३००१
कांहीं विपत्ति अपत्यां । आतां अमुचिया होतां । काय होईंल अनंता । पाहा बोलों कासया ॥१॥
बरें अनायासें जालें । सायासेंविण बोले चाले । काबाड चुकलें । केलें कष्टावेगळें ॥ध्रु.॥
बरा सांपडलासी वोजा । वर्मावरी केशीराजा । बोलायासी तुझा । उजुरचि नाहींसा ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे दगा । बरा दिला होता बागा । झडकरी चलागा । चांग दैवें पावलों ॥३॥
३००२
देवा तुजपें माझ्या पूर्वजांचें ॠण । आहे तें कां नेदिसी अझून ।
अवगलासीं झोंडपणें । परी मी जाण जीवें जिरों नेदीं ॥१॥
कळों येईंल रोकडें । उभा करिन संतांपुढें ।
तुझें काय एवढें । भय आपुलें मागतां ॥ध्रु.॥
आजिवरी होतों नेणता । तों तुज फावलें रे अनंता ।
कवडीचा तो आतां । पडों नेदीन फेर ॥२॥
ठेविला ये जीवनीं जीव । म्हणे तुकयाचा बंधव ।
माझा गळा तुझा पाव । एके ठायीं बांधेन ॥३॥
३००३
मागें असताशी कळला । उमस घेऊं नसता दिला।
तेणें चि काळें केला । असता अवघा निवाडा ॥१॥
इतका न लगता उशीर । न धरितों भीडभार ।
सद्धिासी वेव्हार । कासयासी लागला ॥ध्रु.॥
असोनियां माल खरा । किती केल्या येरझारा ।
धरणें ही दिवस तेरा । माझ्या भावें घेतलें ॥२॥
अझुन तरी इतक्यावरी । चुकवीं जनाचार हरी ।
तुकयाबंधु म्हणे उरी । नाहीं तरी नुरे कांहीं ॥३॥
३००४
आतां न राहें क्षण एक । तुझा कळला रे लौकिक । नेदीं हालों एक । कांहीं केल्यावांचूनि ॥१॥
संबंध पडिला कोणाशीं । काय डोळे झांकितोसी । नेईंन पांचांपाशीं । दे नाहींतरी वोढूनि ॥ध्रु.॥
सुखें नेदीस जाणवलें । नास केल्याविण उगलें । तरि तें ही विचारिलें । आम्ही आहे तुज आधीं ॥२॥
असें च करूनि किती । नागविलीं नाहीं नीती । तुकयाबंधु म्हणे अंतीं । न सोडिसी ते खोडी ॥३॥
३००५
तुज ते सवे आहे ठावें । घ्यावें त्याचें बुडवावें । परि ते आम्हांसवें । आतां न फावे कांहीं ॥१॥
नव्हों सोडायाचे धणी । कष्टें मेळविलें करोनि । पाहा विचारोनी । आढी धरोनि काम नाहीं ॥ध्रु.॥
अवघे राहिले प्रकार । जालों जीवासी उदार । असा हा निर्धार । कळला असावा असेल ॥२॥
आतां निदसुर नसावें । गाठ पडली कुणब्यासवें । तुकयाबंधु म्हणे राखावें । देवा महत्व आपुलें ॥३॥
३००६
बहु बोलणें नये कामा । वाउगें तें पुरुषोत्तमा । एकाचि वचनें आम्हां । काय सांगणें तें सांग ॥१॥
देणें आहे कीं भांडाईं । करणें आहे सांग भाईं । आतां भीड कांहीं । कोणी न धरी सर्वथा ॥ध्रु.॥
मागें गेलें जें होउनी । असो तें धरित नाहीं मनीं । आतां पुढें येथूनि । कैसा काय विचार ॥२॥
सारखी नाहीं अवघी वेळ । हें तों कळतें सकळ । तुकयाबंधु म्हणे खळखळ । करावी ते उरेल ॥३॥
३००७
आतां हें न सुटे न चुके । बोल कां दवडिसी फिके ।
जन लोक पारिखें । अवघें केलें म्यां यासाटीं ॥१॥
नये सरतां नव्हे भलें । तुझें लक्षण कळलें ।
बैसलासी काढिलें । देहाचें मुळीं दिवाळें ॥ध्रु.॥
दिसतोसी बरा बोल कोंवळे । गुण मैंदाचे चाळे ।
दिसताती ये वेळे । काय करूं विसंबोनि ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे देखतां । अंध बहिर ऐकतां ।
कैसें व्हावें आतां । इतकियाउपरी ॥३॥
३००८
तिहीं ताळीं हेचि हाक । म्हणती पांढरा स्फटिक ।
अवघा बुडविला लौकिक । सुखें चि भीके लाविलीं ॥१॥
थोंटा नांव शिरोमणी । नाहीं जोडा त्रिभुवनीं ।
म्हणोनि शाहाणे ते कोणी । तुझे दारीं बैसतिना ॥ध्रु.॥
निर्गुण निलाजिरा निनांवा । लंड झोंड कुडा देवा ।
नागवणा या नांवा । वांचूनि दुजा नाइकों ॥२॥
सर्वगुणें संपन्न । कळों आलासी संपूर्ण ।
तुकयाबंधु म्हणे चरण । आतां जीवें न सोडीं ॥३॥
३००९
तो चि प्रसंग आला सहज । गुज धरितां नव्हे काज । न संडितां लाज । पुढें वोज न दिसे ॥१॥
तूं तर न होसी शाहाणा । नये सांगतों तें ही मना । आपण आपणा । आतां प्रयत्न देखावा ॥ध्रु.॥
न पुरवी पाहातां वाट । द्यावें प्रमाण चोखट । कास घालूनियां नीट । चौघाचार करावा ॥२॥
आतां श्रमाचें कारण । नव्हे व्हावें उदासीन । न पडे तयाविण । गांठी तुकयाबंधु म्हणे ॥३॥
३०१०
हळूहळू जाड । होत चालिलें लिगाड । जाणवेल निवाड । न करिसी परी पुढें ॥१॥
मी तों सांगून उतराईं । जालों आतां तुज काईं । कळों येईंल भाईं । तैसा करीं विचार ॥ध्रु.॥
मागें युगें अठ्ठाविस । जालीं दिवसाचा दिवस । मुदल व्याज कासावीस । होसी देवा ये कामें ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे राखें । आतां टाकीं तुझीं तीं सुखें । जगजाहिर ठाउकें । जालें नाहीं खंडलेंसें ॥३॥
३०११
पत्र उचटिलें प्रेत्नें । ग्वाही कराया कारणें । नाहींतरी पुण्यें । तुझ्या काय उणें आम्हां ॥१॥
नांव तुझें चि करोनि । आहों सुखें पोट भरोनि । केली जाणवणी । म्हणउनि नाहीं म्हणसील ॥ध्रु.॥
आतां इतकियाउपरी । दे नको भलतें करीं । म्हणती ॠणकरी । आमुचा इतकें उदंड ॥२॥
तुकयाबंधु जागा । अळवावया पांडुरंगा । केला कांहीं मागायाची । नव्हती गरज ॥३॥
३०१२
माझ्या भावें केली जोडी । न सरेसी कल्पकोडी । आणियेलें धाडी । घालुनि अवघें वैकुंठ ॥१॥
आतां न लगे यावें जावें । कोठें कांहीं च करावें । जन्मोजन्मीं खावें । सुखें बैसोनसें जालें ॥ध्रु.॥
असंख्य संख्या नाहीं पार । आनंदें दाटलें अंबर । न माये अपार । त्रिभुवनीं सांटवितां ॥२॥
अवघें भरलें सदोदित । जाले सुखाचे पर्वत । तुकयाबंधु म्हणे परमार्थ । धन अद्भुत सांपडलें ॥३॥
३०१३
आतां चुकलें देशावर । करणें अकरणें सर्वत्र । घरासी आगर । आला सकळसद्धिींचा ॥१॥
जालों निधाईं निधानें। लागलें अनंतगुणरत्न । जन्माचें विच्छिन्न । दुःख जालें दारिद्र ॥ध्रु.॥
तारूं सागरिंचें अवचितें । हेंदोवलें आलें येथें । ओढिलें संचितें । पूर्वदत्तें लाधलें ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे सीमा । नाहीं आमुचिया दैवा । आतां पुरुषोत्तमा । ऐसा सवदागर सांपडला ॥३॥
३०१४
सांपडलें जुनें । आमुच्या वडिलांचें ठेवणें । केली नारायणें । कृपा पुण्यें पूर्वाचिया ॥१॥
सुखें आनंदरूप आतां । आम्ही आहों याकरितां । निवारली चिंता । देणें घेणें चुकलें ॥ध्रु.॥
जालें भांडवल घरिंचें । अमुप नाम विठ्ठलाचें । सुकृत भावाचें । हें तयानें दाविलें ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे फिटला । पांग नाहीं बोलायाला । चाड दुसरी विठ्ठ्ला । वांचूनियां आणीक ॥३॥ ॥३७॥
३०१५
काम क्रोध अहंकार नको देहीं । आशा तृष्णा माया लज्जा चिंता कांहीं ।
वास पंढरीचा जन्म सदा देई । आणीक दुजें मागणें तुज नाहीं ॥१॥
कृपा देई दान हरि मज कृपा देई दान । नासीं त्रिमिर दाखवीं चरण ।
आर्त पुरवावें भेटी देऊन । नको उपेक्षूं आलिया शरण ॥ध्रु.॥
नाम अखंड हृदयीं राहो वाणी । न पडो विसर क्षण ज्यागृतिं स्वप्नीं ।
संतसमागम ऐसा दे लावुनि । आणीक दुजें कांहीं नेणें तुजवांचूनि ॥२॥
पंथपुरिंचा रविसुत पुरे आतां । आड करावा भवसिंधु ऐसा नव्हता ।
नाहीं आडताळा त्रैलाक्यामाजी सरता । विनवी तुकयाबंधु चरणीं ठेवूनि माथा ॥३॥
३०१६
तटाचे जातीला नाहीं भीड भार । लाता मारी थोर लाहान नेणे ॥१॥
परी तो त्या विशेष मानुष होऊन । करी खंड मान वडिलांचा ॥ध्रु.॥
बेरसा गाढव माया ना बहीण । भुंके चवीविण भलतें चि ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे बोकड मातलें । न विचारी आपुले तोंडीं मुते ॥३॥
३०१७
मायझवा खर गाढवाचें बीज । तें ऐसें सहज कळों येतें ॥१॥
आपमानिलें जेणें श्रेष्ठाचें वचन । ते चि त्याची खुण ओळखावी ॥ध्रु.॥
मद्यपीर पुरा अधम यातीचा । तया उपदेशाचा राग वांयां ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे पिसाळलें सुनें । आप पर तेणें न विचारावें ॥३॥
३०१८
मत्स्यकूर्मशेषा कोणाचा आधार । पृथिवीचा भार वाहावया ॥१॥
काय धाक आम्हां कासयाची चिंता । ऐसा तो असतां साहाकारी ॥ध्रु.॥
शंखचक्रगदा आयुधें अपार । वागवितो भार भक्तांसाटीं ॥२॥
पांडवां जोहरी राखिलें कुसरी । तो हा बंधुचा कैवारी तुकयाच्या ॥३॥
३०१९
राम म्हणतां कामक्रोधांचें दहन । होय अभिमान देशधडी ॥१॥
राम म्हणतां कर्म तुटेल भवबंधन । नये श्रम सीण स्वप्नास ही ॥ध्रु.॥
राम म्हणे जन्म नाहीं गर्भवास । नव्हे दारिद्रास पात्र कधीं ॥२॥
राम म्हणतां यम शरणागत बापुडें । आढळ पद पुढें काय तेथें ॥३॥
राम म्हणतां धर्म घडतील सकळ । त्रिमिर पडळ नासे हेळा ॥४॥
राम म्हणतां म्हणे तुकयाचा बंधु । तरिजेल भवसिंधु संदेह नाहीं ॥५॥
३०२०
मरोनि जाईंन गुणनामावरूनि । तुझ्या चक्रपाणी मायबापा ॥१॥
चुकविलीं दुःखें मायेचा वोळसा । तोडोनियां आशापाश तेणें ॥ध्रु.॥
केली काया तनु हिंवसी शीतळ । चिंतातळमळ नाहीं ऐसी ॥२॥
काळें तोंड काळ करूनि राहिलें । भूतमात्र जालें सज्जनसखें ॥३॥
तुकयाबंधु म्हणें अवघ्या देशदिशा । मुक्त रे परेशा तुझ्या पुण्यें ॥४॥
३०२१
आतां मागतों तें ऐक नारायणा । भावपूर्वक मनापासूनियां ॥१॥
असों दे मोकळी जिव्हा जरि गाइल गुण । नाहीं तरी खिळुन टाकीं परती ॥ध्रु.॥
मातेचिया परी देखती परनारी । ठेवीं नेत्र तरी नाहीं तरि नको ॥२॥
तरी बरें कांटाळा करिती निंदास्तुतीचा । नाहीं तरि कानांचा ही देख प्रेत्न ॥३॥
सकळ इंद्रियांचा निग्रह करूनि एक । राखवीं पृथक तोडोनि भ्रम ॥४॥
तुकयाबंधु म्हणे ते चि वाट प्राणां । पडता नारायणा विसर तुझा ॥५॥
३०२२
नमस्कारी भूतें विसरोनि याती । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥१॥
परउपकारीं वेचियेल्या शक्ती । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥ध्रु.॥
द्वयें द्वैतभाव नाहीं जया चत्तिीं । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥२॥
जयाचिये वाचे नये निंदास्तुती । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥३॥
उचित अनुचित जाणे धर्मनीती । दृढ भाव भक्ति मानव तो ॥४॥
तुकयाबंधु म्हणे वरकड ते येर । संसाराचे खर भारवाही ॥५॥
३०२३
चवदा भुवनें लोक तिन्हीं दाढे जो कवळी । संपुष्ट तो संबळीमध्यें देखा ॥१॥
उत्पत्तिसंहारकरिता जो पाळण । तो नंदा नंदन म्हणवीतसे ॥ध्रु.॥
असुर तोडरी दैत्यांचा काळ । जाला द्वारपाळ बळीचा तो ॥२॥
लक्षुमीचा स्वामी क्षीराच्या सागरा । उच्छिष्टकवळा पसरी मुख ॥३॥
तुकयाबंधु म्हणे चतुरांचा रावो । भावें तो पाहा हो केला वेडा ॥४॥
३०२४
कोण या पुरुषार्थाची गति । आणियेला हातोहातीं ।
जाहाज पृथ्वीपति । केली ख्याती अद्भुत ॥१॥
भला रे पुंडलिका भला । महिमा नव जाये वर्णिला ।
दगा देउनि अवघियांला । सांटविलें अविनाश ॥ध्रु.॥
केलें एके घरीं केणें । भरलीं सदोदित दुकानें ।
दुमदुमिलीं सुखानें । हे भाग्याची पंढरी ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे किल्ल्या । संताचे हातीं दिल्या ।
आंगावेगळें आपुल्या । टाकुनि जाला मेहेमान ॥३॥
३०२५
पाहा हो कलिचें महिमान । असत्यासी रिझलें जन ।
पापा देती अनुमोदन । करिती हेळण संतांचे ॥१॥
ऐसें अधर्माचें बळ । लोक झकविले सकळ ।
केलें धर्माचें निर्मूळ । प्रळयकाळ आरंभला ॥ध्रु.॥
थोर या युगाचें आश्चर्य । ब्रम्हकर्म उत्तम सार ।
सांडूनियां द्विजवर । दावलपीर स्मरताती ॥२॥
ऐसे यथार्थाचे अनर्थ । जाला बुडाला परमार्थ ।
नाहीं जाली ऐसी नीत । हा हा भूत पातलें ॥३॥
शांति क्षमा दया । भावभक्ति सित्क्रया ।
ठाव नाहीं सांगावया । सत्वधैर्य भंगिलें ॥४॥
राहिले वर्णावर्णधर्म । अन्योन्य विचरती कर्म ।
म्हणवितां रामराम । श्रम महा मानिती ॥५॥
थेर भोरपाचे विशीं । धांवती भूतें आविसा तैसीं ।
कथा पुराण म्हणतां सिसी । तिडीक उठी नकर्‍याचे ॥६॥
विषयलोभासाटीं । सर्वार्थेसीं प्राण साटी ।
परमार्थी पीठ मुठी । मागतां उठती सुनींसीं ॥७॥
धनाढए देखोनि अनामिक । तयातें मनिती आवश्यक ।
अपमानिले वेदपाठक । सात्विक शास्त्रज्ञ संपन्न ॥८॥
पुत्र ते पितियापाशीं । सेवा घेती सेवका ऐसी ।
सुनांचिया दासी । सासा जाल्या आंदण्या ॥९॥
खोटें जालें आली विंवसी । केली मर्यादा नाहींसी ।
भ्रतारें तीं भार्यासी । रंक तैसीं मानिती ॥१०॥
नमस्कारावया हरिदासां । लाजती धरिती कांहीं गर्वसा ।
पोटासाटीं खौसा । वंदिती मलिंछाच्या ॥११॥
बहुत पाप जालें उचंबळ । उत्तम न म्हणती चांडाळ।
अभक्ष भिक्षती विटाळ । कोणी न धरी कोणाचा ॥१२॥
कैसें जालें नष्ट वर्तमान । एकादशीस खाती अन्न ।
विडे घेऊनि ब्राम्हण । अविंदवाणी वदताती ॥१३॥
कामिनी विटंबिल्या कुळवंती । वदनें दासीचीं चुंबिती ।
सोवळ्याच्या स्फीती । जगीं मिरविती पवित्रता ॥१४॥
मद्यपानाची सुराणी । नवनीता न पुसे कोणी ।
केळवती व्यभिचारिणी । दैन्यवाणी पतिव्रता ॥१५॥
केवढी दोषाची सबळता । जाली पाहा हो भगवंता ।
पुण्य धुडावोनी संता । तीर्थां हरी आणिली ॥१६॥
भेणें मंद जाल्या मेघवृष्टि । आकांतली कांपे सृष्टि ।
देव रिगाले कपाटीं । आटाआटी प्रवर्तली ॥१७॥
अपीक धान्यें दिवसें दिवसें । गाईं म्हैसी चेवल्या गोरसें ।
नगरें दिसती उध्वंसें । पिकलीं बहुवसें पाखांडें ॥१८॥
होम हरपलीं हवनें । यज्ञयाग अनुष्ठानें ।
जपतपादिसाधनें । आचरणें भ्रष्टलीं ॥१९॥
अठरा यातींचे व्यापार। करिती तस्कराईं विप्र ।
सांडोनियां शुद्ध शुभ्र । वस्त्रें निळी पांघरती ॥२०॥
गीता लोपली गायत्री । भरले चमत्कार मंत्रीं ।
अश्वाचियापरी । कुमारी विकिती वेदवक्ते ॥२१॥
वेदाध्ययनसंहितारुचि । भकाद्या करिती तयांची ।
आवडी पंडितांची । मुसाफावरी बैसली ॥२२॥
मुख्य सर्वोत्तम साधनें । तीं उच्छेदुनि केलीं दीनें ।
कुडीं कापटें महा मोहनें । मिरविताती दुर्जन ॥२३॥
कळाकुशळता चतुराईं । तर्कवादी भेद निंदेठायीं ।
विधिनिषेधाचा वाही । एक ही ऐसीं नाडलीं ॥२४॥
जे संन्यासी तापसी ब्रम्हचारी । होतां वैरागी दिगांबर निस्पृही वैराग्यकारी ।
कामक्रोधें व्यापिले भारी । इच्छाकरीं न सुटती ॥२५॥
कैसें विनाशकाळाचें कौतुक । राजे जाले प्रजांचे अंतक ।
पिते पुत्र सहोदर । एकाएक शत्रुघातें वर्त्तती ॥२६॥
केवढी ये रांडेची अंगवण । भ्रमविलें अवघें जन ।
याती अठरा चार्‍ही वर्ण । कर्दम करूनि विटाळले ॥२७॥
पूवाअहोतें भविष्य केलें । संतीं ते यथार्थ जालें ।
ऐकत होतों ते देखिलें ।प्रत्यक्ष लोचनीं ॥२८॥
आतां असो हें आघवें । गति नव्हे कळीमध्येंवागवरावें ।
देवासी भाकोनि करुणावें । वेगें स्मरावें अंतरीं ॥२९॥
अगा ये वैकुंठानायका । काय पाहातोसि या कौतुका ।
धांव कलीनें गांजिलें लोकां । देतो हाका सेवक तुकयाचा ॥३०॥
३०२६
केली हार्णाळां अंघोळी । येऊनि बैसलों राउळीं॥१॥
अजिचें जाले भोजन । राम कृष्ण नारायण ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे नास । नाहीं कल्पांती जयास ॥३॥
॥१२॥
३०२७
तुजलागीं माझा जीव जाला पिसा । अवलोकितों दिशा पांडुरंगा ॥१॥
सांडिला वेव्हार माया लोकाचार । छंद निरंतर हा चि मनीं ॥ध्रु.॥
आइकिलें कानीं तें रूप लोचन । देखावया सीण करिताति ॥२॥
प्राण हा विकळ होय कासावीस । जीवनाविण मत्स्य तयापरी ॥३॥
तुका म्हणे आतां कोण तो उपाव । करूं तुझे पाव आतुडे तो ॥४॥
३०२८
कोणे गांवीं आहे सांगा हा विठ्ठल । जरी ठावा असेल तुम्हां कोणा ॥१॥
लागतसें पायां येतों लोटांगणीं । मात तरी कोणी सांगा याची ॥ध्रु.॥
गुण रूप याचे वाणिती या संतां । मज क्षेम देतां सुख वाटे ॥२॥
सर्वस्वें हा जीव ठेवीन चरणीं । पांडुरंग कोणी दावी तया ॥३॥
तुका म्हणे गाईंवत्सा तडातोडी । तैसी जाते घडी एकी मज ॥४॥
३०२९
एकाचिये सोईं कवित्वाचे बांधे । बांधिलिया साध्य काय तेथें ॥१॥
काय हातीं लागे भुसाचे कांडणीं । सत्यासी दाटणी करुनि काय ॥ध्रु.॥
कवित्वाचे रूढी पायां पाडी जग । सुखावोनि मग नरका जाय ॥२॥
तुका म्हणे देव केल्याविण साहे । फजिती आहे लटिक्या अंगीं ॥३॥
३०३०
भल्याचें दरुषण । तेथें शुभ चि वचन ॥१॥
बोलावी हे धर्मनीत । क्षोभें होत नाहीं हित ॥ध्रु.॥
मर्यादा ते बरी । वेळ जाणावी चतुरीं ॥२॥
तुका म्हणे बहु । लागे ऐसें बरें मऊ ॥३॥
३०३१
आवडीनें धरिलीं नांवें । प्रियभावें चिंतन ॥१॥
वेडा जाला वेडा जाला । लांचावला भक्तीसी ॥ध्रु.॥
निचाड्या चाड धरी । तुळसी करीं दळ मागे ॥२॥
धरिला मग न करी बळ । तुका म्हणे कळ पायीं ॥३॥
३०३२
कंठीं राहो नाम । अंगीं भरोनियां प्रेम ॥१॥
ऐसें द्यावें कांहीं दान । आलों पतित शरण ॥ध्रु.॥
संतांचिये पायीं । वेळोवेळां ठेवीं डोईं ॥२॥
तुका म्हणे तरें । भवसिंधु एका सरें ॥३॥
३०३३
विठ्ठल विठ्ठल येणें छंदें । ब्रम्हानंदें गर्जावें ॥१॥
वाये टाळ टाळ्याटाळी । होइल होळी विघ्नांची ॥ध्रु.॥
विठ्ठल आद्ये अवसानीं । विठ्ठल मनीं स्मरावा ॥२॥
तुका म्हणे विठ्ठलवाणी । वदा कानीं आईंका ॥३॥
३०३४
पंढरीचे वारकरी । ते अधिकारी मोक्षाचे ॥१॥
पुंडलिका दिला वर । करुणाकरें विठ्ठलें ॥ध्रु.॥
मूढ पापी जैसे तैसे । उतरी कासे लावूनि ॥२॥
तुका म्हणे खरें जालें । एका बोलें संतांच्या ॥३॥
३०३५
अमृताचीं फळें अमृताची वेली । ते चि पुढें चाली बीजाची ही ॥१॥
ऐसियांचा संग देई नारायणा । बोलावा वचना जयांचिया ॥ध्रु.॥
उत्तम सेवन सितळ कंठासी । पुष्टी कांती तैसी दिसे वरी ॥२॥
तुका म्हणे तैसें होइजेत संगें । वास लागे अंगें चंदनाच्या ॥३॥
३०३६
पंढरीसी जा रे आलेनो संसारा । दीनाचा सोयरा पांडुरंग ॥१॥
वाट पाहे उभा भेटीची आवडी । कृपाळूं तांतडी उतावीळ ॥ध्रु.॥
मागील परिहार पुढें नेहे सीण । जालिया दर्षणें एकवेळा ॥२॥
तुका म्हणे नेदी आणिकांचे हातीं । बैसला तो चत्तिीं निवडेना ॥३॥
३०३७
न कळे तें कळों येईंल उगलें । नामें या विठ्ठलें एकाचिया ॥१॥
न दिसे तें दिसों येईंल उगलें । नामें या विठ्ठलें एकाचिया ॥ध्रु.॥
न बोलों तें बोलों येईंल उगलें । नामें या विठ्ठलें एकाचिया ॥२॥
न भेटे तें भेटों येईंल आपण । करितां चिंतन विठोबाचें ॥३॥
अलभ्य तो लाभ होईंल अपार । नाम निरंतर म्हणतां वाचे ॥४॥
तुका म्हणे आसक्त जीव सर्वभावें । तरतील नांवें विठोबाच्या ॥५॥
३०३८
बहुजन्में केला लाग । तो हा भाग लाधलों ॥१॥
जीव देइन हा बळी । करीन होळी संसारा ॥ध्रु.॥
गेलें मग नये हाता । पुढती चिंता वाटतसे ॥२॥
तुका म्हणे तांतड करूं । पाय धरूं बळकट ॥३॥
३०३९
भक्तिप्रेमसुख नेणवे आणिकां । पंडित वाचकां ज्ञानियांसी ॥१॥
आत्मनिष्ठ जरी जाले जीवन्मुक्त । तरी भक्ति सुख दुर्लभ त्यां ॥२॥
तुका म्हणे कृपा करिल नारायण । तरि च हें वर्म पडे ठायीं ॥३॥
३०४०
दुधाळ गाढवी जरी जाली पाहे । पावेल ते काय धेनुसरी ॥१॥
कागाचिया गळा पुष्पाचिया माळा । हंसाची तो कळा काय जाणे ॥ध्रु.॥
मर्कटें अंघोळी लावियेले टिळे । ब्राम्हणाचे लीळे वर्तूं नेणे ॥२॥
जरी तो ब्राम्हण जाला कर्मभ्रष्ट । तुका म्हणे श्रेष्ठ तिहीं लोकीं ॥३॥
३०४१
देव भक्तालागीं करूं नेदी संसार । अंगें वारावार करोनि ठेवी ॥१॥
भाग्य द्यावें तरी अंगीं भरे ताठा । म्हणोनि करंटा करोनि ठेवी ॥ध्रु.॥
स्त्री द्यावी गुणवंती नसती गुंते आशा । यालागीं कर्कशा पाठी लावी ॥२॥
तुका म्हणे मज प्रचित आली देखा । आणीक या लोकां काय सांगों ॥३॥
३०४२
वाघें उपदेशिला कोल्हा । सुखें खाऊं द्यावें मला ॥१॥
अंतीं मरसी तें न चुके । मज ही मारितोसी भुके ॥ध्रु.॥
येरू म्हणे भला भला । निवाड तुझ्या तोंडें जाला ॥२॥
