ त्यांत वर्णिला राधाविलास ॥ गोकुळीं क्रीडला जगन्निवास ॥ कृष्णावतारीं निजलीलें ॥१३॥

आधींच श्रीहरीचे गुण जाणा ॥ त्यावरी जयदेवें केली पद्मरचना ॥ सुवर्णाचिया कंकणा ॥ रत्नकोंदणीं बसविलें ॥१४॥

गीतगोंविंद ग्रंथ केला ॥ तो सकळ लोकीं लिहून नेला ॥ पाठ करूनि हरीची लीला ॥ घरोघरीं गाताति ॥१५॥

पुष्पें असतीं एके स्थळीं ॥ परी सुवास धांवे भूमंडळीं ॥ तैसाच ग्रंथ उर्वीस्थळीं ॥ गीतगोविंद प्रगटला ॥१६॥

तों जगन्नाथीं राजा एक ॥ नाम तयाचें सात्विक ॥ त्याणेंही ग्रंथ केला एक ॥ जयदेवस्वामीसारिखा ॥१७॥

त्या ग्रंथाच्या करूनि प्रती ॥ लोकांस पाठवी भूपती ॥ म्हणे पाठ करावा समस्तीं ॥ या ग्रंथाचा निर्धारें ॥१८॥

ऐसें ऐकोनि वर्तमान ॥ पंडित कोपले सर्वज्ञ ॥ जगन्नाथीं मिळूनि सर्व जन ॥ राजयासी बोलती ॥१९॥

म्हणती तुवां जो ग्रंथ केला ॥ तो तुझा तुजचि मानवला ॥ जयदेवाचे साम्यतेला ॥ आहे म्हणोनि जल्पसी ॥२०॥

तरी सर्वज्ञ जे का होती ॥ ते स्वमुखें कीर्ति न वर्णिती ॥ तूं सांगतोसी जनांप्रती ॥ माझा ग्रंथ पाथ करा ॥२१॥

विद्या आणि हरिकीर्तन ॥ गुरुमंत्र आणि ब्रह्मज्ञान ॥ पुष्पहार आणि महारत्न ॥ घ्या घ्या म्हणतां मोल तुटे ॥२२॥

कस्तूरी आणि मैलागिरी चंदन ॥ केशर आणि जवादी जाण ॥ उत्तम कविता चतुरपण ॥ स्वमुखें वर्णितां मूर्खत्व ये ॥२३॥

कन्या आणि मुक्ताफळ ॥ पुस्तक आणि उंच वस्त्र केवळ ॥ कृष्णागरु आणि मलयानिल ॥ लावणी लावितां मोल तुटे ॥२४॥

ब्राह्मण म्हणती नृपनाथा ॥ तुवां ग्रंथ केला वृथा ॥ चित्तीं धरिली अहंता ॥ जगन्नाथा न माने ॥२५॥

मग म्हणे नृपवर ॥ दोन्ही ग्रंथ आणा सत्वर ॥ श्रीजगन्नाथासमोर ॥ रात्रीं ठेवूं नेऊनि ॥२६॥

जयदेवें वर्णिले हरीचे गुण ॥ मीही तैसेंचि बोलिलों जाण ॥ जो हरीसी होईल अमान्य ॥ बाहेर टाकून देईल तो ॥२७॥

दोन्ही ग्रंथ आणोनि सत्वर ॥ ठेविले जगन्नाथासमोर ॥ कुलुप्तें घालोनि बाहेर ॥ पुजारी आले तेधवां ॥२८॥

दुसरे दिवशीं प्रातःकाळीं ॥ अवघी मिळोनि विप्रमंडळी ॥ कांकड आरतीसी ते वेळीं ॥ पुजारी आले राउळांत ॥२९॥

तों जयदेवाचा ग्रंथ उत्तम ॥ जवळी ठेवी पुरुषोत्तम ॥ राजाचा अवमानूनि परम ॥ टाकिला बाहेर देखती ॥३०॥

जयजयकारें पिटिली टाळी ॥ आनंदली विप्रमंडळी ॥ अधोवदन ते वेळीं ॥ खालीं पाहे नृपनाथ ॥३१॥

पंडित म्हणती राजयाला ॥ क्षीरनीरांचा निवाडा झाला ॥ वेदांत आणि कोकशास्त्राला ॥ साम्यता कैसी येईल ॥३२॥

राजहंस आणि काग ॥ कीं सर्वज्ञ पंडित आणि मांग ॥ बेगड आणि सुवर्ण चांग ॥ साम्यता कैसी येईल ॥३३॥

बाभूळ आणि चंदन ॥ कीं मैलागिरी आणि हिंगण ॥ सज्जन आणि दुर्जन ॥ साम्यता कैसी येईल ॥३४॥

साधु आणि निंदक ॥ कीं कपटी आणि भाविक ॥ इंद्र आणि रंक ॥ साम्यता केवीं होईल ॥३५॥

तैसें तुझें हें कवित ॥ आणि जयदेवाचा गोविंदगीत ॥ साम्यतेसी न ये निश्चित ॥ जगन्नाथें टाकिला ॥३६॥

ऐसें ऐकोनि नृपवर ॥ लज्जायमान झाला थोर ॥ श्रीजगन्नाथासमोर ॥ जाऊनि उभा राहिला ॥३७॥

जोडोनियां बद्धांजली ॥ देवासी म्हणे ते वेळीं ॥ आज तुझी बिरुदावली ॥ जगन्नाथा कळलीसे ॥३८॥

नाम तुझें पतितपावन ॥ तें असत्य वाटलें मजकारण ॥ एकाचा अव्हेर करून ॥ एकासी आपुलें म्हणविसी ॥३९॥

तूं सर्वां घटीं समसमान ॥ व्यापक अससी नारायण ॥ भक्त अभक्त दोघे जण ॥ तुझे सत्तेनें वर्तती ॥४०॥

