श्रीसद्‍गुरुलीलामृत अध्याय तेरावा

॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

अध्याय तेरावा

समास पहिला

मुखें बोलवी सद्‌गुरुबुद्धिदाता । अहंभार हा वाब्गवी कोण माथां ॥

जडो भावना रामदासीं सदा ती । नमस्कार त्या ब्रह्मचैतन्यमूर्ति ॥ १३ ॥

जयजयाजी मंगलमूर्ति । जयजय माय सरस्वती ।

आत्माराम सर्वांभूतीं । नमन करूं साष्टांगे ॥ १ ॥

नमो सद्‌गुरु परेशा । विराटरूपा विश्वेशा ।

मायबापा प्रकृतिपुरुषा । संतसज्जनां नमन असो ॥ २ ॥

धन्य सद्‌गुरुप्रसाद । केला न वचे अनुवाद ।

त्रिलोकीं दुर्मिळ मकरंद । गुरुपूत भृंग सेविती ॥ ३ ॥

पाहोन जी प्रसादगोडी । हरिहरादिक झालीं वेडी ।

घेतां जन्म बहुत कोडी । गुरुप्रसाद दुर्लभ ॥ ४ ॥

एक्या गुरुप्रसादाकारणें । योगयाग पुरश्चरणें ।

देहादि ममत्व सोडणें । दृढविश्वास गुरुवचनीं ॥ ५ ॥

प्रसाद जयावरी झाला । तो कृतकृत्य होवोनि गेला ।

जीवशिव भेद मावळला । ठायींचे ठायीं ॥ ६ ॥

गुरुप्रसाद परमामृत । सदा वांच्छी अमरनाथ ।

दुर्लभ दुर्मिळ अनंत । सुकृतेंही जोडेना ॥ ७ ॥

पुण्यपाप क्षय झाला । जीवात्म्याचा गोवा तुटला ।

तरीच सद्‌गुरुपदाला । पडेल मिठी ॥ ८ ॥

जडले ते तन्मय झाले । स्वस्वरूपानंदीं रमले ।

त्यांचे स्मरणें अनेक तरले । धन्यधन्य गुरुकृपा ॥ ९ ॥

गुरुकृपा होय जयासी । काव्य व्युत्पत्ति नको त्यासी ।

ज्ञान होय सर्वांशी । समाधान पूर्णत्वें ॥ १० ॥

निःसंदेह जें विज्ञान । तेंचि गुरूचें कृपादान ।

वेदशास्त्रां जेथें मौन । तेंचि स्वयें गुरुभक्त ॥ ११ ॥

अंध पंगु बहिरा मुका । परि सद्‌गुरूसी सलोखा ।

तया न गणावा फिका । साधुशिरोमणि ॥ १२ ॥

नरदेह सार्थक करावें । ऐसें घेतलें ज्याचे जीवें ।

तेणें हेंचि एक साधावें । अढळ लक्ष गुरुवचनीं ॥ १३ ॥

चित्तशुद्धि मनोजय । फलत्याग वासनाक्षय ।

शून्यावस्थेवरी विजय । गुरुपूतें मिळविला ॥ १४ ॥

श्रवण मनन अभ्यास समाधि । कुंडलिनी जे अमृत शोधी ।

ब्रह्मांड भेदून निरुपाधि । करी क्षणीं गुरुकृपा ॥ १५ ॥

स्थूल सूक्ष्म कारण । महाकारण विराट्‌ गहन ।

हिरण्यगर्भ अव्याकृति जाण । मूल प्रकृति कोश हे ॥ १६ ॥

ऐसें हें भ्रमबंधन । तत्काल जाय तुटोन ।

स्वस्वरूपानुसंधान । अखंड ऐक्य संचलें ॥ १७ ॥

रंकाचा होतो राव । जीवाचा होतो शिव ।

क्षणामाजीं हें अभिनव । सद्‌गुरुस्वरूप देखिलिया ॥ १८ ॥

सद्‌गुरुवीण जिणें पाहीं । सर्वथा श्लाघ्य होणें नाहीं ।

देव भक्ता ऐक्य कांहीं । प्रसादेविण होईना ॥ १९ ॥

सद्‌गुरुपदीं अनन्य । सर्वभावें जावें शरण ।

व्हावें दीनाहून दीन । तैं होय गुरुकृपा ॥ २० ॥

सद्‌गुरुपद शाश्वत । तेथें ठेवितां अखंड चित्त ।

देहादि ममता समस्त । गुरुचरणीं अर्पाव्या ॥ २१ ॥

सद्‌गुरुकृपेलागून । ब्रह्मांड मानावें हीन ।

जाणीव नेणीव विसरून । गुरुवचनीं विश्वास धरावा ॥ २२ ॥

तरीच होय गुरुकृपा । तरीच चुकती या खेपा ।

तरीच प्रकाश ज्ञानदीपा । अलक्षीं लक्ष विरेल ॥ २३ ॥

ऐसा सद्‌गुरुप्रसाद । आनंदाचा निजकंद ।

परा-उन्मनीहून शुद्ध । विद्ध करी वासना ॥ २४ ॥

नरदेहीं दक्षता गहन । तयामाजीं सन्मार्ग गहन ।

सन्मार्गीं अध्यात्म गहन । त्याहीवरि गुरुकृपा ॥ २५ ॥

भाविकां सदा सुफलित । इहपर पुरवी मनोरथ ।

गुरुकृपेवीण स्वार्थ । आन नेणे ॥ २६ ॥

सिद्ध साधक महानुभाव । जाणती हाच अभिप्राव ।

ना तरी कलीचा स्वभाव । वाग्जल्प विकल्प धरावा ॥ २७ ॥

सज्जनांसी युगधर्म । न पीडी संगतकर्म ।

युगनियंता श्रीराम । सर्वकाळ रक्षितसे ॥ २८ ॥

येणें परी कलियुगांत । अनेक होऊन गेले संत ।

जगदुद्धार हाचि हेत । धरोनियां अवतरले ॥ २९ ॥

तैसे ब्रह्मचैतन्य सद्‌गुरु । आम्हा अनाथांचें तारूं ।

तयांचा प्रसादविस्तारु । लीलाग्रंथी वर्णिला ॥ ३० ॥

निमित्तमात्र लेखक । स्फूर्तिरूप गुरुनायक ।

ऐसा हा प्रसाद देख । अत्यानंदें सेवावा ॥ ३१ ॥

स्थूलावरी राजसत्ता । स्थूलसूक्ष्मीं गुरुसत्ता ।

अखंड सूत्रें चालविता । एकला एक अलिप्त ॥ ३२ ॥

तयांचा दासासी प्रसाद । सद्‌गुरुलीला ही विशद ।

श्रवणमननें शुद्ध बोध । घेऊन सन्मार्गें चालावें ॥ ३३ ॥

संतचरित्र परम गोड । श्रवणें तृप्त वासनेची ओढ ।

करोनि देईल श्रद्धा जाड । साधकांसी सुनिश्चयें ॥ ३४ ॥

नास्तिकांचें बंड मोठें । साधका ने आडवाटे ।

नरदेहा येवोन करंटे । केले कितीएक ॥ ३५ ॥

तेणें पहावी सद्‌गुरुलीला । द्वादशाध्यायमंत्रमाळा ।

कीं हा द्वादशादित्यमेळा । अज्ञानतिमिर घालवी ॥ ३६ ॥

त्रयोदशीं ज्ञानरवि । शीघ्रचि होईल गोसावी ।

श्रवण मनन क्रिया बरवी । शुद्धांतकरणें केलिया ॥ ३७ ॥

कवण अध्यायापासूनि । कवण बोध घ्यावा मनीं ।

वंदन करोनि श्रीचरणीं । विशद करूं गुरुकृपें ॥ ३८ ॥

प्रथमाध्यायीं मंगलाचरण । गणेश-शारदा-स्तवन ।

मग सद्‌गुरुवंदन । साष्टांगभावें ॥ ३९ ॥

गण नामें इंद्रियें समस्त । तयांचा स्वामी गणनाथ ।

इंद्रियनिग्रह मूळ हेत । परमार्थी साधी निर्विघ्न ॥ ४० ॥

