४१०१
आपुली बुटबुट घ्यावी । माझी परताप द्यावी ॥१॥
आपुला मंत्र नव्हे बरा । माझा बईल चुकला मोरा ॥२॥
तुका म्हणे ऐशा नरा । परिस न झोंबे खापरा ॥३॥
४१०२
भावभक्तीवादें करावें कीर्तन । आशाबधी मन करूं नये ॥१॥
अन्न पाणी धन द्रव्य नारायण । विठ्ठला वांचून बोलूं नये ॥ध्रु.॥
सप्रेम करावें देवाचें कीर्तन । भय द्या सोडून शरीराचें ॥२॥
तरी मग जोडे विठ्ठलनिधान । केलिया कीर्तन सिद्धि पावे ॥३॥
देव जोडिलिया तया काय उणें । तुका म्हणे मन धीट करा ॥४॥
४१०३
चोरासी चांदणें वेश्येसी सेजार । परिसेंसी खापर काय होय ॥१॥
दुधाचे आधणीं वैरिले पाषाण । कदा काळीं जाण पाकनव्हे ॥२॥
तुका म्हणे जरि पूर्वपुण्यें सिद्धि । तरि च राहे बुद्धि संतसंगीं ॥३॥
४१०४
रोगिया मिष्टान्न मर्कटा चंदन । कागासी लेपन कर्पूराचें ॥१॥
निर्नासिका जैसा नावडे आरिसा । मूर्खालागीं तैसा शास्त्रबोध ॥ध्रु.॥
दास तुका म्हणे विठ्ठलउदारें । अज्ञानअंधारें दूरी केलें ॥२॥
४१०५
मथनासाटीं धर्माधर्म । त्याचें वर्म नवनीत ॥१॥
तें चि तें घाटूं नये । आलें जाय नासूनि ॥ध्रु.॥
सांभाळावें वरावर । वर्म दूर न वजावें ॥२॥
तुका म्हणे घालें पोट । मग बोटचांचणी ॥३॥
४१०६
माझा घात पात अथवा हित फार । अवघा विचार तुझ्या हातीं ॥१॥
ठेवुनि जीव भाव तुझ्या ठायीं चित्त । राहिलों निवांत पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
चित्ताचा चाळक बुद्धीचा जनिता । काय नाहीं सत्ता तुझे हातीं ॥२॥
तुका म्हणे काय करिसी तें पाहीन । ठेविसी राहीन सुखें तेथें ॥३॥
४१०७
संतपाउलें साजिरीं । गंगा आली आम्हांवरी ॥१॥
जेथें पडे रजधुळी । तेथें करावी अंघोळी ॥ध्रु.॥
स्वेतबंद वाराणसी । अवघीं तीथॉ तयापासीं ॥२॥
तुका म्हणे धन्य जालों । संतसागरीं मिळालों ॥३॥
४१०८
न घडे मायबापें बाळकाचा घात । आपणादेखत होऊं नेदी ॥१॥
कां मी मनीं चिंता वाहूं भय धाक । काय नव्हे एक करितां तुज ॥ध्रु.॥
वर्म जाणे त्याच्या हिताचे उपाय । तान भूक वाहे कडिये खांदीं ॥२॥
तुका म्हणे तूं गा कृपावंत भारी । ऐसें मज हरी कळों आलें ॥३॥
४१०९
करावें कीर्तन । मुखीं गावे हरिचे गुण ॥१॥
मग कांहीं नव्हे बाधा । काम दुर्जनाच्या क्रोधा ॥ध्रु.॥
शांतिखड्ग हातीं । काळासी ते नागविती ॥२॥
तुका म्हणे दाता सखा । ऐसा अनंतासारिखा ॥३॥
४११०
तुझी कीर्ती सांगों तुजपुढें जरी । ब्रम्हांडीं ही हरी माईना ते ॥१॥
मेरूची लेखणी सागराची शाई । कागद हा मही न पुरे चि ॥ध्रु.॥
अनंत अपार आपंगिले भक्त । माझें चि संचित ओडवेना ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हां बोल नाहीं देवा । पामरें म्यां सेवा केली नाहीं ॥३॥
४१११
काय साधनाच्या कोटी । केल्या आटी होती त्या ॥१॥
देव कृपा करी जरी । होय उजरी स्वरूपीं ॥ध्रु.॥
केले होते चिंता श्रम । उपरम न होतां ॥२॥
तुका म्हणे कळों आलें । सर्व जालें आपरूप ॥३॥
४११२
तुज काय करूं मज एक सार । अमृतसागर नाम तुझें ॥१॥
काय येणें उणें आम्हां तयापोटीं । गोवितां हे कंठीं कामधेनु ॥ध्रु.॥
नोळखे तानुलें माय ऐसी कोण । वोरसे देखून शोक त्याचा ॥२॥
जो नाहीं देखिला याचक नयनीं । तो पावे घेउनि लज्जा दान ॥३॥
नामासाटीं प्राण सांडियेला रणीं । शूर ते भांडणीं न फिरती ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही गातां गीतीं भला । भेटूनी विठ्ठला काय चाड ॥५॥
४११३
कृपेचे सागर हे साधुजन । तिंहीं कृपादान केलें मज ॥१॥
बोबडे वाणीचा केला अंगीकार । तेणें माझा स्थिर केला जीव ॥ध्रु.॥
तेणें सुखें मन स्थिर जालें ठायीं । संतीं दिला पायीं ठाव मज ॥२॥
नाभी नाभी ऐसें बोलिलों वचन । तें माझें कल्याण सर्वस्व ही ॥३॥
तुका म्हणे जालों आनंदनिर्भर । नाम निरंतर घोष करूं ॥४॥
४११४
भक्तीचें वर्म जयाचिये हातीं । तया घरी शांति दया ॥१॥
अष्टमासिद्धि वोळगती द्वारीं । न वजती दुरी दवडितां॥ध्रु.॥
तेथें दुष्ट गुण न मिळे निशेष । चैतन्याचा वास जयामाजी ॥२॥
संतुष्ट चित्त सदा सर्वकाळ । तुटली हळहळ त्रिगुणाची ॥३॥
तुका म्हणे येथें काय तो संदेह । आमचें गौरव आम्ही करूं ॥४॥
४११५
साच हा विठ्ठल साच हें करणें । संत जें वचनें बोलियेले ॥१॥
साच तें स्वहित साच ते प्रचित । साच वेद नीत सांगतील ॥२॥
तुका म्हणे घेती साच साच भावें । लटिकें वर्म ठावें नाहीं त्यांसी ॥३॥
४११६
संगें वाढे सीण न घडे भजन । त्रिविध हें जन बहु देवा ॥१॥
याचि दुःखें या जनाचा कांटाळा । दिसताती डोळां नानाछंद ॥ध्रु.॥
एकविध भाव राहावया ठाव । नेदी हा संदेह राहों चित्तीं ॥२॥
शब्दज्ञानी हित नेणती आपुलें । आणीक देखिलें नावडे त्या ॥३॥
तुका म्हणे आतां एकलें चि भलें । बैसोनि उगलें राहावें तें ॥४॥
४११७
तुझें वर्म आम्हां कळों आलें सुखें । संतांचिया मुखें पांडुरंगा ॥१॥
अवघा चि नट वाउगा पसारा । चेईला तूं खरा तूं चि एक ॥ध्रु.॥
म्हणउनि देहबुद्धि नासिवंता । नातळे या चित्ता नेदावया ॥२॥
सोय हे लागली पुढिलांची वाट । पावले जे नीट तुजपाशीं ॥३॥
तुका म्हणे नाहीं कोणासवें काज । बोलायाचें मज अंतरींचें ॥४॥
४११८
पुण्यपापा ठाव नाहीं सुखदुःखा । हानिलाभशंका नासलिया ॥१॥
जिंता मरण आलें आप पर गेलें । मूळ छेदियेलें संसाराचें ॥ध्रु.॥
अधिकार जाती वर्णधर्मयाती । ठाव नाहीं सत्यअसत्याशी ॥२॥
जन वन भिन्न आचेत चळण । नाहीं दुजेपण ठाव यासी ॥३॥
तुका म्हणें देह वाईलें विठ्ठलीं । तेव्हां च घडली सर्व पूजा ॥४॥
४११९
संकोचतो जीव महत्वाच्या भारें । दासत्व चि बरें बहु वाटे ॥१॥
कळावी जी माझी आवडी हे संतां । देणें तरि आतां हें चि द्यावें ॥ध्रु.॥
तुमचे चरण पावविलों सेवा । म्हणउनि हेवा हा चि करीं ॥२॥
विनउनी तुका वंदितो चरण । लेखा रजरेण चरणींचें ॥३॥
४१२०
देव कैंचा तया दुरी । भाका बरी करुणा ॥१॥
आळवित्या न लगे धर । माय जाणे रे भातुकें ॥ध्रु.॥
नावे तरी ज्याचा भार । पैल पार जवळी त्या ॥२॥
आतां परदेशी तुका । जाला लोकांवेगळा ॥३॥
४१२१
भक्ती ज्याची थोडी । पूर्ण विषयांची गोडी ॥१॥
तो नर चि नव्हे पाहीं । खर जाणावा तो देहीं ॥ध्रु.॥
भजन पूजन ही नेणे । काय स्वरूपासी जाणे ॥२॥
तुका म्हणे त्याला । भोवंडून बाहेर घाला ॥३॥
४१२२
समुद्र हा पिता बंधु हा चंद्रमा । भगिनी ते रमा शंखाची या ॥१॥
मेहुणा जयाचा द्वारकेचा हरि । शंख दारोदारीं भीक मागे ॥२॥
दुष्ट हें जाणावें आपुलें स्वहित । तुका म्हणे मात ऐसी आहे ॥३॥
४१२३
भवाचिया संगें बहु च नाडिले । कळिकाळें पाडिले तोंडघसीं ॥१॥
तया भवसंगें गुंतलासी वांयां । धन पुत्र जाया भुलों नको ॥ध्रु.॥
जेजे घडी जाय तेते काळ खाय । प्राण्या तरणोपाय काय केला ॥२॥
तुका म्हणे करीं सर्व ही तूं त्याग । अर्पी हें सर्वांग जगदीशीं ॥३॥
४१२४
रुचे सकळा मिष्टान्न । रोग्या विखाच्या समान ॥१॥
तरि कां तया एकासाटीं । काम अवघें करणें खोटीं ॥ध्रु.॥
दर्पण नावडे एका । ठाव नाहीं ज्याच्या नाका ॥२॥
तुका म्हणे खळा । उपदेशाचा कांटाळा ॥३॥
४१२५
जागा घरटी फिरे तस्कराची दिवसाराती । नीदसुरें नाडिलीं असो मागों किती ॥१॥
हाट करी सकळ जन । वस्तु करा रे जतन ॥ध्रु.॥
हुशार ठायीं । निजनिजेलिया पाहीं ॥२॥
सावचित्त असे खरा । लाभ घेउन जाये घरा ॥३॥
तराळ राळ बोंबें उतराई । राखा आपुलिया भाई ॥४॥
हरिच्या नामीं घालूं जागा । तुका म्हणे हुशार गा ॥५॥
४१२६
संतांनीं सरता केलों तैसेपरी । चंदनीं ते बोरी व्यापियेली ॥१॥
गुण दोष याती न विचारितां कांहीं । ठाव दिला पायीं आपुलिया ॥२॥
तुका म्हणे आलें समर्थाच्या मना । तरि होय राणा रंक त्याचा ॥३॥
४१२७
चित्तीं तुझे पाय डोळां रूपाचें ध्यान । अखंड मुखीं नाम वर्णावे गुण ॥१॥
हें चि एक तुम्हां देवा मागणें दातारा । उचित तें करा माझा भाव जाणूनि ॥ध्रु.॥
खुंटली जाणींव माझें बोलणें आतां । करूं यावी तैसी करावी बाळकाची चिंता ॥२॥
तुका म्हणे आतां नको देऊं अंतर । न कळे पुढें काय बोलों विचार ॥३॥
४१२८
संतांच्या पादुका घेईन मोचे खांदीं । हातीं टाळ दिंडी नाचेन पुढें ॥१॥
भजनविधी नेणें साधन उपाय । सकळ सिद्धी पाय हरिदासांचे ॥ध्रु.॥
ध्यानगति मति आसन समाधि । हरिनाम गोविंदीं प्रेमसुख ॥२॥
नेणता निर्लज्ज नेणें नादभेद । सुखें हा गोविंद गाऊं गीतीं ॥३॥
सर्व जोडी मज गोत आणि वित्त । तुका म्हणे संतमहंतपाय ॥४॥
४१२९
हरिजनीं प्राण विकली हे काया । अंकिला मी तया घरीं जालों ॥१॥
म्हणियें सत्वर करीन सांगतां । घेईन मी देतां शेष त्यांचें ॥ध्रु.॥
आस करूनियां राहेन अंगणीं । उश्चिष्टाची धणी घ्यावयासी ॥२॥
चालतां ते मार्गा चरणीचे रज । उडती सहज घेइन आतां ॥३॥
दुरि त्यांपासूनि न वजें दवडितां । तुका म्हणे लाता घेइन अंगीं ॥४॥
४१३०
पुण्य फळलें बहुतां दिवसां । भाग्यउदयाचा ठसा । जाला सन्मुख तो कैसा । संतचरण पावलों ॥१॥
आजि फिटलें माझें कोडें । भवदुःखाचें सांकडें । कोंदाटलें पुढें । ब्रम्ह सावळें ॥ध्रु.॥
आलिंगणें संतांचिया । दिव्य जाली माझी काया । मस्तक पाया । वरी त्यांच्या ठेवितां ॥२॥
तुका म्हणे धन्य झालों । सुखें संतांचिया धालों । लोटांगणीं आलों । पुढें भार देखोनी ॥३॥
४१३१
ठाव देऊनिया राखें पायापासीं । मी तों आहें रासी पातकाची ॥१॥
पातकाची रासी म्हणतां लागे वेळ । ऐके तो कृपाळ नारायण ॥ध्रु.॥
नारायणनामें अवघें सांग जालें । असंग चि केलें एकमय ॥२॥
एकमय जालें विठोबाच्या नामें । भेदाभेद कर्म आणिक कांहीं ॥३॥
तुका म्हणे चित्तीं चिंतिलें जें होतें । तें होय आपैतें नामें याच्या ॥४॥
४१३२
आतां आम्हां भय नाहीं बा कोणाचें । बळ विठोबाचें जालें असे ॥१॥
धीर दिला आम्हां येणें पांडुरंगें । न पांगों या पांगें संसाराच्या ॥२॥
तुका म्हणे माझा कैवारी हा देव । नाहीं भय भेव त्याच्या संगें ॥३॥
४१३३
भक्ती आम्ही केली सांडुनी उद्वेग । पावलों हें सांग सुख याचें ॥१॥
सुख आम्हां जालें धरितां यांचा संग । पळाले उद्वेग सांडूनिया ॥२॥
तुका म्हणे सुख बहु जालें जिवा । घडली या सेवा विठोबाची ॥३॥
४१३४
शास्त्रज्ञ हो ज्ञाते असती बहुत । परि नाहीं चित्त हाता आलें ॥१॥
क्षणा एका साटीं न धरवे धीर । तेणें हा रघुवीर अंतरतो ॥ध्रु.॥
तोळाभर सोनें रतिभार राई । मेळविल्या पाहीं नास होतो ॥२॥
हरीचे अंकित असती विरळागत । तयांसी अच्युत कृपा करी ॥३॥
तुका म्हणे काय धुडवण्या गोष्टी । जंव नाहीं गांठी चित्त आलें ॥४॥
४१३५
इंद्रियांसी नेम नाहीं । मुखीं राम म्हणोनि काई ॥१॥
जेविं मासीसंगें अन्न । सुख नेदी तें भोजन ॥ध्रु.॥
कीर्तन करावें । तैसें करूनी दावावें ॥२॥
हें तों अंगीं नाहीं चिन्हें । गाइलें वेश्येच्या ढव्यानें ॥३॥