सर्वां घटीं बिंबला अर्क ॥ कीं गाईव्याघ्रांसी जैसें उदक ॥ तैसा तूं यदुनायक ॥ सर्वां घटीं सारिखा ॥४१॥

शलभा आणि गरुडास ॥ समान जैसें आकाश ॥ तैसाचि तूं जगदीश ॥ सर्वां घटीं सारिखा ॥४२॥

अज्ञानी आणि शहाणे जाण ॥ मातेसी बाळक समान ॥ तैसा तूं पतितपावन ॥ सर्वां घटीं सारिखा ॥४३॥

राजा आणि रंग दीन ॥ दोघांसी सारिखें चांदणें जाण । तैसा तूं रुक्मिणीरमण ॥ सर्वां घटीं सारिखा ॥४४॥

जयदेवाचें मुखें बोलता ॥ तूंचि होसी जगन्नाथा ॥ आणि माझे देहीं चाळविता ॥ कोण अनंता सांगें मज ॥४५॥

ऐसें असतां जगन्नाथा ॥ तुवां टाकिलें माझिया ग्रंथा ॥ तरी मी प्राण देईन आतां ॥ ऐसें बोले नृपवर ॥४६॥

ऐसें ऐकोनि करुणावचन ॥ प्रसन्न झाला नारायण ॥ राजयाचें ग्रंथांतून ॥ चोवीस श्लोक घेतले ॥४७॥

जयदेवाचे ग्रंथीं लिहून ॥ तत्काळ ठेवी जगज्जीवन ॥ राजयाचें समाधान ॥ इतुकेन झालें तेधवां ॥४८॥

यावरी जगन्नाथक्षेत्रीं ॥ एक ब्राह्मण होता अग्निहोत्री ॥ त्याचे उदरीं पद्मावती ॥ कन्यारत्न जन्मलें ॥४९॥

पद्माक्षीऐसें जाण ॥ तिचें दिसे रूप लावण्य ॥ म्हणोनियां द्विजोत्तम ॥ नाम ठेवी पद्मावती ॥५०॥

ब्राह्मण विचारी मानसीं ॥ कन्या लावण्यगुणराशी ॥ तरी हे जगन्नाथासी ॥ मनोभावें अर्पावी ॥५१॥

रूपलावण्य देखोन ॥ तीस मागों येती द्विजोत्तम ॥ तयांसी सांगे ब्राह्मण ॥ कृष्णार्पण हे केली ॥५२॥

ऐसें कळलें सकळांस ॥ थोर जाहली दिवसेंदिवस ॥ स्वप्नीं जाऊनि जगन्निवास ॥ ब्राह्मणासी काय बोले ॥५३॥

जगन्नाथ म्हणे विप्रासी ॥ कन्या अर्पिली तुवां मजसी ॥ तरी मी बौद्धरूपें जनांसीं ॥ कलियुगांत राहिलों ॥५४॥

आतां जयदेव कवि पूर्ण ॥ माझाच अंश असे जाण ॥ सालंकृत कन्या दान ॥ तयालागीं अर्पावें ॥५५॥

ऐसें होतांचि स्वप्न ॥ चित्तीं हर्षला ब्राह्मण ॥ जयदेवस्वामीस पाचारून ॥ लग्ननिश्चय पैं केला ॥५६॥

ब्राह्मणीं घटितार्थ पाहिले ॥ गुण छत्तीसही उतरले ॥ सवेंच सकळ साहित्य केलें ॥ अलंकारांसमवेत ॥५७॥

देवाकतिष्ठा ब्राह्मण भोजन ॥ केलें निर्विघ्नाचें पूजन ॥ अंतःपट धरूनि ब्राह्मण ॥ मंगलाष्टकें बोलती ॥५८॥

केशवा नारायणा माधवा ॥ गोविंदा गोपाळा देवाधिदेवा ॥ मधूसूदना रे माधवा ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥५९॥

कृष्णा विष्णो वामना रामा ॥ भक्त कैवारिया गुणधामा ॥ बलिबंधना त्रिविक्रमा ॥ वधूवरांसी रक्षीं तू ॥६०॥

गोकुळपातला द्वारकावासी ॥ पंढरीशा हृषीकेशी ॥ जगत्पालका सद्गुणराशी ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥६१॥

वैकुंठवासिया रुक्मिणीरमणा ॥ क्षीरसागरीं शेषशयना ॥ भक्तपालका गुणनिधाना ॥ वधूवरांसी रक्षीं तूं ॥६२॥

राघवेशा अयोध्यावासी ॥ संकटीं रक्षिता निजभक्तांसी ॥ अष्टकें म्हणूनि ऐसीं ॥ लग्न लाविलें ब्राह्मणीं ॥६३॥

झाला एकचि जयजयकार ॥ वाद्यें वाजती अपार ॥ सोहळा करून दिवस चार ॥ जन वर्‍हाडी गौरविले ॥६४॥

असो आतां जगन्नाथीं ॥ जयदेवस्वामींनीं केली वस्ती ॥ नित्य हरीचे गुण वर्णिती ॥ कीर्तन करिती सप्रेम ॥६५॥

तंव एक होता सावकार ॥ प्रेमळ भाविक अति उदार ॥ जयदेवें पाहूनि अधिकार ॥ तयासी अनुग्रह दिधला ॥६६॥

अविश्वासी आणि कृपण ॥ पाहे लोकांचे दोषगुण ॥ परद्रव्याभिलाषी पूर्ण ॥ ऐसा शिष्य करूं नये ॥६७॥

अनाचारी परम खळ ॥ पितृद्रोही अति चांडाळ ॥ परदारालुब्ध केवळ ॥ ऐसा शिष्य करूं नये ॥६८॥

अति वाचाळ बहुभाषण ॥ जयासी नावडे हरिकीर्तन ॥ अनुभवाविण सांगे ब्रह्मज्ञान ॥ ऐसा शिष्य करूं नये ॥६९॥