शारदा सुविद्या सद्बुतद्धि । असलिया परमार्थ साधी ।

अविद्या वैभवोपाधि । लावून फशी पाडील ॥ ४१ ॥

इंद्रियनिग्रह करोनि । सद्विद्यें शुद्धि साधोनि ।

शरण रिघतां गुरुचरणीं । समाधान पूर्णत्वें ॥ ४२ ॥

आधीं विद्या नाहीं पढला । आणि राजयापाशीं गेला ।

देईं म्हणे फडणविशीला । तरी तें निरर्थक ॥ ४३ ॥

आधीं विद्या शिकावी । तरी राजा स्वयें बोलावी ।

तैसें शम दम सुविद्या बरवी । असतां सद्‌गुरु भेटती ॥ ४४ ॥

क्षेत्र सोज्ज्वळ तयार झालें । मेघजळ मातीस आलें ।

तरी धांवून येती कृषीवलें । ज्ञानबीज रुजवाया ॥ ४५ ॥

नाशिवंत सांडोन समस्त । शाश्वत ध्यावे सद्‌गुरुनाथ ।

येथींचा जो गर्भितार्थ । विवरविवरों उकलावा ॥ ४६ ॥

गुरुगम्य मायानिरास । गुरुगम्य ज्ञानकळस ।

गुरुगम्य पूर्ण भक्तिरस । समाधान गुरुकृपा ॥ ४७ ॥

येथें आशंकेची उरी । पतिता कोण उद्धरी ।

गुरुभक्ति कैशापरी । करावी तेणें ॥ ४८ ॥

सद्‌गुरुपद शाश्वत । तेथें जावया कोण समर्थ ।

अंतर्बाह्य विषयें लिप्त । बहुतां जन्मापांसोनि । ४९ ॥

तयासि होतां संतभेटी । बुद्धि वळेल उफराटी ।

शमदमादि हातोटी । सुबुद्धि होय मानावा ॥ ५० ॥

याकारणें गुरुमूर्ति । सगुणरूपें अवतरती ।

दुष्प्राप्य वस्तु आयती । अभाग्याचे घरी रिघे ॥ ५१ ॥

धरितां तयाची कास । हळूंहळूं साधनास ।

लावोन मनोवृत्तीस । करिती शुद्ध ॥ ५२ ॥

मन बुद्धि विषयें लिप्त । तैंशाच कामना उठत ।

त्यांहून अन्य वाटे व्यर्थ । गोडी नुपजे निष्कामीं ॥ ५३ ॥

स्त्रिया पुत्र आणि धन । जगीं मान्यता सन्मान ।

देह गेह संरक्षण । इच्छिती हेंचि आवडी ॥ ५४ ॥

तयांच्या पुरुवोनि कामना । हळूंहळूं निष्काम भजना ।

लावोन करिती समाधाना । सद्‌गुरु संत समर्थ ॥ ५५ ॥

जैसीं लेकुरें हट्ट घेती । बाहुलीस जेवूं घालिती ।

माय करोन तैशा रिती । अर्भकामुखीं ग्रास घाली ॥ ५६ ॥

ऐसें मानत मानत साधनासी । लावोन चित्तशुद्धीसी ।

झालिया सद्‌गुरुकृपेसी । पात्र होय ॥ ५७ ॥

नूतन वधू गृहीं जातां । ठेवा न ये तिचे हातां ।

सुनीतीनें सेवा करितां । धनीण तेचि असे ॥ ५८ ॥

तैसे सद्‌गुरु आणि अज्ञान । भेटलिया होय समाधान ।

जरी साधनीं देह झिजवोन । गुरुवचनीं विश्वास धरील ॥

ऐसें सद्‌गुरुवंदन । तैसेचि संत सज्जन ।

परमार्थमार्गींची शिकवण । प्रत्यक्ष क्रियेनें दाविती ॥ ६० ॥

जैसा चाणाक्ष शेजारी । दक्षतेनें व्यवहार करी ।

संगतीं शिकती नानापरी । पाहोनिया आपेंआप ॥ ६१ ॥

ऐसे संत सज्जन । तयांचे धरितां चरण ।

वासना मागें वळोन । रामापायीं जडतसे ॥ ६२ ॥

इतुका साधावया स्वार्थ । देह पाहिजे परम पुनीत ।

मायबापें कारणीभूत । शुद्ध बीज रक्षाया ॥ ६३ ॥

मातेपरी ममता नाहीं । परि जारिणी घात करिते पाहीं ।

विपरीत बुद्धि सकलही । विपरीत क्रिया केलिया ॥ ६४ ॥

कुलवेली राहील शुद्ध । तरी बुद्धि करील भेद ।

मायोद्भ व संसारखेद । बहुत जन्मोजन्मींचा ॥ ६५ ॥

कुलाचार सांडूं नये । उपकारिया विसरूं नये ।

लीनता धरोनि उपायें । अधर्ममात्र त्यागावे ॥ ६६ ॥

आतां वंदूं श्रोतेजन । जे संतकथा भोक्ते गहन ।

श्रवणीं सुबुद्धि धरोन । शुद्धमानसें बैसले ॥ ६७ ॥

कोणा मिसें काये होणें । बुद्धि वक्तयासी देणें ।

पहा धृतराष्ट्राकारणें । ज्ञानचक्षूं संजया ॥ ६८ ॥

श्रोता मिळालिया सावध । वक्त्या सुचे बुद्धिवाद ।

श्रोता सुप्त आणि सुंद । असतां उल्हास होईना ॥ ६९ ॥

श्रोता असावा अर्थभोक्ता । श्रोता असावा शंकाघेता ।

निर्मत्सरी निरभिमानता । प्रेमळ आणि भाविक ॥ ७० ॥

ऐसें हें श्रोतृवंदन । पुढें देशकालवर्णन ।

उत्पत्तिस्थितीसि कारण । मूळमाया नाथिली ॥ ७१ ॥

भूत भूतांते प्रसवे । आपणहि नांदे त्यांसवें ।

भूतें भूतांसींच खावें । तेथील तेथें विलीन ॥ ७२ ॥

मूळमाया प्रकृतिपुरुष । पुरुषबिंब परमांश ।

बिंबध्यानें मायानिरास । करावा बिंबासहित ॥ ७३ ॥

जेथें जे निर्माण होतें । तेथेंचि तें लीन होतें ।

मातीस माती मिळते । ऐसे वदती सर्वत्र ॥ ७४ ॥

तैसें या मायेचे पोटीं । सत्त्वस्नेहें ज्ञानदिवटी ।

उजळितां जाळील ही मठी । मूल बापास मारील ॥ ७५ ॥

व्हावया सात्त्विक ज्ञान । देशकालादि साधन ।

सात्त्विक ज्ञानें समाधान । साच आहे ॥ ७६ ॥

राक्षसी मानवी आणि दैवी । त्रिविध माया जाणावी ।

फशीं पाडिते गोसावी । थोरथोर ॥ ७७ ॥

त्यांत एकचि ज्ञानबिंदु । समूळ आटवील भवसिंधु ।

भक्ति-उपासना-संबंधु । घडलिया सतत ॥ ७८ ॥

असो माया कैसी मोहविते । ज्ञान कैसें जागविते ।

हें पहावें जी निरुतें । अवतारमालावर्णनीं ॥ ७९ ॥

एकाची तों ऊर्ध्वगति । एकाची असे अधोगति ।

हे जाणोनियां श्रोतीं । उचित तेंचि घेत जावें ॥ ८० ॥

जरी पाहिजे उत्तम गुण । तरी संतचरित्र हें दर्पण ।

दाविलें पुढती पाहोन । अवगुण धुवोनि काढावे ॥ ८१ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते त्रयोदशाध्यायांतर्गतः प्रथमः समासः ॥