तुका म्हणे नका रागा । संत शिवूं नेदिती अंगा ॥४॥
४१३६
न लगे देवा तुझें आम्हांसी वैकुंठ । सायुज्याचा पट न लगे मज ॥१॥
देई तुझें नाम मज सर्वकाळीं । मागेन वनमाळीहें चि तुज ॥ध्रु.॥
नारद तुंबर उद्धव प्रल्हाद । बळी रुक्मांगद नाम ध्याती ॥२॥
सद्धि मुनिगण गंधर्व किन्नर । करिताती गजर रामनामें ॥३॥
तुका म्हणे हरी देई तुझें नाम । अखंडित प्रेम हें चि द्यावें ॥४॥
४१३७
पावलों प्रसाद इच्छा केली तैसी । जालें या चित्तासी समाधान ॥१॥
मायबाप माझा उभा कृपादानी । विटे सम जोडूनि पादांबुजें ॥ध्रु.॥
सांभाळासी येऊं नेदी च उणीव । अधिकारगौरव राखे तैसें ॥२॥
तुका म्हणे सर्व अंतर्बाहए आहे । जया तैसा राहे कवळूनी ॥३॥
४२३८
होतें तैसें पायीं केलें निवेदन । अंतरलों दिन बहुत होतों ॥१॥
संबोखुनी केलें समाधान चित्त । वोगरुणि भात प्रेमरस ॥ध्रु.॥
नामरत्नमणी करूनी भूषण । अळंकारमंडण माळा दिली ॥२॥
तुका म्हणे सुखें जालों निरामय । नामीं नामसोय निमग्नता ॥३॥
४१३९
स्थिरावली वृित्त पांगुळला प्राण । अंतरींची खुण पावूनियां ॥१॥
पुंजाळले नेत्र जाले अर्धोन्मीळित । कंठ सद्गदित रोमांच आले ॥ध्रु.॥
चित्त चाकाटलें स्वरूपा माझारी । न निघे बाहेरी सुखावलों ॥२॥
सुनीळ प्रकाश उदैजला दिन । अमृताचें पान जीवनकळा ॥३॥
शशिसूर्या जाली जीवें ओंवाळणी । आनंदा दाटली आनंदाची ॥४॥
तुका म्हणे सुखें प्रेमासी डुलत । वीरालों निश्चिंत निश्चिंतीनें ॥५॥
४१४०
बोध्यअवतार माझिया अदृष्टा । मौन्य मुखें निष्ठा धरियेली ॥१॥
लोकांचियेसाटीं शाम चतुर्भुज । संतांसवें गुज बोलतसां ॥ध्रु.॥
आलें कलियुग माझिया संचिता । डोळां हाकलितां न पडेसी ॥२॥
म्यां च तुझें काय केलें नारायणा । कां नये करुणा तुका म्हणे ॥३॥
४१४१
मुखीं विठ्ठलाचें नाम । मग कैचा भवभ्रम ॥१॥
चालतां बोलतां खातां । जेवितां निद्रा करितां ॥ध्रु.॥
सुखें असों संसारीं । मग जवळी च हरि ॥२॥
मुक्तिवरील भक्ती जाण । अखंड मुखीं नारायण ॥३॥
मग देवभक्त जाला । तुका तुकीं उतरला ॥४॥
४१४२
प्रेम जडलें तुझे पायीं । आणीक न सुचे मजला कांहीं ॥१॥
रात्रीदिवस तुझें ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥
नामापरतें नेणें दुजें । ऐसें कळलें मजला निज ॥२॥
तुका म्हणे अंतकाळीं । आम्हां सोडवीं तात्काळीं ॥३॥
४१४३
तुझे पाय माझी काशी । कोण जाय माझें काशी॥१॥
तुझें रूप तें चि ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥
तुझे चरण ते चि गया । जालें गयावर्जन देहा ॥२॥
तुका म्हणे सकळ तीथॉ । तुझें पायीं वसती येथें ॥३॥
४१४४
क्षुधा तृषा कांहीं सर्वथा नावडे । पहावया धांवें कोल्हांटासी ॥१॥
कथेसी साक्षेपें पाचारिला जरी । म्हणे माझ्या घरीं कोणी नाहीं ॥ध्रु.॥
बलत्कारीं जरी आणिला कथेसी । निद्रा घे लोडेंसी टेंकूनियां ॥२॥
तुका म्हणे थुंका त्याच्या तोंडावरी । जातो यमपुरी भोगावया ॥३॥
४१४५
श्रीराम सखा ऐसा धरीं भाव । मीपणाचा ठाव पुसीं मना ॥१॥
शरण निरंतर म्हण तूं गोविंदा । वाचे लावीं धंदा नारायण ॥ध्रु.॥
यापरि सोपान नाहीं रे साधन । वाहातसें आण तुझी मना ॥२॥
नको कांहीं करूं अळस अंतरीं । जपें निरंतर रघुपती ॥३॥
तुका म्हणे मोठा लाभ नरदेहीं । देहीं च विदेही होती नामें ॥४॥
४१४६
सर्वापरी तुझे गुण गाऊं उत्तम । तुझेठायीं प्रेम राहो माझें ॥१॥
माउलीपरिस आहेसी उदार । तरि कां निष्ठ मन केलें ॥ध्रु.॥
गजेंद्राकारणें केलें त्वां धांवणें । तरि कां निर्वाण पाहातोसी ॥२॥
प्रल्हादास कष्टीं रिक्षलें तों देवा । तरि कां केशवा सांडी केली ॥३॥
अन्यायी अजामेळ तो जाला पावन । ऐसें हें पुराण हाका मारी ॥४॥
तुका म्हणे माझे थोर अपराध । नाम करी छेद क्षणमात्रें ॥५॥
४१४७
आतां वांटों नेदीं आपुलें हें मन । न सोडीं चरण विठोबाचे ॥१॥
दुजियाचा संग लागों नेदीं वारा । आपुल्या शरीरावरूनियां ॥ध्रु.॥
यावें जावें आम्हीं देवा च सांगातें । मागूनी करीत हें चि आलों ॥२॥
काय वांयां गेलों तो करूं उद्वेग । उभा पांडुरंग मागें पुढें ॥३॥
तुका म्हणे प्रेम मागतों आगळें । येथें भोगूं फळें वैकुंठींचीं ॥४॥
४१४८
आतां आम्हां हें चि काम । वाचे स्मरूं रामराम ॥१॥
ऐसी मोलाची हे घडी । धरूं पायांची आवडी ॥ध्रु.॥
अमृताची खाणी । तये ठायीं वेचूं वाणी ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंगा । माझ्या जीवींच्या जिवलगा ॥३॥
४१४९
आतां जावें पंढरीसी । दंडवत विठोबासी ॥१॥
जेथें चंद्रभागातिरीं । आम्ही नाचों पंढरपुरीं ॥ध्रु.॥
जेथें संतांची दाटणी । त्याचें घेऊं पायवणी ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही बळी । जीव दिधला पायां तळीं ॥३॥
४१५०
आम्ही नरका जातां काय येइल तुझ्या हाता । ऐसा तूं अनंता विचारीं पां ॥१॥
तुज शरण आलियाचें काय हें चि फळ । विचारा दयाळ कृपानिधी ॥ध्रु.॥
तुझें पावनपण न चले आम्हांसीं । ऐसें हृषीकेशी कळों आलें ॥२॥
आम्ही दुःख पावों जन्ममरण वेथा । काय तुझ्या हाता येत असे ॥३॥
तुका म्हणे तुम्ही खादली हो रडी । आम्ही धरली सेंडी नाम तुझें ॥४॥
४१५१
पांडुरंगे पाहा खादलीसे रडी । परिणाम सेंडी धरिली आम्ही ॥१॥
आतां संतांनीं करावी पंचाईत । कोण हा फजितखोर येथें ॥ध्रु.॥
कोणाचा अन्याय येथें आहे स्वामी । गर्जतसों आम्ही पातकी ही ॥२॥
याचें पावनपण सोडवा चि तुम्ही । पतितपावन आम्ही आहों खरें ॥३॥
आम्ही तंव आहों अन्यायी सर्वथा । याची पावन कथा कैसी आहे ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही मेलों तरी जाणा । परि तुमच्या चरणा न सोडावें ॥५॥
४१५२
घालूनियां मध्यावर्ती । दाटुनि उपदेश देती ॥१॥
ऐसे पोटभरे संत । तयां कैंचा भगवंत ॥ध्रु.॥
रांडापोरांतें गोविती । वर्षासन ते लाविती ॥२॥
जसे बोलती निरोपणीं । तैसी न करिती करणी ॥३॥
तुका म्हणे तया । तमोगुणियाची क्रिया ॥४॥
४१५३
वैभव राज्य संपत्ती टाकावी । उदरार्थ मागावी माधोकरी ॥१॥
आपुलें तें आधीं करावें स्वहित । ऐसी आहे नीत स्वधर्माची ॥ध्रु.॥
वर्ण कुळ जाति याचा अभिमान । तजावा सन्मान लौकिकाचा ॥२॥
तुका म्हणे राहे एकाकी निःशंक । देउनियां हाक कंठीं काळ ॥३॥
४१५४
हातपाय मिळोनि मेळा । चला म्हणती पाहों डोळां ॥१॥
देखणी नव्हे देखती कैसे । सकळांचा देखणा डोळा चि असे ॥२॥
डोऑयाचा डोळा पाहों गेला । तुका म्हणे तो पाहों ठेला ॥३॥
४१५५
मुखें संति इंद्रियें जती । आणिक नेणे भाव भक्ती॥१॥
देवा हे चि दोन्ही पदें । येर गाइलीं विनोदें ॥२॥
चित्ताचें आसन । तुका करितो कीर्त्तन ॥३॥
४१५६
धांवोनियां आलों पहावया मुख । गेलें माझें दुःख जन्मांतरिंचें ॥१॥
ऐकिलें ही होतें तैसें चि पाहिलें । मन स्थिरावलें तुझ्या पायीं ॥२॥
तुका म्हणे माझी इच्छा पूर्ण जाली । कांहीं न राहिली वासना हे ॥३॥
४१५७
गावलोकिकाहीं लावियेलें पिसें । काय सांगों ऐसें तुजपासीं ॥१॥
तोंड काळें केलें फिरविलें मज । नाहीं धरिली लाज पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
काय तुजपासीं सांगों हें गार्हाणें । मग काय जिणें तुझें माझें ॥२॥
कोणासाटीं आतां करावा संसार । केली वारावार आपणें चि ॥३॥
तुका म्हणे आम्ही मोडिला घरचार । धरियेला धीर तुझ्या पायीं ॥४॥
४१५८
जीवें जीव नेणे पापी सारिका चि । नळी दुजयाची कापूं बैसे ॥१॥
आत्मा नारायण सर्वां घटीं आहे । पशुमध्यें काय कळों नये ॥ध्रु.॥
देखत हा जीव हुंबरे वरडत । निष्ठाचे हात वाहाती कैसे ॥२॥
तुका म्हणे तया चांडाळासी नर्क । भोगिती अनेक महादुःखें ॥३॥
४१५९
मनीं भाव असे कांहीं । तेथें देव येती पाहीं ॥१॥
पाहा जनाई सुंदरी । तेथें देव पाणी भरी ॥ध्रु.॥
शुद्ध पाहोनियां भाव । त्याचे हृदयीं वसे देव ॥२॥
तुका म्हणे विठोबासी । ठाव देई चरणापासीं ॥३॥
४१६०
भागल्याचें तारूं शिणल्याची साउली । भुकेलिया घाली प्रेमपान्हा ॥१॥
ऐसी हे कृपाळू अनाथांची वेशी । सुखाची च राशी पांडुरंग ॥ध्रु.॥
सकळां सन्मुख कृपेचिया दृष्टी । पाहे बहु भेटी उतावीळां ॥२॥
तुका म्हणे येथें आतां उरला कैंचा । अनंता जन्मींचा शीण भाग ॥३॥
४१६१
काय न्यून आहे सांगा । पांडुरंगा तुम्हांपें ॥१॥
आमुची तों न पुरे इच्छा । पिता ऐसा मस्तकीं ॥ध्रु.॥
कैसी तुम्हां होय सांडी । करुणा तोंडीं उच्चारें ॥२॥
आश्चर्य चि करी तुका । हे नायका वैकुंठिंचिया ॥३॥
४१६२
चित्त गुंतलें प्रपंचें । जालें वेडें ममतेचें ॥१॥
आतां सोडवीं पांडुरंगा । आलें निवारीं तें आंगा ॥ध्रु.॥
गुंतली चावटी । नामीं रूपीं जाली तुटी ॥२॥
तुका म्हणे चाली । पुढें वाट खोळंबली ॥३॥
४१६३
किती एका दिसीं । बुद्धि जाली होती ऐसी ॥१॥
कांहीं करावें स्वहित । तों हें न घडे उचित ॥ध्रु.॥
अवलंबुनी भीक । लाज सांडिली लौकिक ॥२॥
तुका म्हणे दीन । जालों मनुष्यपणा हीन ॥३॥
४१६४
आतां बरें जालें । सकाळीं च कळों आलें ॥१॥
मज न ठेवीं इहलोकीं । आलों तेव्हां जाली चुकी ॥ध्रु.॥
युगमहिमा ठावा । नव्हता ऐसा पुढें देवा ॥२॥
तुका म्हणे ठेवीं । भोगासाटीं निरयगांवीं ॥३॥
४१६५
परि आतां माझी परिसावी विनंती । रखुमाईच्या पती पांडुरंगा ॥१॥
चुकलिया बाळा न मारावें जीवें । हित तें करावें मायबापीं ॥२॥
तुका म्हणे तुझा म्हणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुम्हां ॥३॥
४१६६
पापाचिया मुळें । जालें सत्याचें वाटोळें ॥१॥
दोष जाले बळिवंत । नाहीं ऐसी जाली नीत ॥ध्रु.॥
मेघ पडों भीती । पिकें सांडियेली क्षिती ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं । वेदा वीर्य शक्ति नाहीं ॥३॥
४१६७
ऐसा दुस्तर भवसागर । नेणों कैसा उतरूं पार ॥१॥
कामक्रोधादि सावजें थोर । दिसताती भयंकर ॥ध्रु.॥
मायाममतेचे भोवरे । घेती भयानक फेरे ॥२॥
वासनेच्या लहरा येती । उद्योगहेलकावे बसती ॥३॥
तरावया एक युक्ति असे । तुका नामनावेमधीं बैसे ॥४॥
४१६८
देव जडला जाइना अंगा । यासी काय करूं सांगा ॥१॥
वरकड देव येती जाती । हा देव जन्माचा सांगाती ॥ध्रु.॥
अंगीं भरलें देवाचें वारें । देव जग चि दिसे सारें ॥२॥
भूत न बोले निरुतें । कांहीं केल्या न सुटे तें ॥३॥
जीव खादला दैवतें । माझा आणि पंचभूतें ॥४॥
तुका म्हणे वाडें कोडें । उभें पुंडलिकापुढें ॥५॥
४१६९
हरिदासाचिये घरीं । मज उपजवा जन्मांतरीं ॥१॥
म्हणसी कांहीं मागा । हें चि देगा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
संतां लोटांगणीं । जातां लाजों नको मनीं ॥२॥
तुका म्हणे अंगीं । शक्ती देई नाचें रंगीं ॥३॥
४१७०
लटिक्याचें आंवतणें जेविलिया साच । काय त्या विश्वास तो चि खरा ॥१॥
कोल्हांटिणी लागे आकाशीं खेळत । ते काय पावत अमरपद ॥ध्रु.॥