देह तंव जाणार । घडेल हा उपकार ॥३॥
येरू म्हणे मनीं । ऐसें जावें समजोनि ॥४॥
गांठी पडली ठका ठका । त्याचा धर्म बोले तुका ॥५॥
३०४३
जेथें आठवती स्वामीचे ते पाय । उत्तम ते ठाय रम्य स्थळ ॥१॥
रान अथवा घर एकांत लोकांत । समाधान चत्ति तें ते घडी ॥ध्रु.॥
धन्य तो हा काळ सरे आनंदरूप । वाहातां संकल्प गोविंदाचे ॥२॥
तुका म्हणे लाभकाळ ते चि जीणें । भाग्य नारायण उत्तम तें ॥३॥
३०४४
तुज न भें मी कळिकाळा । मज नामाचा जिव्हाळा ॥१॥
माझा बळिया नेणसी कोण । संतां साहे नारायण ॥ध्रु.॥
शंख वधिला सागरीं । वेद घेउनि आला चारी ॥२॥
कूर्में दैत्य वधिला जेठी । हात पाय लपवी पोटीं ॥३॥
वाराहरूप धरिलें गाढें । धरा प्रतापें धरिली दाढे ॥४॥
हिरण्यकश्यप विदारिला । भक्त प्रल्हाद रक्षिला ॥५॥
वामन जाला दिनानाथ । बळी पाताळीं घातला दैत्य ॥६॥
छेदुनियां सहस्र भुजा । कामधेनु आणिली वोजा ॥७॥
शिळा प्रतापें सागरीं तारी । स्थापी बिभीषण रावण मारी ॥८॥
मारोनियां कंसराव । पिता सोडविला वसुदेव ॥९॥
पांचाळीसी गांजितां वैरी । वस्त्रें आपण जाला हरी ॥१०॥
गजेंद्र स्मरे राम राम । त्यासी पाववी वैकुंठधाम ॥११॥
तुका म्हणे हरिरूप जाले । पुन्हा जन्मा नाहीं आले ॥१२॥
३०४५
सर्वा भूतीं द्यावें अन्न । द्रव्य पात्र विचारोन । उपतिष्ठे कारण । तेथें बीज पेरीजे ॥१॥
पुण्य करितां होय पाप । दुग्ध पाजोनि पोशिला साप । करोनि अघोर जप । दुःख विकत घेतलें ॥ध्रु.॥
भूमी पाहातां नाहीं वेगळी । माळ बरड एक काळी । उत्तम निराळी । मध्यम कनिष्ठ ॥२॥
म्हणोनि विवेकें । कांहीं करणें निकें । तुका म्हणे फिकें । रुची नेदी मिष्टान्न ॥३॥
३०४६
देवावरी भार । वृत्ति अयाचित सार ॥१॥
देह देवाचे सांभाळी । सार योजे यथाकाळीं ॥ध्रु.॥
विश्वासीं निर्धार । विस्तारील विश्वंभर ॥२॥
तुका म्हणे व्हावें । बळ एक चि जाणावें ॥३॥
३०४७
वर्त्ततां बासर । काय करावें शरीर ॥१॥
ठेवा नेमून नेमून । माझें तुमचे पायीं मन ॥ध्रु.॥
नेदाविया वृत्ती । कोठें फांकों चि श्रीपती ॥२॥
तुका म्हणे भले । जन्मा येऊनियां जाले ॥३॥
३०४८
केली प्रज्ञा मनाशीं । तई मी दास सत्यत्वेशीं । नेईंन पायांपाशीं । स्वामी मूळ पंढरिये ॥१॥
तोंवरी हें भरीं पोट । केला तो मिथ्या बोभाट । नाहीं सांपडली वाट । सइराट फिरतसें ॥ध्रु.॥
ज्यावें आदराचें जिणें । स्वामी कृपा करी तेणें । पाळिल्या वचनें । सख्यत्वाचा अनुभव ॥२॥
घडे तैसें घडो आतां । मायबापाची सत्ता । तुका म्हणे चिंता । काय पाहें मारगा ॥३॥
३०४९
नेत्र झाकोनियां काय जपतोसी । जंव नाहीं मानसीं भावप्रेम ॥१॥
उघडा मंत्र जाणा राम कृष्ण म्हणा । तुटती यातना गर्भवास ॥ध्रु.॥
मंत्र यंत्र कांहीं करिसी जडी बुटी । तेणें भूतसृष्टी पावशील ॥२॥
सार तुका जपे बीजमंत्र एक । भवसिंधुतारक रामकृष्ण ॥३॥
३०५०
संत मारगीं चालती । त्यांची लागो मज माती ॥१॥
काय करावीं साधनें । काय नव्हे एक तेणें ॥ध्रु.॥
शेष घेईंन उच्छिष्ट । धाय धणीवरी पोट ॥२॥
तुका म्हणे संतां पायीं । जीव ठेविला निश्चयीं ॥३॥
३०५१
जैसें तैसें बाळ मातेसी आवडे । बोलतां बोबडे शब्द गोड ॥१॥
आपुले आवडी लेववी खाववी । पाहोनियां जीवीं सुख वाटे ॥२॥
तुका म्हणे काय देऊं परिहार । काय ते साचार जाणतसें ॥३॥
३०५२
देवाचिया वस्त्रा स्वप्नीं ही नाठवी । स्त्रियेसी पाठवी उंच साडी ॥१॥
गाईंचें पाळण नये चि विचारा । अश्वासी खरारा करी अंगें ॥ध्रु.॥
लेकराची रास स्वयें धांवें क्षाळूं । न म्हणे प्रक्षाळूं द्विजपायां ॥२॥
तुका म्हणे त्याच्या तोंडावरि थुंका । जातो यमलोका भोगावया ॥३॥
३०५३
उरा लावी उर आळंगितां कांता । संतासी भेटतां अंग चोरी ॥१॥
अतीत देखोनि होय पाठमोरा । व्याह्यासी सामोरा जाय वेगीं ॥ध्रु.॥
द्विजा नमस्कारा मनीं भाव कैचा । तुकाऩचे दासीचा लेंक होय ॥२॥
तुका म्हणे तुम्ही क्रोधासी न यावें । स्वभावा करावें काय कोणीं ॥३॥
३०५४
ब्रम्हज्ञान जरी कळें उठाउठी । तरि कां हिंपुटी वेदशास्त्रें ॥१॥
शास्त्रांचे भांडण जप तीर्थाटणें । उर्वीचें भ्रमण या च साटीं ॥ध्रु.॥
याचसाटीं जप याचसाटीं तप । व्यासें ही अमुप ग्रंथ केले ॥२॥
या च साटीं संतपाय हे सेवावे । तरि च तरावें तुका म्हणे ॥३॥
३०५५
गायत्री विकोन पोट जे जाळिती । तया होय गति यमलोकीं ॥१॥
कन्येचा जे नर करिती विकरा । ते जाती अघोरा नरकपाता ॥ध्रु.॥
नाम गाऊनियां द्रव्य जे मागती । नेणों तयां गति कैसी होय ॥२॥
आमुचा सांगाती आहे तो श्रीहरि । न लगे दुराचारी तुका म्हणे ॥३॥
३०५६
साधूच्या दर्शना लाजसी गव्हारा । वेश्येचिया घरा पुष्पें नेसी ॥१॥
वेश्या दासी मुरळी जगाची वोंवळी । ते तुज सोंवळी वाटे कैशी ॥२॥
तुका म्हणे आतां लाज धरीं बुच्या । टांचराच्या कुच्या मारा वेगीं ॥३॥
३०५७
राउळासी जातां त्रास मानी मोठा । बैसतो चोहोटां आदरेशीं ॥१॥
न करी स्नान संध्या म्हणे रामराम । गुरुगुडीचे प्रेम अहर्निशी ॥ध्रु.॥
देवाब्राम्हणासी जाईंना शरण । दासीचे चरण वंदी भावें ॥२॥
सुगंध चंदन सांडोनियां माशी । बसे दुगपधीशीं अतिआदरें ॥३॥
तुका म्हणे अरे ऐक भाग्यहीना । कां रे रामराणा विसरसी ॥४॥
३०५८
दुर्बुद्धि ते मना । कदा नुपजो नारायणा ॥१॥
आतां ऐसें करीं । तुझे पाय चत्तिीं धरीं ॥ध्रु.॥
उपजला भाव । तुमचे कृपे सद्धिी जावो ॥२॥
तुका म्हणे आतां । लाभ नाहीं या परता ॥३॥
३०५९
तरुवर बीजा पोटीं । बीज तरुवरा सेवटीं ॥१॥
तैसें तुम्हां आम्हां जालें । एकीं एक सामावलें ॥ध्रु.॥
उदकावरील तरंग । तरंग उदकाचें अंग ॥२॥
तुका म्हणे बिंबच्छाया । ठायीं पावली विलया ॥३॥
३०६०
साकरेच्या गोण्या बैलाचिये पाठी । तयासी सेवटीं करबाडें ॥१॥
मालाचे पैं पेटे वाहाताती उंटें । तयालागीं कांटे भक्षावया ॥ध्रु.॥
वाउगा हा धंदा आशा वाढविती । बांधोनियां देती यमा हातीं ॥२॥
ज्यासी असे लाभ तो चि जाणे गोडी । येर तीं बापुडीं सिणलीं वांयां ॥३॥
तुका म्हणे शहाणा होई रे गव्हारा । चोर्‍यासीचा फेरा फिरों नको ॥४॥
३०६१
चिरगुटें घालूनि वाढविलें पोट । गर्‍हवार बोभाट जनामध्यें ॥१॥
लटिके चि डोहळे दाखवी प्रकार । दुध स्तनीं पोर पोटीं नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे अंतीं वांज चि ते खरी । फजिती दुसरी जनामध्यें ॥३॥
३०६२
माझी सर्व चिंता आहे विठोबासी । मी त्याच्या पायांसी न विसंभें ॥१॥
विसरतां रूप क्षण एक चत्तिीं । जिवलग मूर्ती सांवळी ते ॥ध्रु.॥
विसरतां हरी क्षण एक घडी । अंतरली जोडी लक्षलाभ ॥२॥
तुका म्हणे माझ्या विठोबाचे पाये । संजीवनी आहे हृदयामाजी ॥३॥
३०६३
काय तीं करावीं मोलाचीं माकडें । नाचत ती पुढें संसाराच्या ॥१॥
झाडा देतेवेळे विचकिती दांत । घेती यमदूत दंडवरी ॥ध्रु.॥
हात दांत कान हलविती मान । दाखविती जन मानावया ॥२॥
तुका म्हणे किती जालीं हीं फजित । मागें नाहीं नीत भारवाही ॥३॥
३०६४
थोर ती गळाली पाहिजे अहंता । उपदेश घेतां सुख वाटे ॥१॥
व्यर्थ भराभर केलें पाठांतर । जोंवरी अंतर शुद्ध नाहीं ॥ध्रु.॥
घोडें काय थोडें वागवितें ओझें । भावेंविण तैसें पाठांतर ॥२॥
तुका म्हणे धरा निष्ठावंत भाव । जरी पंढरीराव पाहिजे तो॥३॥
३०६५
जाय जाय तूं पंढरी । होय होय वारकरी ॥१॥
सांडोनियां वाळवंट । काय इच्छिसी वैकुंठ ॥ध्रु.॥
खांद्या पताकांचे भार । तुळसीमाळा आणि अबीर ॥२॥
साधुसंतांच्या दाटणी । तुका जाय लोटांगणीं ॥३॥
३०६६
जगीं ऐसा बाप व्हावा । ज्याचा वंश मुक्तिस जावा ॥१॥
पोटा येतां हरलें पापा । ज्ञानदेवा मायबापा ॥ध्रु.॥
मुळीं बाप होता ज्ञानी । तरी आम्ही लागलों ध्यानीं ॥२॥
तुका म्हणे मी पोटींचें बाळ । माझी पुरवा ब्रम्हींची आळ ॥३॥
३०६७
संतांच्या हेळणे बाटलें जें तोंड । प्रत्यक्ष तें कुंड चर्मकाचें ॥१॥
भेसळीचें वीर्य ऐशा अनुभवें । आपुलें परावें नाहीं खळा ॥ध्रु.॥
संतांचा जो शोध करितो चांडाळ । धरावा विठाळ बहु त्याचा ॥२॥
तुका म्हणे केली प्रज्ञा या च साटीं । कांहीं माझे पोटीं शंका नाहीं ॥३॥
३०६८
बहु टाळाटाळी । होतां भोवताहे कळी ॥१॥
बरें नव्हेल सेवटीं । भय असों द्यावें पोटीं ॥ध्रु.॥
मुरगाळी कान । घुसमाडील सावधान ॥२॥
अबोलणा तुका । ऐसें कोणी लेखूं नका ॥३॥
३०६९
जिव्हे जाला चळ । नेये अवसान ते पळ ॥१॥
हें चि वोसनावोनी उठी । देव सांटविला पोटीं ॥ध्रु.॥
नाहीं ओढा वारा । पडिला प्रसंग तो बरा ॥२॥
तुका म्हणे जाली । मज हे अनावर बोली ॥३॥
३०७०
गोहो यावा गांवा । ऐसे नवस करी आवा ॥१॥
कैचें पुण्य तया गांठी । व्रतें वेची लोभासाटीं ॥ध्रु.॥
वाढावें संतान । गृहीं व्हावें धनधान्य ॥२॥
मागे गारगोटी । परिसाचीये साटोवाटी ॥३॥
तुका म्हणे मोल । देउन घेतला सोमवल ॥४॥
३०७१
बाळपणें ऐसीं वरुषें गेलीं बारा । खेळतां या पोरा नानामतें ॥१॥
विटू दांडू चेंडू लगोरया वाघोडीं । चंपे पेंड खडी एकीबेकी ॥ध्रु.॥
हमामा हुंबरी पकव्याच्या बारे । खेळे जंगीभोंवरे चुंबाचुंबी ॥२॥
सेलडेरा आणि निसरभोंवडी । उचली बाले धोंडी अंगबळें ॥३॥
तुका म्हणे ऐसें बाळपण गेलें । मग तारुण्य आलें गर्वमूळ ॥४॥
३०७२
तारुण्याच्या मदें न मनी कोणासी । सदा मुसमुसी खूळ जैसा ॥१॥
अंठोनी वेंठोनीं बांधला मुंडासा । फिरतसे म्हैसा जनामधीं ॥ध्रु.॥
हातीं दीडपान वरती च मान । नाहीं तो सन्मान भलियांसी ॥२॥
श्वानाचिया परी हिंडे दारोदारीं । पाहे परनारी पापदृष्टी ॥३॥
तुका म्हणे ऐसा थोर हा गयाळी । करितां टवाळी जन्म गेला ॥४॥
३०७३
म्हातारपणीं थेटे पडसें खोकला । हात कपाळाला लावुनि बैसे ॥१॥
खोबरियाची वाटी जालें असे मुख । गळतसे नाक श्लेष्मपुरी ॥ध्रु.॥
बोलों जातां शब्द नये चि हा नीट । गडगडी कंठ कफ भारी ॥२॥
सेजारी म्हणती मरेना कां मेला । आणिला कांटाळा येणें आम्हां ॥३॥
तुका म्हणे आतां सांडुनी सर्वकाम । स्मरा राम राम क्षणक्षणा ॥४॥
३०७४
जेथें कीर्तन करावें । तेथें अन्न न सेवावें ॥१॥
बुका लावूं नये भाळा । माळ घालूं नये गळां ॥ध्रु.॥
तटावृषभासी दाणा । तृण मागों नये जाणा ॥२॥
तुका म्हणे द्रव्य घेती । देती ते ही नरका जाती ॥३॥
३०७५
लंकेमाजी घरें किती तीं आइका । सांगतसें संख्या जैसीतैसी ॥१॥
पांच लक्ष घरें पाषाणांचीं जेथें । सात लक्ष तेथें विटेबंदी ॥ध्रु.॥
कोटि घरें जेथें कांशा आणि तांब्याचीं । शुद्ध कांचनाचीं सप्त कोटी ॥२॥
तुका म्हणे ज्याची संपदा एवढी । सांगातें कवडी गेली नाहीं ॥३॥
३०७६
व्यभिचारिणी गणिका कुंटणी । विश्वास चि मनीं राघोबाचा ॥१॥
ऐसी ही पापिणी वाइली विमानी । अचळ भुवनीं टेवियेली ॥ध्रु.॥
पतितपावन तिहीं लोकीं ठसा । कृपाळू कोंवसा अनाथांचा ॥२॥
तुका म्हणे विठोबाची धरा सोय । आणिक उपाय नेणों किती ॥३॥
३०७७
गजेंद्र तो हस्ती सहस्र वरुषें । जळामाजी नक्रें पीडिलासे ॥१॥
सुहुदव सांडिलें कोणी नाहीं साहे । अंतीं वाट पाहे विठो तुझी ॥ध्रु.॥
कृपेच्या सागरा माझ्या नारायणा । तया दोघांजणा तारियेलें ॥२॥
तुका म्हणे नेले वाऊनि विमानी । मी ही आईंकोनी विश्वासलों ॥३॥
३०७८
ब्रम्हयाचे वेद शंखासुरें नेले । त्यासाटीं धरिलें मत्स्यरूप ॥१॥
तेणें आत्मा नव्हता नेला ब्रम्हांडासी । काय ब्रम्हयासी नव्हतें ज्ञान ॥ध्रु.॥
परि तेणें धावा केला आवडीनें । जाले नारायण कृपासिंधु ॥२॥
तुका म्हणे विठोबा मी नामधारक । पोसनें सेवक भेटी देई ॥३॥
३०७९
देवीं आणि दैतीं सिंधू गुसळिला । भार पृथ्वीस जाला साहावेना ॥१॥
जालासी कासव धरिली पाठीवरी । चिंता तुज हरी सकळांची ॥ध्रु.॥
तये काळीं देव करिताती स्तुती । कृपाळु श्रीपती म्हणोनियां ॥२॥
तुका म्हणे ऐसे उदंड पवाडे । ज्यासी सहस्र तोंडें सिणला तो ही ॥३॥
३०८०
हिरण्याक्ष दैत्य मातला जे काळीं । वरदानें बळी शंकराच्या ॥१॥
इंद्रपदराज्य घेतलें हिरोनी । देवा चक्रपाणी म्हणती धांव ॥ध्रु.॥
तइं पांडुरंगा शूकर जालेती । तया दैत्यपती मारविले ॥२॥
तुका म्हणे ज्यांचीं राज्यें त्यांसी दिलीं । ऐसी तूं माउली पांडुरंगा ॥३॥
३०८१
प्रल्हादाकारणें नरसिंहीं जालासी । त्याचिया बोलासी सत्य केलें ॥१॥
राम कृष्ण गोविंदा नारायणा हरि । गर्जे राजद्वारीं भक्तराज ॥ध्रु.॥
विठ्ठल माधव मुकुंद केशव । तेणें दैत्यराव दचकला ॥२॥
तुका म्हणे तयां कारणें सगुण । भक्तांचें वचन सत्य केलें ॥३॥
३०८२
नामाचें सामर्थ्य कां रे दवडीसी । कां रे विसरसी पवाडे हे ॥१॥
खणखणां हाणती खर्ग प्रल्हादासी । न रुपे आंगासी किंचित ही ॥ध्रु.॥
राम कृष्ण हरी ऐसी मारी हाक । तेणें पडे धाक बळियासी ॥२॥
असों द्यावीं सामर्थ्या ऐसिया कीर्तीचीं । आवडी तुक्याची भेटी देई ॥३॥
३०८३
वाटीभर विष दिलें प्रल्हादासी । निर्भय मानसीं तुझ्याबळें ॥१॥
भोक्ता नारायण केलें तें प्राशन । प्रतापें जीवन जालें तुझ्या ॥ध्रु.॥
नामाच्या चिंतनें विषाचें तें आप । जाहालें देखत नारायणा ॥२॥
तुका म्हणे ऐसे तुझे बडिवार । सिणला फणीवर वर्णवेना ॥३॥
३०८४
अग्निकुंडामध्यें घातला प्रल्हाद । तरी तो गोविंद विसरेना ॥१॥
पितियासी म्हणे व्यापक श्रीहरि । नांदतो मुरारी सर्वां ठायीं ॥ध्रु.॥
अग्निरूपें माझा सखा नारायण । प्रल्हाद गर्जून हाक मारी ॥२॥
तुका म्हणे अग्नि जाहाला शीतळ । प्रताप सबळ विठो तुझा ॥३॥
३०८५
कोपोनियां पिता बोले प्रल्हादासी । सांग हृषीकेशी कोठें आहे ॥१॥
येरू म्हणे काष्ठीं पाषाणीं सकळीं । आहे वनमाळी जेथें तेथें ॥ध्रु.॥
खांबावरी लात मारिली दुर्जनें । खांबीं नारायण म्हणतां चि ॥२॥
तुका म्हणे कैसा खांब कडाडिला । ब्रम्हा दचकला सत्यलोकीं ॥३॥
३०८६
डळमळिला मेरु आणि तो मांदार । पाताळीं फणिवर डोईं झाडी ॥१॥
लोपे तेजें सूर्य आणीक हा चंद्र । कांपतसे इंद्र थरथरां ॥ध्रु.॥
ऐसें रूप उग्र हरीनें धरिलें । दैत्या मारियेलें मांडीवरी॥२॥
तुका म्हणे भक्तांकारणें श्रीहरि । बहु दुराचारी निर्दाळिले ॥३॥
३०८७
बहुत कृपाळु दीनाचा दयाळु । जगीं भक्तवत्सळु नाम तुझें ॥१॥
मानियेला चत्तिीं बळीचा उपकार । अझूनि त्याचें द्वार राखसील ॥ध्रु.॥
काय त्याच्या भेणें बैसलासी द्वारीं । नाहीं तुज हरि कृपा बहु ॥२॥
तुका म्हणे भक्तजनाची ममता । तुम्हांसी अनंता अलोलिक ॥३॥
३०८८
पांडुरंगा तुझे काय वाणूं गुण । पवाडे हे धन्य जगीं तुझे ॥१॥
दंडिलें दुर्वासा सुरा असुरानें । तो आला गार्‍हाणें सांगावया ॥ध्रु.॥
बळिचिये द्वारीं तुम्ही बैसलेती । दुर्वास विनंती करी भावें ॥२॥
तुका म्हणे कृपासागरा श्रीहरी । तुझी भक्तावरी प्रेमच्छाया ॥३॥
३०८९
दुर्वासया स्वामी गुंतलों भाकेसी । पुसा जा बळीसी निरोप द्यावा ॥१॥
त्याचे आज्ञेविण आम्हां येतां नये । द्वारपाळ राहें होऊनियां ॥ध्रु.॥
पुसे दुर्वासया बळीसी जाऊनि । येरू म्हणे झणी बोलों नका ॥२॥
तुका म्हणे केला अन्यत्राचा त्याग । तेव्हां पांडुरंग सखा जाला ॥३॥
३०९०
बळी म्हणे आजि दुर्वासया स्वामी । मागों नका तुम्ही नारायणा ॥१॥
बहुतां प्रयासीं जोडला श्रीहरी । बैसविला द्वारीं राखावया ॥ध्रु.॥
परतला दुर्वास मग हो तेथूनि । चिंतातुर मनीं उद्वेगला ॥२॥
काय तूं एकाचा आहेसी अंकित । होई कृपावंत तुका म्हणे ॥३॥
३०९१
त्रैलोकींचा नाथ सकळांचा आधार । बळिचें तुवां घर धरियेलें ॥१॥
आम्हां मोकलिलें कोणां निरविलें । कोणा हातीं दिले तिन्ही लोक ॥ध्रु.॥
अनाथांचा बंधु दासांचा कैवारी । ब्रिदें तुझीं हरी जाती वांयां ॥२॥
तुका म्हणे ऐसें बोलिला दुर्वास । वाटला संतोष पांडुरंगा ॥३॥
३०९२
बोलिलेती ते देवॠषी दुर्वासया । जाय पुसावया मागत्यानें ॥१॥
मागुता दुर्वास पुसे बळिराया । निरोप जावया देई देवा ॥ध्रु.॥
बळी म्हणे त्यासी जाय मी न म्हणें । जाईंल नारायण लागला ची ॥२॥
मजपाशीं राहें कोठें तरीं जाय । तुका म्हणे पाय न सोडीं मी ॥३॥
३०९३
दुर्वासें निरोप आणिला ये रिती । मग वाढलेती नारायणा ॥१॥
ठेविलें चरण बळिचिये द्वारीं । शीर अंगावरी लांबविलें ॥ध्रु.॥
पाडियेलें द्वार द्वारावतियेसी । वरि हृषीकेशी निघालेती ॥२॥
तेथूनियां नाम पडिलें द्वारका । वैकुंठनायका तुका म्हणे ॥३॥
३०९४
मुरुकुश दोन्ही मारिले आसुर । दुर्वास ॠषीश्वर सुखी केला ॥१॥
मारियेला मुरु म्हणोनी मुरारी । नाम तुझें हरी पडियेलें ॥ध्रु.॥
पूवाअहुनी ऐसा भक्तिप्रतिपाळ । केला त्वां सांभाळ नारायणा ॥२॥
तुका म्हणे ये चि वेळे काय जालें । कां सोंग धरिलें मोहनाचें ॥३॥
३०९५
गुरुपादाग्रींचें जळ । त्यास मानी जो विटाळ ॥१॥
संतीं वाळिला जो खळ । नरकीं पचे चिरकाळ ॥ध्रु.॥
गुरुतीर्थी अनमान । यथासांग मद्यपान ॥२॥
गुरुअंगुष्टा न चोखी । मुख घाली वेश्येमुखीं ॥३॥
तुका म्हणे सांगों किती । मुखीं पडो त्याचे माती ॥४॥
३०९६
वाढविलें कां गा । तुम्ही एवढें पांडुरंगा ॥१॥
काय होती मज चाड । एवढी करावया बडबड ॥ध्रु.॥
ब्रम्हसंतर्पण । लोकीं करावें कीर्तन ॥२॥
निमित्याचा धणी । तुका म्हणे नेणे कोणी ॥३॥
३०९७
साही शास्त्रां अतिदुरी तो परमात्मा श्रीहरि । तो दशरथाचे घरीं क्रीडतो राम ॥१॥
शिवाचें निजदेह वाल्मीकाचें निजगुहे । तो भिल्लटीचीं फळें खाय श्रीराम तो ॥ध्रु.॥
योगियांचे मनीं नातुडे चिंतनीं । वानरांचे कानीं गोष्टी सांगे ॥२॥
चरणीं शिळा उद्धरी नामें गणिका तारी । तो कोळिया घरीं पाहुणा राम ॥३॥
क्षण एक सुरवरा नातुडे नमस्कारा । तो रिसा आणि वानरा क्षम दे राम ॥४॥
राम सांवळा सगुण राम योगियाचें ध्यान । राम राजीवलोचन तुका चरण वंदितो ॥५॥
३०९८
विठ्ठल माझा जीव विठ्ठल माझा भाव । कुळधर्म देव विठ्ठल माझा ॥१॥
विठ्ठल माझा गुरु विठ्ठल माझा तारूं । उतरील पारु भवनदीचा ॥ध्रु.॥
विठ्ठल माझी माता विठ्ठल माझा पिता । विठ्ठल चुलता बहिणी बंधु ॥२॥
विठ्ठल हे जन विठ्ठल माझें मन । सोयरा सज्जन विठ्ठल माझा ॥३॥
तुका म्हणे माझा विठ्ठल विसावा । नश्वरित गांवा जाइन त्याच्या ॥४॥
३०९९
न मनावी चिंता । कांहीं माझेविशीं आतां ॥१॥
ज्याणें लौकिक हा केला । तो हें निवारिता भला ॥ध्रु.॥
माझे इच्छे काय । होणार ते एक ठाय ॥२॥
सुखा आणि दुःखा । म्हणे वेगळा मी तुका ॥३॥
३१००
माझा पाहा अनुभव । केला देव आपुला ॥१॥
बोलविलें तें चि द्यावें । उत्तर व्हावें ते काळीं ॥ध्रु.॥
सोडिलिया जग निंद्य । मग गोविंद म्हणियारा ॥२॥
तुका म्हणे धीर केला । तेणें याला गोविलें ॥३॥
३१०१
जिंकावा संसार । येणें नांवें तरी शूर ॥१॥
येरें काय तीं बापुडीं । कीर अहंकाराचीं घोडीं ॥ध्रु.॥
पण ऐशा नांवें । देवा धरिजेतो भावें ॥२॥
तुका म्हणे ज्यावें । सत्य कीर्तीनें बरवें ॥३॥
३१०२
सरे ऐसें ज्याचें दान । त्याचे कोण उपकार ॥१॥
नको वाढूं ऐसें काचें । दे वो साच विठ्ठला ॥ध्रु.॥
रडत मागें सांडी पोर । ते काय थोर माउली ॥२॥
तुका म्हणे कीर्ति वाढे । धर्म गाढे ते ऐसे ॥३॥
३१०३
तुटे मायाजाळ विघडे भवसिंधू । जरि लागे छंदु हरिनामें ॥१॥
येर कर्म धर्म करितां ये कळी । माजी तरला बळी कोण सांगा ॥ध्रु.॥
न पढवे वेद नव्हे शास्त्रबोध । नामाचे प्रबंध पाठ करा ॥२॥
न साधवे योग न करवे वैराग्य । साधा भक्तिभाग्य संतसंगें ॥३॥
नव्हे अनुष्ठान न कळे ब्रम्हज्ञान । करावी सोपान कृष्णकथा ॥४॥
तुका म्हणे वर्म दावियेलें संतीं । यापरती विश्रांति आणिक नाहीं ॥५॥
३१०४
लोभावरी ठेवुनि हेत । करी असत्य न्याय नीत ॥१॥
त्याच्या पूर्वजां पतन । नरकीं किडे होती जाण ॥ध्रु.॥