श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय तेरावा

समास दुसरा

द्वितीयाध्यायीं ऐशी कथा । देशकालादि अनुकूल असतां ।

प्रयत्नें मानव ईशसत्ता । निःसंशय मिळवितसे ॥ १ ॥

कुल शील असतां भलें । तरीच ऐशी सत्ता चाले ।

वनीं जन्मती जंबूकपिलें । गज कैसे विदारित ॥ २ ॥

याकारणें कुल शील । राखावें अति निर्मल ।

विषयलालसेनें केवळ । घात न करावा पुढिलांचा ॥ ३ ॥

चतुरें पाया घातला । मध्यें आपणां भाग आला ।

तरी न ठेवावा ढिला । पुढिलांसी घातक ॥ ४ ॥

लक्ष्मीचा दु‍आंगी टोला । नीतीनें पाहिजे सोसला ।

येतां मदें धुंद केला । जातां तृष्णा मोह पाडी ॥ ५ ॥

प्रारब्धयोगें द्रव्य येतां । बहुत चाले त्याची सत्ता ।

तेणें जननिंदा दोषवार्ता । विसरोनि जोडी अधर्म ॥ ६ ॥

अथवा दैवें दारिद्र्य आलें । आणि वैराग्य नाहीं बाणलें ।

विषयतृष्णें व्याकुळ केलें । धर्माधर्म पाहवेना ॥ ७ ॥

असो संपत्ति अथवा विपत्ति । दोन्हीं ठायीं चित्तवृत्ति ।

शांत ठेवोनि नीति । राखितां बरें ॥ ८ ॥

परमार्थ साधावा मुख्यत्वें । प्रपंचहि करावा दक्षत्वें ।

लिंगोपंत-रावजींचीं तत्त्वें । सूक्ष्मपणें विवरावीं ॥ ९ ॥

सूर्योदय होईल पुढती । परि आधी प्रभा पैसावती ।

तैसे दृष्टांत डोहळे होती । शुभाआधीं शुभशकुन ॥ १० ॥

धर्मस्थापनेचे नर । केवळ कारणिक अवतार ।

परि वेश तैसा आचार । अंगीकारिती अत्यादरें ॥ ११ ॥

असो मानववेशांत । अवतार घेती सद्‌गुरुनाथ ।

सुकृतें फळा आली समस्त । गीता रावजी धन्य केले ॥ १२ ॥

सुपुत्र पित्याचा उद्धार । मोकळें करी स्वर्गद्वार ।

परि स्वर्गाहून जें पर । तेथें स्वयेंचि कष्टावें लागे ॥ १३ ॥

मायोद्भ व लोभ अहंता । नसताचि घालिती गोता ।

तेणें जीव सुखदुःखभोक्ता । होतो ऐसें जाणावें ॥ १४ ॥

बाळलीला तृतीयाध्यायीं । पहा कैसी नवलाई ।

सत्यज्ञाना नाश नाहीं । अनंत जन्म घेतलिया ॥ १५ ॥

प्रवृत्तिज्ञान नाशिवंत । जेथील तेथें लया जात ।

याकारणें निवृत्तिज्ञान सत्‌ । आत्महिता धरावें ॥ १६ ॥

नरदेहीं वसति थोडी । न भरे ब्रह्मयाची घडी ।

याकारणें शाश्वतजोडी । अतियत्नेंम साधावी ॥ १७ ॥

साखर शोधित मुंग्या जाती । तैसी बालपणींच वाढली महंती ।

आणिक एक धरा चित्तीं । मंत्रदीक्षा ॥ १८ ॥

आत्महित साधायासी । आचार कथिती देव ऋषि ।

अदूरदृष्टी निरर्थक त्यासी । मानोनि अव्हेर न करावा ॥ १९ ॥

वेदबीज मंत्रबीज । ज्ञानबीज धर्मबीज ।

वेल मुळीं वासनाबीज । शुद्ध भूमिके रुजलिया ॥ २० ॥

उपदेशक असावा ज्ञाता । अपरोक्षानुभवी पुरता ।

तरी घडे सार्थकता । उपासनाबळें ॥ २१ ॥

यांतील एकही असतां उणें । वैराग्य कदापी न बाणे ।

मां समाधान कोण जाणे । कैसें आहे ॥ २२ ॥

आचार शुद्ध विचार शुद्ध । भूमिका शुद्ध संगति शुद्ध ।

तरीच हें होईल साध्य । वेदगुह्य ॥ २३ ॥

परि कालधर्म उफराटा । ब्रह्मकर्मा दिधला फांटा ।

यास्तव ज्ञानियाच्या वाटा । शोधूं निघाले ॥ २४ ॥

अनुताप उपजला पोटीं । वैराग्य बाणलें उठा‍उठीं ।

परि मायबापांसाठीं । गृहस्थाश्रम आदरिला ॥ २५ ॥

मायबाप अधिदैवत । हेंहि दाविलें नेमस्त ।

आणि आपुलाहि स्वार्थ । साधावया कष्टले ॥ २६ ॥

एक असतां एक नाहीं । ऐसें असतें बहुतांठायीं ।

परि ज्ञानी सर्वत्र विदेही । जळीं राहोन कोरडा ॥ २७ ॥

तृतीयाध्यायाचें अंती । घराबाहेर निघाला गणपती ।

मायामोहाची गुंती । अल्पवयीं सोडविली ॥ २८ ॥

चतुर्थाध्यायींचा प्रसंग । दाविले विवेक वैराग्य ।

कैसा अनुताप तगमग । भरतखंड शोधिलें ॥ २९ ॥

सद्‌गुरु शिष्यातें परीक्षी । सच्छिष्य सद्‌गुरु लक्षी ।

अलिप्तपणे गरुडपक्षी । साध्य जैसा शोधितसे ॥ ३० ॥

उपमर्द कोणाचा न केला । वाद कोणासी न घातला ।

सूक्ष्मदृष्टीं जगताला । शोधूं लागले ॥ ३१ ॥

काम क्रोध दंभ अहंता । लोभ तृष्णा दुस्तर ममता ।

त्यजोनि विवेकवैराग्यें मलिनता । चित्ताची घालविली ॥ ३२ ॥

साधोनिया चित्तशुद्धि । लीन होतां गुरुपदीं ।

प्रसाद व्हावया अवधि । पळभरी नाहीं ॥ ३३ ॥

असो नामस्मरण तीर्थाटन । संतदर्शनें उपोषण ।

ऐसें करीत साधन । समाधान शोधिलें ॥ ३४ ॥

पंचमाध्यायप्रसंगीं । तुकाराम महायोगी ।