जळमंडपयाचे घोडे राउत नाचती । ते काय तडवती युद्धालागीं ॥२॥
तुका म्हणे तैसें मतवादीयांचें जिणें । दिसे लाजिरवाणें बोलतां चि ॥३॥
४१७१
काय आम्हीं केलें ऐसें । नुद्धरीजेसें सांगावें ॥१॥
हरण कोल्हें वैकुंठवासी । कोण त्यासी अधिकार ॥ध्रु.॥
गजा नाड्या सरोवरीं । नाहीं हरी विचारिलें ॥२॥
तुका म्हणे गणिका नष्ट । माझे कष्ट त्याहूनि ॥३॥
४१७२
भाग्यासाटीं गुरु केला । नाहीं आम्हांसी फळला ॥१॥
याचा मंत्र पडतां कानीं । आमच्या पेवांत गेलें पाणी ॥ध्रु.॥
गुरु केला घरवासी । आमच्या चुकल्या गाईम्हसी ॥२॥
स्वामी आपुली बुटबुट घ्यावी । आमुची प्रताप टाकुन द्यावी ॥३॥
तुका म्हणे ऐसे नष्ट । त्यांसी दुणे होती कष्ट ॥४॥
४१७३
गुणा आला ईटेवरी । पीतांबरधारी सुंदर जो ॥१॥
डोळे कान त्याच्या ठायीं । मन पायीं राहो हें ॥ध्रु.॥
निवारोनी जाय माया । ऐसी छाया जयासी ॥२॥
तुका म्हणे समध्यान । हे चरण सकुमार ॥३॥
४१७४
रंगीं रंगें नारायण । उभा करितों कीर्त्तन ॥१॥
हातीं घेउनियां वीणा । कंठीं राहें नारायणा ॥ध्रु.॥
देखिलीसे मूर्ती । माझ्या हृदयाची विश्रांति ॥२॥
तुका म्हणे देवा । देई कीर्तनाचा हेवा ॥३॥
४१७५
तुझा भरवसा आम्हां । फार होता पुरुषोत्तमा ॥१॥
भवसागरसंकटीं । तारिशील जगजेठी ॥ध्रु.॥
नाम आदित्याचें झाड । त्याचा न पडे उजेड ॥२॥
सिलंगणीचें सोनें । त्यासीं गाहाण ठेवी कोण ॥३॥
तुका म्हणे देवा । ब्रिद सोडूनियां ठेवा ॥४॥
४१७६
जालों आतां दास । माझी पुरवीं हे आस ॥१॥
पंढरीचा वारकरी । वारी चुकों नेदीं हरी ॥ध्रु.॥
संतसमागम । अंगीं भरोनियां प्रेम ॥२॥
चंद्रभागे स्नान । तुका म्हणे हें चि दान ॥३॥
४१७७
यासाटीं करितों निष्ठ भाषण । आहेसी तूं जाण सर्वदाता ॥१॥
ऐसें दुःख कोण आहे निवारिता । तें मी जाऊं आतां शरण त्यासी ॥ध्रु.॥
बैसलासे केणें करुनि एक घरीं । नाहीं येथें उरी दुसर्याची ॥२॥
तुका म्हणे आलें अवघें पायांपें । आतां मायबापें नुपेक्षावें ॥३॥
४१७८
पोरा लागलीसे चट । धरी वाट देवळाची ॥१॥
सांगितलें नेघे कानीं । दुजें मनी विठ्ठल ॥ध्रु.॥
काम घरीं न करी धंदा । येथें सदा दुश्चित्त ॥२॥
आमुचे कुळीं नव्हतें ऐसें । हें चि पिसें निवडलें ॥३॥
लौकिकाची नाहीं लाज । माझें मज पारिखें ॥४॥
तुका म्हणे नरका जाणें । त्या वचनें दुष्टाचीं ॥५॥
४१७९
देवा बोलें आतां बोला । त्वां कां धरिला अबोला॥१॥
भेऊं नको देई भेटी । तूं कां पडिलासी संकटीं ॥ध्रु.॥
तुझ्या जीवींचें मी जाणें । म्हणसी मुक्ती आम्हां देणें ॥२॥
तुका म्हणे न लगे कांहीं । चित्त राहो तुझे पायीं ॥३॥
४१८०
यमधर्म आणिक ब्रम्हादिक देव । त्यांचा पूर्ण भाव तुझे पायीं ॥१॥
करिती स्मरण पार्वतीशंकर । तेथें मी किंकर कोणीकडे ॥ध्रु.॥
सहजरमुखेंसी घोष फणिवराचा । मज किंकराचा पाड काय ॥२॥
चंद्र सूर्य आणि सर्व तारांगणें । करिती भ्रमण प्रदक्षिणा ॥३॥
तुका म्हणे त्यांसी स्वरूप कळेना । तेथें मज दीना कोण पुसे ॥४॥
४१८१
विठोबाचे पायीं जीव म्यां ठेविला । भक्तीभावें केला देव ॠणी ॥१॥
देव माझा ॠणी आहे सहाकारी । परसपरवारि भवभय ॥ध्रु.॥
भवभयडोहीं बुडों नेदी पाहीं । धरूनियां बाही तारी मज ॥२॥
तारियेले दास पडिल्या संकटीं । विष केलें पोटीं अमृतमय ॥३॥
अमृतातें सेवीतसे नामरसा । तोडियेला फांसा बंधनाचा ॥४॥
बंधनाचा फांसा आम्हीं कांहीं नेणों । पाय तुझे जाणों पद्मनाभा ॥५॥
पद्मनाभा नाभिकमळीं ब्रम्हादिक । त्रैलोक्यनायक म्हणविसी ॥६॥
म्हणविसी देवा दासाचा अंकित । मनाचा संकेत पाहोनियां ॥७॥
पाहोनियां दृढ निश्चय तयाचा । तो चि दास साचा जवळीक ॥८॥
जवळीक जाली ब्रम्हीं सुखावले । मार्ग दाखविले मूढा जना ॥९॥
मूढा जनामाजी दास तुझा मूढ । कास तुझी दृढ धरियेली ॥१०॥
धरियेले तुझे पाय रे विठ्ठला । तुका सुखी जाला तुझ्या नामें ॥११॥
४१८२
बहु क्लेशी जालों या हो नरदेहीं । कृपादृष्टी पाहीं पांडुरंगा ॥१॥
पांडुरंगा सर्वदेवांचिया देवा । घ्यावी माझी सेवा दिनानाथा ॥ध्रु.॥
दिनानाथ ब्रिद त्रिभुवनीं तुझें । मायबापा ओझें उतरावें ॥२॥
उतरीं सत्वर पैलथडी नेई । पूर्णसुख देई पायांपाशीं ॥३॥
पायांपाशीं मज ठेवीं निरंतर । आशा तुझी फार दिवस केली ॥४॥
केली आस तुझी वाट मी पाहातों । निशिदिनीं ध्यातों नाम तुझें ॥५॥
नाम तुझें गोड स्वभक्ता आवडे । भक्तांलागीं कडे खांदा घेसी ॥६॥
घेसी खांद्यावरी खेळविसी लोभें । पाउल शोभे विटेवरि ॥७॥
विटेवरि उभा देखिलासी डोळां । मनाचा सोहळा पुरविसी ॥८॥
पुरवीं सत्वर त्रैलोक्यस्वामिया । मिठी घाली पायां तुका भावें ॥९॥
४१८३
एक वेळे तरी जाईन माहेरा । बहुजन्म फेरा जाल्यावरी ॥१॥
चित्ता हे बैसली अविट आवडी । पालट ती घडी नेघे एकी ॥ध्रु.॥
करावें ते करी कारणशरीर । अंतरीं त्या धीर जीवनाचा ॥२॥
तुका म्हणे तरि होइल विलंब । परि माझा लाभ खरा जाला ॥३॥
४१८४
सांग त्वां कोणासी तारिलें । संतांवेगळें उद्धरिलें ॥१॥
संत शब्द उपदेशी । मग तूं हो म्हणशी ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं तुझा उपकार । करूं संतांचा उच्चार ॥३॥
४१८५
उमा रमा एके सरी । वाराणसी ते पंढरी ॥१॥
दोघे सारिखे सारिखे । विश्वनाथ विठ्ठल सखे ॥ध्रु.॥
तेथें असे भागीरथी । येथें जाणा भीमरथी ॥२॥
वाराणशी त्रिशुलावरी । सुदर्शनावरि पंढरी ॥३॥
मनकणिऩका मनोहर । चंद्रभागा सरोवर ॥४॥
वाराणशी भैरवकाळ । पुंडलीक क्षेत्रपाळ ॥५॥
धुंडिराज दंडपाणी । उभा गरुड कर जोडुनी ॥६॥
गया ते चि गोपाळपुर । प्रयाग निरानरसिंपुर ॥७॥
तेथें असती गयावळ । येथें गाई आणि गोपाळ ॥८॥
शमीपत्रपिंड देती । येथें काला निजसुखप्राप्ति ॥९॥
संतसज्जनीं केला काला । तुका प्रसाद लाधला ॥१०॥
४१८६
फटएाचे बडबडे चवी ना संवाद । आपुला चि वाद आपणासी ॥१॥
कोणें या शब्दाचे मरावें घाणी । अंतरें शाहाणी राहिजे हो ॥ध्रु.॥
गाढवाचा भुंक आइकतां कानीं । काय कोडवाणी ऐसियेचें ॥२॥
तुका म्हणे ज्यासी करावें वचन । त्याचे येती गुण अंगास ते ॥३॥
४१८७
दिवसा व्यापारचावटी । रात्री कुटुंबचिंता मोटी ॥१॥
काय करूं या मनासी । नाठवे हृषीकेशी ॥ध्रु.॥
वेश्येपाशीं रात्रीं जागे । हरिकीर्त्तनीं निद्रा लागे ॥२॥
तुका म्हणे काय जालासी । वृथा संसारा आलासी ॥३॥
४१८८
अहो कृपावंता । हाई बुद्धीचा ये दाता ॥१॥
जेणें पाविजे उद्धार । होय तुझे पायीं थार ॥ध्रु.॥
वदवी हे वाचा । भाव पांडुरंगीं साचा ॥२॥
तुका म्हणे देवा । माझें अंतर वसवा ॥३॥
४१८९
निंदक तो परउपकारी । काय वणूप त्याची थोरी । जे रजकाहुनि भले परि । सर्व गुणें आगळा ॥१॥
नेघे मोल धुतो फुका । पाप वरच्यावरि देखा । करी साधका । शुद्ध सरते तिहीं लोकीं ॥ध्रु.॥
मुखसंवदणी सांगते । अवघें सांटविलें तेथें । जिव्हा साबण निरुतें । दोष काढी जन्माचे ॥२॥
तया ठाव यमपुरीं । वास करणें अघोरीं । त्यासी दंडण करी । तुका म्हणे न्हाणी ते ॥३॥
४१९०
प्रपंचाची पीडा सोसिती अघोरी । जया क्षणभरी नाम नये ॥१॥
नाम नाठविती आत्मया रामाचें । धिग जिणें त्याचें भवा मूळ ॥ध्रु.॥
मूळ ते पापाचें आचरण तयाचें । नाहीं राघवाचें स्मरण त्या ॥२॥
स्मरण भजन नावडे जयासी । आंदणीया दासी यमदूतां ॥३॥
चिंतन रामाचें न करी तो दोषी । एकांत तयासीं बोलों नये ॥४॥
नये त्याचा संग धरूं म्हणे तुका । धरितां पातका वांटेकरी ॥५॥
४१९१
अथॉविण पाठांतर कासया करावें । व्यर्थ चि मरावें घोकूनियां ॥१॥
घोकूनियां काय वेगीं अर्थ पाहे । अर्थरूप राहे होऊनियां ॥२॥
तुका म्हणे ज्याला अथाअ आहे भेटी । नाहीं तरी गोष्टी बोलों नका ॥३॥
४१९२
बसतां चोरापाशीं तैसी होय बुद्धि । देखतां चि चिंधी मन धांवे ॥१॥
व्यभिचार्यापासीं बैसतां क्षणभरी । देखतां चि नारी मन धांवे ॥ध्रु.॥
प्रपंचाचा छंद टाकूनियां गोवा । धरावें केशवा हृदयांत ॥२॥
सांडुनियां देई संसाराची बेडी । कीर्तनाची गोडी धरावी गा ॥३॥
तुका म्हणे तुला सांगतों मी एक । रुक्मिणीनायक मुखीं गावा ॥४॥
४१९३
मस्तकीं सहावें ठांकियासी जाण । तेव्हां देवपण भोगावें गा ॥१॥
आपुलिये स्तुती निंदा अथवा मान । टाकावा थुंकोन पैलीकडे ॥ध्रु.॥
सद्गुसेवन तें चि अमृतपान । करुनी प्राशन बैसावें गा ॥२॥
आपुल्या मस्तकीं पडोत डोंगर । सुखाचें माहेर टाकुं नये ॥३॥
तुका म्हणे आतां सांगूं तुला किती । जिण्याची फजीती करूं नये ॥४॥
४१९४
स्वामिसेवा गोड । माते बाळकाचें कोड ॥१॥
जेंजें मागावें भातुकें । तेंतें पुरवी कौतुकें ॥ध्रु.॥
खेळविलें कोडें । हरुषें बोले कीं बोबडें ॥२॥
तुका म्हणे लाड । तेथें पुरे माझें कोड ॥३॥
४१९५
तुझें नाम पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥१॥
दाहां नये विसां नये । पंनासां साटां नये ॥ध्रु.॥
शां नये सहस्रा नये । लक्षकोडीलागीं नये ॥२॥
तुका म्हणे पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥३॥
४१९६
संतांपायीं विन्मुख जाला । तो जरि संगति मागों आला ॥१॥
तरि त्याहुनि दुरी जावें । सुखें एकांतीं बैसावें ॥ध्रु.॥
आत्मचर्चा नाहीं जेथें । अगी लावुनि द्यावी तेथें ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं । चित्ता समाधान कांहीं ॥३॥
४१९७
हिरा ठेवितां काळें गाहाण । मोल न तुटे दुकाळीं जाण ॥१॥
तैसे संतजन पाहीं । विनटले श्रीहरिपायीं ॥२॥
तुका म्हणे तैसे भक्त । तयांसी जन हें निंदित ॥३॥
४१९८
परिसें गे सुनेबाई । नको वेचूं दूध दहीं ॥१॥
आवा चालिली पंढरपुरा । वेसीपासुनि आली घरा ॥ध्रु.॥
ऐकें गोष्टी सादर बाळे । करीं जतन फुटकें पाळें ॥२॥
माझे हातींचा कलवडू । मजवाचुंनि नको फोडूं ॥३॥
वळवटिक्षरीचें लिंपन । नको फोडूं मजवांचून ॥४॥
उखळ मुसळ जातें । माझें मन गुंतलें तेथें ॥५॥
भिक्षुक आल्या घरा । सांग गेली पंढरपुरा ॥६॥
भक्षीं मपित आहारु । नको फारसी वरो सारूं ॥७॥
सून म्हणे बहुत निकें । तुम्ही यात्रेसि जावें सुखें ॥८॥
सासूबाई स्वहित जोडा । सर्व मागील आशा सोडा ॥९॥
सुनमुखीचें वचन कानीं । ऐकोनि सासू विवंची मनीं ॥१०॥
सवतीचे चाळे खोटे । म्यां जावेंसें इला वाटे ॥११॥
अतां कासया यात्रे जाऊं । काय जाउनि तेथें पाहूं॥ १२॥
मुलें लेंकरें घर दार । माझें येथें चि पंढरपूर ॥१३॥
तुका म्हणे ऐसें जन । गोवियेलें मायेंकरून ॥१४॥
४१९९
एक ते गाढव मनुष्याचे वेष । हालविती पुस पुढें दाढी ॥१॥
निंदा हें भोजन जेवण तयांसी । जोडी घरीं रासी पातकांच्या ॥२॥
तुका म्हणे सुखें बैसोनियां खाती । कुंभपाकीं होती नर्कवासी ॥३॥
४२००
मागत्याची टाळाटाळी । झिंझ्या वोढूनि कपाळीं ॥१॥
ऐसा तंव मोळा । तुमचा नसेल गोपाळा ॥ध्रु.॥
नसेल ना नवें । ऐसें धरियेलें देवें ॥२॥
तुका म्हणे जाला । उशीर नाहीं तो विठ्ठला ॥३॥