कोटिगोहत्यापातक । त्यासी घडेल निष्टंक ॥२॥
मासां श्रवे जे सुंदरा । पाजी विटाळ पितरां ॥३॥
तुका म्हणे ऐसियासी । यम गांजील सायासी ॥४॥
३१०५
देह जाईंल जाईंल । यासी काळ बा खाईंल ॥१॥
कां रे नुमजसी दगडा । कैचे हत्ती घोडे वाडा ॥ध्रु.॥
लोडें बालिस्तें सुपती । जरा आलिया फजिती ॥२॥
शरीरसंबंधाचें नातें । भोरड्या बुडविती सेतातें ॥३॥
अझुनि तरी होई जागा । तुका म्हणे पुढें दगा ॥४॥
३१०६
मागें बहुतां जनां राखिलें आडणी । धांवसी निर्वाणी नाम घेतां ॥१॥
ऐसें ठावें जालें मज बरव्या परी । म्हणऊनि करीं धांवा तुझा ॥ध्रु.॥
माझेविशीं तुज पडिला विसरु । आतां काय करूं पांडुरंगा ॥२॥
अझुनि कां नये तुम्हासी करुणा । दुरि नारायणा धरिलें मज ॥३॥
तुका म्हणे जीव जाऊं पाहे माझा । आतां केशीराजा घालीं उडी ॥४॥
३१०७
कळलें माझा तुज नव्हे रे आठव । काय काज जीव ठेवूं आतां ॥१॥
तूं काय करिसी माझिया संचिता । धिग हे अनंता जालें जिणें ॥ध्रु.॥
पतितपावन राहिलों या आशा । आइकोनि ठसा कीर्ती तुझी ॥२॥
आतां कोण करी माझा अंगीकार । कळलें निष्ठ जालासी तूं ॥३॥
तुका म्हणे माझी मांडिली निरास । करितों जीवा नास तुजसाटीं ॥४॥
३१०८
तरि कां मागें वांयां कीर्ती वाढविली । जनांत आपुली ब्रिदावळी ॥१॥
साच करितां आतां फिरसी माघारा । ठायींचें दातारा नेणवेचि ॥ध्रु.॥
संतांसी श्रीमुख कैसें दाखविसी । पुढें मात त्यांसी सांगईंन ॥२॥
घेईंन डांगोरा तुझिया नामाचा । नव्हे अनाथांचा नाथ ऐसा ॥३॥
तुका म्हणे आधीं राहिलों मरोनि । तूं कां होसी धनी निमित्याचा ॥४॥
३१०९
आम्ही तुझ्या दासीं । जरि जावें पतनासी ॥१॥
तरि हें दिसे विपरीत । कोठें बोलिली हे नीत ॥ध्रु.॥
तुझें नाम कंठीं । आम्हां संसार आटी ॥२॥
तुका म्हणे काळ । करी आम्हांसी विटाळ ॥३॥
३११०
लाजती पुराणें । वेदां येऊं पाहे उणें ॥१॥
आम्ही नामाचे धारक । किविलवाणीं दिसों रंक ॥ध्रु.॥
बोलिले ते संतीं । बोल वायांविण जाती ॥२॥
तुका म्हणे देवा । रोकडी हे मोडे सेवा ॥३॥
३१११
आहारनिद्रे न लगे आदर । आपण सादर ते चि होय ॥१॥
परमितेविण बोलणें ते वांयां । फार थोडें काया पिंड पीडी ॥ध्रु.॥
समाधान त्याचें तो चि एक जाणे । आपुलिये खुणे पावोनियां ॥२॥
तुका म्हणे होय पीडा ते न करीं । मग राहें परी भलतिये ॥३॥
३११२
भूमि अवघी शुद्ध जाणा । अमंगळ हे वासना ॥१॥
तैसे वोसपले जीव । सांडी नसतां अंगीं घाव ॥ध्रु.॥
जीव अवघे देव । खोटा नागवी संदेह ॥२॥
तुका म्हणे शुद्ध । मग तुटलिया भेद ॥३॥
३११३
सरतें माझें तुझें । तरि हें उतरतें ओझें ॥१॥
न लगे सांडावें मांडावें । आहे शुद्ध चि स्वभावें ॥ध्रु.॥
घातला तो आशा । मोहोजाळें गळां फासा ॥२॥
सुखदुःखाचा तो मान । नाहीं दुःखाचा तो शीण ॥३॥
करितां नारायण । एवढें वेचितां वचन ॥४॥
लाभ हानि हे समान । तैसा मान अपमान ॥५॥
तुका म्हणे याचें । नांव सोंवळें साचें ॥६॥
३११४
तुज करितां होती ऐसे । मूढ चतुर पंडित पिसे॥१॥
परि वर्म नेणे तें कोणी । पीडाखाणी भोगितील ॥ध्रु.॥
उलंघितें पांगुळ गिरी । मुकें करी अनुवाद ॥२॥
पापी होय पुण्यवंत । न करी घात दुर्जन ॥३॥
अवघें हेळामात्रें हरि । मुक्त करी ब्रम्हांड ॥४॥
तुका म्हणे खेळे लीळा । पाहे वेगळा व्यापूनि ॥५॥
३११५
पिकवावें धन । ज्याची आस करी जन ॥१॥
पुरोनि उरे खातां देतां । नव्हे खंडन मवितां ॥ध्रु.॥
खोलीं पडे ओली बीज । तरीं च हाता लागे निज ॥२॥
तुका म्हणे धणी । विठ्ठल अक्षरें या तिन्ही ॥३॥
३११६
करिसी लाघवें । तूं हें खेळसी आघवें ॥१॥
अहंकार आड । आम्हां जगासी हा नाड ॥ध्रु.॥
येथें भुतें यावें । दावूं लपों ही जाणावें ॥२॥
तुका म्हणे हो श्रीपती । आतां चाळवाल किती ॥३॥
३११७
घालिती पव्हया । वाटे अनाथाच्या दया ॥१॥
तैसें कां हें नये करूं । पांडुरंगा आम्हां तारूं ॥ध्रु.॥
रोगियासी काढा । देउनि वारितील पीडा ॥२॥
बुडत्यासाटीं उडी । घालितील कां हे जोडी ॥३॥
सारितील कांटे । पुढें मागिलांचे वाटे ॥४॥
तुका म्हणे भार । घेती भागल्यांचा फार ॥५॥
३११८
नका दंतकथा येथें सांगों कोणी । कोरडे ते मानी बोल कोण ॥१॥
अनुभव येथें व्हावा शिष्टाचार । न चलती चार आम्हांपुढें ॥ध्रु.॥
निवडी वेगळें क्षीर आणि पाणी । राजहंस दोन्ही वेगळालीं ॥२॥
तुका म्हणे येथें पाहिजे जातीचें । येरा गाबाळाचें काय काम ॥३॥
३११९
न करि त्याचें गांढेपण । नारायण सद्धि उभा ॥१॥
भवसिंधूचा थडवा केला । बोलाविला पाहिजे ॥ध्रु.॥
याचे सोईं पाउल वेचे । मग कैचे आडथळे ॥२॥
तुका म्हणे खरें खोटें । न म्हणे मोटें लहान ॥३॥
३१२०
रिकामें तूं नको मना । राहों क्षणक्षणा ही ॥१॥
वेळोवेळां पारायण । नारायण हें करीं ॥ध्रु.॥
भ्रमणांच्या मोडीं वाटा । न भरें फाटा आडरानें ॥२॥
तुका म्हणे माझ्या जीवें । हें चि घ्यावें धणीवरी ॥३॥
३१२१
पंचभूतांचिये सांपडलों संदीं । घातलोंसे बंदीं अहंकारें ॥१॥
आपल्या आपण बांधविला गळा । नेणें चि निराळा असतां हो ॥ध्रु.॥
कासया हा सत्य लेखिला संसार । कां हे केले चार माझें माझें ॥२॥
कां नाहीं शरण गेलों नारायणा । कां नाहीं वासना आवरिली ॥३॥
किंचित सुखाचा धरिला अभिळास । तेणें बहु नास केला पुढें ॥४॥
तुका म्हणे आतां देह देऊं बळी । करुनि सांडूं होळी संचिताची ॥५॥
३१२२
देव जाले अवघे जन । माझे गुण दोष हारपले ॥१॥
बरवें जालें बरवें जालें । चत्ति धालें महालाभें ॥ध्रु.॥
दर्पणीचें दुसरें भासे । परि तें असे एक तें ॥२॥
तुका म्हणे सिंधुभेटी । उदका तुटी वाहाळासी ॥३॥
३१२३
बहुत प्रकार परि ते गव्हाचे । जिव्हा नाचे आवडी ॥१॥
सरलें परि आवडी नवी । सिंधु दावी तरंग ॥ध्रु.॥
घेतलें घ्यावें वेळोवेळां । माय बाळा न विसंबे ॥२॥
तुका म्हणे रस राहिला वचनीं । तो चि पडताळूनि सेवीतसें ॥३॥
३१२४
आम्हां सोइरे हरिजन । जनीं भाग्य निकंचन ॥१॥
ज्याच्या धैर्या नाहीं भंग । भाव एकविध रंग ॥ध्रु.॥
भुके तान्हे चत्तिीं । सदा देव आठविती ॥२॥
तुका म्हणे धन । ज्याचें वत्ति नारायण ॥३॥
३१२५
म्हणवितों दास न करितां सेवा । लंडपणें देवा पोट भरीं ॥१॥
खोटें कोठें सरे तुझे पायांपाशीं । अंतर जाणसी पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
आचरण खोटें आपणासी ठावें । लटिकें बोलावें दुसरें तें ॥२॥
तुका म्हणे ऐसा आहें अपराधी । असो कृपानिधी तुम्हां ठावा ॥३॥
३१२६
जळालें तें बाहए सोंग । अंतर व्यंग पडिलिया ॥१॥
कारण तें अंतरलें । वाइट भलें म्हणवितां ॥ध्रु.॥
तांतडीनें नासी । तांतडीनें च संतोषी ॥२॥
तुका म्हणे धीर । नाहीं बुद्धि एक स्थिर ॥३॥
३१२७
चत्तिाचें बांधलें जवळी तें वसे । प्रकाशीं प्रकाशे सर्वकाळ ॥१॥
अंतरीं वसावी उत्तम ते भेटी । होऊं कांहीं तुटी न सके चि ॥ध्रु.॥
ब्रम्हांड कवळे आठवणेसाटीं । धरावा तो पोटीं वाव बरा ॥२॥
तुका म्हणे लाभ घरिचिया घरीं । प्रेमतंतु दोरी न सुटतां॥३॥
३१२८
दुखवलें चत्ति आजिच्या प्रसंगें । बहु पीडा जगें केली देवा ॥१॥
कधीं हा संबंध तोडिसी तें नेणें । आठवूनि मनें पाय असें ॥ध्रु.॥
आणिकांची येती अंतरा अंतरें । सुखदुःख बरेंवाइट तीं ॥२॥
तुका म्हणे घडे एकांताचा वास । तरिच या नास संबंधाचा ॥३॥
३१२९
धनवंत एक बहिर अंधळे । शुभ्र कुष्ठ काळे भोग अंगीं ॥१॥
परारब्धगति न कळे विचित्र । आहे हातीं सूत्र विठोबाचे ॥ध्रु.॥
आणीक रोगांचीं नांवें घेऊं किती । अखंड असती जडोनियां ॥२॥
तुका म्हणे नष्ट संचिताचें दान । पावे खातां पण सुख नेदी ॥३॥
३१३०
भेदाभेदताळा न घडे घालितां । आठवा रे आतां नारायण ॥१॥
येणें एक केलें अवघें होय सांग । अच्युताच्या योगें नामें छंदें ॥ध्रु.॥
भोंवरे खळाळ चोर वाटा घेती । पावल मारिती सिवेपाशीं ॥२॥
तुका म्हणे येथें भावेंविण पार । न पविजे सार हें चि आहे ॥३॥
३१३१
जे गाती अखंड विठ्ठलाचे गीत । त्यांचे पायीं चत्ति ठेवीन मी ॥१॥
जयांसी आवडे विठ्ठलाचें नाम । ते माझे परम प्राणसखे ॥ध्रु.॥
जयांसी विठ्ठल आवडे लोचनीं । त्यांचें पायवणी स्वीकारीन ॥२॥
विठ्ठलासी जिहीं दिला सर्व भाव । त्यांच्या पायीं ठाव मागईंन ॥३॥
तुका म्हणे रज होईंन चरणींचा । म्हणविती त्यांचा हरिचे दास ॥४॥
३१३२
काय तो विवाद असो भेदाभेद । साधा परमानंद एका भावें ॥१॥
निघोनि आयुष्य जातें हातोहात । विचारीं पां हित लवलाहीं ॥२॥
तुका म्हणे भावभक्ति हे कारण । नागवी भूषण दंभ तो चि ॥३॥
३१३३
देवकीनंदनें । केलें आपुल्या चिंतनें ॥१॥
मज आपुलिया ऐसें । मना लावूनियां पिसें ॥ध्रु.॥
गोवळे गोपाळां । केलें लावूनियां चाळा ॥२॥
तुका म्हणे संग । केला दुरि नव्हे मग॥३॥
३१३४
माझिया जीवासी हे चि पैं विश्रांति । तुझे पाय चत्तिीं पांडुरंगा ॥१॥
भांडवल गांठी आलें सपुरतें । समाधान चत्तिें मानियेलें ॥ध्रु.॥
उदंड उच्चारें घातला पसरु । रूपावरी भरु आवडीचा ॥२॥
तुका म्हणे मज भक्तीची आवडी । अभेदीं तांतडी नाहीं म्हुण ॥३॥
३१३५
एकविध आम्ही न धरूं पालट । न संडूं ते वाट सांपडली ॥१॥
म्हणवूनि केला पाहिजे सांभाळ । माझें बुद्धीबळ पाय तुझे ॥ध्रु.॥
बहुत न कळे बोलतां प्रकार । अंतरा अंतर साक्ष असे ॥२॥
तुका म्हणे आगा जीवांच्या जीवना । तूं चि नारायणा साक्षी माझा ॥३॥
३१३६
राहो ये चि ठायीं । माझा भाव तुझे पायीं ॥१॥
करीन नामाचें चिंतन । जाऊं नेदीं कोठें मन ॥ध्रु.॥
देईंन ये रसीं । आतां बुडी सर्वविशीं ॥२॥
तुका म्हणे देवा । साटी करोनियां जीवा ॥३॥
३१३७
तैसे नहों आम्ही विठ्ठलाचे दास । यावें आणिकांस काकुलती ॥१॥
स्वामिचिया सत्ता ठेंगणें सकळ । आला कळिकाळ हाताखालीं ॥ध्रु.॥
अंकिताचा असे अभिमान देवा । समर्पूनि हेवा असों पायीं ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां इच्छेचें खेळणें । कोड नारायणें पुरवावें ॥३॥
३१३८
मोक्ष देवापाशीं नाहीं । लटिक्या घाई वळिवतें ॥१॥
काय खरें न धरी शुद्धी । गेली बुद्धी भ्रमलें ॥ध्रु.॥
अहंकारास उरलें काईं । पांचांठायीं हें वांटे ॥२॥
तुका म्हणे कुंथे भारें । लटिकें खरें मानुनियां ॥३॥
३१३९
आपला तो एक देव करुनि घ्यावा । तेणेंविण जीवा सुख नव्हे ॥१॥
तें तीं माइकें दुःखाचीं जनितीं । नाहीं आदिअंतीं अवसान ॥ध्रु.॥
अविनाश करी आपुलिया ऐसें । लावीं मना पिसें गोविंदाच्या ॥२॥
तुका म्हणे एका मरणें चि सरें । उत्तम चि उरे कीर्ति मागें ॥३॥
३१४०
आजिचें हें मज तुम्हीं कृपादान । दिलें संतजन मायबापीं ॥१॥
आलीं मुखावाटा अमृतवचनें । उत्तीर्ण तीं येणें नव्हे जन्में ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हीं उदार कृपाळ । शृंगारिलें बाळ कवतुकें ॥३॥
३१४१
स्तुती अथवा निंदा करावी देवाची । अधम तो वेची व्यर्थ वाणी ॥१॥
आइकोनि होती बहिर हे बोल । वेचूनि ते मोल नरका जाती ॥ध्रु.॥
इह लोकीं थुंका उडे तोंडावरी । करणें अघोरी वास लागे ॥२॥
तुका म्हणे माप वाचेऐसें निकें । भरलें नरकें निंदेसाटीं ॥३॥
३१४२
लोह कफ गारा सद्धि हे सामुग्री । अग्नि टणत्कारी दिसों येतो ॥१॥
सांगावें तें काईं सांगावें तें काईं । चत्तिा होय ठायीं अनुभव तो ॥ध्रु.॥
अन्नें सांगों येतो तृप्तीचा अनुभव । करूनि उपाव घेऊं हेवा ॥२॥
तुका म्हणे मिळे जीवनीं जीवन । तेथें कोणा कोण नांव ठेवी ॥३॥
३१४३
बाळाचें जीवन । माता जाणें भूक तान ॥१॥
काय करूं विनवणी । असो मस्तक चरणीं ॥ध्रु.॥
ठेविलिये ठायीं । चत्ति ठेवुनि असें पायीं ॥२॥
करितों हे सेवा । चिंतन सर्वां ठायीं देवा ॥३॥
न्यून तें चि पुरें । घ्यावें करोनि दातारें ॥४॥
तुका म्हणे बुद्धि । अल्प असे अपराधी ॥५॥
३१४४
जाणतों समये । परि मत कामा नये ॥१॥
तुम्ही सांगावें तें बरें । देवा सकळ विचारें ॥ध्रु.॥
फुकाचिये पुसी । चिंता नाहीं होते ऐसी ॥२॥
तुका म्हणे आहे । धर पाय मज साहे ॥३॥
३१४५
द्वारपाळ विनंती करी । उभे द्वारीं राउळा ॥१॥
आपुलिया शरणागता । वाहों चिंता नेदावी ॥ध्रु.॥
वचना या चत्ति द्यावें । असो ठावें पायांसी ॥२॥
तुका म्हणे कृपासिंधू । दीनबंधू केशवा ॥३॥
३१४६
दोहीं बाहीं आम्हां वास । असों कास घालूनि ॥१॥
बोल बोलों उभयतां । स्वामीसत्ता सेवेची ॥ध्रु.॥
एकसरें आज्ञा केली । असों चाली ते नीती ॥२॥
तुका म्हणे जोहारितों । आहें होतों ते ठायीं ॥३॥
३१४७
ऐका जी देवा माझी विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥
सन्निध पातलों सांडूनियां शंका । सन्मुख चि एकाएकीं पुढें ॥ध्रु.॥
जाणविलें कोठें पावे पायांपाशीं । केली या जिवासी साटी म्हुण ॥२॥
तुका म्हणे माझे हातीं द्या उद्धार । करीं करकर म्हणवूनि ॥३॥
३१४८
बैसलों तों कडियेवरी । नव्हें दुरी वेगळा ॥१॥
घडलें हें बहुवा दिसां । आतां इच्छा पुरवीन ॥ध्रु.॥
बहु होता जाला सीण । नाहीं क्षण विसांवा ॥२॥
दुःखी केलें मीतूंपणें । जवळी नेणें होतें तें ॥३॥
पाहात जे होतों वास । ते चि आस पुरविली ॥४॥
तुका म्हणे मायबापा । झणी कोपा विठ्ठला ॥५॥
३१४९
तुझें नाम मुखीं तयासी विपत्ति । आश्चर्य हें चत्तिीं वाटतसे ॥१॥
काय जाणों काय होसील निजला । नेणों जी विठ्ठला मायबापा ॥ध्रु.॥
भवबंधनाचे तुटतील फांसे । तें कां येथें असे अव्हेरिलें ॥२॥
तुका म्हणे माझें दचकलें मन । वाटे वांयांविण श्रम केला ॥३॥
३१५०
सेवकें करावें सांगितलें काम । सिक्याचा तो धर्म स्वामी राखे ॥१॥
काय देवा नेणों आलें गांढेपण । तुम्ही शक्तिहीन जाले दिसां ॥ध्रु.॥
विष्णुदास आम्ही निर्भर ज्याबळें । तें दिसे या काळें अव्हेरिलें ॥२॥
तुका म्हणे मूळ पाठवा लौकरी । किंवा करूं हरी काय सांगा ॥३॥
३१५१
खेळतां न भ्यावें समर्थाच्या बाळें । तयाच्या सकळ सत्तेखालीं ॥१॥
तरी लेवविला शोभे अळंकार । नाहीं तरी भार मानाविण ॥ध्रु.॥
अवघी च दिशा असावी मोकळी । मायबाप बळी म्हणऊनि ॥२॥
तुका म्हणे माझें ऐसें आहे देवा । म्हणऊनि सेवा समर्पिली ॥३॥
३१५२
निरांजनीं एकटवाणें । संग नेणें दुसरा ॥१॥
पाहा चाळविलें कैसें । लावुनि पिसें गोवळें ॥ध्रु.॥
लपलें अंगें अंग । दिला संग होता तो ॥२॥
तुका म्हणे नव्हतें ठावें । जालें भावें वाटोळें ॥३॥
३१५३
नव्हती भेटी तों चि बरें । होतां चोरें नाडिलें ॥१॥
अवाघियांचा केला झाडा । रिता वाडा खोंकर ॥ध्रु.॥
चिंतनांचें मूळ चत्ति । नेलें वृत्ति हरूनि ॥२॥
तुका म्हणे मूळा आलें । होतें केलें तैसें चि ॥३॥
३१५४
जये ठायीं आवडी ठेली । मज ते बोली न संडे ॥१॥
पुरवावें जीवींचें कोड । भेटी गोड तुज मज ॥ध्रु.॥
आणिलें तें येथवरी । रूप दुरी न करावें ॥२॥
तुका म्हणे नारायणा । सेवाहीना धिग वृत्ति ॥३॥
३१५५
सरलियाचा सोस मनीं । लाजोनियां राहिलों ॥१॥
आवडीनें बोलावितों । येथें तें तों लपावें ॥ध्रु.॥
माझें तें चि मज द्यावें । होतें भावें जोडिलें ॥२॥
तुका म्हणे विश्वंभरा । आळीकरा बुझावा ॥३॥
३१५६
नाचावेंसें वाटे मना । छंद गुणा अधीन ॥१॥
चेष्टविलीं माझीं गात्रें । सत्तासूत्रें हालती ॥ध्रु.॥
नामरूपें रंगा आलीं । ते चि चाली स्वभावें ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंगे । अंग संगें कवळिलें ॥३॥
३१५७
खेळतों ते खेळ पायांच्या प्रसादें । नव्हती हीं छंदें नासिवंतें ॥१॥
माझा मायबाप उभा विटेवरी । कवतुकें करी कृपादान ॥ध्रु.॥
प्रसादाची वाणी वदें ती उत्तरें । नाहीं मतांतरें जोडियेलीं ॥२॥
तुका म्हणे रस वाढितिया अंगें । छाया पांडुरंगें केली वरी ॥३॥
३१५८
अखंड मुडतर । सासुरवास करकर ॥१॥
याची जाली बोळवण । आतां न देखों तो शीण ॥ध्रु.॥
बहुतांची दासी । तये घरीं सासुरवासी ॥२॥
तुका म्हणे मुळें । खंड जाला एका वेळें ॥३॥
३१५९
अवघा भार वाटे देवा । संतसेवा न घडतां ॥१॥
कसोटी हे असे हातीं । सत्य भूतीं भगवंत ॥ध्रु.॥
चुकलोंसा दिसें पंथ । गेले संत तो ऐसा ॥२॥
तुका म्हणे सोंग वांयां । कारण या अनुभवें ॥३॥
३१६०
आतां तुम्ही कृपावंत । साधु संत जिवलग ॥१॥
गोमटें तें करा माझें । भार ओझें तुम्हांसी ॥ध्रु.॥
वंचिलें तें पायांपाशीं । नाहीं यासी वेगळें ॥२॥
तुका म्हणे सोडिल्या गांठी । दिली मिठी पायांसी ॥३॥
३१६१
सुख वाटे परी वर्म । धर्माधर्म न कळे ॥१॥
गायें नाचें एवढें जाणें । विठ्ठल म्हणे निर्लज्ज ॥ध्रु.॥
अवघें माझें एवढें धन । साधन ही सकळ ॥२॥
तुका म्हणे, पायां पडें । तुमच्या कोडें संतांच्या ॥३॥
३१६२
धरिलीं जीं होतीं चित्तीं । डोळां तीं च दिसती ॥१॥
आलें आवडीस फळ । जालें कारण सकळ ॥ध्रु.॥
घेईंन भातुकें । मागोनियां कवतुकें ॥२॥
तुका म्हणे लाड । विठोबा पुरवील कोड ॥३॥
३१६३
बहुतां दिसांची आजि जाली भेटी । जाली होती तुटी काळगती ॥१॥
येथें सावकासें घेईंन ते धणी । गेली अडचणी उगवोनि ॥ध्रु.॥
बहु दुःख दिलें होतें घरीं कामें । वाढला हा श्रमश्रमें होता ॥२॥
बहु दिस होता पाहिला मारग । क्लेशाचा त्या त्याग आजि जाला ॥३॥
बहु होती केली सोंगसंपादणी । लौकिकापासूनि निर्गमलें ॥४॥
तुका म्हणे येथें जालें अवसान । परमानंदीं मन विसावलें ॥५॥
३१६४
पुत्र जाला चोर । मायबापा हर्ष थोर ॥१॥
आतां काशासाटीं जोडी । हाट धाटे गुंडगे घडी ॥ध्रु.॥
ऐते अपाहार । आणूनियां भरी घर ॥२॥
मानिली निश्चिंती । नरका जावया उभयतीं ॥३॥
झोडाझोडगीचे पोटीं । फळें बीजें तीं करंटीं ॥४॥
तुका म्हणे बेट्या । भांडवल न लगे खट्या ॥५॥
३१६५
एवढी अपकीर्ती । ऐकोनियां फजीती ॥१॥
जरि दाविल वदन । थुंका थुंका तो देखोन ॥ध्रु.॥
काळिमेचें जिणें । जीऊनियां राहे सुनें ॥२॥
तुका म्हणे गुण । दरुषणें अपशकुन ॥३॥
३१६६
पुंडलीक भक्तराज । तेणें साधियेलें काज । वैकुंठींचें निज । परब्रम्ह आणिलें ॥१॥
पांडुरंग बाळमूर्ति । गाईंगोपाळां संगती । येऊनियां प्रीति । उभें सम चि राहिलें ॥ध्रु.॥
एका आगळें अक्षर । वैकुंठ चि दुसरें । म्हणविती येरें । परि ती ऐसीं नव्हेती॥२॥
पाप पंचक्रोशीमधीं । येऊ न सकेचिना आधीं । कैंची तेथें विधि । निषेधाची वसति ॥३॥
पुराणें वदती ऐसें । चतुर्भुज तीं मानसें । सुदर्शनावरी वसे । रीग न घडे कल्पांतीं ॥४॥
महाक्षेत्र हें पंढरी । अनुपम्य इयेची थोरी । धन्य धन्य वारकरी । तुका म्हणे तेथींचे ॥५॥
३१६७
देह मृत्याचें भातुकें । कळों आलें कवतुकें ॥१॥
काय मानियेलें सार । हें चि वाटतें आश्चर्य ॥ध्रु.॥
नानाभोगांची संचितें । करूनि ठेविलें आइतें ॥२॥
तुका म्हणे कोडीं । उगवून न सकती बापुडीं ॥३॥
३१६८
त्यागें भोग माझ्या येतील अंतरा । मग मी दातारा काय करूं ॥१॥
आतां असो तुझे पायीं हें मोटळें । इंद्रियें सकळें काया मन ॥ध्रु.॥
सांडीमांडी विधिनिषेधाचा ठाव । न कळतां भाव जाइल वांयां ॥२॥
तुका म्हणे आतां नको उजगरा । लपवीं दातारा अंगीं मज ॥३॥
३१६९
दावूनियां बंड । पुरे न करी तें भांड ॥१॥
जळो जळो तैसें जिणें । फटमरे लाजिरवाणें ॥ध्रु.॥
घेतलें तें सोंग । बरवें संपादावें सांग ॥२॥
तुका म्हणे धीरें । देवें नुपेक्षिलें खरें ॥३॥
३१७०
न पालटे जाती जीवाचिये साटीं । बाहे तें चि पोटीं दावी वरी ॥१॥
अंतरीं सबाहीं सारिखा चि रंग । वीट आणि भंग नाहीं रसा ॥ध्रु.॥
घणाचिया घायें पोटीं शिरे हिरा । सांडूं नेणे धीरा आपुलिया ॥२॥
तुका म्हणे कढे करावी शीतळ । ऐसें जातिबळ चंदनाचें ॥३॥
३१७१
दिली मान तरी नेघावी शत्रूची । शरण आलें त्यासी जतन जीवें ॥१॥