तेथें लीन सर्वांगीं । होवोनि केलें सार्थक ॥ ३५ ॥

सरिता सागरीं मिळाली । द्वैतभावना अवघी गेली ।

परि वळण लावावया केली । गुरुसेवा बहुविध ॥ ३६ ॥

निर्गुणीं व्हावें अनन्य । सगुणीं सगुणत्वें भजन ।

हेंहि दाविलें वळण । स्वयें सेवा करोनी ॥ ३७ ॥

ज्ञानें होती परमहंस । परि सगुणीं उदास ।

ऐशियानें जगतास । काय बोध होईल ॥ ३८ ॥

ऐसे बहुत साधु झाले । आपआपणापुरते तरले ।

परि ही नौका अखंड चाले । बहुतांसी तारक ॥ ३९ ॥

असो कठिण सेवा केली । गुरुमाय आनंदविली ।

कसासी वृत्ती न डगली । लेशमात्र अहर्निशीं ॥ ४० ॥

सुखासनीं सुग्रासभोजनीं । वेदान्त वदोनि म्हणती ज्ञानी ।

परि मायाकसोटी घर्षणीं । उतरणें कठिण आहे ॥ ४१ ॥

भ्याड बहु वल्गना करी । प्रसंग आल्या अंग चोरी ।

ऐसियानें माया आसुरी । मरणार नाहीं ॥ ४२ ॥

जगदुद्धार करावयासी । आज्ञापिती ज्ञानराशी ।

पोई घातली तृषितांसी । शांतवाया निःस्वार्थें ॥ ४३ ॥

अज्ञ सुज्ञ भेद इतुका । अज्ञ परार्थीं न वेचीं तुका ।

ज्ञानियाचा प्रपंच देखा । केवळ परहिताकारणें ॥ ४४ ॥

सहावियांत तीच कथा । प्रपंचीं दाविली विदेहता ।

नाना जीवां आश्रयदाता । इहपर सौख्य दाविलें ॥ ४५ ॥

निःस्वार्थें प्रपंच केला । घराचा देव्हारा बनविला ।

पाकगृहाची धर्मशाळा । केली समस्तांकारणें ॥ ४६ ॥

हजार येती हजार जाती । खाती पिती सुखी होती ।

मूढ ज्ञानी एका पंक्ती । बैसविले निरहंकारें ॥ ४७ ॥

तारक नामस्मरणासी । लाविले लहानथोरांसी ।

नाना प्रपंचव्याधींसी । दिधल्या दूर झुगारुनी ॥ ४८ ॥

संसारचक्रीं जे भ्रमले । आपत्तीनें कष्टी झाले ।

बहुत पीडतां कुरवाळिले । गुरुमाउलीनें ॥ ४९ ॥

अन्नदान सौख्यदान । त्याहीवरी ज्ञानदान ।

तेंहि परिसा सज्जन । सप्तमाध्यायीं ॥ ५० ॥

काळवेळा कठिण आली । सदसद्विवेक बुद्धि गेली ।

महामायेनें भुलविली । नानाप्रकारें ॥ ५१ ॥

इच्छामात्रें सकळ घडी । निमिषार्धें करी बिघडी ।

नाथिली परि कोडी । अनंत अगाध ॥ ५२ ॥

माया महान वटवृक्ष । शाखापल्लव गणितां लक्ष ।

बीजरूपें अनंत वृक्ष । शोधितां पुढतीं धांवतसे ॥ ५३ ॥

याची गणना होणें नाहीं । पाहिलें तेंहि शाश्वत नाहीं ।

अष्टधेचा कर्दम पाहीं । अनंत चमत्कृति मोहक ॥ ५४ ॥

मोहें भुलविला जनांस । परमार्थीं पाडिले ओस ।

शुद्ध ज्ञान लयास । जाऊं लागले ॥ ५५ ॥

माया सोडितां सुटेना । धरितां हातीं लागेना ।

इहपर कांहींच साधेना । मानवासी ॥ ५६ ॥

शुद्धज्ञानें मायानिरास । इहपर साधेल स्वहितास ।

ज्ञानरूप सद्‌गुरु परेश । पाहोन चरणीं लागावें ॥ ५७ ॥

यास्तव सद्‌गुरुओळख । कथिली परिक्षा निष्कलंक ।

काळवेळ पाहोनि देख । व्यवहारसाधन कथियेलें ॥ ५८ ॥

स्वल्प परि अर्थें जाड । कथन केलें गुह्य गोड ।

अनुभवज्ञान नव्हे वाड । शब्दावडंबर निरर्थक ॥ ५९ ॥

शब्दज्ञानी घरोघरी । अनुभवी क्वचित् गिरिगव्हरीं ।

उथळ जळा खळखळ भारी । डोह शांत गंभीर ॥ ६० ॥

सप्तमाध्याय करोनि पठण । ठेवितां तैसें आचरण ।

दुस्तरकाळीं भवतरण । होईल जाणा निश्चयें ॥ ६१ ॥

क्रिया करोनि दाविली । तीच जनां उपदेशिली ।

रसाळ मधुर फळें आलीं । तीं कथिलीं अष्टमीं ॥ ६२ ॥

इति श्रीसद्‍गुरुलीलामृते त्रयोदशाध्यायांतर्गतः द्वितीयः समासः ॥

॥ श्रीसद्‍गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय सहावा

समास तिसरा

सद्‌गुरुपदीं लागतां । अनन्यभावें सेवा करितां ।

भवसिंधु होईल तरता । सच्छिष्य जाणावा ॥ १ ॥

शिष्य सद्‌गुरु होईल । भेद मुळींचा विरेल ।

मानव करणी कराल । तरीच होय जगदात्मा ॥ २ ॥

कलीं परमार्थ गहन । म्हणोन न व्हा उदासीन ।

प्रयत्नेंर प्राप्त निधान । दुर्लभ तेंचि साधावें ॥ ३ ॥

कोणी म्हणती संचित नाहीं । संचित पूर्वठेवा पाहीं ।

कष्टें सांठविला जिहीं । तयांसीच तो लाभतसे ॥ ४ ॥

एवं प्रयत्नव हेंचि सार । सत्संग तयासि आधार ।

येणेंचि तरले नर । तरती, पुढें तरतील ॥ ५ ॥

लहानथोर कथिले भक्त । जे जे गुरुपदांकित ।

एक वस्ति दों वसति जात । कोणी पावले मुक्कामीं ॥ ६ ॥

मार्ग चालूं असतां कांही । इच्छित ठाव दुर्लभ नाहीं ।

अडचणी गुंता पडतां पाहीं । गुरुमाय हात देतसे ॥ ७ ॥