४१०१
आपुली बुटबुट घ्यावी । माझी परताप द्यावी ॥१॥
आपुला मंत्र नव्हे बरा । माझा बईल चुकला मोरा ॥२॥
तुका म्हणे ऐशा नरा । परिस न झोंबे खापरा ॥३॥
४१०२
भावभक्तीवादें करावें कीर्तन । आशाबधी मन करूं नये ॥१॥
अन्न पाणी धन द्रव्य नारायण । विठ्ठला वांचून बोलूं नये ॥ध्रु.॥
सप्रेम करावें देवाचें कीर्तन । भय द्या सोडून शरीराचें ॥२॥
तरी मग जोडे विठ्ठलनिधान । केलिया कीर्तन सिद्धि पावे ॥३॥
देव जोडिलिया तया काय उणें । तुका म्हणे मन धीट करा ॥४॥
४१०३
चोरासी चांदणें वेश्येसी सेजार । परिसेंसी खापर काय होय ॥१॥
दुधाचे आधणीं वैरिले पाषाण । कदा काळीं जाण पाकनव्हे ॥२॥
तुका म्हणे जरि पूर्वपुण्यें सिद्धि । तरि च राहे बुद्धि संतसंगीं ॥३॥
४१०४
रोगिया मिष्टान्न मर्कटा चंदन । कागासी लेपन कर्पूराचें ॥१॥
निर्नासिका जैसा नावडे आरिसा । मूर्खालागीं तैसा शास्त्रबोध ॥ध्रु.॥
दास तुका म्हणे विठ्ठलउदारें । अज्ञानअंधारें दूरी केलें ॥२॥
४१०५
मथनासाटीं धर्माधर्म । त्याचें वर्म नवनीत ॥१॥
तें चि तें घाटूं नये । आलें जाय नासूनि ॥ध्रु.॥
सांभाळावें वरावर । वर्म दूर न वजावें ॥२॥
तुका म्हणे घालें पोट । मग बोटचांचणी ॥३॥
४१०६
माझा घात पात अथवा हित फार । अवघा विचार तुझ्या हातीं ॥१॥
ठेवुनि जीव भाव तुझ्या ठायीं चित्त । राहिलों निवांत पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
चित्ताचा चाळक बुद्धीचा जनिता । काय नाहीं सत्ता तुझे हातीं ॥२॥
तुका म्हणे काय करिसी तें पाहीन । ठेविसी राहीन सुखें तेथें ॥३॥
४१०७
संतपाउलें साजिरीं । गंगा आली आम्हांवरी ॥१॥
जेथें पडे रजधुळी । तेथें करावी अंघोळी ॥ध्रु.॥
स्वेतबंद वाराणसी । अवघीं तीथॉ तयापासीं ॥२॥
तुका म्हणे धन्य जालों । संतसागरीं मिळालों ॥३॥
४१०८
न घडे मायबापें बाळकाचा घात । आपणादेखत होऊं नेदी ॥१॥
कां मी मनीं चिंता वाहूं भय धाक । काय नव्हे एक करितां तुज ॥ध्रु.॥
वर्म जाणे त्याच्या हिताचे उपाय । तान भूक वाहे कडिये खांदीं ॥२॥
तुका म्हणे तूं गा कृपावंत भारी । ऐसें मज हरी कळों आलें ॥३॥
४१०९
करावें कीर्तन । मुखीं गावे हरिचे गुण ॥१॥
मग कांहीं नव्हे बाधा । काम दुर्जनाच्या क्रोधा ॥ध्रु.॥
शांतिखड्ग हातीं । काळासी ते नागविती ॥२॥
तुका म्हणे दाता सखा । ऐसा अनंतासारिखा ॥३॥
४११०
तुझी कीर्ती सांगों तुजपुढें जरी । ब्रम्हांडीं ही हरी माईना ते ॥१॥
मेरूची लेखणी सागराची शाई । कागद हा मही न पुरे चि ॥ध्रु.॥
अनंत अपार आपंगिले भक्त । माझें चि संचित ओडवेना ॥२॥
तुका म्हणे तुम्हां बोल नाहीं देवा । पामरें म्यां सेवा केली नाहीं ॥३॥
४१११
काय साधनाच्या कोटी । केल्या आटी होती त्या ॥१॥
देव कृपा करी जरी । होय उजरी स्वरूपीं ॥ध्रु.॥
केले होते चिंता श्रम । उपरम न होतां ॥२॥
तुका म्हणे कळों आलें । सर्व जालें आपरूप ॥३॥
४११२
तुज काय करूं मज एक सार । अमृतसागर नाम तुझें ॥१॥
काय येणें उणें आम्हां तयापोटीं । गोवितां हे कंठीं कामधेनु ॥ध्रु.॥
नोळखे तानुलें माय ऐसी कोण । वोरसे देखून शोक त्याचा ॥२॥
जो नाहीं देखिला याचक नयनीं । तो पावे घेउनि लज्जा दान ॥३॥
नामासाटीं प्राण सांडियेला रणीं । शूर ते भांडणीं न फिरती ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही गातां गीतीं भला । भेटूनी विठ्ठला काय चाड ॥५॥
४११३
कृपेचे सागर हे साधुजन । तिंहीं कृपादान केलें मज ॥१॥
बोबडे वाणीचा केला अंगीकार । तेणें माझा स्थिर केला जीव ॥ध्रु.॥
तेणें सुखें मन स्थिर जालें ठायीं । संतीं दिला पायीं ठाव मज ॥२॥
नाभी नाभी ऐसें बोलिलों वचन । तें माझें कल्याण सर्वस्व ही ॥३॥
तुका म्हणे जालों आनंदनिर्भर । नाम निरंतर घोष करूं ॥४॥
४११४
भक्तीचें वर्म जयाचिये हातीं । तया घरी शांति दया ॥१॥
अष्टमासिद्धि वोळगती द्वारीं । न वजती दुरी दवडितां॥ध्रु.॥
तेथें दुष्ट गुण न मिळे निशेष । चैतन्याचा वास जयामाजी ॥२॥
संतुष्ट चित्त सदा सर्वकाळ । तुटली हळहळ त्रिगुणाची ॥३॥
तुका म्हणे येथें काय तो संदेह । आमचें गौरव आम्ही करूं ॥४॥
४११५
साच हा विठ्ठल साच हें करणें । संत जें वचनें बोलियेले ॥१॥
साच तें स्वहित साच ते प्रचित । साच वेद नीत सांगतील ॥२॥
तुका म्हणे घेती साच साच भावें । लटिकें वर्म ठावें नाहीं त्यांसी ॥३॥
४११६
संगें वाढे सीण न घडे भजन । त्रिविध हें जन बहु देवा ॥१॥
याचि दुःखें या जनाचा कांटाळा । दिसताती डोळां नानाछंद ॥ध्रु.॥
एकविध भाव राहावया ठाव । नेदी हा संदेह राहों चित्तीं ॥२॥
शब्दज्ञानी हित नेणती आपुलें । आणीक देखिलें नावडे त्या ॥३॥
तुका म्हणे आतां एकलें चि भलें । बैसोनि उगलें राहावें तें ॥४॥
४११७
तुझें वर्म आम्हां कळों आलें सुखें । संतांचिया मुखें पांडुरंगा ॥१॥
अवघा चि नट वाउगा पसारा । चेईला तूं खरा तूं चि एक ॥ध्रु.॥
म्हणउनि देहबुद्धि नासिवंता । नातळे या चित्ता नेदावया ॥२॥
सोय हे लागली पुढिलांची वाट । पावले जे नीट तुजपाशीं ॥३॥
तुका म्हणे नाहीं कोणासवें काज । बोलायाचें मज अंतरींचें ॥४॥
४११८
पुण्यपापा ठाव नाहीं सुखदुःखा । हानिलाभशंका नासलिया ॥१॥
जिंता मरण आलें आप पर गेलें । मूळ छेदियेलें संसाराचें ॥ध्रु.॥
अधिकार जाती वर्णधर्मयाती । ठाव नाहीं सत्यअसत्याशी ॥२॥
जन वन भिन्न आचेत चळण । नाहीं दुजेपण ठाव यासी ॥३॥
तुका म्हणें देह वाईलें विठ्ठलीं । तेव्हां च घडली सर्व पूजा ॥४॥
४११९
संकोचतो जीव महत्वाच्या भारें । दासत्व चि बरें बहु वाटे ॥१॥
कळावी जी माझी आवडी हे संतां । देणें तरि आतां हें चि द्यावें ॥ध्रु.॥
तुमचे चरण पावविलों सेवा । म्हणउनि हेवा हा चि करीं ॥२॥
विनउनी तुका वंदितो चरण । लेखा रजरेण चरणींचें ॥३॥
४१२०
देव कैंचा तया दुरी । भाका बरी करुणा ॥१॥
आळवित्या न लगे धर । माय जाणे रे भातुकें ॥ध्रु.॥
नावे तरी ज्याचा भार । पैल पार जवळी त्या ॥२॥
आतां परदेशी तुका । जाला लोकांवेगळा ॥३॥
४१२१
भक्ती ज्याची थोडी । पूर्ण विषयांची गोडी ॥१॥
तो नर चि नव्हे पाहीं । खर जाणावा तो देहीं ॥ध्रु.॥
भजन पूजन ही नेणे । काय स्वरूपासी जाणे ॥२॥
तुका म्हणे त्याला । भोवंडून बाहेर घाला ॥३॥
४१२२
समुद्र हा पिता बंधु हा चंद्रमा । भगिनी ते रमा शंखाची या ॥१॥
मेहुणा जयाचा द्वारकेचा हरि । शंख दारोदारीं भीक मागे ॥२॥
दुष्ट हें जाणावें आपुलें स्वहित । तुका म्हणे मात ऐसी आहे ॥३॥
४१२३
भवाचिया संगें बहु च नाडिले । कळिकाळें पाडिले तोंडघसीं ॥१॥
तया भवसंगें गुंतलासी वांयां । धन पुत्र जाया भुलों नको ॥ध्रु.॥
जेजे घडी जाय तेते काळ खाय । प्राण्या तरणोपाय काय केला ॥२॥
तुका म्हणे करीं सर्व ही तूं त्याग । अर्पी हें सर्वांग जगदीशीं ॥३॥
४१२४
रुचे सकळा मिष्टान्न । रोग्या विखाच्या समान ॥१॥
तरि कां तया एकासाटीं । काम अवघें करणें खोटीं ॥ध्रु.॥
दर्पण नावडे एका । ठाव नाहीं ज्याच्या नाका ॥२॥
तुका म्हणे खळा । उपदेशाचा कांटाळा ॥३॥
४१२५
जागा घरटी फिरे तस्कराची दिवसाराती । नीदसुरें नाडिलीं असो मागों किती ॥१॥
हाट करी सकळ जन । वस्तु करा रे जतन ॥ध्रु.॥
हुशार ठायीं । निजनिजेलिया पाहीं ॥२॥
सावचित्त असे खरा । लाभ घेउन जाये घरा ॥३॥
तराळ राळ बोंबें उतराई । राखा आपुलिया भाई ॥४॥
हरिच्या नामीं घालूं जागा । तुका म्हणे हुशार गा ॥५॥
४१२६
संतांनीं सरता केलों तैसेपरी । चंदनीं ते बोरी व्यापियेली ॥१॥
गुण दोष याती न विचारितां कांहीं । ठाव दिला पायीं आपुलिया ॥२॥
तुका म्हणे आलें समर्थाच्या मना । तरि होय राणा रंक त्याचा ॥३॥
४१२७
चित्तीं तुझे पाय डोळां रूपाचें ध्यान । अखंड मुखीं नाम वर्णावे गुण ॥१॥
हें चि एक तुम्हां देवा मागणें दातारा । उचित तें करा माझा भाव जाणूनि ॥ध्रु.॥
खुंटली जाणींव माझें बोलणें आतां । करूं यावी तैसी करावी बाळकाची चिंता ॥२॥
तुका म्हणे आतां नको देऊं अंतर । न कळे पुढें काय बोलों विचार ॥३॥
४१२८
संतांच्या पादुका घेईन मोचे खांदीं । हातीं टाळ दिंडी नाचेन पुढें ॥१॥
भजनविधी नेणें साधन उपाय । सकळ सिद्धी पाय हरिदासांचे ॥ध्रु.॥
ध्यानगति मति आसन समाधि । हरिनाम गोविंदीं प्रेमसुख ॥२॥
नेणता निर्लज्ज नेणें नादभेद । सुखें हा गोविंद गाऊं गीतीं ॥३॥
सर्व जोडी मज गोत आणि वित्त । तुका म्हणे संतमहंतपाय ॥४॥
४१२९
हरिजनीं प्राण विकली हे काया । अंकिला मी तया घरीं जालों ॥१॥
म्हणियें सत्वर करीन सांगतां । घेईन मी देतां शेष त्यांचें ॥ध्रु.॥
आस करूनियां राहेन अंगणीं । उश्चिष्टाची धणी घ्यावयासी ॥२॥
चालतां ते मार्गा चरणीचे रज । उडती सहज घेइन आतां ॥३॥
दुरि त्यांपासूनि न वजें दवडितां । तुका म्हणे लाता घेइन अंगीं ॥४॥
४१३०
पुण्य फळलें बहुतां दिवसां । भाग्यउदयाचा ठसा । जाला सन्मुख तो कैसा । संतचरण पावलों ॥१॥
आजि फिटलें माझें कोडें । भवदुःखाचें सांकडें । कोंदाटलें पुढें । ब्रम्ह सावळें ॥ध्रु.॥
आलिंगणें संतांचिया । दिव्य जाली माझी काया । मस्तक पाया । वरी त्यांच्या ठेवितां ॥२॥
तुका म्हणे धन्य झालों । सुखें संतांचिया धालों । लोटांगणीं आलों । पुढें भार देखोनी ॥३॥
४१३१
ठाव देऊनिया राखें पायापासीं । मी तों आहें रासी पातकाची ॥१॥
पातकाची रासी म्हणतां लागे वेळ । ऐके तो कृपाळ नारायण ॥ध्रु.॥
नारायणनामें अवघें सांग जालें । असंग चि केलें एकमय ॥२॥
एकमय जालें विठोबाच्या नामें । भेदाभेद कर्म आणिक कांहीं ॥३॥
तुका म्हणे चित्तीं चिंतिलें जें होतें । तें होय आपैतें नामें याच्या ॥४॥
४१३२
आतां आम्हां भय नाहीं बा कोणाचें । बळ विठोबाचें जालें असे ॥१॥
धीर दिला आम्हां येणें पांडुरंगें । न पांगों या पांगें संसाराच्या ॥२॥
तुका म्हणे माझा कैवारी हा देव । नाहीं भय भेव त्याच्या संगें ॥३॥
४१३३
भक्ती आम्ही केली सांडुनी उद्वेग । पावलों हें सांग सुख याचें ॥१॥
सुख आम्हां जालें धरितां यांचा संग । पळाले उद्वेग सांडूनिया ॥२॥
तुका म्हणे सुख बहु जालें जिवा । घडली या सेवा विठोबाची ॥३॥
४१३४
शास्त्रज्ञ हो ज्ञाते असती बहुत । परि नाहीं चित्त हाता आलें ॥१॥
क्षणा एका साटीं न धरवे धीर । तेणें हा रघुवीर अंतरतो ॥ध्रु.॥
तोळाभर सोनें रतिभार राई । मेळविल्या पाहीं नास होतो ॥२॥
हरीचे अंकित असती विरळागत । तयांसी अच्युत कृपा करी ॥३॥
तुका म्हणे काय धुडवण्या गोष्टी । जंव नाहीं गांठी चित्त आलें ॥४॥
४१३५
इंद्रियांसी नेम नाहीं । मुखीं राम म्हणोनि काई ॥१॥
जेविं मासीसंगें अन्न । सुख नेदी तें भोजन ॥ध्रु.॥
कीर्तन करावें । तैसें करूनी दावावें ॥२॥
हें तों अंगीं नाहीं चिन्हें । गाइलें वेश्येच्या ढव्यानें ॥३॥