वेदशास्त्रांचा विश्वास नाहीं ॥ संतवचन नायके कांहीं ॥ सर्वां भूतीं दया नाहीं ॥ ऐसा शिष्य करूं नये ॥७०॥

तैसा नव्हे सावकार ॥ परम भाविक अति उदार ॥ गुरुसेवेस्सी अति तत्पर ॥ कायावाचामनेंसीं ॥७१॥

जयदेवस्वामीसी विनंति करी ॥ तुम्हीं चलावें माझिये घरीं ॥ स्वामीस बैसवूनि रथावरी ॥ नगरा नेला आपुल्या ॥७२॥

श्रीहरीचें गुणकीर्तन ॥ आत्मचर्चा ब्रह्मज्ञान ॥ सत्समागमावांचून ॥ प्राप्त नव्हे सर्वथा ॥७३॥

क्षमा शांति दया पूर्ण ॥ निष्कामबुद्धि यज्ञ दान ॥ सत्समागमावांचून ॥ प्राप्त नव्हे सर्वथा ॥७४॥

औदार्य धैर्य निष्ठा ज्ञान ॥ प्राणायाम वज्रासन ॥ सत्समागमावाचून ॥ प्राप्त नव्हेचि सर्वथा ॥७५॥

म्हणोनि जयदेवस्वामींस ॥ सावकारें नेलें घरास ॥ सेवा करी रात्रंदिवस ॥ अति उल्हासेंकरूनियां ॥७६॥

जयदेवस्वामी तया नगरीं ॥ रात्रंदिवस कीर्तन करी ॥ जड अज्ञान दुराचारी ॥ तेही भक्तीसी लाविले ॥७७॥

एक मास तेथें राहून ॥ सावकारासी बोले वचन ॥ निरोप द्यावा आम्हांलागून ॥ जगन्नाथासी जावया ॥७८॥

जयदेवासी बोले सावकार ॥ माझे मस्तकीं ठेवा जी कर ॥ कृपा असों द्या सेवकावर ॥ निरंतर ऐसीच ॥७९॥

बैसवूनि कनकासनीं ॥ पूजा केली प्रेमेंकरूनी ॥ सावकार विचारी मनीं ॥ गुरुदक्षिणा काय द्यावी ॥८०॥

रत्नें रुपें आणि सुवर्ण ॥ स्वामींसी मृत्तिकेसमान ॥ परी गुरुमातेकारण ॥ कांहीं द्रव्य पाठवावें ॥८१॥

स्वामींसी न कळतां जाण ॥ नानापरींचीं दिव्य रत्नें पूर्ण ॥ मुक्ताहार भूषणें सुवर्ण ॥ रथावरी घातलीं ॥८२॥

त्यावरी घालूनि आसनें ॥ जयदेवासी बैसविला सन्मानानें ॥ सवें मनुष्य देऊनि शाहाणे ॥ बोळवीत चालिला ॥८३॥

सेवकासी सांगे ते अवसरीं ॥ तुवां जाऊनि यांचे घरीं ॥ पद्मावतीच्या चरणांवरी ॥ नमन माझें सांगिजे ॥८४॥

स्वामींसी न कळतां जाण ॥ म्यां दिधलीं वस्त्रें भूषणें ॥ हीं गुरुमातेसी समर्पून ॥ मागुती येईं सत्वर ॥८५॥

बोळवूनि जयदेवासी ॥ सावकार आला नगरासी ॥ तों दोघें चोर ते दिवशीं ॥ तयामागूनि चालिले ॥८६॥

तस्करांसी कळलें वर्तमान ॥ जयदेव गेला येथून ॥ सावकारें केलें गुप्तदान ॥ म्हणूनि दोघे चालिले ॥८७॥

सवें मनुष्य दिधला सावकारें ॥ तो जयदेवासी काय बोले ॥ माझें घरीं अति जरूरें ॥ कार्य असें आजि एक ॥८८॥

ऐसें ऐकोनि वचन ॥ जयदेव बोले त्यालागून ॥ तुवां मागें परतोनि जाऊन ॥ कार्यसिद्धि करावी ॥८९॥

दासी दास आणि कांता ॥ पशु वृक्ष जाण तत्त्वतां ॥ किडा मुंगी योनी हिंडतां ॥ पराधीन जिणें कीं ॥९०॥

म्हणोनियां जयदेवासी ॥ दया उपजली चित्तासी ॥ आज्ञा देऊनि मनुष्यासी ॥ मागुता घरासी पाठविला ॥९१॥

एकालाचि रथ हांकीत ॥ जात असे अरण्यांत ॥ तों दोघे चोर अकस्मात ॥ मागोनि आले तेधवां ॥९२॥

येऊनि जयदेवासमोर ॥ तस्करीं केला नमस्कार ॥ बक जैसे गंगातीर ॥ वेष्टोनियां बैसती ॥९३॥

तैसे अकस्मात दोघे जण ॥ दोहींकडे न्चालिले त्वरेन ॥ जयदेवासी कळलें चिन्ह ॥ तस्करांचे तेधवां ॥९४॥

कुटिल कपटी दुराचार ॥ शठ तस्कर आणि जार ॥ अभाविक निंदक खल नर ॥ दुरूनि सुजाण ओळखिती ॥९५॥

जयदेवासी कळलें चिन्ह ॥ तस्करांसी बोले वचन ॥ काय इच्छी तुमचें मन ॥ तें पुरवीन ये कालीं ॥९६॥

वस्त्रें अलंकार भूषणें ॥ नानापरींचीं दिव्य रत्नें ॥ रथावरी आहेत जाणें ॥ तुम्हांसी अर्पण हीं केलीं ॥९७॥

द्रव्यापासीं अति अनर्थ ॥ द्रव्यामुळें प्राणघात ॥ म्हणोनि जयदेव टाकूनि रथ ॥ पुढें सत्वर चालिला ॥९८॥

तस्कर विचारिती स्वमनीं ॥ जयदेव गेला रथ टाकूनी ॥ पुढें सावकारासी सांगुनी ॥ आम्हांसी शिक्षा करवील ॥९९॥