मार्गीं देहादि वसति ठाव । उणें अधिक भोगी जीव ।

साधनी असावा उत्साह । उणें अधिक मानूं नये ॥ ८ ॥

गुरुभक्तांच्या जाती दोन । सकाम निष्काम करिती भजन ।

यास्तव थोर आणि सान । कथन केले अवधारा ॥ ९ ॥

परि श्रींची हातवटी । सकामिया नैष्कर्म्य पोटीं ।

बोधोन नेती उफराटीं । भाविकांसी निजपंथें ॥ १० ॥

जन्म हेंचि पातक गहन । तैशा वासनाही सघन ।

परि हंसदृष्टि जाण । क्षीर तितुकें सेविलें ॥ ११ ॥

आणिक एक जाणणें । लक्षांमाजी एक जाणे ।

क्वचित हातीं येईल केणें । सद्वस्तु कष्टसाध्य ॥ १२ ॥

तैसे समर्थांचे सेवक । असती जरी न्यूनाधिक ।

तरी वंद्यचि निःशंक । राजमुद्रे मोल चढे ॥ १३ ॥

असो ऐसें अष्टाध्यायीं । ठेवी प्रस्तुत पुण्याई ।

तेचि जडले गुरुपायीं । नमन करूं साष्टांगे ॥ १४ ॥

नवमाध्यायीं गोरक्षण । तैसेंचि कथिले अन्नदन ।

राममंदिरें स्थापून । सत्कर्मपोयी घातल्या ॥ १५ ॥

गोमाहात्म्य वर्णिले न वचे । इहपरहित मानवांचें ।

सद्धर्म आणि सुभिक्षेचें । साधन हें सभाग्य ॥ १६ ॥

अन्नदान अतिथीपूजा । परमसंतोष गरुडध्वजा ।

आदरें करोनि गुरुराजा । समस्तांसी बोधितसे ॥ १७ ॥

अन्नपूर्णा पाकशाळे । सदा दावी निजसोहळे ।

शतसहस्र येतांही निराळे । उणें पडों नेदीच ॥ १८ ॥

कुबेर राहे श्रींचे घरी । आले अतिथी आदरी ।

जेथें प्रत्यक्ष श्रीहरी । उणें काय त्या ठायां ॥ १९ ॥

ऋणमुक्त केले किती । मुंजी-विवाहां नसे मिती ।

धेनु बहुमोलें घेती । हिशेब कोणा कळेना ॥ २० ॥

जितुक्या येती सुवासिनी । खण देती तयांलागोनि ।

बालकां अंगीटोपी करोनी । प्रेमभरें बोळविती ॥ २१ ॥

ब्रह्मचारी संन्यासी । बैरागी तडीतापसी ।

वस्त्रें देती तयांसी । ज्याचे त्यापरी ॥ २२ ॥

तेथें नांदे गणपति । जो विद्यावंतांचा अधिपति ।

अनेकांच्या शंका फेडिती । साधार स्वानुभवें ॥ २३ ॥

भूतभविष्य जाणोनि । प्रत्युत्तर दे गुरुजननी ।

उणें अधिक चापपाणी । होवोंच नेदी ॥ २४ ॥

इतुक्या असोनिया कळा । वेष अत्यंत साधासरळा ।

अखंड शांतीचा जिव्हाळा । ऊर्मिरहित ॥ २५ ॥

बहुत येती निंदक । नीचोत्तरें बोलती अनेक ।

शांत राहोन गुरुनायक । समाधान करिती तयांचें ॥ २६ ॥

कांहीं धूर्त परीक्षूं येती । स्थिति पाहोन चकित होती ।

प्रेमभावें शरण निघती । धन्य साधु म्हणोनी ॥ २७ ॥

सामर्थ्य असोन लीनता । सर्वां भूतीं दयार्द्रता ।

अहंकार सारोनि परता । सानपणा आंगीकारिती ॥ २८ ॥

म्हणती ’आम्ही माणदेशी शेतकरी । रामदासी केवळ भिकारी ।

कुटुंबवत्सल संसारी । मुमुक्षुजन ॥ २९ ॥

लोकीं उठविलें बंड । साधुत्वाचें घेती कुभांड ।

येरवीं सर्व थोतांड । तुम्ही आम्ही सारखे’ ॥ ३० ॥

मूर्तिमंत ज्ञानघन । आदि-मध्यांत अविच्छिन्न ।

परि पांघरोन अज्ञान । पोरांसवें खेळती ॥ ३१ ॥

कुणबटासी कुणबट गोष्टी । करिती जुनाट मराठी ।

ज्ञान्यासी ज्ञानभेटी । भाविकासी भाविक ॥ ३२ ॥

योगाभ्यासियासी योग । षट्चक्रभेद अष्टांग ।

धमनित्रय भ्रमरमार्ग । दावोनि देती वायूचा ॥ ३३ ॥

सर्वज्ञासी काय उणें । जे जे येतील शहाणे ।

तितुकियांची समाधानें । करिती बहु आदरें ॥ ३४ ॥

असो ऐसीं बहुत चित्तें । शांतवोनि लाविलीं भक्तीतें ।

दुस्तर कलिमाजीं निरुते । उपकार केले अगणित ॥ ३५ ॥

दशम एकादशांत । हेंचि ध्यावें जी सतत ।

आणिक अवतार समाप्त । जाणा येथें वर्णिला ॥ ३६ ॥

बहुत जनां लाविला लळा । प्रेमतंतूचा जिव्हाळा ।

गुरुचि देव राउळा । मानोनि गळां पडतील ॥ ३७ ॥

ज्ञानचक्षु क्वचितांसी । ते जाणती गुरुपदासी ।

एरवीं सर्व सगुणासी । भजती भावभक्तिनें ॥ ३८ ॥

माय बाप सुत जाया । याहून श्रीचरणीं माया ।

देहत्यागीं शोकत्रस्त होतील बाया । नर आणि बालकें ॥ ३९ ॥

यास्तव दूर धाडिले । येत्यांसि अडथळे घातले ।

सगुणरूप लोपविलें । निर्गुणीं झाले विलीन ॥ ४० ॥

काशीपासोन रामेश्वर । बहुत करविला नामगजर ।

असंख्य तारिले नर । ख्याती झाली चहूंदेशी ॥ ४१ ॥

आणिक एक कार्य केलें । देशासि जें दौर्बल्य आलें ।

पारतंत्र्यें विकळ केलें । पिळपिळोनी काढिलें ॥ ४२ ॥

यासी सबळ कारण । पाप भरलें अतिगहन ।