तुका म्हणे नका रागा । संत शिवूं नेदिती अंगा ॥४॥
४१३६
न लगे देवा तुझें आम्हांसी वैकुंठ । सायुज्याचा पट न लगे मज ॥१॥
देई तुझें नाम मज सर्वकाळीं । मागेन वनमाळीहें चि तुज ॥ध्रु.॥
नारद तुंबर उद्धव प्रल्हाद । बळी रुक्मांगद नाम ध्याती ॥२॥
सद्धि मुनिगण गंधर्व किन्नर । करिताती गजर रामनामें ॥३॥
तुका म्हणे हरी देई तुझें नाम । अखंडित प्रेम हें चि द्यावें ॥४॥
४१३७
पावलों प्रसाद इच्छा केली तैसी । जालें या चित्तासी समाधान ॥१॥
मायबाप माझा उभा कृपादानी । विटे सम जोडूनि पादांबुजें ॥ध्रु.॥
सांभाळासी येऊं नेदी च उणीव । अधिकारगौरव राखे तैसें ॥२॥
तुका म्हणे सर्व अंतर्बाहए आहे । जया तैसा राहे कवळूनी ॥३॥
४२३८
होतें तैसें पायीं केलें निवेदन । अंतरलों दिन बहुत होतों ॥१॥
संबोखुनी केलें समाधान चित्त । वोगरुणि भात प्रेमरस ॥ध्रु.॥
नामरत्नमणी करूनी भूषण । अळंकारमंडण माळा दिली ॥२॥
तुका म्हणे सुखें जालों निरामय । नामीं नामसोय निमग्नता ॥३॥
४१३९
स्थिरावली वृित्त पांगुळला प्राण । अंतरींची खुण पावूनियां ॥१॥
पुंजाळले नेत्र जाले अर्धोन्मीळित । कंठ सद्गदित रोमांच आले ॥ध्रु.॥
चित्त चाकाटलें स्वरूपा माझारी । न निघे बाहेरी सुखावलों ॥२॥
सुनीळ प्रकाश उदैजला दिन । अमृताचें पान जीवनकळा ॥३॥
शशिसूर्या जाली जीवें ओंवाळणी । आनंदा दाटली आनंदाची ॥४॥
तुका म्हणे सुखें प्रेमासी डुलत । वीरालों निश्चिंत निश्चिंतीनें ॥५॥
४१४०
बोध्यअवतार माझिया अदृष्टा । मौन्य मुखें निष्ठा धरियेली ॥१॥
लोकांचियेसाटीं शाम चतुर्भुज । संतांसवें गुज बोलतसां ॥ध्रु.॥
आलें कलियुग माझिया संचिता । डोळां हाकलितां न पडेसी ॥२॥
म्यां च तुझें काय केलें नारायणा । कां नये करुणा तुका म्हणे ॥३॥
४१४१
मुखीं विठ्ठलाचें नाम । मग कैचा भवभ्रम ॥१॥
चालतां बोलतां खातां । जेवितां निद्रा करितां ॥ध्रु.॥
सुखें असों संसारीं । मग जवळी च हरि ॥२॥
मुक्तिवरील भक्ती जाण । अखंड मुखीं नारायण ॥३॥
मग देवभक्त जाला । तुका तुकीं उतरला ॥४॥
४१४२
प्रेम जडलें तुझे पायीं । आणीक न सुचे मजला कांहीं ॥१॥
रात्रीदिवस तुझें ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥
नामापरतें नेणें दुजें । ऐसें कळलें मजला निज ॥२॥
तुका म्हणे अंतकाळीं । आम्हां सोडवीं तात्काळीं ॥३॥
४१४३
तुझे पाय माझी काशी । कोण जाय माझें काशी॥१॥
तुझें रूप तें चि ध्यान । तें चि माझें अनुष्ठान ॥ध्रु.॥
तुझे चरण ते चि गया । जालें गयावर्जन देहा ॥२॥
तुका म्हणे सकळ तीथॉ । तुझें पायीं वसती येथें ॥३॥
४१४४
क्षुधा तृषा कांहीं सर्वथा नावडे । पहावया धांवें कोल्हांटासी ॥१॥
कथेसी साक्षेपें पाचारिला जरी । म्हणे माझ्या घरीं कोणी नाहीं ॥ध्रु.॥
बलत्कारीं जरी आणिला कथेसी । निद्रा घे लोडेंसी टेंकूनियां ॥२॥
तुका म्हणे थुंका त्याच्या तोंडावरी । जातो यमपुरी भोगावया ॥३॥
४१४५
श्रीराम सखा ऐसा धरीं भाव । मीपणाचा ठाव पुसीं मना ॥१॥
शरण निरंतर म्हण तूं गोविंदा । वाचे लावीं धंदा नारायण ॥ध्रु.॥
यापरि सोपान नाहीं रे साधन । वाहातसें आण तुझी मना ॥२॥
नको कांहीं करूं अळस अंतरीं । जपें निरंतर रघुपती ॥३॥
तुका म्हणे मोठा लाभ नरदेहीं । देहीं च विदेही होती नामें ॥४॥
४१४६
सर्वापरी तुझे गुण गाऊं उत्तम । तुझेठायीं प्रेम राहो माझें ॥१॥
माउलीपरिस आहेसी उदार । तरि कां निष्ठ मन केलें ॥ध्रु.॥
गजेंद्राकारणें केलें त्वां धांवणें । तरि कां निर्वाण पाहातोसी ॥२॥
प्रल्हादास कष्टीं रिक्षलें तों देवा । तरि कां केशवा सांडी केली ॥३॥
अन्यायी अजामेळ तो जाला पावन । ऐसें हें पुराण हाका मारी ॥४॥
तुका म्हणे माझे थोर अपराध । नाम करी छेद क्षणमात्रें ॥५॥
४१४७
आतां वांटों नेदीं आपुलें हें मन । न सोडीं चरण विठोबाचे ॥१॥
दुजियाचा संग लागों नेदीं वारा । आपुल्या शरीरावरूनियां ॥ध्रु.॥
यावें जावें आम्हीं देवा च सांगातें । मागूनी करीत हें चि आलों ॥२॥
काय वांयां गेलों तो करूं उद्वेग । उभा पांडुरंग मागें पुढें ॥३॥
तुका म्हणे प्रेम मागतों आगळें । येथें भोगूं फळें वैकुंठींचीं ॥४॥
४१४८
आतां आम्हां हें चि काम । वाचे स्मरूं रामराम ॥१॥
ऐसी मोलाची हे घडी । धरूं पायांची आवडी ॥ध्रु.॥
अमृताची खाणी । तये ठायीं वेचूं वाणी ॥२॥
तुका म्हणे पांडुरंगा । माझ्या जीवींच्या जिवलगा ॥३॥
४१४९
आतां जावें पंढरीसी । दंडवत विठोबासी ॥१॥
जेथें चंद्रभागातिरीं । आम्ही नाचों पंढरपुरीं ॥ध्रु.॥
जेथें संतांची दाटणी । त्याचें घेऊं पायवणी ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही बळी । जीव दिधला पायां तळीं ॥३॥
४१५०
आम्ही नरका जातां काय येइल तुझ्या हाता । ऐसा तूं अनंता विचारीं पां ॥१॥
तुज शरण आलियाचें काय हें चि फळ । विचारा दयाळ कृपानिधी ॥ध्रु.॥
तुझें पावनपण न चले आम्हांसीं । ऐसें हृषीकेशी कळों आलें ॥२॥
आम्ही दुःख पावों जन्ममरण वेथा । काय तुझ्या हाता येत असे ॥३॥
तुका म्हणे तुम्ही खादली हो रडी । आम्ही धरली सेंडी नाम तुझें ॥४॥
४१५१
पांडुरंगे पाहा खादलीसे रडी । परिणाम सेंडी धरिली आम्ही ॥१॥
आतां संतांनीं करावी पंचाईत । कोण हा फजितखोर येथें ॥ध्रु.॥
कोणाचा अन्याय येथें आहे स्वामी । गर्जतसों आम्ही पातकी ही ॥२॥
याचें पावनपण सोडवा चि तुम्ही । पतितपावन आम्ही आहों खरें ॥३॥
आम्ही तंव आहों अन्यायी सर्वथा । याची पावन कथा कैसी आहे ॥४॥
तुका म्हणे आम्ही मेलों तरी जाणा । परि तुमच्या चरणा न सोडावें ॥५॥
४१५२
घालूनियां मध्यावर्ती । दाटुनि उपदेश देती ॥१॥
ऐसे पोटभरे संत । तयां कैंचा भगवंत ॥ध्रु.॥
रांडापोरांतें गोविती । वर्षासन ते लाविती ॥२॥
जसे बोलती निरोपणीं । तैसी न करिती करणी ॥३॥
तुका म्हणे तया । तमोगुणियाची क्रिया ॥४॥
४१५३
वैभव राज्य संपत्ती टाकावी । उदरार्थ मागावी माधोकरी ॥१॥
आपुलें तें आधीं करावें स्वहित । ऐसी आहे नीत स्वधर्माची ॥ध्रु.॥
वर्ण कुळ जाति याचा अभिमान । तजावा सन्मान लौकिकाचा ॥२॥
तुका म्हणे राहे एकाकी निःशंक । देउनियां हाक कंठीं काळ ॥३॥
४१५४
हातपाय मिळोनि मेळा । चला म्हणती पाहों डोळां ॥१॥
देखणी नव्हे देखती कैसे । सकळांचा देखणा डोळा चि असे ॥२॥
डोऑयाचा डोळा पाहों गेला । तुका म्हणे तो पाहों ठेला ॥३॥
४१५५
मुखें संति इंद्रियें जती । आणिक नेणे भाव भक्ती॥१॥
देवा हे चि दोन्ही पदें । येर गाइलीं विनोदें ॥२॥
चित्ताचें आसन । तुका करितो कीर्त्तन ॥३॥
४१५६
धांवोनियां आलों पहावया मुख । गेलें माझें दुःख जन्मांतरिंचें ॥१॥
ऐकिलें ही होतें तैसें चि पाहिलें । मन स्थिरावलें तुझ्या पायीं ॥२॥
तुका म्हणे माझी इच्छा पूर्ण जाली । कांहीं न राहिली वासना हे ॥३॥
४१५७
गावलोकिकाहीं लावियेलें पिसें । काय सांगों ऐसें तुजपासीं ॥१॥
तोंड काळें केलें फिरविलें मज । नाहीं धरिली लाज पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
काय तुजपासीं सांगों हें गार्हाणें । मग काय जिणें तुझें माझें ॥२॥
कोणासाटीं आतां करावा संसार । केली वारावार आपणें चि ॥३॥
तुका म्हणे आम्ही मोडिला घरचार । धरियेला धीर तुझ्या पायीं ॥४॥
४१५८
जीवें जीव नेणे पापी सारिका चि । नळी दुजयाची कापूं बैसे ॥१॥
आत्मा नारायण सर्वां घटीं आहे । पशुमध्यें काय कळों नये ॥ध्रु.॥
देखत हा जीव हुंबरे वरडत । निष्ठाचे हात वाहाती कैसे ॥२॥
तुका म्हणे तया चांडाळासी नर्क । भोगिती अनेक महादुःखें ॥३॥
४१५९
मनीं भाव असे कांहीं । तेथें देव येती पाहीं ॥१॥
पाहा जनाई सुंदरी । तेथें देव पाणी भरी ॥ध्रु.॥
शुद्ध पाहोनियां भाव । त्याचे हृदयीं वसे देव ॥२॥
तुका म्हणे विठोबासी । ठाव देई चरणापासीं ॥३॥
४१६०
भागल्याचें तारूं शिणल्याची साउली । भुकेलिया घाली प्रेमपान्हा ॥१॥
ऐसी हे कृपाळू अनाथांची वेशी । सुखाची च राशी पांडुरंग ॥ध्रु.॥
सकळां सन्मुख कृपेचिया दृष्टी । पाहे बहु भेटी उतावीळां ॥२॥
तुका म्हणे येथें आतां उरला कैंचा । अनंता जन्मींचा शीण भाग ॥३॥
४१६१
काय न्यून आहे सांगा । पांडुरंगा तुम्हांपें ॥१॥
आमुची तों न पुरे इच्छा । पिता ऐसा मस्तकीं ॥ध्रु.॥
कैसी तुम्हां होय सांडी । करुणा तोंडीं उच्चारें ॥२॥
आश्चर्य चि करी तुका । हे नायका वैकुंठिंचिया ॥३॥
४१६२
चित्त गुंतलें प्रपंचें । जालें वेडें ममतेचें ॥१॥
आतां सोडवीं पांडुरंगा । आलें निवारीं तें आंगा ॥ध्रु.॥
गुंतली चावटी । नामीं रूपीं जाली तुटी ॥२॥
तुका म्हणे चाली । पुढें वाट खोळंबली ॥३॥
४१६३
किती एका दिसीं । बुद्धि जाली होती ऐसी ॥१॥
कांहीं करावें स्वहित । तों हें न घडे उचित ॥ध्रु.॥
अवलंबुनी भीक । लाज सांडिली लौकिक ॥२॥
तुका म्हणे दीन । जालों मनुष्यपणा हीन ॥३॥
४१६४
आतां बरें जालें । सकाळीं च कळों आलें ॥१॥
मज न ठेवीं इहलोकीं । आलों तेव्हां जाली चुकी ॥ध्रु.॥
युगमहिमा ठावा । नव्हता ऐसा पुढें देवा ॥२॥
तुका म्हणे ठेवीं । भोगासाटीं निरयगांवीं ॥३॥
४१६५
परि आतां माझी परिसावी विनंती । रखुमाईच्या पती पांडुरंगा ॥१॥
चुकलिया बाळा न मारावें जीवें । हित तें करावें मायबापीं ॥२॥
तुका म्हणे तुझा म्हणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुम्हां ॥३॥
४१६६
पापाचिया मुळें । जालें सत्याचें वाटोळें ॥१॥
दोष जाले बळिवंत । नाहीं ऐसी जाली नीत ॥ध्रु.॥
मेघ पडों भीती । पिकें सांडियेली क्षिती ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं । वेदा वीर्य शक्ति नाहीं ॥३॥
४१६७
ऐसा दुस्तर भवसागर । नेणों कैसा उतरूं पार ॥१॥
कामक्रोधादि सावजें थोर । दिसताती भयंकर ॥ध्रु.॥
मायाममतेचे भोवरे । घेती भयानक फेरे ॥२॥
वासनेच्या लहरा येती । उद्योगहेलकावे बसती ॥३॥
तरावया एक युक्ति असे । तुका नामनावेमधीं बैसे ॥४॥
४१६८
देव जडला जाइना अंगा । यासी काय करूं सांगा ॥१॥
वरकड देव येती जाती । हा देव जन्माचा सांगाती ॥ध्रु.॥
अंगीं भरलें देवाचें वारें । देव जग चि दिसे सारें ॥२॥
भूत न बोले निरुतें । कांहीं केल्या न सुटे तें ॥३॥
जीव खादला दैवतें । माझा आणि पंचभूतें ॥४॥
तुका म्हणे वाडें कोडें । उभें पुंडलिकापुढें ॥५॥
४१६९
हरिदासाचिये घरीं । मज उपजवा जन्मांतरीं ॥१॥
म्हणसी कांहीं मागा । हें चि देगा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
संतां लोटांगणीं । जातां लाजों नको मनीं ॥२॥
तुका म्हणे अंगीं । शक्ती देई नाचें रंगीं ॥३॥
४१७०
लटिक्याचें आंवतणें जेविलिया साच । काय त्या विश्वास तो चि खरा ॥१॥
कोल्हांटिणी लागे आकाशीं खेळत । ते काय पावत अमरपद ॥ध्रु.॥
जळमंडपयाचे घोडे राउत नाचती । ते काय तडवती युद्धालागीं ॥२॥
तुका म्हणे तैसें मतवादीयांचें जिणें । दिसे लाजिरवाणें बोलतां चि ॥३॥