समर्थासी असे विचाराची आण । भलीं पापपुण्य विचारावें ॥ध्रु.॥
काकुळतीसाटीं सत्याचा विसर । पडिलें अंतर न पाहिजे ॥२॥
तुका म्हणे यश कीर्ति आणि मान । करितां जतन देव जोडे ॥३॥
३१७२
विचारिलें आधीं आपुल्या मानसीं । वांचों येथें कैसीं कोण्या द्वारें ॥१॥
तंव जाला साहए हृदयनिवासी । बुद्धि दिली ऐसी नास नाहीं ॥ध्रु.॥
उद्वेगाचे होतों पडिलों समुद्रीं । कोण रीती तरी पाविजेल ॥२॥
तुका म्हणे दुःखें आला आयुर्भाव । जाला बहु जीव कासावीस ॥३॥
३१७३
आपुलें वेचूनि खोडा घाली पाव । ऐसे जया भाव हीनबुद्धि तो ॥१॥
विषयांच्या संगें आयुष्याचा नास । पडियेलें ओस स्वहितांचे ॥ध्रु.॥
भुलल्यांचें अंग आपण्या पारिखें । छंदा च सारिखें वर्ततसे ॥२॥
तुका म्हणे दुःख उमटे परिणामीं । लंपटासी कामीं रतलिया ॥३॥
३१७४
केलें शकुनें प्रयाण । आतां मागें फिरे कोण ॥१॥
होय तैसें होय आतां । देह बळी काय चिंता ॥ध्रु.॥
पडिलें पालवीं । त्याचा धाक वाहे जीवीं ॥२॥
तुका म्हणे जीणें । देवा काय हीनपणें ॥३॥
३१७५
आळणी ऐसें कळों आलें । त्यासी भलें मौन्य चि ॥१॥
नये कांहीं वेचूं वाणी । वेडे घाणीसांगातें ॥ध्रु.॥
वेगळें तें देहभावा । भ्रम जीवा माजिरा ॥२॥
तुका म्हणे कवतुक केलें । किंवा भलें दवडितां ॥३॥
३१७६
चत्तिाचा चाळक । त्याचें उभय सूत्र एक ॥१॥
नाचवितें नानाछंदें । सुखें आपुल्या विनोदें ॥ध्रु.॥
चंद्र कमळणी । नाहीं धाडीत सांगोनि ॥२॥
तुका म्हणे उठी । लोह चुंबकाचे दृष्टी ॥३॥
३१७७
करितां तडातोडी । वत्सा माते सोईं ओढी ॥१॥
करित्याचा आग्रह उरे । एक एकासाटीं झुरे ॥ध्रु.॥
भुके इच्छी अन्न । तें ही त्यासाटीं निर्माण ॥२॥
तुका म्हणे जाती । एक एकाचिये चित्तीं ॥३॥
३१७८
निघालें दिवाळें । जालें देवाचें वाटोळें ॥१॥
आतां वेचूं नये वाणी । विचारावें मनिच्या मनीं ॥ध्रु.॥
गुंडाळिलीं पोतीं । भीतरी लावियेली वाती ॥२॥
तुका म्हणे करा । ऐसा राहे माजी घरा ॥३॥
३१७९
तीर्थाचिये आस पंथ तो निट देव । पाविजेतो ठाव अंतराय ॥१॥
म्हणऊनि भलें निश्चळ चि स्थळीं । मनाचिये मुळीं बैसोनियां ॥ध्रु.॥
संकल्पारूढ तें प्रारब्धें चि जिणें । कार्य चि कारणें वाढतसे ॥२॥
तुका म्हणे कामा नाहीं एक मुख । जिरवितां सुख होतें पोटीं ॥३॥
३१८०
क्षणक्षणा हा चि करावा विचार । तरावया पार भवसिंधु ॥१॥
नाशिवंत देह जाणार सकळ । आयुष्य खातो काळ सावधान ॥ध्रु.॥
संतासमागमीं धरूनि आवडी । करावी तांतडी परमार्था ॥२॥
तुका म्हणे येह लोकीच्या वेव्हारें । नये डोळे धुरें भरूनि राहों ॥३॥
३१८१
कोणाशीं विचार करावा सेवटीं । एवढ्या लाभें तुटी जाल्या तरे ॥१॥
सांभाळितो शूर आला घावडाव । पुढें दिला पाव न करी मागें ॥ध्रु.॥
घात तो या नांवें येथें अंतराय । अंतरल्या पाय गोविंदाचे ॥२॥
तुका म्हणे गडसंदीचा हा ठाव । केला तो उपाव कार्या येतो ॥३॥
३१८२
असा जी सोंवळें । आहां तैसे चि निराळे ॥१॥
आम्हीं नयों तुमच्या वाटा । काय लटिका चि ताठा ॥ध्रु.॥
चिंतन चि पुरे । काय सलगी सवें धुरे ॥२॥
तुका म्हणे देवा । नका नावडे ते सेवा ॥३॥
३१८३
अहंकार तो नासा भेद । जगीं निंदे ओंवळा ॥१॥
नातळे तो धन्य यासी । जाला वंषीं दीपक ॥ध्रु.॥
करवितो आत्महत्या । नेदी सत्या आतळों ॥२॥
तुका म्हणे गुरुगुरी । माथां थोरी धरोनि ॥३॥
३१८४
इच्छिलें ते शकुनवंती । होय देती तात्काळ ॥१॥
क्षीरा नीरा निवाड करी । वरावरी विठ्ठल ॥ध्रु.॥
भाग्याविण कैचें फळ । अंतर मळमूत्राचें ॥२॥
तुका म्हणे संचित कुडें । तें बापुडें करीतसे ॥३॥
३१८५
काशासाठीं आम्ही जाळिला संसार । न करा विचार ऐसा देवा ॥१॥
कैसें नेणों तुम्हां करवतें उदास । माझा प्रेमरस भंगावया ॥ध्रु.॥
समर्पूनि ठेलों देह हा सकळ । धरितां विटाळ न लजा माझा ॥२॥
तुका म्हणे अवघी मोकलूनि आस । फिरतों उदास कोणासाटीं ॥३॥
३१८६
नाहीं तुम्हां कांहीं लाविलें मागणें । कांटाळ्याच्या भेणें त्रासलेती ॥१॥
एखादिये परी टाळावीं करकर । हा नका विचार देखों कांहीं ॥ध्रु.॥
पायांच्या वियोगें प्राणासवें साटी । ने घवेसी तुटी जाली आतां ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हां मागेन तें आतां । हें चि कृपावंता चरणीं वास ॥३॥
३१८७
जग अमंगळ । लागे देखतां विटाळ ॥१॥
धर्म भूतांची ते दया । सत्य कारण ऐसीया ॥ध्रु.॥
नव्हे माझें मत । साक्षी करूनि सांगें संत ॥२॥
तुका म्हणे जीवें । दावी उमटूनि अनुभवें ॥३॥
३१८८
दंड अन्यायाच्या माथां । देखोनि करावा सर्वथा ॥१॥
नये उगे बहुतां घाटूं । सिसें सोनियांत आटूं ॥ध्रु.॥
पापुण्यासाठीं । नीत केली सत्ता खोटी ॥२॥
तुका म्हणे देवा । दोष कोणाचा तो दावा ॥३॥
३१८९
आम्ही पापी तूं पावन । हें तों पूर्वापार जाण ॥१॥
नवें करूं नये जुनें । सांभाळावें ज्याचें तेणें ॥ध्रु.॥
राखावा तो ठाव । मिरासी करोनि उपाव ॥२॥
वादें मारी हाका । देवा आइकवी तुका ॥३॥
३१९०
पाडावी ते बरी । गांठी धुरेसवें खरी ॥१॥
नये मरों लंडीपणें । काय बापुडें तें जिणें ॥ध्रु.॥
लुटावें भांडार । तरी जया नाहीं पार ॥२॥
तुका म्हणे नांवें । कीर्ती आगळीनें ज्यावें ॥३॥
३१९१
भजनें चि जालें । मग जीवाचें काय आलें ॥१॥
येऊं नेदावी पुढती । आड भयाची ते जाती ॥ध्रु.॥
करितां सरोबरी । कांहीं न ठेवावी उरी ॥२॥
तुका म्हणे शूर । व्हावे धुरेसीं च धुरे॥३॥
३१९२
जन्मांतरीं शुद्ध नाहीं आचरण । यालागीं चरण अंतरले ॥१॥
वोडवलें संचित येणें जन्में पाहतां । आतां पंढरिनाथा कृपा करीं ॥ध्रु.॥
पतितपावन ब्रिद साच करीं देवा । यालागी कुढावा करीं माझा ॥२॥
अपराधी पातकी दृष्ट दुराचारी । अहाळलों भारी संवसारें ॥३॥
कामक्रोध आदि कल्पनेच्या त्रासें । तुज न पवें ऐसें जालें देवा ॥४॥
हा ना तोसा ठाव जाला पांडुरंगा । नये चि उपेगा काय करूं ॥५॥
आपुलिया नांवा धांवणिया धांवें । लवकरी यावें तुका म्हणे ॥६॥
३१९३
प्रेमभेटी आळिंगण । मग चरण वंदावे ॥१॥
ऐसामाझा भोळा बाप । हरी ताप कवळोनि ॥ध्रु.॥
न संगतां सीण भाग । पांडुरंग जाणतसे ॥२॥
तुका म्हणे कृपावंतें । द्यावें, भातें न मागतां ॥३॥
३१९४
वचनाचा अनुभव हातीं । बोलविती देव मज ॥१॥
परि हें न कळे अभाविकां । जडलोकां जिवांसी ॥ध्रु.॥
अश्रुत हे प्रसादिक । कृपा भीक स्वामीची ॥२॥
तुका म्हणे वरावरी । जातों तरी सांगत ॥३॥
३१९५
कां रे तुम्हीं ठेवा बहुतां निमित्ती । माझिया संचितें वोडवलें ॥१॥
भक्तिप्रेमगोडी बैसली जिव्हारीं । आनंद अंतरीं अंतरीं येणें झाला ॥ध्रु.॥
पुसिलें पडळ त्रिमिर विठ्ठलें । जग चि भरलें ब्रम्हानंदें ॥२॥
तुका म्हणे केलों कामनेवेगळा । आवडी गोपाळावरी वसे ॥३॥
३१९६
आसन शयन भोजन गोविंदें । भरलें आनंदें त्रिभुवन॥१॥
अवघियां केली काळें तडातोडी । अवश्वरु घडी पुरों नये ॥ध्रु.॥
वांटणी घातले शरीराचे भाग । दुजियाचा लाग खंडियेला ॥२॥
आवडीच्या आलें आहारासी रूप । पृथक संकल्प मावळले ॥३॥
काम तरी क्रोध बुद्धि मन नासे । भ्रमाचे वोळसे गिळिले शांती ॥४॥
तुका म्हणे मना श्रीरंगाचा रंग । बैसला अभंग एकविध ॥५॥
३१९७
ज्वरल्यासी काढा औषध पाचन । मूढां नारायण स्मरवितो ॥१॥
भवव्याधि येणें तुटेल रोकडी । करूनियां झाडी निश्चयेसी ॥ध्रु.॥
आणिकां उपायां अनुपान कठिण । भाग्यें बरें सीण शीघ्रवत ॥२॥
तुका म्हणे केला उघडा पसारा । भाग्य आलें घरा दारावरी ॥३॥
३१९८
जपाचें निमत्ति झोपेचा पसरु । देहाचा विसरू पाडूनियां ॥१॥
ऐसीं तीं भजनें अमंगळवाणी । सोंगसंपादणी बहुरूप्याची ॥ध्रु.॥
सेवेविशीं केलें लोभाचिये आसे । तया कोठें असे उरला देव ॥२॥
तुका म्हणे मानदंभ जया चित्तीं । तयाची फजीती करूं आम्ही ॥३॥
३१९९
परद्रव्य परकांता । नातळे जयाचिया चित्त । आणि कर्मी तो तत्वता । बांधला न वजाय ॥१॥
ऐसा अनुभव रोकडा । विश्वासीतो जीवा जोडा । एकांत त्या पुढां । अवघा करी उकल ॥ध्रु.॥
सकट आंबलें तें अन्न । शोधीं तें चि मद्यपान । विषमानें भिन्न । केलें शुद्धाशुद्ध ॥२॥
तुका म्हणे नित । बरवें अनुभवें उचित । तरी काय हित । मोलें घ्यावें लागतें ॥३॥
३२००
भूक पोटापुरती । तृष्णा भरवी वाखती । करवी फजीती । हांवें भार वाढला ॥१॥
कुळिकेसी लांस फांस । डोईं दाढी बोडवी दोष । अविहितनाश । करवी वजन चुकतां ॥ध्रु.॥
विधिसेवनें विहितें । कार्यकारणापुरतें । न वाटे तो चित्तें । अधमांच्या तो त्यागी ॥२॥
आज्ञापालणें ते सेवा । भय धरोनियां जीवा । तुका म्हणे ठेवा । ठेविला तो जतन ॥३॥
३२०१
कळे न कळे त्या धर्म । ऐका सांगतों रे वर्म । माझ्या विठोबाचें नाम । अटाहासें उच्चारा ॥१॥
तो या दाखवील वाटा । तया पाहिजे त्या नीटा । कृपावंत मोटा । पाहिजे तो कळवळा ॥ध्रु.॥
पुसतां चुका होतो वाटा । सवें बोळावा गोमटा । मोडों नेदी कांटा । घेऊं सांटा चोरासी ॥२॥
तुका म्हणे मोल । न लगें द्यावें वेचावे बोल । विठ्ठल विठ्ठल । ऐसा छंद मनासी ॥३॥
३२०२
तरी कां वोळगणे । राजद्वारीं होती सुने ॥१॥
अंगीं दावुनि निष्कामता । पोकळ पोकळी ते वृथा ॥ध्रु.॥
कासया मोकळ । भोंवतें शिष्यांचे गाबाळ ॥२॥
तुका म्हणे ढाळे । बाहेर गुदे तें निराळें ॥३॥
३२०३
हरिच्या दासां सोपें वर्म । सर्व धर्म पाउलें ॥१॥
कडिये देव बाहेर खांदी । वैष्णव मांदी क्रीडेसी ॥ध्रु.॥
सरती येणें आटाआटी । नाहीं तुटी लाभाची ॥२॥
तुका म्हणे समाधान । सदा मन आमुचें ॥३॥
३२०४
भूतांचिये नांदे जीवीं । गोसावी च सकळां ॥१॥
क्षणक्षणां जागा ठायीं । दृढ पायीं विश्वास ॥ध्रु.॥
दावूनियां सोंग दुजें । अंतर बीजें वसतसे ॥२॥
तुका म्हणे जाणे धने । धरी तें वर्म चिंतन ॥३॥
३२०५
संत आले घरा । तों मी अभागी दातारा ॥१॥
कासयानें पूजा करूं । चरण हृदयीं च धरूं ॥ध्रु.॥
काया कुरवंडी । करुन ओंवाळून सांडी ॥२॥
तुका म्हणे भावें । हात जोडीं असो ठावें ॥३॥
३२०६
भेद तुटलियावरी । आम्ही तुमचीं च हो हरी ॥१॥
आतां पाळावे पाळावे । आम्हां लडिवाळांचे लळे ॥ध्रु.॥
आणिकांची देवा । नाहीं जाणत चि सेवा ॥२॥
तुका म्हणे हेवा । माझा हेत पायीं देवा ॥३॥
३२०७
आमुची विश्रांति । तुमचे चरण कमळापती ॥१॥
पुढती पुढती नमन । घालूंनियां लोटांगण ॥ध्रु.॥
हें चि एक जाणें । काया वाचा आणि मनें ॥२॥
नीच जनालोकां । तळिले पायेरीस तुका ॥३॥
३२०८
विनवितों सेवटीं । आहे तैसें माझे पोटीं ॥१॥
कंठीं राहावें राहावें । हें चि मागतसें भावें ॥ध्रु.॥
पुरली वासना । येणें होईंल नारायणा ॥२॥
तुका म्हणे जो देहाडा । तो चि वर्णी पवाडा ॥३॥
३२०९
आवडीची सलगी पूजा । विषम दुजा भाव तो ॥१॥
ऐसीं उफराटीं वर्में । कळों भ्रमें न येती ॥ध्रु.॥
न लगे समाधान मोल । रुचती बोल प्रीतीचे ॥२॥
तुका म्हणे एका जीवें । सूत्र व्होवें गुंतलें ॥३॥
३२१०
बाळ माते लाते वरी । मारी तेणें संतोषे ॥१॥
सुख वसे चित्ती अंगीं । तें हें रंगीं मिळालें ॥ध्रु.॥
भक्षी त्याचा जीवमाग । आले भाग तो बरा ॥२॥
तुका म्हणे ॠणानुबंधें । सांगें सुदें सकळां ॥३॥
३२११
शिजल्यावरी जाळ । वांयां जायाचें तें मूळ ॥१॥
ऐसा वारावा तो श्रम । अतिशयीं नाहीं काम ॥ध्रु.॥
सांभाळावें वर्म । उचिताच्या काळें धर्म ॥२॥
तुका म्हणे कळे । ऐसें कारणाचे वेळे ॥३॥
३२१२
उभा ऐल थडी । तेणें घालूं नये उडी ॥१॥
पुढें गेल्याचे उपाय । करावे ते केले काय ॥ध्रु.॥
दिसतें आहारीं । नये जाऊं ऐशावरी ॥२॥
अळसाची धाडी । तुका म्हणे बहु नाडी ॥३॥
३२१३
शक्ती द्याव्या देवा । नाहीं पदार्थी सेवा ॥१॥
मुख्य आहे ऐसा धर्म । जाणते हो जाणा वर्म ॥ध्रु.॥
मना पोटीं देव । जाणे जैसा तैसा भाव ॥२॥
तुका म्हणे सोसें । लागे लाविल्याचें पिसें ॥३॥
३२१४
कार्य चि कारण । तृष्णा पावविते सीण ॥१॥
काय करुनि ऐसा संग । सोसें चि तूं पांडुरंग ॥ध्रु.॥
रूपीं नाहीं गोडी । हांवें हांवें ऊर फोडी ॥२॥
तुका म्हणे पडे भारी । ऐशा वरदळाचे थोरी ॥३॥
३२१५
संसाराच्या नांवें घालूनियां शून्य । वाढता हा पुण्य केला धर्म ॥१॥
हरिभजनें हें धवळिलें जग । चुकविला लाग कळिकाळाचा ॥ध्रु.॥
कोणां ही नलगे साधनांचा पांग । करणें केला त्याग देहबुद्धी ॥२॥
तुका म्हणे सुख समाधि हरिकथा । नेणें भववेथा गाईंल तो ॥३॥
३२१६
विश्वासिया नाहीं लागत सायास । रंग अनायासें अंगा येतो ॥१॥
लेंकराच्या हातें घास मागे माता । वोरसोनि चित्ता सुख पावे ॥ध्रु.॥
गौरव त्या मानी आरुषा वचनीं । भूषण ते वाणी मिरवावी ॥२॥
तुका म्हणे आहेस सकळ ही साक्षी । माझा कई पक्षी पांडुरंग ॥३॥
३२१७
वैभवाचे धणी सकळां शरणागत । सत्यभावें चत्ति अर्पिलें तें ॥१॥
नेदी उरों देव आपणावेगळें । भावाचिया बळें ठायाठाव ॥ध्रु.॥
जाणोनि नेणोनि अंगा आली दशा । मग होय इच्छा आपणच ॥२॥
तुका म्हणे बरें धाकट्याचें जिणें । माता स्तनपानें वाढवते ॥३॥
३२१८
कई ऐसी दशा येइल माझ्या आंगा । चत्ति पांडुरंगा झुरतसे ॥१॥
नाठवुनि देह पायांचें चिंतन । अवसान तें क्षण नाहीं मधीं ॥ध्रु.॥
काय ऐसा पात्र होईंन लाभासी । नेणों हृषीकेशी तुष्टईंल ॥२॥
तुका म्हणे धन्य मानीन संचित । घेईंन तें नित्य प्रेमसुख ॥३॥
३२१९
नाहीं वागवीत जाणिवेचें ओझें । स्वामिसेवेकाजे निर्धारु हा ॥१॥
आज्ञा ते प्रमाण हा मनीं निर्धार । येणें फिटे भार निश्चयेसी ॥ध्रु.॥
आळीकरें आम्ही एकविध चित्ते । तैसें होऊं येतें मायबापें ॥२॥
तुका म्हणे माझी ये जातीची सेवा । घातलासे देवावरी भार ॥३॥
३२२०
काय नाहीं माझे अंतरीं वसति । व्यापक हा भूतीं सकळां नांदे ॥१॥
चत्तिासी प्रसाद होईंल चळण । तें चि तें वळण मनासही ॥ध्रु.॥
सर्व शक्ति जीवीं राहिल्या कुंटित । नाहीं केलें होत आपुलें तें ॥२॥
तुका म्हणे दोरी खांब सूत्र्या हातीं । नाचवी नाचती जडें तैसीं ॥३॥
३२२१
देवाचें निर्माल्य कोण शिवे हातीं । संकल्पासी होती विकल्प ते ॥१॥
वाहिलें देह हें देवा एकसरें । होईंल तें बरें तेणें द्वारें ॥ध्रु.॥
होता भार त्याची निवारली खंती । येथें आतां रिती साटवण ॥२॥
तुका म्हणे इच्छे पावविले कष्ट । म्हणऊनि नष्ट दुरावली ॥३॥
३२२२
देव तीर्थ येर दिसे जया ओस । तोचि तया दोष जाणतिया ॥१॥
तया बरें फावे देवा चुकवितां । संचिताची सत्ता अंतराय ॥ध्रु.॥
शुद्धाशुद्धठाव पापुण्यबीज । पाववील दुजे फळभोग ॥२॥
तुका म्हणे विश्वंभराऐसें वर्म । चुकविल्या धर्म अवघे मिथ्या ॥३॥
३२२३
काय करूं सांगतां ही न कळे वर्म । उपस्थित भ्रम उपजवितो ॥१॥
मन आधीं ज्याचें आलें होईंल हातां । तयावरी सत्ता केली चाले ॥ध्रु.॥
अभुकेचे अंगीं चवी ना सवाद । मिथ्या ऐसा वाद दुराग्रह ॥२॥
तुका म्हणे आप राखावें आपणा । संकोचों चि कोणा नये आतां ॥३॥
३२२४
अमृत अव्हेरें उचळलें जातां । विष आर्त्तभूतां आवश्यक ॥१॥
आदरासी मोल नये लावूं केजें । धीर शुद्धबीजें गोमटा तो ॥ध्रु.॥
खर्‍याचिये अंगीं आपणे चाली । लावणी लाविली काय लागे ॥२॥
तुका म्हणे चाडे करा वेवसाव । आम्हांसी तो वाव धीर आहे ॥३॥
३२२५
अनुभवाचे रस देऊं आर्त्तभूतां । सोडूं चोजवितां पुढें पोतीं ॥१॥
देवाचा प्रसाद रत्नाच्या ओवणी । शोभतील गुणीं आपुलिया ॥ध्रु.॥
आधीं भाव सार शुद्ध ते भूमिका । बीज आणि पिका चिंता नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे ज्याचें नाम गुणवंत । तें नाहीं लागत पसरावें ॥३॥
३२२६
काय मज एवढा भार । हे वेव्हार चाळवाया ॥१॥
उकल तो जाणे धणी । मज भोजनीं कारण ॥ध्रु.॥
चिंता ज्याची तया शिरीं । लेंकरीं तें खेळावें ॥२॥
तुका म्हणे सेवट झाल । देव या बोला भोगिता ॥३॥
३२२७
न गमे न गमे न गमे हरिविण । न मगे न मगे न मगे मेळवा शाम कोणी गे ॥१॥
तळमळ करी तैसा जीव जळाविण मासा । दिसती दिशा ओसा वो ॥ध्रु.॥
नाठवे भूक तान विकळ जालें मन । घडी जाय प्रमाण जुगा एकी वो ॥२॥
जरी तुम्ही नोळखा सांगतें ऐका । तुकयाबंधूचा सखा जगजीवन ॥३॥
३२२८
विठ्ठला रे तुझे वर्णितां गुणवाद । विठ्ठला रे दग्ध जालीं पापें ॥१॥
विठ्ठला रे तुझें पाहातां श्रीमुख । विठ्ठला रे सुख जालें नयना ॥ध्रु.॥
विठ्ठला रे तुज देतां आलिंगन । विठ्ठला तनमन निवाल्या बाह्या ॥२॥
विठ्ठला रे तुझी ऐकतां कीर्ति । विठ्ठल हे विश्रांति पावले स्मरणें ॥३॥
विठ्ठला रे तुकयाबंधु म्हणे देहभाव । विठ्ठला जीवीं पाव धरितां गेला ॥४॥
३२२९
एकांतीं लोकांतीं करूं गदारोळ । लेश तो ही मळ नाहीं येथें ॥१॥
घ्यावें द्यावें आम्हीं आपुलिया सत्ता । न देखों पुसता दुजा कोणी ॥ध्रु.॥
भांडाराची किली माझे हातीं आहे । पाहिजे तो पाहें वान येथें ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां विश्वासाच्या बळें । ठेविलें मोकळें देवें येथें ॥३॥
३२३०
स्मरणाचे वेळे । व्हावें सावध न कळे ॥१॥
पडिलों विषयांचे ओढीं । कोणी न दिसेसें काढी ॥ध्रु.॥
भांडवल माझें । वेच जालें भूमी ओझें ॥२॥
तुका म्हणे कळे । तूं चि धावें ऐसें वेळे ॥३॥
३२३१
पाहा हो देवा कैसे जन । भिन्न भिन्न संचितें ॥१॥
एक नाहीं एका ऐसें । दावी कैसे शुद्ध हीन ॥ध्रु.॥
पंचभूतें एकी रासी । सूत्रें कैसीं खेळवी ॥२॥
तुका म्हणे जे जे जाती । तैसी स्थिति येतसे ॥३॥
३२३२
कोणाचिया न पडों छंदा । गोविंदासी आळवूं ॥१॥
बहुतांचीं बहु मतें । अवघे रिते पोकळ ॥ध्रु.॥
घटापटा ढवळी मन । होय सीण न करूं तें ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंग । भरूं भाग आला तो ॥३॥
३२३३
एकवेळ करीं या दुःखावेगळें । दुरिताचें जाळें उगवूनि॥१॥
आठवीन पाय हा माझा नवस । रात्री ही दिवस पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
बहु दूरवरी भोगविले भोग । आतां पांडुरंगा सोडवावें ॥२॥
तुका म्हणे काया करीन कुरवंडी । ओंवाळूनि सांडीं मस्तक हें ॥३॥
३२३४
आणीक म्यां कोणा यावें काकुळती । कोण कामा येती अंतकाळीं ॥१॥
तूं वो माझी सखी होसी पांडुरंगे । लवकरी ये गे वाट पाहें ॥ध्रु.॥
काया वाचा मनें हें चि काम करीं । पाउलें गोजिरीं चिंतीतसें ॥२॥
तुका म्हणे माझी पुरवीं हे आस । घालीं ब्रम्हरस भोजन हें ॥३॥
३२३५
हें आम्हां सकळा । तुझ्या नामाचें चि बळ ॥१॥
करूं अमृताचें पान । दुजें नेणों कांहीं आन ॥ध्रु.॥
जयाचा जो भोग । सुख दुःख पीडी रोग ॥२॥
तुका म्हणे देवा । तुझे पायीं माझा हेवा ॥३॥
३२३६
आर्त माझ्या बहु पोटीं । व्हावीं भेटी पायांशी ॥१॥
यासी तुम्ही कृपावंता । माझी चिंता असों द्या ॥ ।ध्रु.॥
तळमळ करी चित्त । अखंडित वियोगें ॥२॥
तुका म्हणे पंढरिनाथा । जाणें वेथा अंतरिंची ॥३॥
३२३७
बहु जन्मांतरें फेरे । केले येरे सोडवीं ॥१॥
आळवितों करुणाकरे । विश्वंभरे दयाळे ॥ध्रु.॥
वाहवतों मायापुरीं । येथें करीं कुढावा ॥२॥
तुका म्हणे दुजा कोण । ऐसा सीण निवारी ॥३॥
३२३८
कराल तें काय नव्हे जी विठ्ठला । चत्ति द्यावें बोला बोबडिया ॥१॥
सोडवूनि घ्यावें काळचक्रा हातीं । बहुत विपत्ती भोगविल्या ॥ध्रु.॥
ज्यालें जेऊं नेदी मारिलें चि मरो । प्रारब्धा उरो मागुतालीं ॥२॥
तुका म्हणे दुजा खुंटला उपाय । म्हणऊनि पाय आठविले ॥३॥
३२३९
डौरलों भक्तिसुखें । सेवूं अमृत हें मुखें ॥१॥
संतसंगें सारूं काळ । प्रेमसुखाचा कल्लोळ ॥ध्रु.॥
ब्रम्हादिकांसी सुराणी । तो हा आनंद मेदिनी ॥२॥
नाहीं वैकुंठींचा पांग । धांवे कथे पांडुरंग ॥३॥
मुक्त व्हावें काशासाठीं । कैची येणें रसें भेटी ॥४॥
तुका म्हणे गोड । हें चि पुरे माझें कोड ॥५॥