दुःखमूळ दुरित जाण । श्रुतिस्मृति बोलती ॥ ४३ ॥

हरिस्मरणेंदुःखें जाती । हरिस्मरणें पापें जळती ।

याकारणें नामजपाप्रति । लाविले लक्षानुलक्ष ॥ ४४ ॥

शुद्ध भूमिका निर्मळ बीज । असलिया सुफळें येती सहज ।

तेंहि पुढें दिसेल काज । यथाकाळीं यथाक्रमें ॥ ४५ ॥

दशरथें तप केलें । तेव्हां रामचरण लाभले ।

भाग्यवान पुरुष झाले । शुद्धभूमिकेपासोनी ॥ ४६ ॥

असो पुढील कार्य जें होणें । तें एक श्रीगुरु जाणे ।

लखोटा लिहूनियां जेणें । ठेविला स्वहस्तींचा ॥ ४७ ॥

पक्कें मोर्तब करोनि । वरि लिहिलें श्रींनी ।

मजवांचोनिया कोणी । फोडूं नये लखोटा ॥ ४८ ॥

दुरितनाश कार्यकारण । तप करविलें नामस्मरण ।

इहपरहित करोन । समाधिस्थ जाहले ॥ ४९ ॥

द्वादशाध्यायीं समाधीवर्णन । कथिलें परिसा जी सज्जन ।

जेणेंयोगें समाधान । वैराग्ययुक्त होतसे ॥ ५० ॥

ब्रह्मचैतन्य परात्पर । अखंड अक्षय चरचर ।

संचले रितें अणुभर । स्थान पाहतां गवसेना ॥ ५१ ॥

त्यांही विशेष स्थानें । परिसा जी सद्‌गुरुवचनें ।

गुरुवचनीं विश्वास धरणें । निजकर्तव्य शिष्याचें ॥ ५२ ॥

अखंड वास भक्त हृदयीं । जेणें चित्त अर्पिलें गुरुपायीं ।

नामजप जेथें पाही । तेथें वास श्रीगुरूंचा ॥ ५३ ॥

जेथें नामोत्साह चालती । आदरें प्रसाद अर्पिती ।

तेथें वास गुरुमूर्ती । न्यून पडो देईना ॥ ५४ ॥

संकटकालीं भक्तीनें । बाहती श्रींसी करुणावचनें ।

तया स्थळीं धांवोनि जाणें । श्रीगुरु मायबाप ॥ ५५ ॥

सच्छिष्य जेथे स्थापना करी । अनंत भावना एकसरी ।

जडल्या तेथें भक्तकैवारी । वसती नित्य निर्लिप्त ॥ ५६ ॥

जेथें श्रींच्या पादुका । भक्त पूजिती भावें देखा ।

तेथे वास गुरुनायका । साच साच जाणावा ॥ ५७ ॥

मायबापांची करितां सेवा । तेथें गुरूंसी विसावा ।

आणिक प्रकार परिसावा । गुरुभक्तांचे संगमीं ॥ ५८ ॥

सद्‌गुरुलीला जेथें वर्णिती । लिहिती वाचिती पूजा करिती ।

भक्तिभावें सेवा करिती । साह्य तयांसी सर्वदा ॥ ५९ ॥

गोंदावलींची मुख्य स्थानें । परिसा जी निर्मलमनें ।

’शेजगृहीं असे माझें नित्य राहणें’ । ऐसें वदले आम्हां श्रीगुरु ॥ ६० ॥

समाधि साक्षात्‌ गुरुरूप । प्रगट गुप्त भेद अल्प ।

अनेकांचा हरती ताप । साक्षात्कार घडोघडी ॥ ६१ ॥

अनेकांच्या कामना पुरती । कित्येकांसी ज्ञानप्राप्ति ।

अनेकां साधनें सुचविती । यथाक्रम यथान्याय ॥ ६२ ॥

दर्शनें सकलां होय समाधान । जेवीं प्रत्यक्ष दर्शन ।

येविषयीं स्वानुभव जाण । कथन करूं तुम्हांसी ॥ ६३ ॥

श्रींनी केला देहत्याग । वियोगें जाहला उद्वेग ।

समाधिदर्शनें अभंग । गुरुमाय भेटली ॥ ६४ ॥

वरी जीं जीं कथिली स्थानें । अनुभवियां खूण बाणे ।

कांहीं दृष्टांत इतरांकारणें । कथन करूं अवधारा ॥ ६५ ॥

समाधीचे तिसरे दिवशी । अनुग्रह दिधला द्रविडांसी ।

दृष्टांतहि बहुतांसी । होती बहुविध प्रकारें ॥ ६६ ॥

वाराणसीं विप्रबाळ । बुडतां आठवी गुरु दयाळ ।

हात देवोनि तीराजवळ । आणोनि जीव वांचविला ॥ ६७ ॥

जालनेकरांचे जामात । पांडुरंगबुवा परम भक्त ।

बदरीनारायण तीर्थाप्रत । जाऊन मागें परतले ॥ ६८ ॥

तेव्हां हृषीकेशाचें दर्शन । पुढें चट्टी सत्यनारायण ।

तेथें घोर कानन । व्याघ्र मार्गीं आड आला ॥ ६९ ॥

गुरगुर करी वांकुल्या दावी । अत्यंत भय वाटलें जीवीं ।

तेव्हां आठविले गोसावी । ब्रह्मचैतन्य सद्‌गुरु ॥ ७० ॥

शरणागता अभयदाते । साक्षात्‌ प्रगट झाले तेथें ।

वदती ’व्याघ्र काय करील तूतें । शिरीं असतां रामराय’ ॥ ७१ ॥

असो व्याघ्र निघोनि गेला । ऐसा भक्तसंकटीं सद्‌गुरु धांवला ।

स्थिरचर व्यापून राहिला । जगदात्मारूपें ॥ ७२ ॥

आणिकहि बहुतांसी । साक्षात्कार बहुवसी ।

झाले परि ग्रंथासी । विस्तार होईल ॥ ७३ ॥

जैसा भाव तैसा देव । हाचि मुख्य अभिप्राव ।

अंतर्बाह्य गुरुराय । येत ना जातसे ॥ ७४ ॥

घटीं आकाश पाहिलें । तें गोलाकार भासलें ।

तैसे सद्‌गुरु नटले । भावनेसारिखे ॥ ७५ ॥

द्वादशाध्याय मुक्तामाला । त्रयोदश मेरु आगळा ।

गुरुकृपामृत जिव्हाळा । अखंड आकंठ पान करूं ॥ ७६ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते त्रयोदशाध्यायांतर्गतः तृतीयः समासः ॥