४१७१
काय आम्हीं केलें ऐसें । नुद्धरीजेसें सांगावें ॥१॥
हरण कोल्हें वैकुंठवासी । कोण त्यासी अधिकार ॥ध्रु.॥
गजा नाड्या सरोवरीं । नाहीं हरी विचारिलें ॥२॥
तुका म्हणे गणिका नष्ट । माझे कष्ट त्याहूनि ॥३॥
४१७२
भाग्यासाटीं गुरु केला । नाहीं आम्हांसी फळला ॥१॥
याचा मंत्र पडतां कानीं । आमच्या पेवांत गेलें पाणी ॥ध्रु.॥
गुरु केला घरवासी । आमच्या चुकल्या गाईम्हसी ॥२॥
स्वामी आपुली बुटबुट घ्यावी । आमुची प्रताप टाकुन द्यावी ॥३॥
तुका म्हणे ऐसे नष्ट । त्यांसी दुणे होती कष्ट ॥४॥
४१७३
गुणा आला ईटेवरी । पीतांबरधारी सुंदर जो ॥१॥
डोळे कान त्याच्या ठायीं । मन पायीं राहो हें ॥ध्रु.॥
निवारोनी जाय माया । ऐसी छाया जयासी ॥२॥
तुका म्हणे समध्यान । हे चरण सकुमार ॥३॥
४१७४
रंगीं रंगें नारायण । उभा करितों कीर्त्तन ॥१॥
हातीं घेउनियां वीणा । कंठीं राहें नारायणा ॥ध्रु.॥
देखिलीसे मूर्ती । माझ्या हृदयाची विश्रांति ॥२॥
तुका म्हणे देवा । देई कीर्तनाचा हेवा ॥३॥
४१७५
तुझा भरवसा आम्हां । फार होता पुरुषोत्तमा ॥१॥
भवसागरसंकटीं । तारिशील जगजेठी ॥ध्रु.॥
नाम आदित्याचें झाड । त्याचा न पडे उजेड ॥२॥
सिलंगणीचें सोनें । त्यासीं गाहाण ठेवी कोण ॥३॥
तुका म्हणे देवा । ब्रिद सोडूनियां ठेवा ॥४॥
४१७६
जालों आतां दास । माझी पुरवीं हे आस ॥१॥
पंढरीचा वारकरी । वारी चुकों नेदीं हरी ॥ध्रु.॥
संतसमागम । अंगीं भरोनियां प्रेम ॥२॥
चंद्रभागे स्नान । तुका म्हणे हें चि दान ॥३॥
४१७७
यासाटीं करितों निष्ठ भाषण । आहेसी तूं जाण सर्वदाता ॥१॥
ऐसें दुःख कोण आहे निवारिता । तें मी जाऊं आतां शरण त्यासी ॥ध्रु.॥
बैसलासे केणें करुनि एक घरीं । नाहीं येथें उरी दुसर्याची ॥२॥
तुका म्हणे आलें अवघें पायांपें । आतां मायबापें नुपेक्षावें ॥३॥
४१७८
पोरा लागलीसे चट । धरी वाट देवळाची ॥१॥
सांगितलें नेघे कानीं । दुजें मनी विठ्ठल ॥ध्रु.॥
काम घरीं न करी धंदा । येथें सदा दुश्चित्त ॥२॥
आमुचे कुळीं नव्हतें ऐसें । हें चि पिसें निवडलें ॥३॥
लौकिकाची नाहीं लाज । माझें मज पारिखें ॥४॥
तुका म्हणे नरका जाणें । त्या वचनें दुष्टाचीं ॥५॥
४१७९
देवा बोलें आतां बोला । त्वां कां धरिला अबोला॥१॥
भेऊं नको देई भेटी । तूं कां पडिलासी संकटीं ॥ध्रु.॥
तुझ्या जीवींचें मी जाणें । म्हणसी मुक्ती आम्हां देणें ॥२॥
तुका म्हणे न लगे कांहीं । चित्त राहो तुझे पायीं ॥३॥
४१८०
यमधर्म आणिक ब्रम्हादिक देव । त्यांचा पूर्ण भाव तुझे पायीं ॥१॥
करिती स्मरण पार्वतीशंकर । तेथें मी किंकर कोणीकडे ॥ध्रु.॥
सहजरमुखेंसी घोष फणिवराचा । मज किंकराचा पाड काय ॥२॥
चंद्र सूर्य आणि सर्व तारांगणें । करिती भ्रमण प्रदक्षिणा ॥३॥
तुका म्हणे त्यांसी स्वरूप कळेना । तेथें मज दीना कोण पुसे ॥४॥
४१८१
विठोबाचे पायीं जीव म्यां ठेविला । भक्तीभावें केला देव ॠणी ॥१॥
देव माझा ॠणी आहे सहाकारी । परसपरवारि भवभय ॥ध्रु.॥
भवभयडोहीं बुडों नेदी पाहीं । धरूनियां बाही तारी मज ॥२॥
तारियेले दास पडिल्या संकटीं । विष केलें पोटीं अमृतमय ॥३॥
अमृतातें सेवीतसे नामरसा । तोडियेला फांसा बंधनाचा ॥४॥
बंधनाचा फांसा आम्हीं कांहीं नेणों । पाय तुझे जाणों पद्मनाभा ॥५॥
पद्मनाभा नाभिकमळीं ब्रम्हादिक । त्रैलोक्यनायक म्हणविसी ॥६॥
म्हणविसी देवा दासाचा अंकित । मनाचा संकेत पाहोनियां ॥७॥
पाहोनियां दृढ निश्चय तयाचा । तो चि दास साचा जवळीक ॥८॥
जवळीक जाली ब्रम्हीं सुखावले । मार्ग दाखविले मूढा जना ॥९॥
मूढा जनामाजी दास तुझा मूढ । कास तुझी दृढ धरियेली ॥१०॥
धरियेले तुझे पाय रे विठ्ठला । तुका सुखी जाला तुझ्या नामें ॥११॥
४१८२
बहु क्लेशी जालों या हो नरदेहीं । कृपादृष्टी पाहीं पांडुरंगा ॥१॥
पांडुरंगा सर्वदेवांचिया देवा । घ्यावी माझी सेवा दिनानाथा ॥ध्रु.॥
दिनानाथ ब्रिद त्रिभुवनीं तुझें । मायबापा ओझें उतरावें ॥२॥
उतरीं सत्वर पैलथडी नेई । पूर्णसुख देई पायांपाशीं ॥३॥
पायांपाशीं मज ठेवीं निरंतर । आशा तुझी फार दिवस केली ॥४॥
केली आस तुझी वाट मी पाहातों । निशिदिनीं ध्यातों नाम तुझें ॥५॥
नाम तुझें गोड स्वभक्ता आवडे । भक्तांलागीं कडे खांदा घेसी ॥६॥
घेसी खांद्यावरी खेळविसी लोभें । पाउल शोभे विटेवरि ॥७॥
विटेवरि उभा देखिलासी डोळां । मनाचा सोहळा पुरविसी ॥८॥
पुरवीं सत्वर त्रैलोक्यस्वामिया । मिठी घाली पायां तुका भावें ॥९॥
४१८३
एक वेळे तरी जाईन माहेरा । बहुजन्म फेरा जाल्यावरी ॥१॥
चित्ता हे बैसली अविट आवडी । पालट ती घडी नेघे एकी ॥ध्रु.॥
करावें ते करी कारणशरीर । अंतरीं त्या धीर जीवनाचा ॥२॥
तुका म्हणे तरि होइल विलंब । परि माझा लाभ खरा जाला ॥३॥
४१८४
सांग त्वां कोणासी तारिलें । संतांवेगळें उद्धरिलें ॥१॥
संत शब्द उपदेशी । मग तूं हो म्हणशी ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं तुझा उपकार । करूं संतांचा उच्चार ॥३॥
४१८५
उमा रमा एके सरी । वाराणसी ते पंढरी ॥१॥
दोघे सारिखे सारिखे । विश्वनाथ विठ्ठल सखे ॥ध्रु.॥
तेथें असे भागीरथी । येथें जाणा भीमरथी ॥२॥
वाराणशी त्रिशुलावरी । सुदर्शनावरि पंढरी ॥३॥
मनकणिऩका मनोहर । चंद्रभागा सरोवर ॥४॥
वाराणशी भैरवकाळ । पुंडलीक क्षेत्रपाळ ॥५॥
धुंडिराज दंडपाणी । उभा गरुड कर जोडुनी ॥६॥
गया ते चि गोपाळपुर । प्रयाग निरानरसिंपुर ॥७॥
तेथें असती गयावळ । येथें गाई आणि गोपाळ ॥८॥
शमीपत्रपिंड देती । येथें काला निजसुखप्राप्ति ॥९॥
संतसज्जनीं केला काला । तुका प्रसाद लाधला ॥१०॥
४१८६
फटएाचे बडबडे चवी ना संवाद । आपुला चि वाद आपणासी ॥१॥
कोणें या शब्दाचे मरावें घाणी । अंतरें शाहाणी राहिजे हो ॥ध्रु.॥
गाढवाचा भुंक आइकतां कानीं । काय कोडवाणी ऐसियेचें ॥२॥
तुका म्हणे ज्यासी करावें वचन । त्याचे येती गुण अंगास ते ॥३॥
४१८७
दिवसा व्यापारचावटी । रात्री कुटुंबचिंता मोटी ॥१॥
काय करूं या मनासी । नाठवे हृषीकेशी ॥ध्रु.॥
वेश्येपाशीं रात्रीं जागे । हरिकीर्त्तनीं निद्रा लागे ॥२॥
तुका म्हणे काय जालासी । वृथा संसारा आलासी ॥३॥
४१८८
अहो कृपावंता । हाई बुद्धीचा ये दाता ॥१॥
जेणें पाविजे उद्धार । होय तुझे पायीं थार ॥ध्रु.॥
वदवी हे वाचा । भाव पांडुरंगीं साचा ॥२॥
तुका म्हणे देवा । माझें अंतर वसवा ॥३॥
४१८९
निंदक तो परउपकारी । काय वणूप त्याची थोरी । जे रजकाहुनि भले परि । सर्व गुणें आगळा ॥१॥
नेघे मोल धुतो फुका । पाप वरच्यावरि देखा । करी साधका । शुद्ध सरते तिहीं लोकीं ॥ध्रु.॥
मुखसंवदणी सांगते । अवघें सांटविलें तेथें । जिव्हा साबण निरुतें । दोष काढी जन्माचे ॥२॥
तया ठाव यमपुरीं । वास करणें अघोरीं । त्यासी दंडण करी । तुका म्हणे न्हाणी ते ॥३॥
४१९०
प्रपंचाची पीडा सोसिती अघोरी । जया क्षणभरी नाम नये ॥१॥
नाम नाठविती आत्मया रामाचें । धिग जिणें त्याचें भवा मूळ ॥ध्रु.॥
मूळ ते पापाचें आचरण तयाचें । नाहीं राघवाचें स्मरण त्या ॥२॥
स्मरण भजन नावडे जयासी । आंदणीया दासी यमदूतां ॥३॥
चिंतन रामाचें न करी तो दोषी । एकांत तयासीं बोलों नये ॥४॥
नये त्याचा संग धरूं म्हणे तुका । धरितां पातका वांटेकरी ॥५॥
४१९१
अथॉविण पाठांतर कासया करावें । व्यर्थ चि मरावें घोकूनियां ॥१॥
घोकूनियां काय वेगीं अर्थ पाहे । अर्थरूप राहे होऊनियां ॥२॥
तुका म्हणे ज्याला अथाअ आहे भेटी । नाहीं तरी गोष्टी बोलों नका ॥३॥
४१९२
बसतां चोरापाशीं तैसी होय बुद्धि । देखतां चि चिंधी मन धांवे ॥१॥
व्यभिचार्यापासीं बैसतां क्षणभरी । देखतां चि नारी मन धांवे ॥ध्रु.॥
प्रपंचाचा छंद टाकूनियां गोवा । धरावें केशवा हृदयांत ॥२॥
सांडुनियां देई संसाराची बेडी । कीर्तनाची गोडी धरावी गा ॥३॥
तुका म्हणे तुला सांगतों मी एक । रुक्मिणीनायक मुखीं गावा ॥४॥
४१९३
मस्तकीं सहावें ठांकियासी जाण । तेव्हां देवपण भोगावें गा ॥१॥
आपुलिये स्तुती निंदा अथवा मान । टाकावा थुंकोन पैलीकडे ॥ध्रु.॥
सद्गुसेवन तें चि अमृतपान । करुनी प्राशन बैसावें गा ॥२॥
आपुल्या मस्तकीं पडोत डोंगर । सुखाचें माहेर टाकुं नये ॥३॥
तुका म्हणे आतां सांगूं तुला किती । जिण्याची फजीती करूं नये ॥४॥
४१९४
स्वामिसेवा गोड । माते बाळकाचें कोड ॥१॥
जेंजें मागावें भातुकें । तेंतें पुरवी कौतुकें ॥ध्रु.॥
खेळविलें कोडें । हरुषें बोले कीं बोबडें ॥२॥
तुका म्हणे लाड । तेथें पुरे माझें कोड ॥३॥
४१९५
तुझें नाम पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥१॥
दाहां नये विसां नये । पंनासां साटां नये ॥ध्रु.॥
शां नये सहस्रा नये । लक्षकोडीलागीं नये ॥२॥
तुका म्हणे पंढरिनाथा । भावेंविण नये हाता ॥३॥
४१९६
संतांपायीं विन्मुख जाला । तो जरि संगति मागों आला ॥१॥
तरि त्याहुनि दुरी जावें । सुखें एकांतीं बैसावें ॥ध्रु.॥
आत्मचर्चा नाहीं जेथें । अगी लावुनि द्यावी तेथें ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं । चित्ता समाधान कांहीं ॥३॥
४१९७
हिरा ठेवितां काळें गाहाण । मोल न तुटे दुकाळीं जाण ॥१॥
तैसे संतजन पाहीं । विनटले श्रीहरिपायीं ॥२॥
तुका म्हणे तैसे भक्त । तयांसी जन हें निंदित ॥३॥
४१९८
परिसें गे सुनेबाई । नको वेचूं दूध दहीं ॥१॥
आवा चालिली पंढरपुरा । वेसीपासुनि आली घरा ॥ध्रु.॥
ऐकें गोष्टी सादर बाळे । करीं जतन फुटकें पाळें ॥२॥
माझे हातींचा कलवडू । मजवाचुंनि नको फोडूं ॥३॥
वळवटिक्षरीचें लिंपन । नको फोडूं मजवांचून ॥४॥
उखळ मुसळ जातें । माझें मन गुंतलें तेथें ॥५॥
भिक्षुक आल्या घरा । सांग गेली पंढरपुरा ॥६॥
भक्षीं मपित आहारु । नको फारसी वरो सारूं ॥७॥
सून म्हणे बहुत निकें । तुम्ही यात्रेसि जावें सुखें ॥८॥
सासूबाई स्वहित जोडा । सर्व मागील आशा सोडा ॥९॥
सुनमुखीचें वचन कानीं । ऐकोनि सासू विवंची मनीं ॥१०॥
सवतीचे चाळे खोटे । म्यां जावेंसें इला वाटे ॥११॥
अतां कासया यात्रे जाऊं । काय जाउनि तेथें पाहूं॥ १२॥
मुलें लेंकरें घर दार । माझें येथें चि पंढरपूर ॥१३॥
तुका म्हणे ऐसें जन । गोवियेलें मायेंकरून ॥१४॥
४१९९
एक ते गाढव मनुष्याचे वेष । हालविती पुस पुढें दाढी ॥१॥
निंदा हें भोजन जेवण तयांसी । जोडी घरीं रासी पातकांच्या ॥२॥
तुका म्हणे सुखें बैसोनियां खाती । कुंभपाकीं होती नर्कवासी ॥३॥
४२००
मागत्याची टाळाटाळी । झिंझ्या वोढूनि कपाळीं ॥१॥
ऐसा तंव मोळा । तुमचा नसेल गोपाळा ॥ध्रु.॥
नसेल ना नवें । ऐसें धरियेलें देवें ॥२॥
तुका म्हणे जाला । उशीर नाहीं तो विठ्ठला ॥३॥
४२०१
संसार करिती मोठ्या महत्वानें । दिसे लोका उणें न कळे त्या ॥१॥
पवित्रपण आपुलें घरच्यासी च दिसे । बाहेर उदास निंदिताती ॥ध्रु.॥