तरी याचा अक्रूनि प्राणघात ॥ आपण घेऊनि जाऊं रथ ॥ ऐसें म्हणोनि त्वरित ॥ समीप आले धांवूनि ॥१००॥

मागुती दोघे विचार करित ॥ याचा न करावा प्राणघात॥ दोनी चरण आणि हात ॥ तोडोनि पेवांत टाकिला ॥१॥

रथ घेऊनियां चोर ॥ नगरा गेले सत्वर ॥ जयदेवें अंतरीं श्रीधर ॥ प्रेमभावें आठविला ॥२॥

ज्ञानदृष्टीं विचार करीत ॥ म्हणे देहासीच असे घात ॥ आत्माराम तो अलिप्त ॥ सुखदुःखावेगळा ॥३॥

देह सकळ रोगांचें घर ॥ देह कामक्रोधांचें मूळ साचार ॥ त्रिगुणांचे विकार ॥ देहापासून उठती पैं ॥४॥

याकारणें देहातीत ॥ जयदेव होऊन त्वरित ॥ अंतरीं आठविला श्रीभगवंत ॥ क्षीरसागरविलासी जो ॥५॥

तों क्रौंचराजा तये दिवशीं ॥ वनांत आला शिकारीसी ॥ रात्र झाली तयासी ॥ अरण्यांत हिंडतां ॥६॥

तंव त्या पेवातं ते वेळां ॥ अकस्मात प्रकाश देखिला ॥ राजा सत्वर चालिला ॥ पहावयासी तेधवां ॥७॥

तों परम तेजस्वी देदीप्यमान ॥ विष्णुभक्त बैसला धरूनि ध्यान ॥ मुखें करित नामस्मरण ॥ राम कृष्ण गोविंद ॥८॥

ऐसें देखोनि नृपवर ॥ तयासी घातला साष्टांग नमस्कार ॥ न्याहाळूनि पाहे सत्वर ॥ तों करचरण छेदिले ॥९॥

राजा भयभीत झाला ॥ जयदेवासी काय बोलिला ॥ स्वामी ऐसी आपणांला ॥ कां अवस्था घडली हे ॥११०॥

जयदेव राजासी बोलत ॥ ऐसाच आहें मी उपजत ॥ करचरणांविरहित ॥ सकळ इंद्रियांवेगळा ॥११॥

राजा विचारीत मनीं ॥ विष्णुभक्त आहे पूर्ण ज्ञानीं ॥ शिबिकेंत स्वामीस बैसवूनी ॥ नगरासी नेला आपुल्या ॥१२॥

बैसवूनि कनकासनीं ॥ पूजा केली प्रीतींकरूनी ॥ जयदेवास विनीत होऊणी ॥ त्याचा अनुग्रह घेतला ॥१३॥

आपुले सिंहासनीं बैसवूनि ॥ सेवकासी सांगे ते क्षणीं ॥ स्वामींची सेवा प्रतिदिनीं ॥ ममा ज्ञेनें करावी ॥१४॥

सेवक म्हणती नृपनाथा ॥ भाग्योदय झाला आतां ॥ संतदर्शन कीर्तन कथा ॥ श्रवणीं पडेल आमुचे ॥१५॥

तंव कोणे एके दिवशीं ॥ राजा विचारी मानसीं ॥ कांहीं साधन स्वामीसी ॥ पुसावें आजि जाऊनि ॥१६॥

जयदेव बैसले सिंहासनीं ॥ राजा विनवी कर जोडोनी ॥ कांहीं सेवा मजलागूनी ॥ कृपा करूनि सांगावी ॥१७॥

जयदेव म्हणे राजयास ॥ त्वां भजावें संतांस ॥ याहूनि साधन विशेष ॥ नसे आणिक नृपनाथा ॥१८॥

घरास येती संतसज्जन ॥ तयांसी द्यावें इच्छाभोजन ॥ वस्त्रें द्रव्य सुवर्ण भूषण ॥ मागती तीं अर्पावीं ॥१९॥

ऐसी करितां संतसेवा ॥ संतोष वाटे वासुदेवा ॥ संतसेवक आवडती देवा ॥ लक्ष्मीहूनि विशेष ॥१२०॥

राजा म्हणे स्वामीसी ॥ कैसें ओळखावें संतांसी ॥ हें सर्वथा न कळे मजसी ॥ अज्ञानदशेंकरूनियां ॥२१॥

यावरी पद्मावतीरमण ॥ म्हणे ऐक संतचिन्ह ॥ ऊर्ध्वत्रिपुंड्र द्वादश टिळे जाण ॥ कंठीं भूषण तुलसींचें ॥२२॥

ऐसे चिन्हीं ते वैष्णवजन ॥ त्यांसीं रिघावें अनन्य शरण ॥ ऐसें ऐकोनियां वचन ॥ अवश्य म्हणे नृपनाथ ॥२३॥

गुरुआज्ञा वंदोनि शिरीं ॥ राजा संतांची सेवा करी ॥ कीर्ति ऐकोनि ते अवसरीं ॥ वैष्णव येती घरासी ॥२४॥

वृक्ष देखोनि छायेसी ॥ पांथ येती वस्तीसी ॥ कीं चारा देखोनि पक्षी ॥ उल्हासें येती त्या ठायीं ॥२५॥

दातयाची कीर्ति ऐकून ॥ धांवूनि येती याचकजन ॥ कीं पिपीलिका साखर देखोन ॥ अति उल्हासें धांवती ॥२६॥

धेनु येतां रानांतून ॥ वत्सें धांवती त्वरें करून ॥ कीं महापर्वत देखोन ॥ मेघ आनंदें वर्षती ॥२७॥

घनगर्जना ऐकोनि कानीं ॥ मयूर नाचती आनंदेंकरूनी ॥ कीं युद्ध देखोनि रणकंदनीं ॥ प्रतापी शूर धांवती ॥२८॥

