समर्थ गुरु रामदास स्वामींनी माघ कृष्ण नवमीला समाधी घेतली. हा दिवस देशभरातील त्यांचे अनुयायी 'दास नवमी' उत्सव म्हणून साजरा करतात. महाराष्ट्रातील साताऱ्याजवळील परळी किल्ल्यावर त्यांनी आयुष्याचा शेवटचा काळ घालवला. तेव्हापासून या किल्ल्याचे नाव सज्जनगड पडले आणि त्यांची समाधीही तेथे आहे.
समर्थगुरु श्री रामदास स्वामी यांचा जन्म औरंगाबाद जिल्ह्यातील जांब या ठिकाणी झाला. ते लहानपणी खूप खोडकर होते. गावातील लोक त्यांच्या आईकडे रोज त्यांच्याबद्दल तक्रार करायचे. एके दिवशी माता राणूबाई त्यांना म्हणाल्या, 'दिवसभर खोड्या करता, काही काम कर. मोठा भाऊ गंगाधर आपल्या कुटुंबाची किती काळजी घेतो!' या गोष्टीने नारायण यांच्या मनात घर केले. दोन-तीन दिवसांनी आपली कुचंबणा सोडून ते एका खोलीत ध्यानस्थ बसले.
असे उत्तर नारायण यांनी दिले
दिवसभर नारायण दिसले नाही तेव्हा आईने थोरल्या मुलाला विचारले, नारायण कुठे आहे? 'मी त्याला पाहिलेले नाही', असे ते म्हणाले. दोघेही काळजीत पडले आणि शोधायला निघाले पण ते सापडले नाहीत. संध्याकाळी आईने त्यांना खोलीत ध्यान करताना पाहिले आणि विचारले, 'नारायण, इथे काय करत आहात?' तेव्हा नारायण यांनी उत्तर दिले, 'मला सर्व जगाची चिंता आहे.'
या घटनेने आयुष्य बदलले
या घटनेनंतर नारायण यांचा दिनक्रम बदलला. निरोगी आणि सुदृढ शरीरानेच राष्ट्राची प्रगती शक्य आहे, हे त्यांनी समाजातील तरुणांना समजावून सांगितले. त्यामुळे त्यांनी व्यायाम करण्याचा सल्ला देत शक्तीचे उपासक हनुमानजींच्या प्रतिमेची स्थापना केली. त्यांनी भारतभर पायी प्रवास केला. अनेक ठिकाणी हनुमानजींच्या मूर्तीची स्थापना केली, अनेक मठ आणि मठाधिपती बांधले जेणेकरून संपूर्ण राष्ट्रात नव-चैतन्य निर्माण व्हावे.
रामचंद्रजींचे दर्शन झाले
लहानपणीच त्यांना प्रभू रामचंद्रजींचे दर्शन झाल्याचे सांगितले जाते. म्हणूनच त्यांनी आपले नाव बदलून रामदास ठेवले. त्यावेळी महाराष्ट्रात मराठ्यांची सत्ता होती. रामदासजींच्या कार्याने शिवाजी महाराज खूप प्रभावित झाले आणि त्यांची भेट झाल्यावर शिवाजी महाराजांनी आपले राज्य रामदासजींच्या झोळीत टाकले. समर्थ गुरु रामदास हे छत्रपती शिवाजी महाराजांचे गुरू होते. शिवाजी महाराजांना त्यांच्याकडून अध्यात्माची आणि हिंदू राष्ट्राची प्रेरणा मिळाली.
प्रमुख ग्रंथ
रामदास शिवाजी महाराजांना म्हणाले, हे राज्य ना तुमचे आहे ना माझे. हे राज्य देवाचे आहे, आम्ही फक्त विश्वस्त आहोत. शिवाजी त्यांचा वेळोवेळी सल्ला घेत असे. रामदास स्वामींनीही अनेक ग्रंथ लिहिले. यामध्ये 'दासबोध' प्रमुख आहे.