आपणा कळेना आपले अवगुण । पुढिलाचे दोषगुण वाखाणिती ॥२॥
विषयाचे ध्यासें जग बांधियेलें । म्हणोनि लागले जन्ममृत्यु ॥३॥
तुका म्हणे माझें संचित चि असें । देवाजीचें पिसे सहजगुण ॥४॥
४२०२
गव्हाराचें ज्ञान अवघा रजोगुण । सुखवासी होऊन विषय भोगी ॥१॥
त्यासी ज्ञानउपदेश केला । संगेंविण त्याला राहावेना ॥२॥
तुका म्हणे संग उत्तम असावा । याविण उपावा काय सांगों ॥३॥
४२०३
भाग्यालागी लांचावले । देवधर्म ते राहिले ॥१॥
कथे जातां अळसे मन । प्रपंचाचें मोटें ज्ञान ॥ध्रु.॥
अखंडप्रीति जाया । नेणे भजनाच्या ठाया ॥२॥
कथाकीर्तन धनाचें । सर्वकाळ विषयीं नाचे ॥३॥
तुका म्हणे पंढरिराया । ऐसे जन्मविले वांयां॥४॥
४२०४
पतिव्रतेची कीर्ती वाखाणितां । सिंदळईंच्या माथां तिडिक उठे ॥२॥
आमुचें तें आहे सहज बोलणें । नाहीं विचारून केलें कोणीं ॥ध्रु.॥
अंगें उणें त्याच्या बैसे टाळक्यांत । तेणें ठिणग्या बहुत गाळीतसे ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही काय करणें त्यासी । ढका खवंदासी लागतसे ॥३॥
४२०५
आहे ऐसा देव वदवावी वाणी । नाहीं ऐसा मनीं अनुभवावा ॥१॥
आवडी आवडी कळिवराकळिवरी । वरिली अंतरी ताळी पडे ॥ध्रु.॥
अपूर्व दर्शन मातेपुत्रा भेटी । रडूं मागे तुटी हर्षयोगें ॥२॥
तुका म्हणे एकें कळतें दुसरें । बरियानें बरें आहाचाचें आहाच ॥३॥
४२०६
हे चि माझे चित्ती । राहो भावप्रीति । विठ्ठल सुषुप्ती । जागृति स्वप्नासी ॥१॥
आणिक नाहीं तुज मागणें । राज्यचाड संपत्ति धन । जिव्हे सुख तेणें । घेतां देहीं नाम तुझें ॥ध्रु॥
तुझें रूप सर्वाठायीं । देखें ऐसें प्रेम देई । न ठेवावा ठायीं । अनुभव चित्तीचा ॥२॥
जन्ममरणाचा बाध । समुळूनि तुटे कंद । लागो हा चि छंद । हरि गोविंद वाचेसी ॥३॥
काय पालटे दरुषणें । अवघें कोंदाटे चैतन्य । जीवशिवा खंडण । होय ते रे चिंतितां ॥४॥
तुका म्हणे या चि भावें । आम्हीं धालों तुझ्या नामें । सुखें होत जन्म । भलते याती भलतैसीं ॥५॥
४२०७
मौन कां धरिलें विश्वाच्या जीवना । उत्तर वचना देई माझ्या ॥१॥
तूं माझें संचित तूं चि पूर्वपुण्य । तूं माझें प्राचीन पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
तूं माझें सत्कर्म तूं माझा स्वधर्म । तूं चि नित्यनेम नारायणा ॥२॥
कृपावचनाची वाट पाहातसें । करुणा वोरसें बोल कांहीं ॥३॥
तुका म्हणे प्रेमळाच्या प्रियोत्तमा । बोल सर्वोत्तमा मजसवें ॥४॥
४२०८
काय करूं आतां धरुनियां भीड । निःशंक हें तोंड वाजविलें ॥१॥
नव्हे जगीं कोणी मुकियाचा जाण । सार्थक लाजोनी नव्हे हित ॥ध्रु.॥
आलें तें उत्तर बोलें स्वामीसवें । धीट नीट जीवें होऊनियां ॥२॥
तुका म्हणे मना समर्थासीं गांठी । घालावी हे मांडी थापटूनि ॥३॥
४२०९
माझिया तो जीवें घेतला हा सोस । पाहें तुझी वास भेटावया ॥१॥
मातेविण बाळ न मनी आणिका । सर्वकाळ धोका स्तनपाना ॥ध्रु.॥
वोसंगा निघाल्या वांचूनि न राहे । त्याचें आर्त माय पुरवीते ॥२॥
तुका म्हणे माते भक्तां तूं कृपाळ । गिळियेले जाळ वनांतरीं ॥३॥
४२१०
ते काय पवाडे नाहीं म्यां ऐकिले । गोपाळ रक्षिले वनांतरीं ॥१॥
मावेचा वोणवा होऊनि राक्षस । लागला वनास चहूंकडे ॥ध्रु.॥
गगनासी ज्वाळा लागती तुंबळ । गोधनें गोपाळ वेडावलीं ॥२॥
तुका म्हणे तेथें पळावया वाट । नाहीं वा निपट ऐसें जालें ॥३॥
४२११
धडकला अग्नि आह्या येती वरी । गोपाळ श्रीहरी विनविती ॥१॥
अरे कृष्णा काय विचार करावा । आला रे वोणवा जळों आतां ॥ध्रु.॥
अरे कृष्णा तुझें नाम बळिवंत । होय कृपावंत राख आतां ॥२॥
तुका म्हणे अरे कृष्णा नारायणा । गोपाळ करुणा भाकितिले ॥३॥
४२१२
अरे कृष्णा आम्ही तुझे निज गडी । नवनीत आवडी देत होतों ॥१॥
अरे कृष्णा आतां राखेंराखें कैसें तरीं । संकटाभीतरीं पडियेलों ॥ध्रु.॥
वरुषला इंद्र जेव्हां शिळाधारीं । गोवर्धन गिरी उचलिला ॥२॥
तुका म्हणे तुझे पवाडे गोपाळ । वर्णिती सकळ नारायणा ॥३॥
४२१३
अरे कृष्णा तुवां काळया नाथिला । दाढे रगडिला रिठासुर ॥१॥
अरे कृष्णा तुवां पुतना शोषिली । दुर्बुद्धि कळली अंतरींची ॥ध्रु.॥
गोपाळ करुणा ऐसी नानापरी । भाकिती श्रीहरी तुजपुढें ॥२॥
तुझें नाम कामधेनु करुणेची । तुका म्हणे त्यांची आली कृपा ॥३॥
४२१४
चहुंकडूनियां येती ते कलोळ । सभोंवते जाळ जवळि आले ॥१॥
सकुमार मूर्ति श्रीकृष्ण धाकुटी । घोंगडी आणि काठी खांद्यावरि ॥ध्रु.॥
लहान लेंकरूं होत ते सगुण । विक्राळ वदन पसरिलें ॥२॥
चाभाड तें एक गगनीं लागलें । एक तें ठेविलें भूमीवरि ॥३॥
तये वेळे अवघे गोपाळ ही भ्याले । तुकें ही लपालें भेऊनियां ॥४॥
४२१५
श्रीमुख वोणवा गिळीत चालिलें । भ्यासुर वासिलें वदनांबुज ॥१॥
विक्राळ त्या दाढा भ्यानें पाहावेना । धाउनी रसना ज्वाळ गिळी ॥ध्रु.॥
जिव्हा लांब धांवे गोळा करी ज्वाळ । मोटें मुखकमळ त्यांत घाली ॥ २॥
तुका म्हणे अवघा वोणवा गीळिला। आनंद जाहाला गोपाळांसी ॥३॥
४२१६
गोपाळ प्रीतीनें कैसे विनविती । विक्राळ श्रीपती होऊं नको ॥१॥
नको रे बा कृष्णा धरूं ऐसें रूप । आम्हां चळकांप सुटलासे ॥ध्रु.॥
होई बा धाकुटा शाम चतुर्भूज । बैसोनियां गुज सुखें बोलों ॥२॥
वोणव्याच्या रागें गिळिशील आम्हां । तुका मेघशामा पायां लागे ॥३॥
४२१७
सांडियेलें रूप विक्राळ भ्यासुर । झालें सकुमार कोडिसवाणें ॥१॥
शाम चतुर्भुज मुकुट कुंडलें । सुंदर दंडलें नव बाळ ॥ध्रु.॥
गोपाळ म्हणती कैसें रे बा कृष्णा । रूप नारायणा धरियेलें ॥२॥
कैसा वाढलासी विक्राळ जालासी । गटगटा ज्वाळांसी गिळियेलें ॥३॥
तुका म्हणे भावें पुसती गोपाळ । अनाथवत्सल म्हणोनियां ॥४॥
४२१८
बा रे कृष्णा तुझें मुख कीं कोमळ । कैसे येवढे ज्वाळ ग्रासियेले ॥१॥
बा रे कृष्णा तुझी जिव्हा कीं कोवळी । होईंल पोळिली नारायणा ॥ध्रु.॥
बैसें कृष्णा तुझें पाहूं मुखकमळ । असेल पोळलें कोणे ठायीं ॥२॥
घोंगडिया घालीं घालूनियां तळीं । वरी वनमाळी बैसविती ॥३॥
तुका म्हणे भावें आकळिला देव । कृपासिंधुराव त्रैलोक्याचा ॥४॥
४२१९
एक म्हणती मुख वासीं नारायणा । पाहों दे वदना डोळेभरि ॥१॥
वासुनियां मुख पहाती सकळ । अवघे गोपाळ व्योमाकार ॥ध्रु.॥
म्हणती गोपाळ बेटे हो हा देव । स्वरूपाचा ठाव न कळे याच्या ॥२॥
तुका म्हणे अवघे विठोबाभोंवते । मळिाले नेणते लहानथोर ॥३॥
४२२०
एक म्हणती कृष्णा वासिलें त्वां मुख । तेव्हां थोर धाक पडिला आम्हां ॥१॥
गिळो लागलासी अग्नीचे कल्लोळ । आम्ही चळचळां कांपतसों ॥ध्रु.॥
ज्वाळांबरोबरि गळिशील आम्हां । ऐसें मेघशामा भय वाटे ॥२॥
तुका म्हणे ऐसे भाग्याचे गोपाळ । फुटकें कपाळ आमुचें चि ॥३॥
४२२१
गोपाळांचें कैसें केलें समाधान । देउनि आलिंगन निवविले ॥१॥
ज्वाळाबरोबरि तुम्हां कां ग्रासीन । अवतार घेणें तुम्हांसाटीं ॥ध्रु.॥
निर्गुण निर्भय मी सर्वांनिराळा । प्रकृतिवेगळा गुणातीत ॥२॥
चिन्मय चिद्रूप अवघें चिदाकार । तुका म्हणे पार नेणे ब्रम्हा ॥३॥
४२२२
ऐसा मी अपार पार नाहीं अंत । परि कृपावंत भाविकांचा ॥१॥
दुर्जनां चांडाळां करीं निर्दाळण । करीं संरक्षण अंकितांचें ॥ध्रु.॥
भक्त माझे सखे जिवलग सांगाती । सर्वांग त्यांप्रति वोडवीन ॥२॥
पीतांबरछाया करीन त्यांवरी । सदा त्यांचे घरीं दारी उभा ॥३॥
माझे भक्त मज सदा जे रातले । त्यांघरीं घेतलें धरणें म्यां ॥४॥
कोठें हें वचन ठेविलें ये वेळे । तुका म्हणे डोळे झांकियेले ॥५॥
४२२३
भ्रतारेंसी भार्या बोले गुज गोष्टी । मज ऐसी कष्टी नाहीं दुजी ॥१॥
अखंड तुमचें धंद्यावरी मन । माझें तों हेळण करिती सर्व ॥ध्रु.॥
जोडितसां तुम्ही खाती हेरेंचोरें । माझीं तंव पोरें हळहळीती ॥२॥
तुमची व्याली माझे डाई हो पेटली । सदा दुष्ट बोली सोसवेना ॥३॥
दुष्टव्रुति नंदुली सदा द्वेष करी । नांदों मी संसारीं कोण्या सुखें ॥४॥
भावा दीर कांहीं धड हा न बोले । नांदों कोणां खालें कैसी आतां ॥५॥
माझ्या अंगसंगें तुम्हांसी विश्रांति । मग धडगति नाहीं तुमची ॥६॥
ठाकतें उमकतें जीव मुठी धरूनि । परि तुम्ही अजूनि न धरा लाज ॥७॥
वेगळे निघतां संसार करीन । नाहीं तरी प्राण देतें आतां ॥८॥
तुका म्हणे जाला कामाचा अंकित । सांगे मनोगत तैसा वर्ते ॥९॥
४२२४
कामाचा अंकित कांतेतें प्रार्थित । तूं कां हो दुश्चित्त निरंतर ॥१॥
माझीं मायबापें बंधु हो बहिण । तुज करी सीण त्यागीन मी ॥ध्रु.॥
त्यांचें जरि तोंड पाहेन मागुता । तरि मज हत्या घडो तुझी ॥२॥
सकाळ उठोन वेगळा निघेन । वाहातों तुझी आण निश्चयेंसी ॥३॥
वेगळें निघतां घडीन दोरे चुडा । तूं तंव माझा जोडा जन्माचा कीं ॥४॥
ताईंत सांकळी गळांचि दुलडी । बाजुबंदजोडी हातसर ॥५॥
वेणीचे जे नग सर्व ही करीन । नको धरूं सीण मनीं कांहीं ॥६॥
नेसावया साडी सेलारी चुनडी । अंगींची कांचोळी जाळिया फुलें ॥७॥
तुका म्हणे केला रांडेनें गाढव । मनासवें धांव घेतलीसे ॥८॥
४२२५
उजळितां उजळे दीपकाची वाती । स्वयंभ ते ज्योति हिर्या अंगीं ॥१॥
एकीं महाकष्टें मेळविलें धन । एकासी जतन दैवयोगें ॥ध्रु.॥
परिमळें केलें चंदनाचे चिन्ह । निवडी ते भिन्न गाढव तो ॥२॥
तुका म्हणे जया अंगीं हरिठसा । तो तरे सहसा वंद्य होय ॥३॥
४२२६
बारावर्षे बाळपण । तें ही वेचलें अज्ञानें ॥१॥
ऐसा जन्म गेला वांयां । न भजतां पंढरिराया ॥ध्रु.॥
बाकी उरलीं आठ्याशीं । तीस वेचलीं कामासी ॥२॥
बाकी उरलीं आठावन्न । तीस वेचली ममतेनें ॥३॥
बाकी उरलीं आठावीस । देहगेह विसरलास ॥४॥
तुका म्हणे ऐसा झाडा । संसार हा आहे थोडा ॥५॥
४२२७
सोवळा तो जाला । अंगीकार देवें केला ॥१॥
येर करिती भोजन । पोट पोसाया दुर्जन ॥ध्रु.॥
चुकला हा भार । तयाची च येरझार ॥२॥
तुका म्हणे दास । जाला तया नाहीं नास ॥३॥
४२२८
आजि शिवला मांग । माझें विटाळलें आंग ॥१॥
यासी घेऊं प्रायश्चित्त । विठ्ठलविठ्ठल हृदयांत ॥ध्रु.॥
जाली क्रोधासी भेटी । तोंडावाटे नर्क लोटी ॥२॥
अनुतापीं न्हाऊं । तुका म्हणे रवी पाहूं ॥३॥
४२२९
ठाव तुम्हांपाशीं । जाला आतां हृषीकेशी ॥१॥
न लगे जागावें सतत । येथें स्वभावें हे नीत ॥ध्रु.॥
चोरट्यासी थारा । येथें कैंचा जी दातारा ॥२॥
तुका म्हणे मनें । आम्हां जालें समाधान ॥३॥
४२३०
पाळियेले लळे । माझे विठ्ठले कृपाळे ॥१॥
बहुजन्माचें पोषणें । सरतें पायांपाशीं तेणें ॥ध्रु.॥
सवे दिली लागों । भातें आवडीचें मागों ॥२॥
तुका म्हणे भिन्न । नाहीं दिसों दिलें क्षण ॥३॥
४२३१
जो या गेला पंढरपुरा । आणीक यात्रा न मानी तो ॥१॥
सुलभ माय पंढरिराणा । पुरवी खुणा अंतरींच्या ॥ध्रु.॥
जन्मांतरिंच्या पुण्यरासी । वारी त्यासी पंढरी ॥२॥
बाहेर येतां प्राण फुटे । रडें दाटे गहिवरें ॥३॥