तैसें रायजाचें भक्तिचिन्ह ॥ पहावया येती संतजन ॥ आधीं जयदेवासी भेटोन ॥ राजदर्शन मग घेती ॥२९॥

राजा देखोनि संतजन ॥ तयांसी घाली लोटांगण ॥ चातुर्मास्य घरीं नेऊन ॥ इच्छाभोजन देतसे ॥१३०॥

जें जें वैष्णव मागत ॥ तें तें तयांसी देत नृपनाथ ॥ वस्त्रें भूषणें अपरिमित ॥ द्रव्य देत मागती तें ॥३१॥

असो ऐसें वर्तमान ॥ तस्करांसी कळलें जाण ॥ जयदेवाचे करचरण ॥ ज्यांणीं तोडून टाकिले ॥३२॥

म्हणती आपण होऊनि संत ॥ दृष्टी पाहूं नृपनाथ ॥ द्रव्य देईल अपरिमित ॥ ऐसी युक्ती योजिली ॥३३॥

जयदेव आहे तये ठायीं ॥ हें तयांसी ठाऊक नाहीं ॥ संतवेष धरिला पाहीं ॥ कपटियांनीं तेधवां ॥३४॥

घेऊनि गोपीचंदन ॥ द्वादश टिळे रेखिले जाण ॥ तुळसीमाळा गळां घालून ॥ घवघवीत दिसताती ॥३५॥

मुनीश्वरापरीस जाण ॥ बकाचें सुंदर दिसे ध्यान ॥ कीं कर्दळीपरीस दुरून ॥ शेर हिरवे दिसती कीं ॥३६॥

सुवर्णापरीस लखलखित ॥ बेगड जैसें दुरूनि दिसत ॥ नातरी केशरी रंगात ॥ पंतगी दिसत आगळा ॥३७॥

हरिदासांपरीस जाण ॥ गोरियांचें सुंदर गायन ॥ कीं रुप्यापरीस दुरून ॥ शिंपले उन्हांत चमकती ॥३८॥

तैसे दुरोनि धवधवीत ॥ तस्कर दिसती साधुसंत ॥ परी कपट आहे अंतरांत ॥ हें कोणासी कळेना ॥३९॥

नगरासी येऊनि दोघेजण ॥ राजदर्शनासी चालिले त्वरेन ॥ हातीं माळा धरून ॥ विरक्तपण दाविती ॥१४०॥

राजमंदिरासी जाऊनी ॥ पुढें पाहाती विलोकूनी ॥ तों जयदेवस्वामी सिंहासनीं ॥ अवचित त्यांनीं देखिला ॥४१॥

जीवीं झोंबला चिंताग्नीं ॥ दोघे खुना दाविती नयनीं ॥ म्हणती अग्निकुंडांत येऊनी ॥ आपल्या आपण पडलों कीं ॥४२॥

ज्याचे छेदिले हातपाये ॥ तो जयदेवकवि येथें आहे ॥ आपुलें कपट आपुल्यासी पाहें ॥ फळा आलें तत्काळ ॥४३॥

कपोता आणि कपोतीस ॥ पारधी गेला मारावयास ॥ तों महासर्पें डंखिलें तयास ॥ तैसें होईळ वाटतें ॥४४॥

पुढें होतांचि दोघेजण ॥ जयदेवें ओळखिलें दुरून ॥ दृष्टादृष्ट होतांचि जाण ॥ खूण परस्परें बाणली ॥४५॥

निर्वैर होऊनि सर्वांभूतीं ॥ जयदेव वर्ते सहजस्थितीं ॥ झ्याचे अंगी क्षमा शांतीं ॥ मूर्तिमंत वसतसे ॥४६॥

शत्रु भासती मित्रासमान ॥ परांचे नेणे दोषगुण ॥ ब्रह्मरूप भासे जन ॥ हेंचि लक्षण संतांचें ॥४७॥

आपली संपदा आणि धन ॥ तस्करीं नेलें ऐकून ॥ चित्तीं वाटे समाधान ॥ हेंचि लक्षण संतांचें ॥४८॥

आपुलें आणि पराचें बाळ ॥ रडतां देखोनि तत्काळ ॥ दोहोंची सारिखी कळवळ ॥ हेंचि लक्षण संतांचे ॥४९॥

रायें दिधलें वस्त्रभूषण ॥ कीं रंकें आणिलें भाजीचें पान ॥ दोहींचा संतोष समान ॥ हेंचि लक्षण संतांचें ॥१५०॥

असो जयदेव स्वामी तये वेळीं ॥ शत्रु येता देखी जवळी ॥ सत्वर उडी टाकिली ॥ सिंहासनाखालतीं ॥५१॥

तंव त्यांनीं सत्वर येऊन ॥ धरिले जयदेवाचे चरण ॥ हें देखोनि पद्मावतीरमण ॥ आलिंगित तयांसी ॥५२॥

जयदेव म्हणे सेवकांसी ॥ संत आले नगरासी ॥ जाऊनि सांगा रायासी ॥ यांचा सन्मान करावा ॥५३॥

ऐसें वचन ऐकूनी ॥ रायासी सांगितलें सेवकांनीं ॥ रायें येऊनि तेचि क्षणीं ॥ नमन केलें तयांसीं ॥५४॥

नानापरी उपचारें ॥ पूजा केली नृपवरें ॥ भोजन घालोनि सत्वरें ॥ तयांसी विनंति करीतसे ॥५५॥

म्हणे तुमची इच्छा असेल जोंवरी ॥ तों काळ क्रमावा माझें घरीं ॥ ऐसें ऐकोनि ते अवसरीं ॥ अवश्य राहूं म्हणती ते ॥५६॥

रात्रीं विचार दोघे करिती ॥ शेवटीं कैसी होईल गती ॥ उपचार कांहीं न रुचती ॥ ऐसें बोलती परस्परें ॥५७॥