३२४०
फोडिलें भांडार । माप घेऊनियां खरें ॥१॥
केली हरिनामाची वरो । मागितलें आतां सरो ॥ध्रु.॥
देशांत सुकाळ । जाला हारपला काळ ॥२॥
घ्यावें धणीवरी । तुका म्हणे लाहान थोरीं ॥३॥
३२४१
आनंदाचे डोहीं आनंदतरंग । आनंद चि अंग आनंदाचें ॥१॥
काय सांगों जालें कांहीचियाबाही । पुढें चाली नाहीं आवडीनें ॥ध्रु.॥
गर्भाचे आवडी मातेचा डोहळा । तेथींचा जिव्हाळा तेथें बिंबे ॥२॥
तुका म्हणे तैसा ओतलासे ठसा । अनुभव सरिसा मुखा आला ॥३॥
३२४२
म्हणऊनि धरिले पाय । अवो माय विठ्ठले ॥१॥
आपुलें चि करूनि घ्यावें । आश्वासावें आम्हास ॥ध्रु.॥
वाढली ते तळमळ चिंता । शम आतां करावी ॥२॥
तुका म्हणे जीवीं वसे । मज नसे वेगळी ॥३॥
३२४३
कल्याण या आशीर्वादें । जाती द्वंद्वें नासोनि ॥१॥
आश्वासिलें नारायणें । प्रेमदानें अंतरिंच्या ॥ध्रु.॥
गेली निवारोनि आतां । सकळ चिंता यावरि ॥२॥
तुका म्हणे गातां गीत । आलें हित सामोरें ॥३॥
३२४४
हरिनामवेली पावली विस्तार । फळीं पुष्पीं भार बोल्हावला ॥१॥
तेथें माझ्या मना होई पक्षिराज । साधावया काज तृप्तीचें या ॥ध्रु. ॥
मुळऴिचया बीजें दाखविली गोडी । लवकर चि जोडी जालियाची ॥२॥
तुका म्हणे क्षणक्षणां जातो काळ । गोडी ते रसाळ अंतरेल ॥३॥
३२४५
बरवें ऐसें आलें मना । नारायणा या काळें ॥१॥
देव आम्हा प्राणसखा । जालें दुःखा खंडण ॥ध्रु. ॥
जन्मांतरिंच्या पुण्यरासी । होत्या त्यांसी फळ आलें ॥२॥
तुका म्हणे निजठेवा । होईंल हेवा लाधलों ॥३॥
३२४६
जरि हे आड यती लाज । कैसें काज साधतें ॥१॥
कारण केलें उठाउठी । पायीं मिठी घातली ॥ध्रु.॥
समपिऩला जीव भाव । धरिला भाव अखंड ॥२॥
तुका म्हणे आड कांहीं । काळ नाहीं घातला ॥३॥
३२४७
पात्र शुद्ध चत्ति गोही । न लगे कांहीं सांगणें ॥१॥
शूर तरी सत्य चि व्हावें । साटी जीवें करूनि ॥ध्रु.॥
अमुप च सुखमान । स्वामी जन मानावें ॥२॥
तुका म्हणे जैसी वाणी । तैसे मनीं परिपाक ॥३॥
३२४८
प्रगटलें ज्ञान । नारायण भूतीं तें ॥१॥
अनुभव च घेऊं व्हावा । विनंती देवा करूनियां ॥ध्रु.॥
देखोवेखीं वदे वाणी । पडिल्या कानीं प्रमाणें ॥२॥
तुका म्हणे योगक्षेम । घडे तें वर्म साधावें ॥३॥
३२४९
मुख्य आधीं विषयत्याग । विधिभाग पाळणें ॥१॥
मन पावे समाधान । हें चि दान देवाचें ॥ध्रु.॥
उदासीन वृत्ति देहीं । चाड नाहीं पाळणें ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं भय । सम सोय विषमाची ॥३॥
३२५०
आतां हें चि सार हें चि सार । मूळबीज रे आइका ॥१॥
आवडीनें आवडी उरे । जें ज्या झुरे तें त्यासी ॥ध्रु.॥
प्रेमाचिया सूत्रदोरी । नाहीं उरी उरवी ॥२॥
तुका म्हणे चिंतन बरें । आहे खरें ख†यापें ॥३॥
३२५१
केला तैसा अंगीकार । माझा भार चालवीं ॥१॥
होऊं अंतराय बुद्धी । कृपानिधी नेदावी ॥ध्रु.॥
आम्ही तरी जड जीव । कैंचा भाव पुरता ॥२॥
अनन्यभावें घ्यावी सेवा । आम्हां देवा घडेसी ॥३॥
तुम्हीं आम्ही शरणागतें । कृपावंतें रक्षीजे ॥४॥
तुका म्हणे भाकुं कींव । असों जीव जड आम्ही ॥५॥
३२५२
सोसें बहुगर्भवासीं । मेलों असों उपवासीं । नाहीं सखीं ऐसीं । तेथें कोणी भेटलीं ॥१॥
करीं करीं रे स्वहित । देह तंव हे अनित्य । नाहीं दिलें चित्त । सोडवूं मोहापासोनि ॥ध्रु.॥
पाळी तोंडीचिया घांसें । तें चि होय अनारिसें । ज्या नव्हे ऐसें । खेदी परि सोडवीना ॥२॥
तुका म्हणे धनमानें । माझ्या बाटलों मीपणें । नाहीं दिला जनें । देखों लाभें हा लाभ ॥३॥
३२५३
इच्छिती तयांसी व्हावें जी अरूप । आम्हांसी स्वरूपस्थिती चाड ॥१॥
आतां नव्हे माझा भाव अनारिसा । पाउलांनी इच्छा गोवियेली ॥ध्रु.॥
लेंकरासी कोठें जाणत्याची परी । करूं येते दुरी धरावया ॥२॥
लागली न सुटे नामाची आवडी । माझी भावजोडी भंगूं नका ॥३॥
घेसील वेढे मुक्तीच्या अभिळासें । चाळवीं जा पिसे ब्रम्हज्ञानी ॥४॥
तुका म्हणे माझा कोठें भक्तिरस । पाडावया ओस चाळविसी ॥५॥
३२५४
आम्हां भाविकांची जाती । एकविध जी श्रीपती । अळंकारयुक्ति । सरों शके चि ना ॥१॥
जाणें माउली त्या खुणा । क्षोभ उपजों नेदी मना । शांतवूनि स्तना । लावीं अवो कृपाळे ॥ध्रु.॥
तुज अवघे होऊं येते । मज वाटों नये चित्त । उपासने परतें । नये कांहीं आवडों ॥२॥
करूं रूपाची कल्पना । मुखीं नाम उच्चारणा । तुका म्हणे जना । जल स्थल देखतां ॥३॥
३२५५
ज्यावें हीनपणें । कासयाच्या प्रयोजनें ॥१॥
प्रारब्धीं संसार । बरी हिमतीची थार ॥ध्रु.॥
होणार ते कांहीं । येथें अवकळा नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे देवें । कृपा केलिया बरवें ॥३॥
३२५६
किती रांडवडे । घालूनि व्हाल रे बापुडे । संसाराचे भिडे । कासावीस जालेती ॥१॥
माझ्या स्वामी शरण रिघा । कृपाळुवा पांडुरंगा । ठेवी अंगसंगा । विश्वासियां जवळी ॥ध्रु.॥
कांहीं न मागतां भलें । होईंल तें चि काम केलें । नसावें आथिलें । कांहीं एका संकल्पें ॥२॥
तुका म्हणे भाव । पाववील ठायाठाव । एकविध जीव । ठेविलिया सेवेसी ॥३॥
३२५७
बाप करी जोडी लेंकराचे ओढी । आपुली करवंडी वाळवूनी ॥१॥
एकाएकीं केलों मिरासीचा धनी । कडिये वागवूनी भार खांदीं ॥ध्रु.॥
लेवऊनी पाहे डोळा अळंकार । ठेवा दावी थोर करूनियां ॥२॥
तुका म्हणे नेदी गांजूं आणिकांसी । उदार जीवासी आपुलिया ॥३॥
३२५८
या रे हरिदासानो जिंकों कळिकाळा । आमुचिया बळा पुढें किती बापुडें ॥१॥
रंग सुरंग घमंडी नाना छंदें । हास्यविनोदें मनाचिये आवडी ॥ध्रु.॥
येणें तेणें प्रकारें बहुतां सुख जोडे । पूजन तें घडे नारायणा अंतरीं ॥२॥
वांकड्या माना बोल बोलावे आर्ष । येईंल तो त्यांस छंद पढीयें गोविंदा ॥३॥
आपुलालें आवडी एकापुढें एक नटा । नाहीं थोर मोठा लहान या प्रसंगीं ॥४॥
तुका म्हणे येथें प्रेम भंगूं नये कोणीं । देव भक्त दोन्ही निवडितां पातक ॥५॥
३२५९
अवघा च अन्यायी । तेथें एकल्याचें काईं ॥१॥
आतां अवघें एकवेळें । जळोनि सरो तें निराळें ॥ध्रु.॥
काय माझें खरें । एवढें च राखों बरें ॥२॥
तुका म्हणे आतां । परिहार न लगे चित्ता ॥३॥
३२६०
काय वृंदावन मोहियेलें गुळें । काय जिरें काळें उपचारिलें ॥१॥
तैसी अधमाची जाती च अधम । उपदेश श्रम करावा तो ॥ध्रु.॥
न कळे विंचासी कुरवाळिलें अंग । आपले ते रंग दावीतसे ॥२॥
तुका म्हणे नये पाकासी दगड । शूकरासी गोड जैसी विष्ठा ॥३॥
३२६१
स्तवूनियां नरा । केला आयुष्याचा मातेरा ॥१॥
नारायणचिया लोपें । घडलीं अवघीं चि पापें ॥ध्रु.॥
जीव ज्याचें दान । त्याचा खंडूनियां मान ॥२॥
तुका म्हणे वाणी । आइके त्या दोष कानीं ॥३॥
३२६२
संतां नाहीं मान । देव मानी मुसलमान ॥१॥
ऐसे पोटाचे मारिले । देवा आशा विटंबिले ॥ध्रु.॥
घाली लोटांगण । वंदी नीचाचे चरण ॥२॥
तुका म्हणे धर्म । न कळे माजल्याचा भ्रम ॥३॥
३२६३
अवो कृपावंता । होई बुद्धीचा ये दाता ॥१॥
जेणें पाविजे उद्धार । होय तुझे पायीं थार ॥ध्रु.॥
वदवीं हे वाचा । भाव पांडुरंगीं साचा ॥२॥
तुका म्हणे देवा । माझे अंतर वसवा ॥३॥
३२६४
नाहीं म्या वंचिला मंत्र कोणापाशीं । राहिलों जीवासीं धरूनि तो ॥१॥
विटेवरी भाव ठेवियेलें मन । पाउलें समान चिंतीतसें ॥ध्रु.॥
पावविला पार धरिला विश्वास । घालूनियां कास बळकट ॥२॥
तुका म्हणे मागें पावले उद्धार । तिहीं हा आधार ठेविलासे ॥३॥
३२६५
चंचळीं चंचळ निश्चळीं निश्चळ । वाजवी खळाळ उदकासी ॥१॥
सोपें वर्म परि मन नाहीं हातीं । हा हा भूत चित्ती भ्रम गाढा ॥ध्रु.॥
रविबिंब नाहीं तुटत उदका । छायेची ते नका सरी धरूं ॥२॥
तुका म्हणे भय धरी रज्जूसाटीं । नाहीं साच पोटीं कळलें तों ॥३॥
३२६६
आवडी येते कळों । गुणें चिन्हें उमटती ॥१॥
पोटीचें ओठीं उभें राहे । चत्ति साहे मनासी ॥ध्रु.॥
डाहोळे याची भूक गर्भा । ताटीं प्रभा प्रतिबिंबे ॥२॥
तुका म्हणे मानोन घ्यावें । वाटे खावें वाटतें ॥३॥
३२६७.
काय ऐसी वेळ । वोडवली अमंगळ ॥१॥
आजि दुखवलें मन । कथाकाळीं जाला सीण ॥ध्रु.॥
पापाचिया गुणें । त्यांचिया वेळे दर्षणें ॥२॥
तुका म्हणे कानीं । घालूं आले दुष्टवाणी ॥३॥
३२६८
किती वेळां जन्मा यावें । नित्य व्हावें फजीत ॥१॥
म्हणऊनि जीव भ्याला । शरण गेला विठोबासी ॥ध्रु.॥
प्रारब्ध पाठी गाढें । न सरें पुढें चालत ॥२॥
तुका म्हणे रोकडीं हे । होती पाहें फजीती ॥३॥
३२६९
होतों सांपडलों वेठी । जातां भेटी संसारा ॥१॥
तों या वाटे कृपा केली । भेटी जाली विठोबासी ॥ध्रु.॥
होता भार माथां माझे । बहु ओझें अमुप ॥२॥
तुका म्हणे केली चिंता । कोण दाता भेटेल ॥३॥
३२७०
भुंकुनियां सुनें लागे हस्तीपाठी । होऊनि हिंपुटी दुःख पावे ॥१॥
काय त्या मशकें तयाचें करावें । आपुल्या स्वभावें पीडतसे ॥ध्रु.॥
मातलें बोकड विटवी पंचानना । घेतलें मरणा धरणें तें ॥२॥
तुका म्हणे संतां पीडितील खळ । घेती तोंड काळें करूनियां ॥३॥
३२७१
जा रे तुम्ही पंढरपुरा । तो सोयरा दीनांचा ॥१॥
गुण दोष नाणी मना । करी आपणासारिखें ॥ध्रु.॥
उभारोनि उभा कर । भवपार उतराया ॥२॥
तुका म्हणे तांतड मोठी । जाली भेटी उदंड ॥३॥
३२७२
गर्जत जावें नामावळी । प्रेमें टाळी वाहोनि ॥१॥
येणें सुखें पुढती धांवे । भेटी सवें गोपाळा ॥ध्रु.॥
लोटांगण घाला तळीं । वंदा धुळी संतांची ॥२॥
तुका म्हणे विठ्ठल लाहो । ऐसा बाहो उभारा ॥३॥
३२७३
अनुसरे तो अमर जाला । अंतरला संसारा ॥१॥
न देखती गर्भवास । कधीं दास विष्णूचे ॥ध्रु.॥
विसंभेना माता बाळा । तैसा लळा पाळावा ॥२॥
त्रिभुवनीं ज्याची सत्ता । तुक्या रक्षिता तो जाला ॥३॥
३२७४
आतां केशीराजा हे चि विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥
देह असो माझा भलतिये ठायीं । चत्ति तुझ्या पायीं असों द्यावें ॥ध्रु.॥
काळाचें खंडण घडावें चिंतन । धनमानजनविन्मुख तो ॥२॥
कफवातपत्ति देहअवसानीं । ठेवावीं वारूनि दुरितें हीं ॥३॥
सावध तों माझीं इंद्रियें सकळें । दिलीं एका वेळे हाक आधीं ॥४॥
तुका म्हणे तूं या सकळांचा जनिता । येथें ऐकता सकळांसी ॥५॥
३२७५
चत्ति तें चिंतन कल्पनेची धांव । जे जे वाढे हांव इंद्रियांची ॥१॥
हात पाव दिसे शरीर चालतां । नावें भेद सत्ता जीवाची ते ॥ध्रु.॥
रवीचिये अंगीं प्रकाशक कळा । वचनें निराळा भेद दिला ॥२॥
तुका म्हणे माप वचनाच्या अंगीं । मौन्य काय रंगीं निवडावें ॥३॥
३२७६
बोलोनियां काय दावूं । तुम्ही जीऊ जगाचे ॥१॥
हे चि आतां माझी सेवा । चिंतन देवा करितों ॥ध्रु.॥
विरक्तासी देह तुच्छ । नाहीं आस देहाची ॥२॥
तुका म्हणे पायापाशीं । येइन ऐसी वासना ॥३॥
३२७७
निजों नव्हें सकाळवेळीं । रातीकाळी चिंन चिंनी॥१॥
वोंगळानें घेतली पाठी । केली आटी जीवासी ॥ध्रु.॥
मेळऊनि सवें जन । चिंता नेणे देवळीं च ॥२॥
तुका म्हणे आलों घरा । तोंडा घोरा बाइलेच्या ॥३॥
३२७८
मायबाप सवें नये धनवत्ति । करावें संचित भोगावें तें ॥१॥
म्हणऊनि लाभ काय तो विचारीं । नको चालीवरी चत्ति ठेवूं ॥ध्रु.॥
आयुष्य सेवटीं सांडूनि जाणार । नव्हे हें साचार शरीर हें ॥२॥
तुका म्हणे काळें लावियेलें माप । जमे धरी पापपुण्याची ही ॥३॥
३२७९
मोटळें हाटीं सोडिल्या गांठी । विकर्‍या घातलें केण ।
ज्याचे भाग त्यासी देऊनि वारिलें । सारूनि लिगाड दान ।
खरें माप हातीं घेऊनि बैसलों । मानिती ते चौघे जन ।
खरें वत्ति तेथें आले चोजवीत । गिर्‍हाइक संतजन ॥१॥
झाडिला पालव केला हाट वेच । जाली सकाळीं च अराणूक ।
याल तरि तुम्ही करा लगबग । आमचे ते कोणी लोक ॥ध्रु.॥
एक ते उत्तम मध्यम कनिष्ठ । वित्ताचे प्रकार तीन । बहुतां जनाचे बहुत प्रकार । वेगळाले वाण ।
लाभ हाणि कोणा मुदल जालें । कोणासी पडिलें खाण ।
अर्धमर्ध कोणी गुंतोनि राहिले । थोडे तैसे बहु जन ॥२॥
एके सांते आले एक गांवीहून । येकामे चि नव्हे जाणें ।
येतां जातां रुजू नाहीं दिवाणा । काळतोंडीं एकें तेणें ।
लाग भाग एकी एकानीं गोविलें । मागील पुढिलां ॠणें ।
तुका म्हणे आतां पाहूं नये वास । साधावें आपुलें पेणें ॥३॥
३२८०
करा करा लागपाट । धरा पंढरीची वाट । जंव नाहीं चपेट । घात पडिला काळाचा ॥१॥
दुजा ऐसा नाहीं कोणी । जो या काढी भयांतूनि । करा म्हणऊनि । हा विचार ठायींचा ॥ध्रु.॥
होती गात्रें बेंबळीं । दिवस अस्तमाना काळीं । हातपायटाळीं । जें मोकळी आहेती ॥२॥
कां रे घेतलासी सोसें । तुज वाटताहे कैसें । तुका म्हणे ऐसें । पुढें कैं लाहासी ॥३॥
३२८१
यत्न आतां तुम्ही करा । मज दातारा सत्तेनें ॥१॥
विश्वास तो पायांवरि । ठेवुनि हरी राहिलों ॥ध्रु.॥
जाणत चि दुजें नाहीं । आणीक कांहीं प्रकार ॥२॥
तुका म्हणे शरण आलों । नेणें बोलों विनवितां ॥३॥
३२८२
अनाथां जीवन । आम्हां तुमचे चरण । करूनि सांटवण। धरीयेले हृदयीं ॥१॥
पुष्ट जाली अंगकांति । आनंद न समाये चित्तीं । कवतुकें प्रीती । गाऊं नाचों उल्हासें ॥ध्रु.॥
करुणाउत्तरीं । करून आळवण हरी । जाऊं नेदूं दुरी । प्रेमप्रीतिपडिभरें ॥२॥
मोहो माते करी गोवा । ऐसें आहे जी केशवा । तुका म्हणे सेवा । आणीक नाहीं जाणत ॥३॥
३२८३
सुखाची वसति जाली माझे जीवीं । तुमच्या गोसावी कृपादानें ॥१॥
रूप वेळावेळां आठवीं अंतरीं । बैसोनि जिव्हारीं राहिलें तें ॥ध्रु.॥
विसांवलें मन विठ्ठलें प्रपंचा । गोडावली वाचा येणें रसें ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं नाठवेसें केलें । दुसरें विठ्ठलें मज आतां ॥३॥
३२८४
आम्हां कांहीं आम्हां कांहीं । आतां नाहीं या बोलें ॥१॥
मोल सांगा मोल सांगा । घेणें तिंहीं गा पुसावें ॥ध्रु.॥
कैसें घडे कैसें घडे । बडबड तुज मज ॥२॥
मुदलें साटी मुदलें साटी । लाभ पोटीं त्या च मधीं ॥३॥
तुका म्हणे साटवूं घरीं । आडल्या काळें पुसती तरी ॥४॥
३२८५
घ्या रे भाईं प्या रे भाईं । कोणी कांहीं थोडें बहु ॥१॥
ये च हाटीं ये च हाटीं । बांधा गाठी पारखून ॥ध्रु.॥
वेच आहे वेच आहे । सरलें पाहे मग खोटें ॥२॥
उघडें दुकान उघडें दुकान । रात्री जाली कोण सोडी मग ॥३॥
तुका म्हणे अंतकाळीं । जाती टाळीं बैसोनि ॥४॥
३२८६
मार्ग चुकले विदेशीं एकले । तयावरि जाले दिशाभुली ॥१॥
हातीं धरूनियां पावविलें घरा । त्याच्या उपकारा काय द्यावें ॥२॥
तैसा मी कुडकुडा होतों केशीराजा । सेवा न घडे लाजा म्हणऊनि ॥ध्रु.॥
सांडियेला गर्भ उबगोनि माउली । नाहीं सांभाळिली भूमि शुद्ध ॥३॥
उष्ण तान भूक एवढिये अकांतीं । वोसंगा लाविती काय म्हणिजे ॥४॥
खांद्यावरी शूळ मरणाचे वाटे । अन्याय हि मोटे साच केले ॥५॥
हातींचें हिरोनि घातला पाठीसी । तुका म्हणे ऐसी परी जाली ॥६॥
३२८७
जैसी तैसी तरि वाणी । मना आणी माउली ॥१॥
लेकरांच्या स्नेहें गोड । करी कोड त्या गुणें ॥ध्रु.॥
मागें पुढें रिघे पोटीं । साहे खेटी करीतें ॥२॥
तुका विनवी पांडुरंगा । ऐसें पैं गा आहे हें ॥३॥
३२८८
गुणांचे आवडी वाचेचा पसरू । पडिला विसरु इतरांचा ॥१॥
आदिमध्यअंतीं नाहीं अवसान । जीवनीं जीवन मिळोनि गेलें ॥ध्रु.॥
रामकृष्णनाममाळा हे साजिरी । ओविली गोजिरी कंठाजोगी ॥२॥
तुका म्हणे तनु जालीसे शीतळ । अवघी सकळ ब्रम्हानंदें ॥३॥
३२८९
देवाची भांडारी । आदा विनियोग करी ॥१॥
आतां न माखे हातपाय । नेणों होतें ऐसें काय ॥ध्रु.॥
देवें नेली चिंता । जाला सकळ करिता ॥२॥
तुका म्हणे धणी । त्यासी अवघी पुरवणी ॥३॥
३२९०
पेणावलें ढोर मार खाय पाठी । बैसलें तें नुठी तेथूनियां ॥१॥
तैसी माझ्या मना परी जाली देवा । धावें अहंभावा सांडावलों ॥ध्रु.॥
कडां घालीं उडी मागिलांच्या भेणें । मरणामरण न कळे चि ॥२॥
तुका म्हणे जालों त्यापरी दुःखित । असें बोलावीत पांडुरंगा ॥३॥
३२९१
जालिया दर्शन करीन मी सेवा । आणीक ही देवा न लगे दुजें ॥१॥
प्रारब्धा अंगीं अन्न आच्छादन । स्थिर करोनि मन ठेवीं पायीं ॥ध्रु.॥
ये गा ये गा ये गा कृपाळुवा हरी । निववीं अभ्यंतरीं देउनि भेटी ॥२॥
आसावलें मन जीवनाचे ओढी । नामरूपें गोडी लावियेली ॥३॥
काय तुम्हांपाशीं नाहीं भांडवल । माझे मिथ्या बोल जाती ऐसे ॥४॥
काय लोखंडाचे पाहे गुण दोष । सिवोनि परिस सोनें करी ॥५॥
तुका म्हणे माझें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साच ॥६॥
३२९२
येथें आड कांहीं न साहे आणीक । प्रमाण तें एक हें चि जालें ॥१॥
गाऊं नाचों टाळी गाऊं गाऊं गीत छंदें । डोलवूं विनोदें अंग तेणें ॥ध्रु.॥
मथुनियां सार काढिलें बाहेरी । उपाधि ते येरी निवडिली ॥२॥
तुका म्हणे जगा लाविली शिराणी । सेवितां हे धणी होत नाहीं ॥३॥
३२९३
शरणागत जालों । तेणें मीपणा मुकलों ॥१॥
आतां दिल्याची च वाट । पाहों नाहीं खटपट ॥ध्रु.॥
नलगे उचित । कांहीं पाहावें संचित ॥२॥
तुका म्हणे सेवा । माने तैसी करूं देवा ॥३॥
३२९४
वाचेचिया आळा कवळिलें ब्रम्ह । चुकविला श्रम पृथक तो ॥१॥
सुलभ जालें सुलभ जालें । जवळी आलें पंढरिये ॥ध्रु.॥
नामरूपाचें बांधलें मोटळें । एक एका वेळे सारियेलें ॥२॥
तुका म्हणे वाटे चुकली वसती । उद्धार तो हातीं आणियेला ॥३॥
३२९५
सवंग जालें सवंग जालें । घरा आलें बंदरींचे ॥१॥
आतां हेवा करावा सोस । भक्तिरस बहु गोड ॥ध्रु.॥
पाउल वेचे चिंता नाहीं । आड कांहीं मग नये ॥२॥
तुका म्हणे संचिताचें । नेणें काचें राहों तें ॥३॥
३२९६
तुम्ही संत मायबाप कृपावंत । काय मी पतित कीर्ती वाणूं ॥१॥
अवतार तुम्हां धराया कारणें । उद्धरावें जन जड जीव ॥ध्रु.॥
वाढविलें सुख भक्ति भाव धर्म । कुळाचार नाम विठोबाचें ॥२॥
तुका म्हणे गुण चंदनाचे अंगीं । तैसे तुम्ही जगीं संतजन ॥३॥
३२९७
पाठी लागे तया दवडीं दुरी । घालीं या बाहेरी संवसारा ॥१॥
येउनि दडें तुमच्या पायीं । धांवें तई छो म्हणा ॥ध्रु.॥
पारखियाचा वास पडे । खटबड उठी तें ॥२॥
तुका म्हणे लाविला धाक । नेदी ताक खाऊं कोणी ॥३॥
३२९८
सांखळिलों प्रीती गळां । भुंके वेळा जाणोनियां ॥१॥
तुमचें मी केशीराजा । सुनें या काजा पाळिलों ॥ध्रु.॥
आलें गेलें कळे वाटा । कोण निटा वाकडिया ॥२॥
तुका म्हणे आलें वारी । दुरितें दुरी नातळतां ॥३॥
३२९९
सुनियांचा हा चि भाव । आपला ठाव राखावा ॥१॥
दुजियाचा येऊं वारा । नेदूं घरावरी देऊं ॥ध्रु.॥
केली याची फाडाफाडी। तडामोडी क्षेत्राची ॥२॥
पातेजत नाहीं लोकां । तुका देवावांचूनि ॥३॥
३३००
सुनियांची आवडी देवा । घेत सेवा नाहीं कांहीं ॥१॥
सिकविलें जवळी बैसों । जेथें असों तेथें चि ॥ध्रु.॥
नेदी दुजें बोलों करूं । गुरुगुरु न साहे ॥२॥
तुका म्हणे कृवाळितां । अंग सत्ता संगाची ॥३॥
३३०१
सिळे खातां आला वीट । सुनें धीट पावि धरी ॥१॥
कान्होबा ते जाणे खूण । उन उन घास घाली ॥ध्रु.॥
आपुलिये ठायींचे घ्यावें । लाड भावें पाळावा ॥२॥
तुका म्हणे मी जुनाट । मोहो आट परतला ॥३॥
३३०२
लागलें भरतें । ब्रम्हानंदाचें वरतें ॥१॥
जाला हरिनामाचा तारा । सीड लागलें फरारा ॥ध्रु.॥
बैसोनि सकळ । बाळ चालिले गोपाळ ॥२॥
तुका म्हणे वाट । बरवी सांपडली नीट ॥३॥
३३०३
धनें वित्तें कुळें । अवघियानें ते आगळे ॥१॥
ज्याचे नारायण गांठीं । भरला हृदय संपुटीं ॥ध्रु.॥
अवघें चि गोड । त्याचें पुरलें सर्व कोड ॥२॥
तुका म्हणे अस्त । उदय त्याच्या तेजा नास्त ॥३॥
३३०४
बोलावें तें आतां आम्ही अबोलणे । एका चि वचनें सकळांसी ॥१॥
मेघदृष्टि कांहीं न विचारी ठाव । जैसा ज्याचा भाव त्यासी फळो ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं समाधानें चाड । आपणा ही नाड पुढिलांसीं ॥३॥