॥ श्रीसद्‍गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय तेरावा

समास चवथा

॥ श्रीसद्‌गुरु श्रीब्रह्मचैतन्यमहाराजाय नमः ॥

नमो पुरुषा गणपति । शारदा सुविद्या प्रकृति ।

नमो स्वयंसिद्ध ज्योति । चैतन्यब्रह्म ॥ १ ॥

नमो सकळ श्रोतेजन । धन्य तुमचे कृपादान ।

वारंवार प्रोत्साहन । देऊन ग्रंथ वदविला ॥ २ ॥

ग्रंथ लिहिण्याची स्फूर्ति । उपजली कोणे रिती ।

कोणपरीनें समाप्ति । जाहली ती परिसावी ॥ ३ ॥

घेतां श्रींनी समाधि । तीन संवत्सवें गेली अवधि ।

परि श्रीचरित्रासंबंधी । कोणी कांहींच बोलेना ॥ ४ ॥

श्रींचे शिष्य ज्ञानी । एकाहूनि एक द्विगुणी ।

प्राचीन अर्वाचीन दोन्ही । शास्त्रांमाजी प्रवीण ॥ ५ ॥

कांहीं अपरोक्षज्ञानी सिद्ध । जयांवरी सद्‌गुरुप्रसाद ।

अधिकारी मठपति प्रसिद्ध । संप्रदाय वाढविते ॥ ६ ॥

परि कारण तें वेगळें । कांहींनी लिहो आरंभिलें ।

तयां श्रीगुरु वदले । ’लिहूं नये कोणीहि ॥ ७ ॥

ग्रंथ लिहिणार वेगळा असे । तो लिहील अनायासें ।

उचित काळीं पहा खासें । तुम्ही स्थिर रहावें’ ॥ ८ ॥

ऐसी झाली मागें भाक । तेणें स्थिर सकल लोक ।

नातरी एकाहून एक अधिक । ज्ञानी चतुर गुरुभक्त ॥ ९ ॥

आणिक एक मुख्य कारण । आत्मश्लाघा निष्कारण ।

श्रवणीं न पडावी म्हणोन । आज्ञा न देती कवणासी ॥ १० ॥

तो काल निघोनि गेला । परि भाव तैसाचि उरला ।

आज्ञा नसे कवणाला । प्रसाद कोणा कळेना ॥ ११ ॥

कोणी प्रयत्नण करूं जातां । तया निवारिती सर्वथा ।

तुम्हांसि नसे पात्रता । पुण्यपुरुष पाहिजे ॥ १२ ॥

माहिती कोणा न देती । प्रसंग आल्याहि छपविती ।

स्फूर्तिदाते गुरुमूर्ति । दोष नसे कवणाचा ॥ १३ ॥

असो इतुक्याहि प्रसंगांत । आम्हां स्फूर्ति अवचित ।

झाली परि वदाया मात । वाव कोठें दिसेना ॥ १४ ॥

विद्या नाहीं दीक्षा नाहीं । सहवास बहुत केला नाहीं ।

वैभव मान्यता कांहींच नाही । स्फूर्ति मात्र दुणावली ॥ १५ ॥

श्रीसमाधीनंतर । ब्रह्मानंद भक्त थोर ।

गुरुरूप मानिती साचार । सकलहि गुरुभक्त ॥ १६ ॥

तयांसि कैसें पुसावें । सूर्यापुढती जैसे काजवे ।

स्वयें कैसें प्रकाशावें । श्लाघ्य नोहे ॥ १७ ॥

यास्तव चरित्रदिग्दर्शन । "नमस्कारत्रयोदशी" म्हणोन ।

श्लोक रचिले हेतु धरोन । चरित्र लेखनाचा ॥ १८ ॥

ते हरिदास यांचेकरवीं । दावोनि आज्ञा घेतली बरवी ।

तेणें प्रफुल्लता आली नवी । स्फूर्तीसि सिद्धवाक्यें ॥ १९ ॥

या‍उपरी औदासिन्य । माहिती‍अभावी आले गहन ।

गुरुभक्त न उघडिती वदन । तेंहि एकें दूर केलें ॥ २० ॥

कागवाडकर रामदासी । पत्र देती हरिदासांसी ।

उभयतां मिळोन मजसी । साह्य केलें मनोभावें ॥ २१ ॥

कांहीं ग्रंथ पाहिल्यावरी । प्रासादिक वदलीं सारीं ।

मग माहिती उपरि । कांहीं देवों लागले ॥ २२ ॥

गोखले उपनामी भले । लेखनसाहित्य त्यांनी केलें ।

बहुतीं प्रोत्साहन दिलें । वरी छाया गुरुकृपा ॥ २३ ॥

शके अठराशें चाळीस । पुण्यतिथि मार्गशीर्ष ।

ग्रंथारंभ गोंदावलीस । श्रीसन्निध जाहला ॥ २४ ॥

बुधग्रामीं साग्र लिहिला । श्रीकृपें पूर्ण झाला ।

अठराशें त्रेचाळिसाला । अर्पण केला गुरुचरणीं ॥ २५ ॥

श्रीकृपेचीं उत्तरें । वेडींवांकुडीं लिहिलीं बरें ।

सेवन करा क्षीरनीरें । हंसदृष्टि ठेवोनि ॥ २६ ॥

बहुत मतें एकवटोनी । कांहीं स्वानुभव घेवोनी ।

कथा लिहिल्या ग्रंथसदनीं । सत्य आणि निवडक ॥ २७ ॥

सद्‌गुरुलीला अनंत अपार । काव्य काय उतरील पार ।

कांही सत्य आणि साधार । असती त्या घेतल्या ॥ २८ ॥

क्वचित्‌ शब्द भेद झाला । तरी बाध न ये तत्त्वाला ।

तत्त्वदृष्टि घेऊन चाला । श्रोतेजन भाविकहो ॥ २९ ॥

घुगरदरे सोलापूरकर । श्रींचे आप्त आणि चतुर ।

यांनींहि चरित्र मधुर । गद्य लिहिलें श्रींचे ॥ ३० ॥

धीट पाठ प्रासादिक । करिती गद्यपद्यात्मक ।

श्रींचे दरबारीं अनेक । सेवाकरिती यथाशक्ति ॥ ३१ ॥

आरती सवाई अष्टक । पद अभंग आणि श्लोक ।

भूपाळ्या गद्येंहि अनेक । भक्त स्तविती श्रीगुरु ॥ ३२ ॥

कोकिळकंठ प्रेमळ वाणी । रूप लावण्य इंद्रियें देखणीं ।

कवित्वशक्ति चातुर्यखाणी । देणें भगवंताचें ॥ ३३ ॥

कांही असती उपजत ज्ञानी । एकपाठी असती कोणी ।

सरळ नासिका गौरवर्णी । देणें भगवंताचें ॥ ३४ ॥

राजयासी पुत्र झाला । आणि पांगुळाच निपजला ।

ही ईश्वरकरणी, तयाला । मानव बापुडें काय करी ॥ ३५ ॥

हिरण्यकश्यपूसि प्रल्हाद । हा ईश्वरी प्रसाद ।

सुरुरिपुच्या गृहीं शुद्ध । देवभक्त निपजला ॥ ३६ ॥

तैसें साधन ना भजन । नाहीं केलें शास्त्रध्ययन ।

परि गुरुकृपा गहन । देणें भगवंताचें ॥ ३७ ॥

कर्ता तो वेगळाचि असे । देहबुद्धि लावी पिसें ।

अहंकार माथां बैसे । अधोगतीसी न्यावया ॥ ३८ ॥

भाग्यें कामधेनू आली । तेणें संपत्ति दुणावली ।

कृपणत्वें खादाड दिसली । मग मांडिला विक्रय ॥ ३९ ॥

धेनु धन सकल गेलें । दैन्यवाणें उगाचि शिणलें ।

यास्तव देहबुद्धिवेगळें । साधकें असावें ॥ ४० ॥

तैसी ही प्रसादवाणी । लिहविता सद्‌गुरु धनी ।

गुरुबंधू आयतनीं । कथा कथिते ॥ ४१ ॥

लेखक द्विज चित्पावन । ऋग्वेद शाखा आश्वलायन ।

अत्रि गोत्र फडके म्हणून । उपनामें संबोधिती ॥ ४२ ॥

वासस्थान तासगांव । विष्णु यशोदा जनकदेव ।

गोपाल ऐसें वदती सर्व । तुम्हीं श्रोते जाणावें ॥ ४३ ॥

रामदासीबुवा ऐसें । सद्‌गुरुमाय संबोधीतसे ।

ग्रंथी निर्देश तोचि असे । श्रोतीं आक्षेप न धरावा ॥ ४४ ॥

वामनबुवा मठ मोरगिरी । सद्‌गुरुसेवा मागोन बरवी ।

शुद्ध लिपि लिहोनि सत्वरीं । बहुपरी साह्य केलें ॥ ४५ ॥

ग्रंथ नव्हे हा प्रचीन । ना ही सरणी अर्वाचीन ।

कोणा दिसे अधिकन्यून । तरी क्षमा असावी ॥ ४६ ॥