निर्दय अविंधांचे गांवीं ॥ चाळवूनि मनुष्य पोषिती पाहीं ॥ शेवटीं करिती ममई ॥ तैसें होईळ वाटतें ॥५८॥

नळिकेवरी येऊनि बैसला ॥ रावा जैसा पिंजर्‍यांत पडिला ॥ तैसें आजिं आपणांला ॥ झालें ऐसें वाटतें ॥५९॥

उंडीस देखोनि मासा भुलला ॥ गिळितां कंठीं गळ टोंचला ॥ तैसें आजि आपणांला ॥ होईळ ऐसें वाटतें ॥१६०॥

रात्रंदिवस निरंतर ॥ चिंता करिती वेषधर ॥ कृश झालें शरीर ॥ जैसा क्षयरोग लागला ॥६१॥

तंव कोणे एके दिवशीं ॥ राजा पुसे जयदेवासी ॥ एक विनंती पायांसी ॥ आहे माझी स्वामिया ॥६२॥

वरकड संत धरासी येती ॥ स्वामी तयांस दुरून नमिती ॥ यांजला लोटांगणें क्षितीं ॥ दंडवत कां तुम्हीं घातलें ॥६३॥

नानापरींचे उपचार ॥ मीही करितों निरंतर ॥ परी कृश झाले शरीर ॥ दिवसेंदिवस तयांचें ॥६४॥

जयदेव म्हणे नृपनाथा ॥ विषयभागे नावडती संतां ॥ विरक्तांसी माया ममता ॥ विषतुल्य वाटत ॥६५॥

आणीक यती वैष्णवजन ॥ परी हे विरक्त सर्वांहून ॥ तुझें भाग्य उत्तम जाण ॥ म्हणोनि येथें राहिले ॥६६॥

आतां जरी ते जाऊं म्हणती ॥ तरी आज्ञा द्यावी तयांप्रती ॥ स्वइच्छेनें द्रव्य मागती ॥ तितकें तयांसी अर्पावें ॥६७॥

अवश्य म्हणे नृपवर ॥ स्वामींस केला नमस्कार ॥ एके दिवशीं वेषधर ॥ आज्ञा मागती जावया ॥६८॥

म्हणती आम्हीं तीर्थवासी ॥ आतां जाऊं स्वस्थळासी ॥ राजा म्हणे तयांसी ॥ काय इच्छा मज सांगा ॥६९॥

ऐसें म्हणतां नृपवर ॥ काय बोलती वेषधर ॥ दोन रथ भरूनि सत्वर ॥ द्रव्य द्यावें आम्हासीं ॥१७०॥

राजा म्हणे आज्ञा प्रमाण ॥ स्वामी मागती तें देईन ॥ वस्त्रें अलंकार भूषण ॥ वेषधरांसीं अर्पिलीं ॥७१॥

द्रव्य देऊन दोन रथ ॥ समागमें दिधले दूत ॥ कर जोडोनि विनवित ॥ बजु विनीत होऊन ॥७२॥

मग जयदेवासी पुसोनि त्वरित ॥ वेषधारी झाले मार्गस्थ ॥ दूर गेले अरण्यांत दूत ॥ करिती प्रश्न त्यांजला ॥७३॥

म्हणती आमुचे राजमंदिरीं ॥ साधुसंत येती भारीं ॥ सर्वांपरीस तुम्हांवरी ॥ कृपा विशेष स्वामीची ॥७४॥

हे आशंका आमचे चित्तीं ॥ म्हणोनि स्वामीस करितों विनंती ॥ ऐकोनि वेषधारी म्हणती ॥ दुतांप्रति तेधवां ॥७५॥

म्हणती मागें पूर्वाश्रमीं ॥ आम्हीं आम्ही तुमचे स्वामे ॥ एक राजा होता दुष्टकर्मीं ॥ तयापासीं राहिलों ॥७६॥

यांचें नांव जयदेवप्रधान ॥ आम्ही होतों सेवकजन ॥ कांहीं अपराध होतां जाण ॥ राजा यावरी क्षोभला ॥७७॥

क्रोधें आम्हांसी आज्ञा करी ॥ यासी अरण्यांत न्यावें दूरी ॥ शिरच्छेद करावा सत्वरी ॥ ऐसें आम्हांसी सांगितलें ॥७८॥

ऐसी आज्ञा होतांचि त्वरित ॥ आम्हीं यासे नेला अरण्यांत ॥ याचा न करूनि प्राणघात ॥ करचरण तोडिले ॥७९॥

टाकूनि दिधला पेवांत ॥ परतोनि गेलों नगरांत ॥ आम्हीही झालों विरक्त ॥ तया दिवसापासोनि ॥१८०॥

राजसेवा टाकोनि त्वरित ॥ आम्ही झालों विष्णूभक्त ॥ तीर्थाटनें करीत करीत ॥ तुमचे नगरा पातलों ॥८१॥

राजमंदिरीं येतांचि जाण ॥ परस्परांसी बाणली खूण ॥ जयदेवासी दिधलें जीवदान ॥ तेणें उपकारें दाटला ॥८२॥

आम्हीं वांचविलें त्यालागुनी ॥ म्हणोनि आला लोटांगणीं ॥ रायासी उपदेश करूनी ॥ आमुची सेवा करविली ॥८३॥

ऐसें बोलतां तये क्षणीं ॥ थरथरां कांपे मेदिनी ॥ असत्यापरी पाप कोणी ॥ थोर नसे सृष्टींत ॥८४॥

पृथ्वी उकलोनि सत्वर ॥ तयामाजी गेले वेषदह्र ॥ सेवकांसी चमत्कार ॥ वाटला फार तेधवां ॥८५॥

म्हणती अनर्थ झाला थोर ॥ आतां करावा विचार ॥ शिक्षा करील नृपवर ॥ म्हणूनि भय वाटलें ॥८६॥

एक म्हणती निर्भय जाऊन ॥ सत्य सांगावें वर्तमान ॥ ऐसें म्हणोनि सेवकजन ॥ आले परतोन नगरासी ॥८७॥