३३०५
अधिकार तैसा करूं उपदेश । साहे ओझें त्यास तें चि द्यावें ॥१॥
मुंगीवर भार गजाचें पालाण । घालितां तें कोण कार्यसिद्धी ॥२॥
तुका म्हणे फांसे वाघुरा कुर्‍हाडी । प्रसंगी तों काढी पारधी तो ॥३॥
३३०६
नव्हों वैद्य आम्ही अर्थाचे भुकेले । भलते द्यावे पाले भलत्यासी ॥१॥
कुपथ्य करूनि विटंबावे रोगी । का हे सलगी भीड त्याची ॥२॥
तुका म्हणे लांसू फांसुउं देऊं डाव । सुखाचा उपाव पुढें आहे ॥३॥
३३०७
नव्हें परि म्हणवीं दास । कांहीं निमित्तास मूळ केलें ॥१॥
तुमचा तो धर्म कोण । हा आपण विचारा ॥धृ. ॥
नाहीं शुद्ध आचरण । परी चरण चिंतितों ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंगा । ऐसें कां गा नेणां हें ॥३॥
३३०८
मागें चिंता होती आस । केला नास या काळें ॥१॥
तुम्ही आम्हां उदासीन । भिन्नाभिन्न वारिलें ॥ध्रु.॥
मोहजाळें दुःख वाढे । ओढे ओढे त्यास तें ॥२॥
तुका म्हणे कोण देवा । आतां हेवा वाढवी ॥३॥
३३०९
आहो उभा विटेवरी । भरोवरी चुकविली ॥१॥
निवारलें जाणें येणें । कोणा कोणें रुसावे ॥ध्रु.॥
संकल्पासी वेचे बळ । भारे फळ निर्माण ॥२॥
तुका म्हणे उभयतां । भेटी सत्ता लोभाची ॥३॥
३३१०
असो खटपट । आतां वाउगे बोभाट ॥१॥
परिसा हे विनवणी । असो मस्तक चरणीं ॥ध्रु.॥
अपराध करा । क्षमा घडले दातारा ॥२॥
तुका म्हणे वेथा । तुम्हा कळे पंढरिनाथा ॥३॥
३३११
वारकरी पायांपाशीं । आले त्यांसी विनविलें ॥१॥
काय काय तें आइका । विसरों नका रंकासी ॥ध्रु.॥
चिंतावोनि चिंता केली । हे राहिली अवस्था ॥२॥
तुका म्हणे संसारा । रुसलों खरा यासाठीं ॥३॥
३३१२
जीवींचें कां नेणां । परि हे आवडी नारायणा ॥१॥
वाढवावें हें उत्तर । कांहीं लाज करकर ॥ध्रु.॥
कोठें वांयां गेले । शब्द उत्तम चांगले ॥२॥
तुका म्हणे बाळा । असतात प्रिय खेळा ॥३॥
३३१३
वोडविलें अंग । आतां करूनि घ्यावें सांग ॥१॥
काय पूजा ते मी नेणें । जाणावें जी सर्वजाणें ॥ध्रु.॥
पोटा आलें बाळ । त्याचें जाणावें सकळ ॥२॥
चुका म्हणे हरी । वाहावें जी कडियेवरी ॥३॥
३३१४
सेवटींची हे विनंती । पाय चित्तीं रहावे ॥१॥
ऐसे करा कृपादान । तुम्हां मन सन्निध ॥ध्रु.॥
भाग्याविण कैंची भेटी । नव्हे तुटी चिंतनें ॥२॥
तुका म्हणे कळसा आलें । हें विठ्ठलें परिसावें ॥३॥
३३१५
करूंनियां शुद्ध मन । नारायण स्मरावा ॥१॥
तरीच हा तरिजे सिंधु । भवबंधू तोडोनिया ॥ध्रु.॥
तेथे सरे शुद्ध साचें । अंतरींचे बीज तें ॥२॥
तुका म्हणे लवणकळी । पडतां जळीं तें होय ॥३॥
३३१६
जिकडे पाहे तिकडे देव । ऐसा भाव दे कांहीं ॥१॥
काय केलों एकदेशी । गुणदोषीं संपन्न ॥ध्रु.॥
पडें तेथें तुझ्या पायां । करीं वायां न वजतें ॥२॥
तुका म्हणे विषमें सारी । ठाणें धरी जीवासी ॥३॥
३३१७
जिकडे जाय तिकडे सवें । आतां यावें यावरी ॥१॥
माझ्या अवघ्या भांडवला । तूं एकला जालासी ॥ध्रु.॥
आतां दुजें धरा झणी । पायांहूनि वेगळें ॥२॥
तुका म्हणे आतां देवा । नका गोवा यावरी ॥३॥
३३१८
स्मरतां कां घडे नास । विष्णुदास यावरी ॥१॥
ऐसी सीमा जाली जगीं । तरी मी वेगीं अनुसरलों ॥ध्रु.॥
धरिलें तें निवडे आतां । न घडे चित्तावेगळें ॥२॥
तुका म्हणे नाश नाहीं । पुराणें ही गर्जती ॥३॥
३३१९
आधी नाहीं कळों आला हा उपाय । नाहीं तरी काय चुकी होती ॥१॥
घालितो पायांसी मिठी एकसरें । नेदीं तो दुसरें आड येऊं ॥ध्रु.॥
कासया पडतों लटिक्याचे भरी । नव्हता का शिरीं भार घेतों ॥२॥
तुका म्हणे कां हे घेतों गर्भवास । कां या होतों दास कुटुंबाचा ॥३॥
३३२०
आतां बरें जालें । माझें मज कळो आलें ॥१॥
खोटा ऐसा संवसार । मज पायीं द्यावी थार ॥ध्रु.॥
उघडले डोळे । भोग देताकाळीं कळे ॥
तुका म्हणे जीवा । होतां तडातोडी देवा ॥३॥
३३२१
बोलिलों ते धर्म अनुभव अंगें । काय पांडुरंगें उणें केलें ॥१॥
सर्व सिद्धि पायीं वोळगती दासी । इच्छा नाहीं ऐसी व्हावें कांहीं ॥ध्रु.॥
संतसमागमें अळंकार वाणी । करूं हे पेरणी शुद्ध बीजा ॥२॥
तुका म्हणे रामकृष्णनामें गोड । आवडीचें कोड माळ ओऊं ॥३॥
३३२२
परिसाचे अंगें सोनें जाला वळिा । वाकणें या कळा हीन नेव्हे ॥१॥
अंतरीं पालट घडला कारण । मग समाधान तें चि गोड ॥ध्रु.॥
पिकली सेंद पूर्वकर्मा नये । अव्हेरु तो काय घडे मग ॥२॥
तुका म्हणे आणा पंगती सुरण । पृथक ते गुण केले पाकें ॥३॥
३३२३
ज्याचे माथां जो जो भार । ते चि फार तयासी ॥१॥
मागें पुढें अवघें रितें । कळों येतें अनुभवें ॥ध्रु.॥
परिसा अंगीं अमुपसोनें । पोटीं हीन धातु चि ॥२॥
आपुला तो करि धर्म । जाणे वर्म तुका तें ॥३॥
३३२४
पाहें तिकडे दिशा ओस । अवघी पास पायांपें ॥१॥
मन चि साच होइल कई । प्रेम देई भेटोनि ॥ध्रु.॥
सर्वापरि पांगुळ असें । न कळे कैंसे तें तुम्हा ॥२॥
तुका म्हणे कृपावंता । तूं तों दाता दीनाचा ॥३॥
३३२५
चालवणें काय । ऐसें अंगे माझे माय ॥१॥
धांव धांव लवलाहें । कंठीं प्राण वाट पाहे ॥ध्रु.॥
पसरूनि कर । तुज चालिलों समोर ॥२॥
देसील विसांवा । तुका म्हणे ऐशा हांवा ॥३॥
३३२६
आवडीच्या ऐसें जालें । मुखा आलें हरिनाम ॥१॥
आतां घेऊं धणीवरि । मागें उरी नुरेतों ॥ध्रु.॥
सांटवण मनाऐसी । पुढें रासी अमुप ॥२॥
तुका म्हणे कारण जालें । विठ्ठल तीं अक्षरीं ॥३॥
३३२७
त्यांचिया चरणां माझें दंडवत । ज्यांचें धनवित्त पांडुरंग ॥१॥
येथें माझा जीव पावला विसांवा । म्हणऊनि हांवा भरलासें ॥ध्रु.॥
चरणींचें रज लावीन कपाळा । जीं पदें राउळा सोईं जाती ॥२॥
आणिक तीं भाग्यें येथें कुरवंडी । करूनियां सांडीं इंद्राऐसी ॥३॥
वैष्णवांचे घरीं देवाची वसति । विश्वास हा चित्तीं सत्यभावें ॥३॥
तुका म्हणे सखे हरिचे ते दास । आतां पुढें आस नाहीं दुजें ॥५॥
३३२८
उपजोनियां मरें । परि हें चि वाटे बरें ॥१॥
नाहीं आवडीसी पार । न म्हणावें जालें फार ॥ध्रु.॥
अमृताची खाणी । उघडली नव्हे धणी ॥२॥
तुका म्हणे पचे । विठ्ठल हें मुखा साचें ॥३॥
३३२९
सत्य तूं सत्य तूं सत्य तूं विठ्ठला । कां गा हा दाविला जगदाकार ॥१॥
सांभाळीं आपुली हाक देतो माया । आम्हांसी कां भयाभीत केलें ॥ध्रु.॥
रूप नाहीं त्यासी ठेवियेलें नाम । लटका चि श्रम वाढविला ॥२॥
तुका म्हणे कां गा जालासी चतुर । होतासी निसुर निर्विकार ॥३॥
३३३०
अमच्या कपाळें तुज ऐसी बुद्धि । धरावी ते शुद्धी योगा नये ॥१॥
काय या राहिलें विनोदावांचून । आपुलिया भिन्न केलें आम्हां ॥ध्रु.॥
कोठें मूर्तिमंत दावीं पुण्यपाप । काशासी संकल्प वाहाविसी ॥२॥
तुका म्हणे आतां आवरावा चेडा । लटिकी च पीडा पांडुरंगा ॥३॥
३३३१
नो बोलावें ऐसें जनासी उत्तर । करितों विचार बहु वेळा ॥१॥
कोण पाप आड ठाकतें येऊन । पालटिति गुण अंतरींचा ॥ध्रु.॥
संसारा हातीं सोडवूनि गळा । हें कां अवकळा येती पुढें ॥२॥
तुका म्हणे सेवे घडेल अंतराय । यास करूं काय पांडुरंगा ॥३॥
३३३२
आतां हें उचित माझें जना हातीं । पाहिजे फजीती केली कांहीं ॥१॥
मग हे तुमचे न सोडीं चरण । त्रासोनियां मन येइल ठाया ॥ध्रु.॥
वाउगे वाणीचा न धरीं कांटाळा । ऐसी कां चांडाळा बुद्धि मज ॥२॥
तुका म्हणे जरि माथां बैसे घाव । तरि मग वाव नेघे पुढें ॥३॥
३३३३
मायेवरी सत्ता आवडीची बाळा । संकोचोनि लळा प्रतिपाळी ॥१॥
अपराध माझे न मनावे मनीं । तुम्ही संतजनीं मायबापीं ॥ध्रु.॥
आरुष वचन लेंकुराची आळी । साहोनि कवळी मागुताली ॥२॥
तुका म्हणे अंगीं काय नाहीं सत्ता । परि निष्ठ‍ता उपेजना ॥३॥
३३३४
कैसा होतो कृपावंत । बहुसंत सांगती । पुसणें नाहीं यातीकुळ । लागों वेळ नेदावा ॥१॥
ऐसी काय जाणों किती । उतरती उतरले ॥ध्रु.॥
दावी वैकुंठींच्या वाटा । पाहातां मोठा संपन्न । अभिमान तो नाहीं अंगी । भक्तालागी न बैसे ॥२॥
तुका म्हणे आळस निद्रा । नाहीं थारा त्या अंगीं । आलें द्यावें भलत्या काळें । विठ्ठल बळें आगळा ॥३॥
३३३५
सदैव हे वारकरी । जे पंढरी देखती । पदोपदीं विठ्ठल वाचे । त्यांसी कैचा संसार ॥१॥
दोष पळाले दोष पळाले । पैल आले हरिदास ॥ध्रु.॥
प्रेमभातें भरलें अंगीं । निर्लज्ज रंगीं नाचती । गोपीचंदनाची उटी । तुळसी कंठीं मिरवती ॥२॥
तुका म्हणे देव चित्तीं । मोक्ष हातीं रोकडा । दुर्बळा या शक्तिहीना । त्या ही जना पुरता ॥३॥
३३३६
ऐसीं ठावीं वर्में । तरी सांडवलों भ्रमें ॥१॥
सुखें नाचतों कीर्तनीं । नाहीं आशंकित मनीं ॥ध्रु.॥
ऐसें आलें हाता । बळ तरी गेली चिंता ॥२॥
सुखे येथें जालें तरी । नाहीं आणिकांची उरी ॥३॥
ऐसें केलें देवें । पुढें कांहीं चि न व्हावें ॥४॥
तुका म्हणे मन । आतां जालें समाधान ॥५॥
३३३७
चित्तीं बैसलें चिंतन । नारायण नारायण ॥१॥
न लगे गोड कांहीं आतां । आणीक दुसरें सर्वथा ॥ध्रु.॥
हरपला द्वैतभाव । तेणें देह जाला वाव ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे आम्ही । जालों निष्काम ये कामीं ॥३॥
३३३८
व्यापिलें सर्वत्र । बाहेरी भीतरीं अंत ॥१॥
ऐसें गोविंदें गोविलें । बोलें न वजाये बोलिले ॥ध्रु.॥
संचिताची होळी । करूनि जीव घेतला बळी ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे नाहीं । आतां संसारा उरी कांहीं ॥३॥
३३३९
तुम्हांआम्हांसी दरुषण । जालें दुर्लभ भाषण ॥१॥
म्हणऊनि करितों आतां । दंडवत घ्या समस्तां ॥ध्रु.॥
भविष्याचें माथां देह । कोण जाणें होइल काय ॥२॥
म्हणे तुकयाचा बंधव । आमचा तो जाला भाव ॥३॥
३३४०
अनंतजन्में जरी केल्या तपरासी । तरी हा न पवे म्हणे देह ॥१॥
ऐसें जें निधान लागलेंसे हातीं । त्याची केली माती भाग्यहीना ॥ध्रु.॥
उत्तमाचें सार वेदाचें भांडार । ज्याच्यानें पवित्र तीथॉ होती ॥२॥
तुका म्हणे तुकयाबंधु आणीक उपमा । नाहीं या तों जन्मा द्यावयासी ॥३॥
३३४१
आम्हांपाशीं सरे एक शुद्ध भाव । चतुराईं जाणींव न लगे कळा ॥१॥
सर्वजाण माझा स्वामी पांडुरंग । तया अंगसंगें गोपाळासी ॥२॥
तुका म्हणे कर्मधर्में नये हातां । तयावरि सत्ता भाविकांची ॥३॥
३३४२
प्रीति करी सत्ता । बाळा भीती मातापिता ॥१॥
काय चाले त्याशीं बळ । आळी करितां कोल्हाळ ॥ध्रु.॥
पदरीं घाली मिठी । खेदी मागें पुढें लोटी ॥२॥
बोले मना आलें । तुका साहिला विठ्ठलें ॥३॥
३३४३
आवडीचे भेटी निवे । चित्त पावे विश्रांती ॥१॥
बरवियाचा छंद मना । नारायणा अवीट ॥ध्रु.॥
तळणे कांहीं साम्या पुरे । हें तों नुरे ये रुचि ॥२॥
तुका म्हणे बरवें जालें । फावलें हें कळे त्या ॥३॥
३३४४
केलियाचें दान । करा आपुलें जतन ॥१॥
माझी बुद्धि स्थिर देवा । नाहीं विषयांचा हेवा ॥ध्रु.॥
भावा अंतराय । येती अंतरती पाय ॥२॥
तुका म्हणे जोडी । आदीं अंतीं राहो गोडी ॥३॥
३३४५
माझे हातीं आहे करावें चिंतन । तुम्ही कृपादान प्रेम द्यावें ॥१॥
मागति यां भांडवल आळवण । नामाची जतन दातियासी ॥ध्रु.॥
बाळक धांवोनि आड निघे स्तनीं । घालावा जननी कृपे पान्हां ॥२॥
तुका म्हणे करीं कासवाचे परी । आहे सूत्रदोरी तुझे हातीं ॥३॥
३३४६
वाट दावी त्याचें गेलें काय । नागवला जो वारितां जाय ॥१॥
ऐसीं मागें ठकलीं किती । सांगतां खाती विषगोळा ॥ध्रु.॥
विचारोनि पाहे त्यास । न वजे जीवें नव्हे नास ॥२॥
तुका म्हणे जो रुसला जीवा । तयासी केशवा काय चाले ॥३॥
३३४७
अनुभवावांचून सोंग संपादणें । नव्हे हें करणें स्वहिताचें ॥१॥
तैसा नको भुलों बाहिरल्या रंगें । हित तें चि वेगें करूनि घेई ॥ध्रु.॥
बहुरूपी रूपें नटला नारायण । सोंग संपादून जैसा तैसा ॥२॥
पाषाणाचें नाव ठेविलें देव । आणिका तारी भाव परि तो तैसा ॥३॥
कनक झाड म्ह वंदिलें माथां । परिं तें अर्था न मिळे माजी ॥४॥
तुका म्हणे त्याचा भाव तारी त्यास । अहंभावीं नास तो चि पावे ॥५॥
३३४८
मज नष्टा माया मोह नाहीं लोभ । अधिक हो क्षोभ आदराचा ॥१॥
धिग हें शरीर अनउपकार । न मनी आभार उपकाराचा ॥ध्रु.॥
मजहून नष्ट आहे ऐसा कोण । नावडे मिष्टान्न बहुमोल ॥२॥
न दिसती मज आपलेसे गुण । संचित तें कोण जाणे मागें ॥३॥
तुका म्हणे देखोनियां काईं । पांडुरंगा पायीं राखियेलें ॥४॥
३३४९
मतिविण काय वर्णू तुझें ध्यान । जेथें पडिलें मौन्य वेदश्रुती ॥१॥
करूनि गोजिरा आपुलिये मती । धरियेलें चित्तीं चरणकमळ ॥ध्रु.॥
सुखाचें ओतिलें पाहों ते श्रीमुख । तेणें हरे भूक तान माझी ॥२॥
रसना गोडावली ओव्या गातां गीत । पावलेंसे चित्त समाधान ॥३॥
तुका म्हणे माझी दृष्टि चरणांवरी । पाउलें गोजिरीं कुंकुमाचीं ॥४॥
३३५०
ओस जाल्या मज भिंगुळवाणें । जीवलग नेणें मज कोणी ॥१॥
भय वाटे देखें श्वापदांचे भार । नव्हे मज धीर पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
अंधकारापुढे न चलवे वाट । लागतील खुंटे कांटे अंगा ॥२॥
एकला निःसंग फांकती मारग । होतों नव्हे लाग चालावया ॥३॥
तुका म्हणे वाट दावूनि सद्ग‍ु । राहि हा दुरू पांडुरंग ॥४॥
३३५१
उदार कृपाळ सांगसी जना । तरी कां त्या रावणा मारियेलें ।
नित्य नित्य पूजा करी श्रीकमळीं । तेणें तुझें काय केलें ॥१॥
काय बडिवार सांगसी वांयां । ठावा पंढरिराया आहेसि आम्हां ।
एकला चि जरी देऊं परिहार । आहे दुरिवरी सीमा ॥ध्रु.॥
कर्णाऐसा वीर उदार जुंझार । तो तुवां जर्जर केला वाणीं ।
पडिला भूमी परी नयेची करुणा । दांत पाडियेले दोन्ही ॥२॥
िश्रयाळ बापुडे सात्विकवाणी । खादलें कापूनि त्याचें पोर ।
ऐसा कठिण कोण होईंल दुसरा । उखळीं कांडविलें शिर ॥३॥
सिभ्री चक्रवर्ती करितां यज्ञयाग । त्याचें चिरिलें अंग ठायीं ठायीं ।
जाचऊनि प्राण घेतला मागें । पुढें न पाहतां कांहीं ॥४॥
बळीचा अन्याय सांग होता काय । बुडविला तो पाय देऊनि माथां ।
कोंडिलें दार हा काय कहार । सांगतोसी चित्त कथा ॥५॥
हरश्चिंद्राचें राज्य घेऊनियां सर्व । विकविला जीव डोंबाघरीं ।
पाडिला विघड नळा दमयंतीमधीं । ऐसी तुझी बुद्धि हरि ॥६॥
आणिकही गुण सांगावे किती । केलिया विपित्त माउसीच्या ।
वधियेला मामा सखा पुरुषोत्तमा । म्हणे बंधु तुकयाचा ॥७॥
३३५२
जे केली आळी ते अवघी गेली वांयां । उरला पंढरिराया श्रम माझा ॥१॥
काय समाधान केलें कोण वेळे । कोणें माझे लळे पाळियेलें ॥ध्रु.॥
आभास ही नाहीं स्वप्नीं दुश्चिता । प्रत्यक्ष बोलतां कंइचा तो ॥२॥
आतां पुढें लाज वाटे पांडुरंगा । भक्त ऐसे जगामाजी जाले ॥३॥
तुका म्हणे आतां नाहीं भरवसा । मोकलीसी ऐसा वाटतोसी ॥४॥
३३५३
समश्रुळित असतां वाचा । घोष न करिसी कां नामाचा ॥१॥
कां रे वैष्णव नव्हेसी । कवण्या दंभें नागवलासी ॥ध्रु.॥
हरि हरि म्हणतां लाजसी । गर्वें फुगोनि चालसी ॥२॥
तारुण्यें उताणा । पुंसेंविण बांडा सुना ॥३॥
जालेंसि महिमेचे वेडें । नाचों लाजसी दिंडीपुढें ॥४॥
अळंकारांच्यानि बळें । वंचलासी तुळसीमाळें ॥५॥
कैसा सकुमार जालासी । म्हणसी न टकें एकादशी ॥६॥
स्नान न करिसी आंघोळी । विभुती न लाविसी कपाळीं ॥७॥
वरिवरि न्याहाळिसी त्वचा । उपेग नाहीं मांसाचा ॥८॥
पद्मनाभी विश्वनाथ । तुका अझून रडत ॥९॥
३३५४
वाघाचा काळभूत दिसे वाघाऐसा । परी नाहीं दशा साच अंगीं ॥१॥
बाहेरील रंग निवडी कसोटी । संघष्टणें भेटी आपेआप ॥ध्रु.॥
सिकविलें तैसें नाचावें माकडें । न चले त्यापुढें युक्ति कांहीं ॥२॥
तुका म्हणे करी लटिक्याचा सांटा । फजित तो खोटा शीघ्र होय ॥३॥
३३५५
सिंदळीचे सोर चोराची दया । तो ही जाणा तया संवसर्गी ॥१॥
फुकासाटीं भोगे दुःखाचा वाटा । उभारोनी कांटा वाटेवरी ॥ध्रु.॥
सर्प पोसूनियां दुधाचा नास । केलें थीता विष अमृताचें ॥२॥
तुका म्हणे यासी न करितां दंडण । पुढिल खंडण नव्हे दोषा ॥३॥
३३५६
तेणें सुखें माझें निवालें अंग । विठ्ठल हें जग देखियेलें ॥१॥
कवतुकें करुणा भाकीतसें लाडें । आवडी बोबडें बोलोनियां ॥ध्रु.॥
मज नाहीं दशा अंतरीं दुःखाची । भावना भेदाची समूळ गेली ॥२॥
तुका म्हणे सुख जालें माझ्या जीवा । रंगलें केशवा तुझ्या रंगे ॥३॥
३३५७
विठ्ठल सोयरा सज्जन विसांवा । जाइन त्याच्या गांवा भेटावया ॥१॥
सीण भाग त्यासी सांगेन आपुला । तो माझा बापुला सर्व जाणे ॥ध्रु.॥
माय माउलिया बंधुवर्गा जना । भाकीन करुणा सकळिकांसी ॥२॥
संत महंत सद्धि महानुभाव मुनि । जीवभाव जाऊनि सांगेन त्या ॥३॥
माझिये माहेरीं सुखा काय उणें । न लगे येणें जाणें तुका म्हणे ॥४॥
३३५८
ध्याइन तुझें रूप गाइन तुझें नाम । आणीक न करीं काम जिव्हामुखें ॥१॥
पाहिन तुझे पाय ठेविन तेथें डोय । पृथक तें काय न करीं मनीं ॥ध्रु.॥
तुझे चि गुणवाद आइकेन कानीं । आणिकांची वाणी पुरे आतां ॥२॥
करिन सेवा करीं चालेन मी पायीं । आणीक न वजें ठायीं तुजविण ॥३॥
तुका म्हणे जीव ठेविला तुझ्या पायीं । आणीक तो काईं देऊं कोणा ॥४॥
३३५९
देवाचें भजन कां रे न करीसी । अखंड हव्यासीं पीडतोसी ॥१॥
देवासी शरण कां रे न वजवे तैसा । बक मीना जैसा मनुष्यालागीं ॥ध्रु.॥
देवाचा विश्वास कां रे नाहीं तैसा । पुत्रस्नेहें जैसा गुंतलासी ॥२॥
कां रे नाहीं तैसी देवाची हे गोडी । नागवूनी सोडी पत्नी तैसी ॥३॥
कां रे नाहीं तैसे देवाचे उपकार । माया मिथ्या भार पितृपूजना ॥४॥
कां रे भय वाहासी लोकांचा धाक । विसरोनि एक नारायण ॥५॥
तुका म्हणे कां रे घातलें वांयां । अवघें आयुष्य जाया भक्तिविण ॥६॥
३३६०
माझें चित्त तुझे पायीं । राहें ऐसें करीं कांहीं । धरोनियां बाहीं । भव तारीं दातारा ॥१॥
चतुरा तूं शिरोमणि । गुणलावण्याची खाणी । मुगुट सकळां मणि । तूं चि धन्य विठोबा ॥ध्रु.॥
करीं त्रिमिराचा नाश । दीप होउनि प्रकाश । तोडीं आशापाश । करीं वास हृदयीं ॥२॥
पाहें गुंतलों नेणतां । तुज असो माझी चिंता । तुका ठेवी माथा । पायीं आतां राखावें ॥३॥
३३६१
आमुचें उचित हे चि उपकार । आपला चि भार घालूं तुज ॥१॥
भूक लागलिया भोजनाची आळी । पांघुरणें काळीं शीताचिये ॥ध्रु.॥
जेणें काळें उठी मनाची आवडी । ते चि मागों घडी आवडे तें ॥२॥
दुःख येऊं नेदी आमचिया घरा । चक्र करी फेरा भोंवताला ॥३॥
तुका म्हणे नाहीं मुक्तीसवें चाड । हें चि आम्हां गोड जन्म घेतां ॥४॥
३३६२
मी दास तयाचा जया चाड नाहीं । सुख दुःख दोहीविरहित जो ॥१॥
राहिलासे उभा भीमरेच्या तीरीं । कट दोहीं करीं धरोनियां ॥ध्रु.॥
नवल काईं तरी पाचारितां पावे । न श्मरित धांवे भक्तिकाजें ॥२॥
सर्व भार माझा त्यासी आहें चिंता । तों चि माझा दाता स्वहिताचा ॥३॥
तुका म्हणे त्यास गाईंन मी गीतीं । आणीक तें चित्तीं न धरीं कांहीं ॥४॥
३३६३
यासी कोणी म्हणे निंदेचीं उत्तरें । नागवला खरें तो चि एक ॥१॥
आड वाटे जातां लावी नीट सोईं । धर्मनीत ते ही ऐसी आहे ॥ध्रु.॥
नाइकता सुखें करावें ताडण । पाप नाहीं पुण्य असे फार ॥२॥
जन्म व्याधि फार चुकतील दुःखें । खंडावा हा सुखें मान त्याचा ॥३॥
तुका म्हणे निंब दिलियावांचून । अंतरींचा सीण कैसा जाय ॥४॥
३३६४
निवडे जेवण सेवटींच्या घांसें । होय त्याच्या ऐसें सकळ ही ॥१॥
न पाहिजे जाला बुद्धीचा पालट । केली खटपट जाय वांयां ॥ध्रु.॥
संपादिलें होय धरिलें तें सोंग । विटंबणा वेंग पडियाली ॥२॥
तुका म्हणे वर्म नेणतां जें रांधी । पाववी ते बुद्धि अवकळा ॥३॥
३३६५
न लगे मरावें । ऐसा ठाव दिला देवें ॥१॥
माझ्या उपकारासाटीं । वागविला म्हुण कंठीं ॥ध्रु.॥
घरीं दिला ठाव । अवघा सकळ ही वाव ॥२॥
तुका म्हणे एके ठायीं । कोठें माझें तुझें नाहीं ॥३॥
३३६६.