ग्रंथ नव्हे सुलभ गद्य । ग्रंथ नव्हे गूढपद्य ।

वेडेवांकुडे दोन शब्द । गुरुचरणीं अर्पिले ॥ ४७ ॥

शृंगार हास्य शोकादिक । रस जे रजतमात्मक ।

साधका होती बाधक । ते येथें वर्जिले ॥ ४८ ॥

भक्तरस सत्त्वप्रधान । सद्‌गुरूचा महिमा गहन ।

उपदेशवचनें प्रमाण । घेतलीं संतौच्छिष्टें ॥ ४९ ॥

वेदांत सिद्धांत धादांत । नीतिव्यवहार परमार्थ ।

गुरुभक्तांचा अनुभव येथे । सत्य शोधोनि वर्णिला ॥ ५० ॥

गुरुलीला ही साधार । परि कांहीं सोडिला प्रकार ।

जेणें दुखवेल परांतर । ऐसे दृष्टांत त्यागिले ॥ ५१ ॥

कांहीं भाग लिहिला होता । परि दृष्टांत होय अवचितां ।

निंदकाचें कृत्य वर्णितां । लाभ काय तुम्हांसी ॥ ५२ ॥

असो प्रत्यक्ष असतां श्रीगुरुवर । निंदकां करिती उपकार ।

तैसाच ग्रंथगर्भीं प्रकार । गुरुआज्ञेनें जाहला ॥ ५३ ॥

गुरु दयेची माउली । गुरु शांतीची साउली ।

गुरु आनंदा घरकुली । गुरु माय सर्वांची ॥ ५४ ॥

षड्गुआणैश्वर्यसंपन्न । सद्‌गुरु माझें निधान ।

भक्तांसि सदा प्रसन्न । स्वानंदरस वर्षतसे ॥ ५५ ॥

असो माहात्म्य श्रीगुरूंचे । शब्दातीत अगम्य वाचे ।

म्यां शब्दस्वरूप दिधले काचें । म्हणून क्षमा भाकितों ॥ ५६ ॥

सद्‌गुरुचि एक बुद्धिदाता । कर्ता वक्ता आणि श्रोता ।

सूक्ष्म देहअगहंता । समरस होवों गुरुचरणीं ॥ ५७ ॥

जें जें कांहीं घडे कर्म । तें तें अर्पावें हा धर्म ।

तैसी अहंताहि दुर्गम । श्रीसेवे लाविली ॥ ५८ ॥

समर्थ सद्‌गुरूंची कीर्ति । साधकां मार्गदर्शी ज्योति ।

जे कोणी भावें गाती । प्रसाद होय तयांवरी ॥ ५९ ॥

सद्‌गुरुलीला करितां श्रवण । अखंड होय समाधान ।

नाना शंकांचे निरसन । होय येथें ॥ ६० ॥

प्रपंच साधोन परमार्थ । कैसा साधावा निजस्वार्थ ।

हेंहि सद्‌गुरु समर्थ । बोधिती या ठायीं ॥ ६१ ॥

सद्‌गुरुंच्या प्रतिमा अनेक । त्यांहूनि विशेष हें रूपक ।

येथें साक्षात गुरुनायक । वास करिती अक्षरीं ॥ ६२ ॥

वेद तोचि विश्वंभर । तैसी लीला गुरुवर ।

येथें रोकडा साक्षात्कार । भाविकांसी होईल ॥ ६३ ॥

रामायण हरिवंश । पूजितां प्रसन्न जगदीश ।

तेवीं श्रीसद्‌गुरुलीलामृतास । पूजितां गुरुमाय तोषेल ॥ ६४ ॥

या ग्रंथाची करितां सेवा । सद्‌गुरु देईल विसांवा ।

तापत्रयांतून जीवा । सोडवील धरा विश्वास ॥ ६५ ॥

सद्भारवें ग्रंथ श्रवण करितां । जाईल समंध भूतव्यथा ।

चेडेचेटुका वार्ता । न चले येथें ॥ ६६ ॥

देह प्रारब्धाधीन । हें पूर्वींच गेले नेमोन ।

उपाय करितां अधिकन्यून । समर्थकृपें होतसे ॥ ६७ ॥

निपुत्रिकां पुत्रप्राप्ति । दरिद्रियां धनप्राप्ति ।

रोगग्रस्तां रोगमुक्ति । सद्‌गुरुमाय देईल ॥ ६८ ॥

बद्धासी होय अनुताप । मुमुक्षुसि साधन स्वल्प ।

साधकासि ज्ञानदीप । गुरुमाय दावील ॥ ६९ ॥

असतां दृढश्रद्धा विमल भाव । सदा जवळींच गुरुराव ।

मग त्रिविधताप मायोद्भ व । दूर जाती पळिन ॥ ७० ॥

सद्भारवें सेवा करितां । वाहील सद्‌गुरु त्याची चिंता ।

भवसिंधुवरोनि तारिता । युक्तिप्रयुक्ति होईल ॥ ७१ ॥

सेवेचे बहुविध प्रकार । मुख्य श्रवण मनन आचार ।

सप्ताह पूजा नमस्कार । प्रदक्षिणा ही उपांगें ॥ ७२ ॥

कैशी असेल कालगति । जैंसी ज्याची शक्ति मति ।

तैसी भजावी गुरुमूर्ति । परमपावन गुरुलीला ॥ ७३ ॥

सद्‌गुरुमाय दयावंत । भोळा भाव सिद्धीस नेत ।

यास्तव न धरितां किंत । यथाशक्ति आळवावी ॥ ७४ ॥

यावरी श्रोते प्रश्न करिती । सप्ताह करावा कवणे रिती ।

कैसी होय फलप्राप्ति । कथन करावें ॥ ७५ ॥

वक्ता वदे बरवें पुसिलें । वंदन करोनि गुरुपाउलें ।

कथितो अवधान द्या भले । श्रोते तुम्ही भाविक ॥ ७६ ॥

अंतःशुचि बाह्यशुचि । स्थानशुचि द्रव्यशुचि ।

श्रोतृसमुदायशुचि । शक्य तितुकें साधावें ॥ ७७ ॥

निष्काम पाठ मुख्य धर्म । सकाम हा गौणधर्म ।

दोहीं ठायीं हरती श्रम । सद्‌गुरु दयावंत ॥ ७८ ॥

स्नानसंध्या करोनि । भक्तिभावें पूजोनि ।

सोज्ज्वळ दीप ठेवोनि । पाठारंभ करावा ॥ ७९ ॥

प्रत्येक ओवी वाचल्यावरी । ’श्रीराम’ म्हणा सत्वरीं ।

ऐसी प्रति‍ओवीसी वैखरी । श्रीरामीं लावावी ॥ ८० ॥

येणें सद्‌गुरु तोष पावे । येणें फल दुणावे ।

सेतु बांधिला जैसा देवें । तैसा परमार्थ साधेल ॥ ८१ ॥

ही गुरुघरची सरणी । श्रोते नीट धरा ध्यानी ।

प्रतिदिनीं दोन अज्ञाय वाचोनि । नैवेद्य आरती करावी ॥ ८२ ॥

सात्त्विक आहार मृदुवचन । ब्रह्मचर्य नामस्मरण ।

इतुकें होतां तत्काळ विघ्न । गुरुकृपें निरसेल ॥ ८३ ॥

तीन दिनीं अध्याय सहा । चवथे दिनीं सातवा पहा ।

मननयुक्त वाचावा हा । पान करा बोधामृत ॥। ८४ ॥

पुढे तीन दिनपर्यंत । प्रतिदिनीं दोहींप्रत ।

वाचोन सप्ताह समाप्त । सांगता करावी ॥ ८५ ॥

सांगता मुख्यलक्षण । नामस्मरण अन्नदान ।

सात्त्विक द्रव्य मेळवून । यथाशक्ति करावें ॥ ८६ ॥

आषाढ शुद्ध पौर्णिमेसी । अवश्य करा सप्ताहासी ।

गुरुपूजा ते दिवशी । उत्सव प्रिय गुरुभक्तां ॥ ८७ ॥

कली प्रबल झाला मोठा । श्रद्धेसि मारिला चपेटा ।

परि प्राचीन सुलभ वाटा । साधकें न सोडाव्या ॥ ॥ ८८ ॥

वरी दिसते मोहक । अंतरीं अति भयानक ।

साधकें नसावें वंचक । लोकेपणे कदापि ॥ ८९ ॥

परांतर दुखविणें हेंचि दुरित । दया सदाचार हेंचि सुकृत ।

रामनाम साधन सारभूत । वैराग्य परम वैभव ॥ ९० ॥

शेवटीं एक विनवणी । लय लागो नामस्मरणीं ।

श्रीजगदीश नमोनी । घेऊं गुरुचरणीं विसांवा ॥ ९१ ॥

इति श्रीसद्‌गुरुलीला । श्रवणीं स्वानंदसोहळा ।

पुरविती रामदासीयांचा लळा । कृपाकटाक्षें ॥ ९२ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते त्रयोदशाध्यायांतर्गतः चतुर्थः समासः ॥

॥ इति त्रयोदशोऽध्यायः समाप्तः ॥