येऊणि जयदेवास्वामी जवळी ॥ वर्तमान सांगितलें सकळी ॥ जयदेवाचे नेत्रकमळीं ॥ अश्रुपात लोटले ॥८८॥

म्हणे हे कृष्णा पतितपावना ॥ भक्तवत्सला रुक्मिणीरमणा ॥ माझे शत्रूंसी जगज्जीवना ॥ अधोगतीसी कां नेलें ॥८९॥

विरोधी भक्त तुझा रावण ॥ त्यासी दिधलें सायुज्यसदन ॥ माझे शत्रूसी मनमोहना ॥ अधोगतीसी कां नेलें ॥१९०॥

शिशुपाळें अन्याय केले शत ॥ त्यासी झालासी कृपावंत ॥ माझिया शत्रूसी अधोगति त्वरित ॥ कां दिधली दयाळा ॥९१॥

कंस चाणूर पूतना ॥ यांसी नेलें मोक्षसदना ॥ माझे शत्रूसी मधुसूदना ॥ अधोगतीसी कां नेलें ॥९२॥

ऐसें ऐकूनि करुणावचन ॥ संतोषला जगज्जीवन ॥ तत्काळ येऊनि श्यामघन ॥ जयदेवासी भेटला ॥९३॥

चतुर्भुज रूप सगुण ॥ प्रसन्न झाला नारायण ॥ जयदेवाचे करचरण ॥ तत्काळ फुटले तेधवां ॥९४॥

पुष्पक धाडोनि सत्वर ॥ वैकुंठासी नेले वेषधर ॥ भक्तमहिमा बहु थोर ॥ ब्रह्मादिकां कळेना ॥९५॥

जयदेवासी म्हणे रुक्मिणीपती ॥ धन्य धन्य तुझी भक्ती ॥ क्षमा दया आणि शांती ॥ तुझे अंगीं वसती कीं ॥९६॥

शत्रू मित्र सारिखे जयासी ॥ तयाआधीन मी हृषीकेशी ॥ ऐसें म्हणूनि वैकुंठवासी ॥ अदृश्य झाला तेधवां ॥९७॥

जयदेवासी चरण कर ॥ फुटले देखोनि नृपवर ॥ चित्तासी वाटला चमत्कार ॥ जोडोनि कर पुसतसे ॥९८॥

मागील वृत्तांत जो झाला ॥ तो जयदेवें रायासी सांगितला ॥ जय जयकारें ते वेळां ॥ वैष्णवनामें गर्जती ॥९९॥

रायें शिबिका पाठवूनी ॥ पद्मावती आणविली ते क्षणीं ॥ जे पतिव्रता लावण्यखाणी ॥ इंदिरेचा अवतार ॥२००॥

वस्त्रें भूषणें अलंकार ॥ पद्मवतीसी दिधले मुक्ताहार ॥ गुरुमातेसी नमस्कार ॥ भावें नृपवर धालीतसे ॥१॥

जाऊनियां एकांतसदनीं ॥ कांतेसी सांगे तये क्षणीं ॥ पद्मावती जयदेवराणी ॥ गुरुमाता आमुची ॥२॥

आपुल्या अंगें हिची सेवा ॥ रात्रंदिवस करावी तुवां ॥ भ्रतारवचन ऐकोनि तेव्हां ॥ अवश्य म्हणे नितंबिनी ॥३॥

रायें विचारूनि अंतरीं ॥ तत्काळ सेवक केले दुरी । जयदेवाची चाकरी ॥ अंगें आपुल्या करीतसे ॥४॥

तंव कोणे एके दिवशीं ॥ राजस्त्रियां बैसल्या सभेसी ॥ पद्मावती सद्गुणराशी ॥ मुख्य स्थानीं शोभत ॥५॥

सरितांत श्रेष्ठ भागीरथी ॥ कीं पतिव्रतांत सावित्री सती ॥ नातरी सकळ मंत्रांत गायत्री ॥ मुख्य मंडन शोभतसे ॥६॥

सुगंधामाजी कस्तूरी ॥ कीं अलंकारांत गळसरी ॥ तैसी पद्मावती नारी ॥ मुख्यासनीं बैसलीसे ॥७॥

तों अकस्मात दूत येऊन ॥ तेथें सांगती वर्तमान ॥ राजस्त्रियेचा बंधु सुजाण ॥ शांत झाला ये काळीं ॥८॥

चित्तीं धरून निजपती ॥ त्याची स्त्री निधाली सती ॥ ऐकूनि तटास्थ झाल्या युवती ॥ नवल करिती सर्वही ॥९॥

पद्मावती बैसली निवांत ॥ देखोनि सकळांसी नवल वाटत ॥ राजकांता विनवित ॥ कर जोडूनि तेधवां ॥२१०॥

म्हणे चित्तीं धरूनि निजपती ॥ पतिव्रता निघाली सती ॥ ऐसें ऐकोनि तुमचे चित्तीं ॥ नवल कांहीं वाटेना ॥११॥

त्यजोनियां माया ममता ॥ सती निघाली पतिव्रता ॥ सप्त जन्म तोचि भर्ता ॥ ते निजकांता पावत ॥१२॥

ऐकोनि म्हणे पद्मावती ॥ ऐसें कासया निघावें सती ॥ पुढें जातां निजपती ॥ कधीं भेटेल कळेना ॥१३॥

भ्रताराचें ऐकोनि मरण ॥ आपण तत्काळ द्यावा प्राण ॥ सूर्य मावळतां जैसे किरण ॥ अस्त होती तयासवें ॥१४॥

ऐसें बोलतां पद्मावती ॥ राजकांता विस्मित चित्तीं ॥ म्हणे अनुभवाविण बोलती ॥ असत्य वाटलें तयांसी ॥१५॥

अनुभवाविण ब्रह्मज्ञान ॥ शरीर जैसें प्राणाविण ॥ बोलणें ईश्वरकृपेविण ॥ वृथा तैसें दिसत ॥१६॥