नाहीं लाग माग । न देखेंसें केलें जग ॥१॥
आतां बैसोनियां खावें । दिलें आइतें या देवें ॥ध्रु.॥
निवारिलें भय । नाहीं दुसर्‍याची सोय ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं । बोलायाचें काम नाहीं ॥३॥
३३६७
दिली हाक मनें नव्हे ती जतन । वेंटाळिल्या गुणें धांव घेती ॥१॥
काम क्रोध मद मत्सर अहंकार । निंदा द्वेष फार माया तृष्णा ॥ध्रु.॥
इंद्रियांचे भार फिरतील चोर । खान घ्यावया घर फोडूं पाहे ॥२॥
माझा येथें कांहीं न चले पराक्रम । आहे त्याचें वर्म तुझे हातीं ॥३॥
तुका म्हणे आतां करितों उपाय । जेणें तुझे पाय आतुडती ॥४॥
३३६८
तुझा दास मज म्हणती अंकित । अवघे सकळिक लहान थोर ॥१॥
हें चि आतां लागे करावें जतन । तुझें थोरपण तुज देवा ॥ध्रु.॥
होउनी निर्भर राहिलों निश्चिंतें । पावनपतित नाम तुझें ॥२॥
करितां तुज होय डोंगराची राईं । न लगतां कांहीं पात्या पातें ॥३॥
तुका म्हणे तुज काय ते आशंका । तारितां मशका मज दीना ॥४॥
३३६९
काय मागावें कवणासी । ज्यासी मागों तो मजपाशीं ॥१॥
जरी मागों पद इंद्राचें । तरी शाश्वत नाहीं त्याचें ॥ध्रु.॥
जरी मागों ध्रुवपद । तरी त्यासी येथील छंद ॥२॥
स्वर्गभोग मागों पूर्ण । पुण्य सरल्या मागुती येणें ॥३॥
आयुष्य मागों चिरंजीव । जीवा मरण नाहीं स्वभावें ॥४॥
तुका म्हणे एक मागें । एकपणे नाहीं भंग ॥५॥
३३७०
आम्ही ज्याचे दास । त्याचा पंढरिये वास ॥१॥
तो हा देवांचा ही देव । काय कळिकाळाचा भेव ॥ध्रु.॥
वेद जया गाती । श्रुति म्हणती नेति नेति ॥२॥
तुका म्हणे निज । रूपडें हें तत्वबीज ॥३॥
३३७१
भक्तवत्सल दिनानाथ । तिहीं लोकीं ज्याची मात ॥१॥
तो हा पुंडलिकासाठीं । आला उभा वाळवंटीं ॥ध्रु.॥
गर्भवास धरी । अंबॠषीचा कैवारी ॥२॥
सकळां देवां अधिष्ठान । एका मंत्रासी कारण ॥३॥
तुका म्हणे ध्यानीं । ज्यासि ध्यातो शूळपाणी ॥४॥
३३७२
फटकाळ देव्हारा फटकाळ अंगारा । फटकाळ विचारा चालविलें ॥१॥
फटकाळ तो देव फटकाळ तो भक्त । करवितो घात आणिका जीवा ॥२॥
तुका म्हणे अवघें फटकाळ हें जन । अनुभविये खूण जाणतील ॥३॥
३३७३
लावुनियां गोठी । चुकवूं आदरिली दिठी । देउनियां मिठी । पळे महिमा थुलिया ॥१॥
पुढें तो चि करी आड । तिचा लोभ तिसी नाड । लावुनि चरफड । हात गोऊनि पळावें ॥ध्रु.॥
आधीं काकुलती । मोहो घालावा पुढती । तोंडीं पडे माती । फिरतां मागें कैचा तो ॥२॥
तुका म्हणे देवा । यासी रडवी याचा हेवा । भावें कां हे सेवा । सुखें तुम्हां नार्पिती ॥३॥
३३७४
नेत्राची वासना । तुज पाहावें नारायणा ॥१॥
करीं याचें समाधान । काय पहातोसी अनुमान ॥ध्रु.॥
भेटावें पंढरिराया । हें चि इच्छिताती बाह्या ॥२॥
म्हणतों जावें पंढरीसीं । हेंचि ध्यान चरणासी ॥३॥
चित्त म्हणे पायीं । तुझे राहीन निष्चयीं ॥४॥
म्हणे बंधु तुकयाचा । देवा भाव पुरवीं साचा ॥५॥
३३७५
मन उतावळि । जालें न राहे निश्चळ ॥१॥
दे रे भेटी पंढरिराया । उभारोनि चारी बाह्या ॥ध्रु.॥
सर्वांग तळमळी । हात पाय रोमावळी ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे कान्हा । भूक लागली नयना ॥३॥
३३७६
म्हणसी दावीन अवस्था । तैसें नको रे अनंता ॥१॥
होऊनियां सहाकार । रूप दाखवीं सुंदर ॥ध्रु.॥
मृगजळाचिया परी । तैसें न करावें हरी ॥२॥
तुकयाबंधु म्हणे हरी । कामा नये बाह्यात्कारी ॥३॥
३३७७
आकारवंत मूर्ति । जेव्हां देखेन मी दृष्टी ॥१॥
मग मी राहेन निवांत । ठेवूनियां तेथें चित्त ॥ध्रु.॥
श्रुति वाखाणिती । तैसा येसील प्रचिती ॥२॥
म्हणे तुकयाचा सेवक । उभा देखेन सन्मुख ॥३॥
३३७८
जेणें तुज जालें रूप आणि नांव । पतित हें दैव तुझें आम्ही ॥१॥
नाहीं तरी तुज कोण हें पुसतें । निराकारी तेथें एकाएकी ॥ध्रु.॥
अंधारे दीपा आणियेली शोभा । माणिकासी प्रभा कोंदणासी ॥२॥
धन्वंतरी रोगें आणिला उजेडा । सुखा काय चाडा जाणावें तें ॥३॥
अमृतासी मोल विषाचिया गुणें । पितळें तरी सोनें उंच निंच ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही असोनिया जना । तुज देव पणा आणियेलें ॥५॥
३३७९
सुखवाटे ये चि ठायी । बहु पायीं संतांचें ॥१॥
म्हणऊनि केला वास । नाहीं नास ते ठायीं ॥ध्रु.॥
न करवे हाली चाली । निवारिली चिंता हे ॥२॥
तुका म्हणे निवे तनु । रजकणु लागती ॥३॥
३३८०
देऊं कपाट । कीं कोण काळ राखों वाट ॥१॥
काय होईंल तें शिरीं । आज्ञा धरोनियां करीं ॥ध्रु.॥
करूं कळे ऐसी मात। किंवा राखावा एकांत ॥२॥
तुका म्हणे जागों । किंवा कोणा नेंदूं वागों ॥३॥
३३८१
मायबापापुढें लेंकराची आळी । आणीक हे पाळी कोण लळे ॥१॥
सांभाळा जी माझीं विषमें अनंता । जवळी असतां अव्हेर कां ॥ध्रु.॥
आणिकांची चाले सत्ता आम्हांवरी । तुमची ते थोरी काय मग ॥२॥
तुका म्हणे आलों दुरोनि जवळी । आतां टाळाटाळी करूं नये ॥३॥
३३८२
माझ्या मुखें मज बोलवितो हरि । सकळां अंतरीं नारायण ॥१॥
न करावा द्वेष भूतांचा मत्सर । हा तंव विचार जाणों आम्ही ॥२॥
तुका म्हणे दोष नाहीं या विचारें । हिताचीं उत्तरें शिकवितां ॥३॥
३३८३
मांस खातां हाउस करी । जोडुनि वैरी ठेवियेला ॥१॥
कोण त्याची करिल कींव । जीवें जीव नेणती ॥ध्रु.॥
पुढिलांसाटीं पाजवी सुरी । आपुली चोरी अंगुळी ॥२॥
तुका म्हणे कुटिती हाडें । आपुल्या नाडें रडती ॥३॥
३३८४
तुज जाणें तानें नाहीं पांडुरंगा । कां जी मज सांगा उपेक्षिलें ॥१॥
तुज ठावें होतें मी पातकी थोर । आधीं च कां थार दिधली पायीं ॥ध्रु.॥
अंक तो पडिला हरिचा मी दास । भेद पंगतीस करूं नये ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही जिंतिलें तें खरें । आतां उणें पुरें तुम्हां अंगीं ॥३॥
३३८५
आम्हां घरीं धन शब्दाचीं रत्नें । शब्दाचीं शस्त्रें यत्न करूं ॥१॥
शब्द चि आमुच्या जीवाचें जीवन । शब्दें वांटूं धन जनलोकां ॥२॥
तुका म्हणे पाहा शब्द चि हा देव । शब्दें चि गौरव पूजा करूं ॥३॥
३३८६
ब्रम्हज्ञान दारीं येतें काकुलती । अव्हेरिलें संतीं विष्णुदासीं ॥१॥
रिघों पाहे माजी बळें त्याचें घर । दवडिती दूर म्हणोनियां ॥२॥
तुका म्हणे येथें न चाले सायास । पडिले उदास त्याच्या गळां ॥३॥
३३८७
कासया लागला यासी चौघाचार । मुळींचा वेव्हार निवडिला ॥१॥
ग्वाही बहुतांची घालूनियां वरि । महजर करीं आहे माझ्या ॥ध्रु.॥
तुम्हां वेगळा लागें आपल्या च ठायीं । होतें करुनि तें ही माझें माझें ॥२॥
भांडण सेवटीं जालें एकवट । आतां कटकट करूं नये ॥३॥
ठेविला ठेवा तो आला माझ्या हाता । आतां नाहीं सत्ता तुज देवा ॥४॥
तुका म्हणे वांयांविण खटपटा । राहिलों मी वांटा घेऊनियां ॥५॥
३३८८
देहबुद्धि वसे जयाचियें अंगीं । पूज्यता त्या जगीं सुख मानी ॥१॥
थोर असे दगा जाला त्यासी हाटीं । सोडोनिया गांठी चोरीं नेली ॥ध्रु.॥
गांठीचें जाउनि नव्हे तो मोकळा । बांधिलासे गळा दंभलोभें ॥२॥
पुढिल्या उदिमा जालेंसे खंडण । दिसे नागवण पडे गांठी ॥३॥
तुका म्हणे ऐसे बोलतील संत । जाणूनियां घात कोण करी ॥४॥
३३८९
निंबाचिया झाडा साकरेचें आळें । आपलीं ती फळें न संडी च ॥१॥
तैसें अधमाचें अमंगळ चित्त । वमन तें हित करुनि सांडी ॥ध्रु.॥
परिसाचे अंगीं लाविलें खापर । पालट अंतर नेघे त्याचें ॥२॥
तुका म्हणे वेळू चंदना संगतीं । काय ते नसती जवळिकें ॥३॥
३३९०
दुबळें सदैवा । म्हणे नागवेल केव्हां ॥१॥
आपणासारिखें त्या पाहे । स्वभावासी करिल काये ॥ध्रु.॥
मूढ सभे आंत । इच्छी पंडिताचा घात ॥२॥
गांढें देखुनि शूरा । उगें करितें बुरबुरा ॥३॥
आणिकांचा हेवा । न करीं शरण जाई देवा ॥४॥
तुका म्हणे किती । करूं दुष्टाची फजिती ॥५॥
३३९१
माझी आतां लोक सुखें निंदा करू । म्हणती विचारू सांडियेला ॥१॥
कारण होय तो करावा विचार । काय भीड भार करूं देवा ॥२॥
तुका म्हणे काय करूं लापनिक । जनाचार सुख नासिवंत ॥३॥
३३९२
ढेंकणाचे संगें हिरा जो भंगला । कुसंगें नाडला तैसा साधु ॥१॥
ओढाळाच्या संगें सात्विक नासलीं । क्षण एक नाडलीं समागमें ॥ध्रु.॥
डांकाचे संगती सोनें हीन जालें । मोल तें तुटलें लक्ष कोडी ॥२॥
विषानें पक्वान्नें गोड कडू जालीं । कुसंगानें केली तैसी परी ॥३॥
भावें तुका म्हणे सत्संग हा बरा । कुसंग हा फेरा चौर्‍याशीचा ॥४॥
३३९३
भलते जन्मीं मज घालिसील तरी । न सोडीं मी हरी नाम तुझें ॥१॥
सुख दुःख तुज देईंन भोगितां । मग मज चिंता कासयाची ॥ध्रु.॥
तुझा दास म्हणवीन मी अंकिला । भोगितां विठ्ठला गर्भवास ॥२॥
कासया मी तुज भाकितों करुणा । तारीं नारायणा म्हणवुनि ॥३॥
तुका म्हणे तुज येऊं पाहे उणें । तारिसील तेणें आम्हां तया ॥४॥
३३९४
गातों नाचतों आनंदें । टाळघागरिया छंदें ॥१॥
तुझी तुज पुढें देवा । नेणों भावे कैसी सेवा ॥ध्रु.॥
नेणों ताळ घात मात । भलते सवां पाय हात ॥२॥
लाज नाहीं शंका । प्रेम घाला म्हणे तुका ॥३॥
३३९५
रुसलों आम्हीं आपुलिया संवसारा । तेथें जनाचारा काय पाड ॥१॥
आम्हां इष्ट मित्र सज्जन सोयरे । नाहीं या दुसरें देवाविण ॥ध्रु.॥
दुराविले बंधु सखे सहोदर । आणीक विचार काय तेथें ॥२॥
उपाधिवचन नाइकती कान । त्रासलें हें मन बहु माझें ॥३॥
तुका म्हणे करा होईंल ते दया । सुख दुःख वांयां न धरावें ॥४॥
३३९६
सांडुनि सुखाचा वांटा । मुक्ति मागे तो करंटा ॥१॥
कां रे न घ्यावा जन्म । प्रेम लुटावें नाम ॥ध्रु.॥
येथें मळितो दहीं भात । वैकुंठीं ते नाहीं मात ॥२॥
तुका म्हणे आतां । मज न लगे सायुज्यता ॥३॥
३३९७
पदोपदीं पायां पडणें । करुणा जाण भाकावी ॥१॥
ये गा ये गा विसांवया । करुणा दयासागरा ॥ध्रु.॥
जोडोनियां करकमळ । नेत्र जळ भरोनि ॥२॥
तुका उभें दारीं पात्र । पुरवीं आर्त विठोबा ॥३॥
३३९८
आतां हें सेवटीं असों पायांवरी । वदती वैखरी वागपुष्प ॥१॥
नुपेक्षावें आम्हां दीना पांडुरंगा । कृपादानीं जगामाजी तुम्हीं ॥ध्रु.॥
वोळवुनी देह सांडियेली शुद्ध । सारियेला भेद जीव शिव ॥२॥
तुका म्हणे मन तुमचे चरणीं । एवढी आयणी पुरवावी ॥३॥
३३९९
तरि च होय वेडी । नग्न होय धडफुडी ॥१॥
काय बोलाचें गौरव । आंत वरी दोन भाव ॥ध्रु.॥
मृगजळा न्याहाळितां । तान न वजाये सेवितां ॥२॥
न पाहे आणिकांची आस । शूर बोलिजे तयास ॥३॥
तुका म्हणे हें लक्षण । संत अळंकार लेणें ॥४॥
३४००
आग्रहा नांवें पाप । योगीं सारावे संकल्प ॥१॥
सहजा ऐसें भांडवल । असोनि कां सारा बोल ॥ध्रु.॥
तैं न भेटे तें काय । मना अंगींचे उपाय ॥२॥
तुका म्हणे धरीं सोय । वासनेची फोडा डोय ॥३॥
३४०१
न करीं पठन घोष अक्षरांचा । बीजमंत्र आमुचा पांडुरंग ॥१॥
सर्वकाळ नामचिंतन मानसीं । समाधान मनासी समाधि हे ॥ध्रु.॥
न करीं भ्रमण न रिघें कपाटीं । जाईंन तेथें दाटी वैष्णवांची ॥२॥
अनु नेणें कांहीं न वजें तपासी । नाचें दिंडीपाशीं जागरणीं ॥३॥
उपवास व्रत न करीं पारणें । रामकृष्ण म्हणें नारायण ॥४॥
आणिकांची सेवा स्तुती नेणें वाणूं । तुका म्हणे आणु दुजें नाहीं ॥५॥
३४०२
पुंडलिकाचे निकटसेवे । कैसा धांवे बराडी ॥१॥
आपुलें थोरपण । नारायण विसरला ॥ध्रु.॥
उभा कटीं ठेवुनि कर। न म्हणे पर बैससें ॥२॥
तुका म्हणे जगदीशा । करणें आशा भक्तांची ॥३॥
३४०३
बाळ काय जाणे जीवनउपाय । मायबाप वाहे सर्व चिंता ॥१॥
आइतें भोजन खेळणें अंतरीं । अंकिताचे शिरीं भार नाहीं ॥ध्रु॥
आपुलें शरीर रिक्षतां न कळें । सांभाळूनि लळे पाळी माय ॥२॥
तुका म्हणे माझा विठ्ठल जनिता । जेथें आमची सत्ता तयावरी ॥३॥
३४०५
काय करिती केलीं नित्य पापें । वसे नाम ज्यापें विठोबाचें ॥१॥
तृणीं हुताशन लागला ते रासी । जळतील तैसीं क्षणमात्रें ॥ध्रु.॥
विष्णुमूर्तिपाद पाहतां चरण । तेथें कर्म कोण राहूं शके ॥२॥
तुका म्हणे नाम जाळी महादोष । जेथें होय घोष कीर्तनाचा ॥३॥
३४०६
वेद नेलें शंखासुरें । केलें ब्रम्ह्यानें गार्‍हाणें ॥१॥
धांव धांव झडकरी । ऐसें कृपाळुवा हरी ॥ध्रु.॥
गजेंद्र नाडियें गांजिला । तेणें तुझा धांवा केला ॥२॥
तुका म्हणे पद्मनाभा । जेथें पाहें तेथें उभा ॥३॥
३४०७
माकडा दिसती कंवटी नारळा । भोक्ता निराळा वरील सारी ॥१॥
एका रस एका तोंडीं पडे माती । आपुलाले नेती विभाग ते ॥ध्रु.॥
सुनियांसी क्षीर वाढिल्या ओकवी । भोगित्यां पोसवी धणीवरी ॥२॥
तुका म्हणे भार वागविती मूर्ख । नेतील तें सार परीक्षक ॥३॥
३४०८
भेटीची आवडी उतावळि मन । लागलेंसे ध्यान जीवीं जीवा ॥१॥
आतां आवडीचा पुरवावा सोहळा । येऊनी गोपाळा क्षेम देई ॥ध्रु.॥
नेत्र उन्मळित राहिले ताटस्त । गंगा अश्रुपात वहावली ॥२॥
तुका म्हणे तुम्ही करा साचपणा । मुळींच्या वचना आपुलिया ॥३॥
३४०९
धवळलें जगदाकार । आंधार तो निरसला ॥१॥
लपों जातां नाहीं ठाव । प्रगट पा पसारा ॥ध्रु.॥
खरियाचा दिवस आला । वाढी बोला न पुरे ॥२॥
तुका म्हणे जिवें साटीं । पडिली मिठी धुरेसी ॥३॥
३४१०
मातेची अवस्था काय जाणे बाळ । तिसी तों सकळ चिंता त्याची ॥१॥
ऐसें परस्परें आहे चि विचारा । भोपळ्याचा तारा दगडासी ॥ध्रु.॥
भुजंग पोटाळी चंदनाचें अंग । निवे परि संग नव्हे तैसा ॥२॥
तुका म्हणे करा परिसाचे परी । मज ठेवा सरी लोखंडाचे ॥३॥
३४११
लावूनि कोलित । माझा करितील घात ॥१॥
ऐसे बहुतांचे संधी । सांपडला खोळेमधीं ॥ध्रु.॥
पाहातील उणें । तेथें देती अनुमोदनें ॥२॥
तुका म्हणे रिघे । पुढें नाहीं जालें धींगे ॥३॥
३४१२
ऐसी एकां अटी । रीतीं सिणती करंटीं ॥१॥
साच आपुल्या पुरतें । करून नेघेती कां हितें ॥ध्रु.॥
कां हीं वेचितील वाणी । निरर्थक चि कारणीं ॥२॥
तुका म्हणे देवा । कांहीं समर्पूनि सेवा ॥३॥
३४१३
चालिले सोबती । काय मानिली निश्चिती ॥१॥
काय करिसी एकला । काळ सन्निध पातला ॥ध्रु.॥
कांहीं सावध तो बरवा । करीं आपुला काढावा ॥२॥
चालिले अगळे । हळू च कान केश डोळे ॥३॥
वोसरले दांत । दाढा गडबडल्या आंत ॥४॥
एकली तळमळ । जिव्हा भलते ठायीं लोळे ॥५॥
तुका म्हणे यांणीं । तुझी मांडिली घालणी ॥६॥
३४१४
नका मजपाशीं । वदो प्रपंचाचे विशीं ॥१॥
आतां नाइकावी कानीं । मज देवाविण वाणी ॥ध्रु.॥
येऊनियां रूपा । कोण पाहे पुण्यपापा ॥२॥
मागे आजिवरी । जालें माप नेलें चोरी ॥३॥
सांडियेलीं पानें । पुढें पिका अवलोकन ॥४॥
पडों नेदी तुका । आड गुंपूं कांहीं चुका ॥५॥
३४१५
जाले आतां सांटे । कासयाचे लहान मोटे ॥१॥
एक एका पडिलों हातीं । जाली तेव्हां चि निश्चींती ॥ध्रु.॥
नाहीं फिरों येत मागें । जालें साक्षीचिया अंगें ॥२॥
तुका म्हणे देवा । आतां येथें कोठें हेवा ॥३॥
३४१६
माझें मज द्यावें । नाहीं करवीत नवें ॥१॥
सहस्रनामाचें रूपडें । भक्त कैवारी चोखडें ॥ध्रु.॥
साक्षीविण बोलें । तरी मज पाहिजे दंडिलें ॥२॥
तुका म्हणे माल । माझा खरा तो विठ्ठल ॥३॥
३४१७
करूं स्तुती तरि ते निंदा । तुम्ही जाणां हे गोविंदा ॥१॥
आम्हां लडिवाळांचे बोल । करा कवतुकें नवल ॥ध्रु.॥
बोबड्या उत्तरीं । तुम्हा रंजवितों हरी ॥२॥
मागतों भातुकें । तुका म्हणे कवतुकें ॥३॥
३४१८
नव्हतील जपें नव्हतील तपें । आम्हांसी हें सोपें गीतीं गातां ॥१॥
न करितां ध्यान न करितां धारणा । तो नाचे कीर्तनामाजी हरि ॥ध्रु.॥
जयासी नाहीं रूप आणि आकार । तो चि कटी कर उभा विटे ॥२॥
अनंत ब्रम्हांडें जयाचिया पोटीं । तो आम्हां संपुष्टीं भक्तिभावें ॥३॥
तुका म्हणे वर्म जाणती लडिवाळें । जें होतीं निर्मळें अंतर्बाहीं ॥४॥
३४१९
आम्ही जालों बळिवंत । होऊनियां शरणागत ॥१॥
केला घरांत रिघावा । ठायीं पडियेला ठेवा ॥ध्रु.॥
हातां चढलें धन । नेणं रचिलें कारण ॥२॥
तुका म्हणे मिठी । पायीं देउनि केली सुटी ॥३॥
३४२०
लागपाठ केला । आतां वांटा नित्य त्याला ॥१॥
करा जोडीचा हव्यास । आलें दुरील घरास ॥ध्रु.॥
फोडिलीं भांडारें । मोहोरलीं एकसरें ॥२॥
अवघियां पुरतें । तुका म्हणे घ्यावें हातें ॥३॥
३४२१
एकीं असे हेवा । एक अनावड जीवां ॥१॥
देवें केल्या भिन्न जाती । उत्तम कनिष्ठ मध्यस्ती ॥ध्रु.॥
प्रीतिसाटीं भेद । कोणी पूज्य कोणी निंद्य ॥२॥
तुका म्हणे कळा । त्याचा जाणे हा कळवळा ॥३॥
३४२२
स्वामीचें हें देणें । येथें पावलों दर्षणें ॥१॥
करूं आवडीनें वाद । तुमच्या सुखाचा संवाद ॥ध्रु.॥
कळावया वर्म । हा तों पायांचा चि धर्म ॥२॥
तुका म्हणे सिद्धी । हे चि पाववावी बुद्धी ॥३॥
३४२३
रुसलों संसारा । आम्ही आणीक व्यापारा ॥१॥
म्हणऊनि केली सांडी । देउनि पडिलों मुरकंडी ॥ध्रु.॥
परते चि ना मागें । मोहो निष्ठ जालों अंगें ॥२॥
सांपडला देव । तुका म्हणे गेला भेव ॥३॥
३४२४
हें तों वाटलें आश्चर्य । तुम्हां न धरवे धीर ॥१॥
माझा फुटतसे प्राण । धांवा धांवा म्हणऊन ॥ध्रु.॥
काय नेणों दिशा । जाल्या तुम्हांविण ओशा ॥२॥
तुका म्हणे कां गा । नाइकिजे पांडुरंगा ॥३॥
३४२५
धांवा केला धांवा । श्रम होऊं नेदी जीवा ॥१॥
वर्षे अमृताच्या धारा । घेई वोसंगा लेंकरा ॥ध्रु.॥
उशीर तो आतां । न करावा हे चिंता ॥२॥
तुका म्हणे त्वरें । वेग करीं विश्वंभरे ॥३॥
३४२६
जोडिले अंजुळ । असें दानउतावळि ॥१॥
पाहा वाहा कृपादृष्टी । आणा अनुभवा गोष्टी ॥ध्रु.॥
तूं धनी मी सेवक । आइक्य तें एका एक ॥२॥
करितों विनंती । तुका सन्मुख पुढती ॥३॥
३४२७
काय तुज कैसें जाणवेल देवा । आणावें अनुभवा कैशा परी ॥१॥
सगुण निर्गुण थोर कीं लहान । न कळे अनुमान मज तुझा ॥ध्रु.॥
कोण तो निर्धार करूं हा विचार । भवसिंधु पार तरावया ॥२॥
तुका म्हणे कैसे पाय आतुडती । न पडे श्रीपती वर्म ठावें ॥३॥
३४२८
मी तव बैसलों धरुनियां ध्यास । न करीं उदास पांडुरंगा ॥१॥
नको आतां मज दवडूं श्रीहरी । मागाया भिकारी जालों दास ॥ध्रु.॥
भुकेलों कृपेच्या वचनाकारणें । आशा नारायणें पुरवावी ॥२॥
तुका म्हणे येऊनियां देई भेटी । कुरवाळुनी पोटीं धरीं मज ॥३॥
३४२९
आतां तुझें नाम गात असें गीतीं । म्हणोनी मानिती लोक मज ॥१॥
अन्नवस्त्रचिंता नाहीं या पोटाची । वारिली देहाची थोर पीडा ॥ध्रु.॥
सज्जन संबंधी तुटली उपाधी । रोकडी या बंदीं सुटलोंसें ॥२॥
घ्यावा द्यावा कोणें करावा सायास । गेली आशापाश वारोनियां ॥३॥
तुका म्हणे तुज कळेल तें आतां । करा जी अनंता मायबापा ॥४॥
३४३०
कामक्रोध माझे लावियेले पाठीं । बहुत हिंपुटीं जालों देवा ॥१॥
आवरितां तुझे तुज नावरती । थोर वाटे चित्तीं आश्चर्य हें ॥ध्रु.॥
तुझिया विनोदें आम्हां प्राणसाटी । भयभीत पोटीं सदा दुःखी ॥२॥
तुका म्हणे माझ्या कपाळाचा गुण । तुला हांसे कोण समर्थासी ॥३॥
३४३१
सन्मुख चि तुम्हीं सांगावी जी सेवा । ऐसे माझे देवा मनोरथ ॥१॥
निघों आम्ही कांहीं चित्तवित्त घरें । आपुल्या उदारें जीवावरी ॥ध्रु.॥
बोल परस्परें वाढवावें सुख । पाहावें श्रीमुख डोळेभरी ॥२॥
तुका म्हणे सत्य बोलतों वचन । करुनी चरण साक्ष तुझे ॥३॥
३४३२
मज अनाथाकारणें । करीं येणें केशवा ॥१॥
जीव झुरे तुजसाटीं । वाट पोटीं पहातसें ॥ध्रु.॥
चित्त रंगलें चरणीं । तुजवांचूनि न राहे ॥२॥
तुका म्हणे कृपावंत । माझी चिंता असावी ॥३॥
३४३३
कासया वांचूनि जालों भूमी भार । तुझ्या पायीं थार नाहीं तरी ॥१॥
जातां भलें काय डोळियांचें काम । जंव पुरुषोत्तम न देखती ॥ध्रु.॥
काय मुख पेंव श्वापदाचें धांव । नित्य तुझें नांव नुच्चारितां ॥२॥
तुका म्हणे आतां पांडुरंगाविण । न वांचतां क्षण जीव भला ॥३॥
३४३४
नको मज ताठा नको अभिमान । तुजवांचूनि क्षीण होतो जीव ॥१॥
दुर्धर हे माया न होय सुटका । वैकुंठनायका सोडवीं मज ॥२॥
तुका म्हणे तुझें जालिया दर्षण । मग निवारण होइल सर्व ॥३॥
३४३५
चाल घरा उभा राहें नारायणा । ठेवूं दे चरणांवरि माथा ॥१॥
वेळोवेळां देई क्षेमआलिंगन । वरी अवलोकन कृपादृष्टी ॥ध्रु.॥
प्रक्षाळूं दे पाय बैसें माजघरीं । चित्त स्थिर करीं पांडुरंगा ॥२॥
आहे त्या संचितें करवीन भोजन । काय न जेवून करिसी आतां ॥३॥