घरधन्यावांचूनि घर ॥ कीं नासिकेवांचूनि वक्र ॥ महत्त्वावाचोनि कारभार ॥ वृथा जैसा दिसत ॥१७॥

वंध्या कांता दिसे उत्तम ॥ कीं धनंलुब्धाचें वृथा प्रेम ॥ वृक्षावांचोनि दुरूनि ग्राम ॥ बुभुक्षित दिसतसे ॥१८॥

निजभक्तांवांचूनि देव ॥ कीं सेनेविण जैसा राव ॥ साधन नसतां शुद्धभाव ॥ वृथा जैसे निष्फळ ते ॥१९॥

पद्मावती बोलतां तैसी ॥ असत्य वाटलें राजकांतेसी ॥ बोलावून प्रधानासी ॥ विचार तयासी सांगितला ॥२२०॥

म्हणे ऐक एक वचन ॥ असत्य बोलें मजकारण ॥ जयदेवस्वामी मेले म्हणोन ॥ वार्ता पाठवी नगरांत ॥२१॥

तंव कोणे एके दिवशीं ॥ राजा चालिला वनक्रीडेसी ॥ शिबिकेंत बैसवून जयदेवासी ॥ अरण्यांत पैं गेले ॥२२॥

तंव प्रधानें काय केलें ॥ नगरांत मनुष्य पाठविलें ॥ व्याघ्रें जयदेवा मारिलें ॥ ऐसें सांगा म्हणोनि ॥२३॥

अशुद्ध वस्त्रें भिजवून ॥ मागें पाठवी प्रधान ॥ ऐसी वार्ता ऐकोन ॥ राजकांता रडतसे ॥२४॥

कपट धरूनि अंतरीं ॥ रडत आली राजसुंदरी ॥ जेथें पद्मावती सुकुमारी ॥ धांवोनि आली त्या ठाया ॥२५॥

म्हणे बाई अनर्थ जाहला ॥ जयदेवस्वामी व्याघ्रें मारिला ॥ पद्मावती पुसे तिजला ॥ सत्य सत्य म्हणोनि ॥२६॥

येरी म्हणे त्रिवार सत्य ॥ जयदेवा मारिले यथार्थ ॥ पद्मावतीनें ऐकोनि मात ॥ प्राण सोडिले तत्काळ ॥२७॥

सूर्यास्त होतांचि जाण ॥ सवेंचि मावळती जैसे किरण ॥ कीं दीपक विझवितां त्वरेन ॥ प्रभा लोपे तत्काळ ॥२८॥

पौर्णिमा झालियापाठीं ॥ जैशा चंद्राच्या कळा तुटती ॥ कीं पुष्पें चोळितां निजहस्तीं ॥ सुवास जाय तत्काळ ॥२९॥

तैसें जयदेवाचें मरण ॥ ऐकोनि तत्काळ दिधला प्राण ॥ राजा नगरासी आला फिरून ॥ तो अनर्थ जाहला ॥२३०॥

प्रधानासी पुसोनि मात ॥ ऐकिला सकळ वृत्तांत ॥ म्हणे कांतेसी मारावें त्वरित ॥ तरी स्त्रीहत्या घडेल कीं ॥३१॥

तरी अग्निकाष्ठीं भक्षून ॥ आतां आपुलाचि द्यावा प्राण ॥ नगराबाहेर महा अग्न ॥ प्रदीप्त केला तत्काळ ॥३२॥

जयदेवस्वामीसी नमस्कार ॥ करावया आला नृपवर ॥ म्हणे स्वामिया अनर्थ थोर ॥ मजपासूनि घडला कीं ॥३३॥

अंतरसाक्ष जयदेव पूर्ण ॥ कळलें सकळ वर्तमान ॥ रायासी दिधलें आश्वासन ॥ म्हणे प्राण न द्यावा ॥३४॥

पद्मावतीचे प्रेताजवळी ॥ जयदेव आले तये वेळीं ॥ टाळ वीणा घेऊनि करकमळीं ॥ राधाविलास आरंभिला ॥३५॥

चोवीस अष्टपद्या प्रसिद्ध जनीं ॥ जयदेवें गाइल्या तये क्षणीं ॥ मग साबडी नामें गाऊनी ॥ हरिरंगणीं नाचतसे ॥३६॥

केशवा नारायणा मुकुंदा ॥ भक्तवत्सला आनंदकंदा ॥ गोकुळपालका जगद्वंद्या ॥ पाव आतां सत्वर ॥३७॥

गजेंद्राची ऐकोनि करुणा ॥ सत्वर पावलासी जगज्जीवना ॥ प्रर्‍हादरक्षका मनमोहना ॥ पाव आतां सत्वर ॥३८॥

द्रौपदीलजानिवारणा ॥ पांडवरक्षका मधुसूदना ॥ गोपीजनमानसरंजना ॥ पाव आतां सत्वर ॥३९॥

अनाथनाथा रुक्मिणीवरा ॥ भीमातीरवासी दिगंबरा ॥ पतितपावना जगदुद्धारा ॥ पाव आतां सत्वर ॥२४०॥

ऐसी करुणा ऐकोन ॥ सत्वर पावला नारायण ॥ जयदेवासी आलिंगून ॥ काय वरदान देतसे ॥४१॥

तुझ्या अष्टपद्या अखंड गाती ॥ कीं आवडीकरूनि ऐकती ॥ तयांपासीं लक्ष्मीपती ॥ कर जोडोनि उभा असे ॥४२॥

ऐसें देऊनि वरदान ॥ काय करीत जगज्जीवन ॥ पद्मावतीसी आलिंगून ॥ सावध केली तेधवां ॥४३॥

प्रेत उठतांची सत्वर ॥ जाहला एकचि जयजयकार ॥ विमानीं बैसोनि सुरवर ॥ पुष्पवृष्टि करिताती ॥४४॥

सकळ