करुणाकरें नाहीं कळों दिलें वर्म । दुरी होतां भ्रम कोण वारी ॥४॥
तुका म्हणे आतां आवडीच्या सत्ता । बोलिलों अनंता करवीन तें ॥५॥
३४३६
देवाची ते खूण आला ज्याच्या घरा । त्याच्या पडे चिरा मनुष्यपणा ॥१॥
देवाची ते खूण करावें वाटोंळें । आपणा वेगळें कोणी नाहीं ॥ध्रु.॥
देवाची ते खूण गुंतों नेदी आशा । ममतेच्या पाशा शिवों नेदी ॥२॥
देवाची ते खूण गुंतों नेदी वाचा । लागों असत्याचा मळ नेदी ॥३॥
देवाची ते खूण तोडी मायाजाळ । आणि हें सकळ जग हरी ॥४॥
पहा देवें तेंचि बळकाविलें स्थळ । तुक्यापें सकळ चिन्हें होतीं ॥५॥
३४३७
अनंताचे मुखीं होसील गाइला । अमुप विठ्ठला दास तुम्हां ॥१॥
माझें कोठें आलें होईंल विचारा । तरीं च अव्हेरा योग्य जालों ॥ध्रु.॥
सर्वकाळ तुम्ही असा जी संपन्न । चतुरा नारायण शिरोमणि ॥२॥
तुका म्हणे ऐसे कलियुगींचे जीव । तरी नये कीव बहुपापी ॥३॥
३४३८
न करावी चिंता । भय धरावें सर्वथा ॥१॥
दासां साहे नारायण । होय रिक्षता आपण ॥ध्रु.॥
न लगे परिहार । कांहीं योजावें उत्तर ॥२॥
न धरावी शंका । नये बोलों म्हणे तुका ॥३॥
३४३९
भांडवल माझें लटिक्याचे गांठी । उदीम तो तुटी यावी हा चि ॥१॥
कैसी तुझी वाट पाहों कोणा तोंडें । भोंवतीं किं रे भांडे गर्भवास ॥ध्रु.॥
चहूं खाणीचिया रंगलोंसें संगें । सुष्ट दुष्ट अंगें धरूनियां ॥२॥
बहुतांचे बहु पालटलों सळे । बहु आला काळें रंग अंगा ॥३॥
उकलूनि नये दावितां अंतर । घडिचा पदर सारूनियां ॥४॥
तुका म्हणे करीं गोंवळें यासाटीं । आपल्या पालटीं संगें देवा ॥५॥
३४४०
संतसंगतीं न करावा वास । एखादे गुणदोष अंगा येती ॥१॥
मग तया दोषा नाहीं परिहार । होय अपहार सुकृताचा ॥२॥
तुका म्हणे नमस्कारावे दुरून । अंतरीं धरून राहें रूप ॥३॥
३४४१
जें ज्याचें जेवण । तें चि याचकासी दान ॥१॥
आतां जाऊं चोजवीत । जेथें वसतील संत ॥ध्रु.॥
होतीं धालीं पोटें । मागें उरलीं उच्छिष्ट ॥२॥
तुका म्हणे धांव । पुढें खुंटईंल हांव ॥३॥
३४४२
धरावा तो बरा । ठाव वसतीचा थारा ॥१॥
निजविल्या जागविती । निज पुरवूनि देती ॥ध्रु.॥
एक वेवसाव । त्यांचा संग त्यांचा जीव ॥२॥
हितें केलें हित । ग्वाही एक एकां चित्त ॥३॥
विषमाचें कांहीं । आड तया एक नाहीं ॥४॥
तुका म्हणे बरीं । घरा येतील त्यापरी ॥५॥
३४४३
धोंडएासवें आदळितां फुटे डोकें । तों तों त्याच्या सुखें घामेजेना ॥१॥
इंगळासी सन्निधान अतित्याईं । क्षेम देतां काईं सुख वाटे ॥२॥
तुका म्हणे आम्हांसवें जो रुसला । तयाचा अबोला आकाशासीं ॥३॥
३४४४
सरे आम्हांपाशीं एक शुद्धभाव । नाहीं तरी वाव उपचार ॥१॥
कोण मानी वरी रसाळ बोलणें । नाहीं जाली मनें ओळखी तों ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां जाणीवेचें दुःख । न पाहों त्या मुख दुर्जनाचें ॥३॥
३४४५
आतां तळमळ । केली पाहिजे सीतळ ॥१॥
करील तें पाहें देव । पायीं ठेवुनियां भाव ॥ध्रु.॥
तो चि अन्नदाता । नाहीं आणिकांची सत्ता ॥२॥
तुका म्हणे दासा । नुपेक्षील हा भरवसा ॥३॥
३४४६
लांब धांवे पाय चोरी । भरोवरी जनाच्या ॥१॥
आतां कैसें होय याचें । सिजतां काचें राहिलें ॥ध्रु.॥
खाय ओकी वेळोवेळां । कैसी कळा राहेल ॥२॥
तुका म्हणे भावहीण । त्याचा सीण पाचावा ॥३॥
३४४७
माझ्या इंद्रियांसीं लागलें भांडण । म्हणतील कान रसना धाली ॥१॥
करिती तळमळ हस्त पाद भाळ । नेत्रांसी दुकाळ पडिला थोर ॥ध्रु.॥
गुण गाय मुख आइकती कान । आमचें कारण तैसें नव्हे ॥२॥
दरुषणें फिटे सकळांचा पांग । जेथें ज्याचा भाग घेइल तें ॥३॥
तुका म्हणे ऐसें करीं नारायणा । माझी ही वासना ऐसी आहे ॥४॥
३४४८
सिद्धीचा दास नव्हें श्रुतीचा अंकिला । होईंन विठ्ठला सर्व तुझा ॥१॥
सर्वकाळ सुख आमच्या मानसीं । राहिलें जयासी नास नाहीं ॥ध्रु.॥
नेणें पुण्य पाप न पाहें लोचनीं । आणिका वांचूनि पांडुरंगा ॥२॥
न करीं आस मुक्तीचे सायास । भक्तिप्रेमरस सांडूनियां ॥३॥
गर्भवासीं धाक नाहीं येतां जातां । हृदयीं राहतां नाम तुझें ॥४॥
तुका म्हणे जालों तुझा चि अंकिला । न भें मी विठ्ठला कळिकाळासी ॥५॥
३४४९
जन्मा येऊनि तया लाभ जाला । बिडवईं भेटला पांडुरंगा ॥१॥
संसारदुःखें नासिलीं तेणें । उत्तम हें केणें नामघोष॥ध्रु.॥
धन्य ते संत सद्धि महानुभाव । पंढरीचा ठाव टाकियेला ॥२॥
प्रेमदाते ते च पतितपावन । धन्य दरुषण होय त्याला ॥३॥
पावटणिया पंथें जालिया सिद्धी । वोगळे समाधि सायुज्यता ॥४॥
प्रेम अराणूक नाहीं भय धाक । मज तेणें सुखें कांहीं चिंता ॥५॥
तें दुर्लभ संसारासी । जडजीवउद्धारलोकासी ॥६॥
तुका म्हणे त्यासी । धन्य भाग्य दरूषणें ॥७॥
३४५०
काय दिवस गेले अवघे चि वर्‍हाडें । तें आलें सांकडें कथेमाजी ॥१॥
क्षण एके ठायीं मन स्थिर नाहीं । अराणूक कइं होईंल पुढें ॥ध्रु.॥
कथेचे विरसें दोषा मूळ होय । तरण उपाय कैचा माती ॥२॥
काय तें सांचवुनि उरलें हें मागें । घटिका एक संगें काय गेलें ॥३॥
ते चि वाणी येथें करा उजळणी । काढावी मथूनि शब्दरत्नें ॥४॥
तुका म्हणे हें चि बोलावया चाड । उभयतां नाड हित असे ॥५॥
३४५१
शुद्धाशुद्ध निवडे कैसें । चर्म मास भिन्न नाहीं ॥१॥
कांहीं अधिक नाहीं उणें । कवण्या गुणें देवासी ॥ध्रु.॥
उदक भिन्न असे काईं । वाहाळ बावी सरिता नईं ॥२॥
सूर्य तेजें निवडी काय । रश्मी रसा सकळा खाय ॥३॥
वर्णां भिन्न दुधा नाहीं । सकळा गाई सारखें ॥४॥
करितां भिन्न नाहीं माती । मडक्या गति भिन्न नांवें ॥५॥
वर्त्ते एकविध अग्नि । नाहीं मनीं शुद्धाशुद्ध ॥६॥
तुका म्हणे पात्र चाड । किंवा विसें अमृत गोड ॥७॥
३४५२
न धरी प्रतिष्ठा कोणाची यम । म्हणतां कां रे राम लाजा झणी ॥१॥
सांपडे हातींचें सोडवील काळा । तो कां वेळोवेळां नये वाचे ॥ध्रु.॥
कोण लोक जो हा सुटला तो एक । गेले कुंभपाक रवरवांत ॥२॥
तुका म्हणे हित तों म्हणा विठ्ठल । न म्हणे तो भोगील कळेल तें ॥३॥
३४५३
म्हणवितां हरी न म्हणे तयाला । दरवडा पडिला देहामाजी ॥१॥
आयुष्यधन त्याचें नेले यमदूतीं । भुलविला निश्चिंतीं कामरंगें ॥ध्रु.॥
नावडे ती कथा देउळासी जातां । प्रियधनसुता लक्ष तेथें ॥२॥
कोण नेतो तयां घटिका दिवसा एका । कां रे म्हणे तुका नागवसी ॥३॥
३४५४
कथे बैसोनि सादरें । सुखचर्चा परस्परें । नवल काय तो उद्धरे । आणीक तरे सुगंधें ॥१॥
पुण्य घेई रे फुकाचें । पाप दुष्टवासनेचें । पेरिल्या बीजाचें । फळ घेई शेवटीं ॥ध्रु.॥
कथा विरस पाडी आळसें । छळणा करूनि मोडी रस । बुडवी आपणासरिसें । विटाळसें नावेसी ॥२॥
सज्जन चंदनाचिये परी । दुर्जन देशत्यागें दुरी । राहो म्हणे हरि । विनंती करी तुका हे ॥३॥
३४५५
कळों आलें तुझें जिणें । देवा तूं माझें पोसनें ॥१॥
वाट पाहासी आठवाची । सत्ता सतंत कईची ॥ध्रु.॥
बोलावितां यावें रूपा । सदा निर्गुणीं चि लपा ॥२॥
तुका म्हणे तूं परदेशी । येथें आम्हां अंगेजिसी ॥३॥
३४५६
आतां येथें लाजे नाहीं तुझें काम । जाय मज राम आठवूं दे ॥१॥
तुझे भिडे माझे बहु जाले घात । केलों या अंकित दुर्जनाचा ॥ध्रु.॥
माझें केलें मज पारिखें माहेर । नटोनी साचार चाळविलें ॥२॥
सुखासाटीं एक वाहियेलें खांदीं । तेणें बहु मांदी मेळविली ॥३॥
केला चौघाचार नेलों पांचांमधीं । नाहीं दिली शुद्धी धरूं आशा ॥४॥
तुका म्हणे आतां घेईंन कांटीवरी । धनी म्यां कैवारी केला देव ॥५॥
३४५७
आजिवरि होतों तुझे सत्ते खालीं । तोंवरी तों केली विटंबणा ॥१॥
आतां तुज राहों नेदीं या देशांत । ऐसा म्यां समर्थ केला धणी ॥ध्रु.॥
सापें रिग केला कोठें बाळपणीं । होतीसी पापिणी काय जाणों ॥२॥
तुका म्हणे म्यां हा बुडविला वेव्हार । तुझे चि ढोपर सोलावया ॥३॥
३४५८
देवाच्या निरोपें पिटितों डांगोरा । लाजे नका थारा देऊं कोणी ॥१॥
मोडिलें या रांडे सुपंथ मारग । चालविलें जग यमपंथें ॥ध्रु.॥
परिचारीं केली आपुली च रूढी । पोटींची ते कुडी ठावी नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे आणा राउळा धरून । फजित करून सोडूं मग ॥३॥
३४५९
कां रे तुम्ही निर्मळ हरिगुण गा ना । नाचत आनंदरूप वैकुंठासी जा ना ॥१॥
काय गणिकेच्या याती अधिकार मोटा । दोषी अजामेळ ऐसीं नेलीं वैकुंठा ॥ध्रु.॥
ऐसे नेणों मागें किती अनंत अपार । पंच महादोषी पातकां नाहीं पार ॥२॥
पुत्राचिया लोभें नष्ट म्हणे नारायण । कोण कर्तव्य तुका म्हणे त्याचें पुण्य ॥३॥
३४६०
बैसोनियां खाऊं जोडी । ओढाओढी चुकवूनि ॥१॥
ऐसें केलें नारायणें । बरवें जिणें सुखाचें ॥ध्रु.॥
घरीच्या घरीं भांडवल । न लगे बोल वेचावे ॥२॥
तुका म्हणे आटाआटी । चुकली दाटी सकळ ॥३॥
३४६१
नाहीं भ्यालों तरी पावलों या ठाया । तुम्हां आळवाया जवळिकें ॥१॥
सत्ताबळें आतां मागेन भोजन । केलें तें चिंतन आजिवरी ॥ध्रु.॥
नवनीतासाटीं खादला हा जीव । थोड्यासाटीं कीव कोण करी ॥२॥
तुका म्हणे ताक न लगे हें घाटे । पांडुरंगा खोटें चाळवण ॥३॥
३४६२
सारीन तें आतां एकाचि भोजनें । वारीन मागणें वेळोवेळां ॥१॥
सेवटींच्या घासें गोड करीं माते । अगे कृपावंते पांडुरंगे ॥ध्रु.॥
वंचूं नये आतां कांहीं च प्रकार । धाकल्याचें थोर जाल्यावरी ॥२॥
तुका म्हणे आतां बहु चाळवावें । कांहीं नेदीं ठावें उरों मागें ॥३॥
३४६३
पोट धालें मग न लगे परती । जालिया निश्चिंती खेळ गोड ॥१॥
आपुलिया हातें देईं वो कवळ । विठ्ठल शीतळ जीवन वरी ॥ध्रु.॥
घराचा विसर होईंल आनंद । नाचेन मी छंदें प्रेमाचिया ॥२॥
तुका म्हणे तों च वरी करकर । मग हें उत्तर खंडईंल ॥३॥
३४६४
बोलविसी तरी । तुझ्या येईंन उत्तरीं ॥१॥
कांहीं कोड कवतिकें । हातीं द्यावया भातुकें ॥ध्रु.॥
बोलविसी तैसें । करीन सेवन सरिसें ॥२॥
तुका म्हणे देवा । माझें चळण तुज सवा ॥३॥
३४६५
दिला जीवभाव । तेव्हां सांडिला म्यां ठाव ॥१॥
आतां वर्ते तुझी सत्ता । येथें सकळ अनंता ॥ध्रु.॥
माझीया मरणें । तुम्ही बैसविलें ठाणें ॥२॥
तुका म्हणे काई । मी हें माझें येथें नाहीं ॥३॥
३४६६
एकाचिये वेठी । सांपडलों फुकासाटीं ॥१॥
घेतों काम सत्ताबळें । माझें करूनि भेंडोळें ॥ध्रु.॥
धांवे मागें मागें । जाय तिकडे चि लागे ॥२॥
तुका म्हणे नेलें । माझें सर्वस्वें विठ्ठलें ॥३॥
३४६७
बराडियाची आवडी पुरे । जया झुरे साटीं तें ॥१॥
तैसें जालें माझ्या मना । नुठी चरणावरूनि ॥ध्रु.॥
मागलिया पेणें पावे । विसांवे तें ठाकणीं ॥२॥
तुका म्हणे छाया भेटे । बरें वाटे तापे त्या ॥३॥
३४६८
आतां द्यावें अभयदान । जीवन ये कृपेचें ॥१॥
उभारोनी बाहो देवा । हात ठेवा मस्तकीं ॥ध्रु.॥
नाभी नाभी या उत्तरें । करुणाकरें सांतवीजे ॥२॥
तुका म्हणे केली आस । तो हा दिस फळाचा ॥३॥
३४६९
बहुजन्में सोस केला । त्याचा जाला परिणाम ॥१॥
विठ्ठलसें नाम कंठीं । आवडी पोटीं संचितें ॥ध्रु.॥
येथुन तेथवरी आतां । न लगे चिंता करावी ॥२॥
तुका म्हणे धालें मन । हें चि दान शकुनाचें ॥३॥
३४७०
उसंतिल्या कर्मवाटा । बहु मोटा आघात ॥१॥
शीघ्र यावें शीघ्र यावें । हातीं न्यावें धरूनि ॥ध्रु.॥
भागलों या खटपटे । घटपटें करितां ॥२॥
तुका म्हणे कृपावंता । माझी चिंता खंडावी॥३॥
३४७१
तुम्हांसी हें अवघें ठावें । किती द्यावें स्मरण ॥१॥
कां बा तुम्ही ऐसें नेणें । निष्ठ‍पणें टाळित असां ॥ध्रु.॥
आळवितां मायबापा । नये कृपा अझूनि ॥२॥
तुका म्हणे जगदीशा । काय असां निजेले ॥३॥
३४७२
नेलें सळेंबळें । चित्तावित्ताचें गांठोळें ॥१॥
साहए जालीं घरिच्या घरीं । होतां ठायीं च कुठोरी ॥ध्रु.॥
मी पातलों या भावा । कपट तें नेणें देवा ॥२॥
तुका म्हणे उघडें केलें । माझें माझ्या हातें नेलें ॥३॥
३४७३
जाला हा डांगोरा । मुखीं लहानाचे थोरा ॥१॥
नागविलों जनाचारीं । कोणी बैसों नेदी दारी ॥ध्रु.॥
संचिताचा ठेवा। आतां आला तैसा घ्यावा ॥२॥
तुका म्हणे देवें । म्हणों केलें हें बरवें ॥३॥
३४७४
किती चौघाचारें । येथें गोविलीं वेव्हारें ॥१॥
असे बांधविले गळे । होऊं न सकती निराळे ॥ध्रु.॥
आपलें आपण । केलें कां नाहीं जतन ॥२॥
तुका म्हणे खंडदंडें । येरझारीं लपती लंडें ॥३॥
३४७५
पांडुरंगा ऐसा सांडुनि वेव्हारा । आणिकांची करा आस वांयां ॥१॥
बहुतांसी दिला उद्धार उदारें । निवडीना खरें खोटें कांहीं ॥ध्रु.॥
याचिया अंकिता वैकुंठ बंदर । आणीक वेव्हार चालितना ॥२॥
तुका म्हणे माझे हातींचें वजन । यासी बोल कोण ठेवूं सके ॥३॥
३४७६
ठेवूनि इमान राहिलों चरणीं । म्हणउनि धणी कृपा करी ॥१॥
आम्हांसी भांडार करणें जतन । आलें गेलें कोण उंच निंच ॥ध्रु.॥
करूनि सांभाळीं राहिला निराळा । एक एक वेळा आज्ञा केली ॥२॥
तुका म्हणे योग्यायोग्य विनीत । देवा नाहीं चित्त येथें देणें ॥३॥
३४७७
आतां नव्हे गोड कांहीं करितां संसार । आणीक संचार जाला माजी ॥१॥
ब्रम्हरसें गेलें भरूनियां अंग । आधील तो रंग पालटला ॥ध्रु.॥
रसनेचिये रुची कंठीं नारायण । बैसोनियां मन निवविलें ॥२॥
तुका म्हणे आतां बैसलों ठाकणीं । इच्छेची ते धणी पुरईंल ॥३॥
३४७८
आतां काशासाटीं दुरी । अंतर उरी राखिली ॥१॥
करीं लवकरी मुळ । लहानें तीळ मुळीचिया ॥ध्रु.॥
दोहीं ठायीं उदेगवाणें । दरुषणें निश्चिंती ॥२॥
तुका म्हणे वेग व्हावा । ऐसी जीवा उत्कंठा ॥३॥
३४७९
पडिली हे रूढि जगा परिचार । चालविती वेव्हार सत्य म्हूण ॥१॥
मरणाची कां रे नाहीं आठवण । संचिताचा धन लोभ हेवा ॥ध्रु.॥
देहाचें भय तें काळाचें भातुकें । ग्रासूनि तें एकें ठेविलेंसे ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं उघडा रे डोळे । जाणोनि अंधळे होऊं नका ॥३॥
३४८०
जेथें पाहें तेथें कांडिती भूस । चिपाडें चोखूनि पाहाती रस ॥१॥
काय सांगों देवा भुलले जीव । बहु यांची येतसे कींव ॥ध्रु.॥
वेठीचें मोटळें लटिकें चि फुगे । पेणिया जाऊनि भिक्षा मागे ॥२॥
तुका म्हणे कां उगे चि खोल । जवळी दाखवी आपणां बोल ॥३॥
३४८१
जाणिवेच्या भारें चेंपला उर । सदा बुरबुर सरे चि ना ॥१॥
किती याचें ऐकों कानीं । मारिलें घाणीं नाळकरी ॥ध्रु.॥
मिठेंविण आळणी बोल । कोरडी फोल घसघस ॥२॥
तुका म्हणे डेंगा न कळे हित । किती फजित करूं तरी ॥३॥
३४८२
अनुतापयुक्त गेलिया अभिमान । विसरूं वचन मागिलांचा ॥१॥
त्याचे पाय माझे लागोत कपाळीं । भोग उष्टावळी धन्यकाळ ॥ध्रु.॥
षड उर्मी जिंहीं हाणितल्या लाता । शरण या संता आल्या वेगीं ॥२॥
तुका म्हणे जाती वोळे लवकरी । ठायीं चि अंतरीं शुद्ध होती ॥३॥
३४८३
खोल ओले पडे तें पीक उत्तम । उथळाचा श्रम वांयां जाय ॥१॥
लटिक्याचे आम्ही नव्हों सांटेकरी । थीतें घाली भरी पदरीचें ॥ध्रु.॥
कोणा इहलोकीं पाहिजे पसारा । दंभ पोट भरायाचे चाडे ॥२॥
तुका म्हणे कसीं अगी जें उतरे । तें चि येथें सरे जातिशुद्ध ॥३॥
३४८४
गोमट्या बीजाचीं फळें ही गोमटीं । बाहे तें चि पोटीं समतुक ॥१॥
जातीच्या संतोषें चित्तासी विश्रांति । परतोनि मागुती फिरों नेणें ॥ध्रु.॥
खर्‍याचे पारखीं येत नाहीं तोटा । निवडे तो खोटा ढाळें दुरी ॥२॥
तुका म्हणे मज सत्याचि आवडी । करितां तांतडी येत नाहीं ॥३॥
३४८५
मन जालें भाट । कीर्ति मुखें घडघडाट । पडियेली वाट । ये चि चाली स्वभावें ॥१॥
बोलें देवाचे पवाडे । नित्य नवे चि रोकडे । ज्या परी आवडे । तैसा तैसा करूनि ॥ध्रु.॥
रोखीं रहावें समोर । पुढें मागें चाले भार । करावें उत्तर । सेवा रुजू करूनि ॥२॥
पूर वर्षला देकारें । संतोषाच्या अभयें करें । अंगींच्या उत्तरें । तुकया स्वामी शृंगारी ॥३॥
३४८६
दूरि तों चि होतों आपुले आशंके । नव्हतें ठाउकें मूळभेद ॥१॥
आतां जेथें तेथें येइन सांगातें । लपाया पुरतें उरों नेदीं ॥ध्रु.॥
मिथ्या मोहें मज लाविला उशीर । तरी हे अंतर जालें होतें ॥२॥
तुका म्हणे कां रे दाखविसी भिन्न । लटिका चि सीण लपंडाईं ॥३॥
३४८७
कळों नये तों चि चुकावितां बरें । मग पाठमोरें काय काज ॥ १॥
धरिलेती आतां द्या जी माझा डाव । सांपडतां भाव ऐसा आहे ॥ ध्रु.॥
होतासी अंतरें झाकिलिया डोळीं । तो मी हा न्याहाळीं धरुनी दृष्टी ॥ २॥
तुका म्हणे तुज रडीची च खोडी । अहाच बराडी तो मी नव्हे ॥.३॥
३४८८
करिसी लाघवें । तूं हें खेळसी आघवें ॥१॥
केला अहंकार आड । आम्हां जगासी हा नाड ॥ध्रु.॥
यथंभुतें यावें । दावूं लपों ही जाणावें ॥२॥
तुका म्हणे हो श्रीपती । आतां चाळवाल किती ॥३॥
३४८९
विश्वास तो देव । म्हणुनि धरियेला भाव ॥१॥
माझी वदवितो वाणी । ज्याणें धरिली धरणी ॥ध्रु.॥
जोडिलीं अक्षरें । नव्हेती बुद्धीचीं उत्तरें ॥२॥
नाहीं केली आटी । कांहीं मानदंभासाटीं॥३॥
कोणी भाग्यवंत । तया कळेल उचित ॥४॥
तुका म्हणे झरा । आहे मुळींचा चि खरा ॥५॥
३४९०
सुराणीचीं जालों लाडिकीं एकलीं । वडील धाकुलीं आम्ही देवा ॥१॥
म्हणऊनि कांहीं न घडे अव्हेर । गोमटें उत्तर भातुकें ही ॥ध्रु.॥
कांहीं एक नाहीं वंचिलें वेगळें । मुळीचिया मुळें स्थिराविलें ॥२॥
लेवविलीं अंगीं आपुलीं भूषणें । अळंकार लेणें सकळ ही ॥३॥
सारितां न सरे आमुप भांडार । धना अंतपार नाहीं लेखा ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही आळवूं आवडी । म्हणऊनी जोडी दाखविली ॥५॥
३४९१
एका वेळे केलें रितें कलिवर । आंत दिली थार पांडुरंगा ॥१॥
पाळण पोषण लागलें ते सोईं । देहाचें तें काईं सर्वभावें ॥ध्रु.॥
माझिया मरणें जाली हे वसति । लागली ते ज्योती अविनाशा ॥२॥
जाला ऐसा एका घायें येथें नाहीं । तुका म्हणे कांहीं बोलों नये ॥३॥
३४९२
पावतों ताडन । तरी हें मोकलितों जन ॥१॥
मग मी आठवितों दुःखें । देवा सावकाश मुखें ॥ध्रु.॥
होती अप्रतिष्ठा । हो तों वरपडा कष्टा ॥२॥
तुका म्हणे मान । होतां उत्तम खंडन ॥३॥
३४९३
धरावें तों भय । अंतरोनि जाती पाय ॥१॥
जाल्या तुटी देवासवें । काय वांचोनि करावें ॥ध्रु.॥
कोणासी पारिखें । लेखूं आपणासारिखें ॥२॥
तुका म्हणे असो । अथवा हें आतां नासो ॥३॥
३४९४
आम्हांसी सांगाती । होती अराले ते होती ॥१॥
येती आइकतां हाक । दोन मिळोन म्हणती एक ॥ध्रु.॥
आणिकां उत्तरीं । नसे गोवी वैखरी ॥२॥
तुका म्हणे बोल । खूण पहाती विठ्ठल ॥३॥
३४९५
आनंदाचा थारा । सुखें मोहरला झरा ॥१॥
ऐसी प्रभुची ज्या कळा । त्याच्या कोण पाहे बळा ॥ध्रु.॥
अंकिता ऐसया । होइल पावविलें ठाया ॥२॥
तुका म्हणे ऐसें । दिलें आभंड प्रकासे ॥३॥
३४९६
काहे लकडा घांस कटावे । खोद हि जुमीन मठ बनावे ॥१॥
देवलवासी तरवरछाया । घरघर माईं खपरिबसमाया ॥ध्रु.॥
कां छांडियें भार फेरे सीर भागें । मायाको दुःख मिटलिये अंगें ॥२॥
कहे तुका तुम सुनो हो सिद्धी । रामबिना और झुटा कछु धंदा ॥३॥
३४९७
आणीक पाखांडें असती उदंडें । तळमळिती पिंडें आपुलिया ॥१॥
त्याचिया बोलाचा नाहीं विश्वास । घातलीसे कास तुझ्या नामीं ॥ध्रु.॥
दृढ एक चित्तें जालों या जीवासी । लाज सर्वविशीं तुम्हांसी हे ॥२॥
पीडों नेदी पशु आपुले अंकित । आहे जें उचित तैसें करा ॥३॥
तुका म्हणे किती भाकावी करुणा । कोप नारायणा येइल तुम्हां ॥४॥
३४९८
व्हावया भिकारी हें आम्हां कारण । अंतरोनि जन जावें दुरी ॥१॥
संबंध तुटावा शब्दाचा ही स्पर्श । म्हणऊनि आस मोकलिली ॥२॥
तुका म्हणे दुःखें उबगला जीव । म्हणऊनी कीव भाकीं देवा ॥३॥
३४९९
कोरडिया ऐशा सारून गोष्टी । करा उठाउठीं हित आधीं ॥१॥
खोळंबला राहे आपुला मारग । पहावी ते मग तुटी कोठें ॥ध्रु.॥
लौकिकाचा आड येईंल पसारा । मग येरझारा दुःख देती ॥२॥
तुका म्हणे डांख लागे अळंकारें । मग नव्हे खरें पुटाविण ॥३॥
३५००
ऐसें ठावें नाहीं मूढा । सोस काकुलती पुढां ॥१॥
माझीं नका जाळूं भांडीं । पोटीं भय सोस तोंडीं ॥ध्रु.॥
पातलिया काळ । तेव्हां काय चाले बळ ॥२॥
संचित तें करी । नरका जाया मेल्यावरी ॥३॥
परउपकार । न घडावा हा विचार ॥४॥
तुका म्हणे लांसी । आतां भेटों नये ऐसी ॥५॥