दधिमंगळभोजन सारा । म्हणती करा मुरडींव ॥४॥
मागुता हा पाहों ठाव । पंढरिराव दर्शनें ॥५॥
तुका म्हणे भूवैकुंठ । वाळुवंट भींवरा ॥६॥
४२३२
न मिळती एका एक । जये नगरीचे लोक ॥१॥
भलीं तेथें राहूं नये । क्षणें होईंल न कळे काय ॥ध्रु.॥
न करितां अन्याय । बळें करी अपाय ॥२॥
नाहीं पुराणाची प्रीति । ठायींठायीं पंचाइती ॥३॥
भल्या बुर्या मारी । होतां कोणी न निवारी ॥४॥
अविचार्या हातीं । देऊनि प्रजा नागविती ॥५॥
तुका म्हणे दरी । सुखें सेवावी ते बरी ॥६॥
४२३३
शिकवणें नाक झाडी । पुढील जोडी कळेना ॥१॥
निरयगांवीं भोग देता । तेथें सत्ता आणिकांची ॥ध्रु.॥
अवगुणांचा सांटा करी । ते चि धरी जीवासी ॥२॥
तुका म्हणे जडबुद्धि । कर्मशुद्धी सांडवीं ॥३॥
४२३४
गोपीचंदन मुद्रा धरणें । आम्हां लेणें वैष्णवां ॥१॥
मिरवूं अळंकार लेणें । हीं भूषणें स्वामीचीं ॥ध्रु.॥
विकलों ते सेवाजीवें । एक्या भावें एकविध ॥२॥
तुका म्हणे शूर जालों । बाहेर आलों संसारा ॥३॥
४२३५
विषयांचे लोलिंगत । ते फजीत होतील ॥१॥
न सरे येथें यातिकुळ । शुद्ध मूळबीज व्हावें ॥ध्रु.॥
शिखासूत्र सोंग वरि । दुराचारी दंड पावे ॥२॥
तुका म्हणे अभिमाना । नारायणा न सोसे ॥३॥
४२३६
वडिलें दिलें भूमिदान । तें जो मागे अभिळासून ॥१॥
अग्रपूजेचा अधिकारी । श्रेष्ठ दंड यमा घरीं ॥ध्रु.॥
उभयकुल समवेत । नर्का प्रवेश अद्भुत ॥२॥
तप्तलोहें भेटी । तुका म्हणे कल्पकोटी ॥३॥
४२३७
लटिकी ग्वाही सभेआंत । देतां पतित आगळा ॥१॥
कुंभपाकीं वस्ती करूं । होय धुरु कुळेसी ॥ध्रु.॥
रजस्वला रुधिर स्रवे । तें चि घ्यावें तृषेसी ॥२॥
तुका म्हणे जन्मा आला । काळ जाला कुळासी ॥३॥
४२३८
आचरे दोष न धरी धाक । परीपाक दुःखाचा ॥१॥
चांडाळ तो दुराचारी । अंगीकारी कोण त्या ॥ध्रु.॥
नव्हे संतान वोस घर । अंधकार कुळासी ॥२॥
तुका म्हणे त्याचें दान । घेतां पतन दुःखासी ॥३॥
४२३९
कीविलवाणा जाला आतां । दोष करितां न विचारी ॥१॥
अभिळाषी नारी धन । झकवी जन लटिकें चि ॥ध्रु.॥
विश्वासिया करी घात । न धरी चित्ति कांटाळा ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं आला । वृथा गेला जन्मासी ॥३॥
४२४०
घेऊं नये तैसें दान । ज्याचें धन अभिळाषी ॥१॥
तो ही येथें कामा नये । नर्का जाय म्हणोनि ॥ध्रु.॥
विकी स्नानसंध्या जप । करी तप पुढिलांचें ॥२॥
तुका म्हणे दांभिक तो । नर्का जातो स्वइच्छा ॥३॥
४२४१
सदा नामघोष करूं हरिकथा । तेणें सदा चित्ति समाधान ॥१॥
सर्वसुख ल्यालों सर्व अलंकार । आनंदें निर्भर डुलतसों ॥ध्रु.॥
असों ऐसा कोठें आठव ही नाहीं । देहीं च विदेही भोगूं दशा ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही जालों अग्निरूप । लागों नेदूं पापपुण्य आतां ॥३॥
४२४२
वरिवरि बोले युद्धाचिया गोष्टी । परसैन्या भेटी नाहीं जाली ॥१॥
पराव्याचे भार पाहुनियां दृष्टी । कांपतसे पोटीं थरथरां ॥ध्रु.॥
मनाचा उदार रायांचा जुंझार । फिरंगीचा मार मारीतसे ॥२॥
धन्य त्याची माय धन्य त्याचा बाप । अंगीं अनुताप हरिनामें ॥३॥
तुका म्हणे साधु बोले खर्गधार । खोचती अंतरें दुर्जनाचें ॥४॥
४२४३
गंधर्वनगरीं क्षण एक राहावें । तें चि पैं करावें मुळक्षत्र ॥१॥
खपुष्पाची पूजा बांधोनि निर्गुणा । लक्ष्मीनारायणा तोषवावें ॥ध्रु.॥
वंध्यापुत्राचा लग्नाचा सोहळा । आपुलिया डोळां पाहों वेगीं ॥२॥
मृगजळा पोही घालुनि सज्ञाना । तापलिया जना निववावें ॥३॥
तुका म्हणे मिथ्या देहेंद्रियकर्म । ब्रम्हार्पण ब्रम्ह होय बापा ॥४॥
४२४४
तुझा म्हणविलों दास । केली उच्छिष्टासी आस ॥१॥
मुखीं घालावा कवळ । जरी तूं होशील कृपाळ ॥२॥
सीण भाग माझा पुसें । तुका म्हणे न करीं हांसें ॥३॥
४२४५
काय मागें आम्ही गुंतलों काशानीं । पुढें वाहों मनीं धाक देवा ॥१॥
कीर्ति चराचरीं आहे तैसी आहे । भेटोनियां काय घ्यावें आम्हां ॥ध्रु.॥
घेउनी धरणें बैसती उपवासी । हट आम्हांपासीं नाहीं तैसा ॥२॥
तातडी तयांनीं केली विटंबणा । आम्हां नारायणा काय उणें ॥३॥
नाहीं मुक्तिचाड वास वैकुंठींचा । जीव भाव आमुचा देऊं तुज ॥४॥
तुका म्हणे काय मानेल तें आतां । तूं घेई अनंता सर्व माझें ॥५॥
४२४६
जालों बळिवंत । होऊनियां शरणागत ॥१॥
केला घरांत रिघावा । ठायीं पाडियेला ठेवा ॥ध्रु.॥
हाता चढे धन । ऐसें रचलें कारण ॥२॥
तुका म्हणे मिठी । पायीं देउनि केली लुटी ॥३॥
४२४७
दासीचा जो संग करी । त्याचे पूर्वज नर्का द्वारीं ॥१॥
ऐसे सांगों जातां जना । नये कोणाचिया मना ॥ध्रु.॥
बरें विचारूनी पाहें । तुज अंतीं कोण आहे ॥२॥
तुका म्हणे रांडलेंका । अंतीं जासिल यमलोका ॥३॥
४२४८
गुळ सांडुनि गोडी घ्यावी । मीठ सांडुनि चवि चाखावी ॥१॥
ऐसा प्रपंच सांडुनि घ्यावा । मग परमार्थ जोडावा ॥ध्रु.॥
साकरेचा नव्हे ऊंस । आम्हां कैंचा गर्भवास ॥२॥
बीज भाजुनि केली लाही । जन्ममरण आम्हांसि नाहीं ॥३॥
आकारासी कैंचा ठाव । देह प्रत्यक्ष जाला वाव ॥४॥
तुका म्हणे अवघें जग । सर्वां घटीं पांडुरंग ॥५॥
४२४९
आमुचें दंडवत पायांवरि डोईं । व्हावें उतराईं ठेवूनियां ॥१॥
कराल तें काय नव्हे जी विठ्ठला । चत्ति द्यावें बोला बोबडिया ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही लडिवाळें अनाथें । म्हणोनि दिनानाथें सांभाळावें ॥३॥
४२५०
भाग्यवंत आम्ही विष्णुदास जगीं । अभंग प्रसंगीं धैर्यवंत ॥१॥
नाही तें पुरवीत आणुनि जवळी । गाउनी माउली गीत सुखें ॥ध्रु.॥
प्रीति अंगीं असे सदा सर्वकाळ । वोळली सकळ सुखें ठायीं ॥२॥
आपुल्या स्वभावें जैसे जेथें असों । तैसे तेथें दिसों साजिरे चि ॥३॥
वासनेचा कंद उपडिलें मूळ । दुरितें सकळ निवारिलीं ॥४॥
तुका म्हणे क्तजनाची माउली । करील साउली विठ्ठल आम्हां ॥५॥
४२५१
तीर्थे फळती काळें जन्में आगळिया । संतदृष्टी पाया हेळामात्रें ॥१॥
सुखाचे सुगम वैष्णवांचे पाय । अंतरींचा जाय महाभेव ॥ध्रु.॥
काळें हि न सरे तपें समाधान । कथे मूढजन समाधिस्थ ॥२॥
उपमा द्यावया सांगतां आणीक । नाहीं तिन्ही लोक धुंडाळितां ॥३॥
तुका म्हणे मी राहिलों येणें सुखें । संतसंगें दुःखें नासावया ॥४॥
४२५२
संतजना माझी यावया करुणा । म्हणउनी दीन हीन जालों ॥१॥
नेणें योग युक्ती नाहीं ज्ञान मति । गातसें या गीती पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
भाव भक्ती नेणें तप अनुष्ठान । करितों कर्तिन विठ्ठलाचें ॥२॥
ब्रम्हज्ञान ध्यान न कळे धारणा । एका नारायणा वांचूनियां ॥३॥
तुका म्हणे माझा विटोबासी भार । जाणे हा विचार तो चि माझा ॥४॥
४२५३
ऐसें काय उणें जालें तुज देवा । भावेंविण सेवा घेसी माझी ॥१॥
काय मज द्यावा न लगे मुशारा । पहावें दातारा विचारूनि ॥ध्रु.॥
करितों पाखांडें जोडूनि अक्षरें । नव्हे ज्ञान खरें भक्तिरस ॥२॥
गुणवाद तुझे न बोलवे वाणी । आणिका छळणी वाद सांगें ॥३॥
तरी आतां मज राखें तुझे पायीं । देखसील कांहीं प्रेमरस ॥४॥
तुका म्हणे तुज हांसतील लोक । निःकाम सेवक म्हणोनियां ॥५॥
४२५४
भोंदावया मीस घेऊनि संतांचें । करी कुटुंबाचें दास्य सदा ॥१॥
मनुष्याचे परी बोले रावा करी । रंजवी नरनारी जगामध्यें ॥ध्रु.॥
तिमयाचा बैल करी सिकविलें । चित्रींचें बाहुलें गोष्टी सांगे ॥२॥
तुका म्हणे देवा जळो हे महंती । लाज नाहीं चित्ती निसुगातें ॥३॥
४२५५
अंगीं घेऊनियां वारें दया देती । तया भक्ता हातीं चोट आहे ॥१॥
देव्हारा बैसोनि हालविती सुपें । ऐसीं पापी पापें लिंपताती ॥ध्रु.॥
एकीबेकीन्यायें होतसे प्रचित । तेणें लोक समस्त भुलताती ॥२॥
तयाचे स्वाधीन दैवतें असती । तरी कां मरती त्यांचीं पोरें ॥३॥
तुका म्हणे पाणी अंगारा जयाचा । भक्त कान्होबाचा तो ही नव्हे ॥४॥
४२५६
कोणा एकाचिया पोरें केली आळी । ठावी नाहीं पोळी मागें देखी ॥१॥
बुझाविलें हातीं देउनी खापर । छंद करकर वारियेली ॥ध्रु.॥
तैसें नको करूं मज कृपावंता । काय नाहीं सत्ता तुझे हातीं ॥२॥
तुका म्हणे मायबापाचें उचित । करावें तें हित बाळकाचें ॥३॥
४२५७
पंढरपुरींचें दैवत भजावें । काया वाचा जावें शरण त्या ॥१॥
मनीं ध्यान करी अहंता धरूनी । तया चक्रपाणी दूर ठेला ॥ध्रु.॥
मान अभिमान सांडुनियां द्यावे । अवघ्यां नीच व्हावें तरी प्राप्त ॥२॥
तुका म्हणे हें चि कोणासी सांगावें । सादर होउनि भावें भजें देवा ॥३॥
४२५८
अधमाचें चत्ति अहंकारीं मन । उपदेश शीण तया केला ॥१॥
पापियाचें मन न करी आचार । विधवे शृंगार व्यर्थ केला ॥ध्रु.॥
अधमाचें चत्ति दुश्चित्त ऐकेना । वांयां सीण मना करूं काय ॥२॥
गर्धबासी दिली चंदनाची उटी । केशर लल्हाटीं शुकराच्या॥३॥
पतिवंचकेसी सांगतां उदंड । परि तें पाषांड तिचे मनीं ॥४॥
तुका म्हणे तैसें अभावीं सांगतां । वाउगा चि चित्ति सीण होय ॥५॥
४२५९
किती उपदेश करावा खळासी । नावडे तयासी बरें कांहीं ॥१॥
शुद्ध हे वासना नाहीं चांडाळाची । होळी आयुष्याची केली तेणें ॥ध्रु.॥
नाहीं शुद्ध भाव नायके वचन । आपण्या आपण नाडियेलें ॥२॥
तुका म्हणे त्यासी काय व्याली रांड । करितो बडबड रात्रदिस ॥३॥
४२६०
संत देखोनियां स्वयें दृष्टी टाळी । आदरें न्याहाळी परस्त्रीसी ॥१॥
वीट ये कर्णासी संतवाक्यामृता । स्त्रीशब्द ऐकतां निवे कर्ण ॥ध्रु.॥
कथेमाजी निज वाटे नित्यक्षणीं । स्त्रियेचे कीर्तनीं प्रेमें जागे ॥२॥
तुका म्हणे तुम्ही क्रोधासी न यावें । स्वभावा करावें काय कोणीं ॥३॥
४२६१
मणि पडिला दाढेसी मकरतोंडीं । सुखें हस्तें चि काढवेल प्रौढीं ॥१॥
परि मूर्खाचें चत्ति बोधवेना । दुधें कूर्मीच्या पाळवेल सेना ॥ध्रु.॥
सकळ पृथ्वी हिंडतां कदाचित । ससीसिंगाची प्राप्त होय तेथें ॥२॥
अतिप्रयत्नें गाळितां वाळुवेतें । दिव्य तेलाची प्राप्त होय तेथें ॥३॥
अतिक्रोधें खवळला फणी पाही । धरूं येतो मस्तकीं पुष्पप्रायी ॥४॥
पहा ब्रम्हानंदें चि एकीं हेळा । महापातकी तो तुका मुक्त केला ॥५॥
४२६२
भोळे भाविक हे जुनाट चांगले । होय तैसें केलें भक्तिभावें ॥१॥
म्हणउनि चिंता नाहीं आम्हां दासां । न भ्यो गर्भवासा जन्म घेतां ॥ध्रु.॥
आपुलिया इच्छा करूं गदारोळ । भोगूं सर्वकाळ सर्व सुखें ॥२॥
तुका म्हणे आम्हां देवाचा सांगात । नाहीं विसंबत येर येरां ॥३॥
४२६३
आतां तरी माझी परिसा वीनवती । रखुमाईंच्या पति पांडुरंगा ॥१॥
चुकलिया बाळा न मारावें जीवें । हित तें करावें मायबापीं ॥२॥
तुका म्हणे तुझा म्हणताती मज । आतां आहे लाज हे चि तुम्हां ॥३॥
४२६४
नाही बळयोग अभ्यास कराया । न कळे ते क्रिया साधनाची ॥१॥
तुझिये भेटीचें प्रेम अंतरंगीं । नाहीं बळ अंगीं भजनाचें ॥ध्रु.॥
काय पांडुरंगा करूं बा विचार । झुरतें अंतर भेटावया ॥२॥
तुका म्हणे सांगा वडिलपणें बुद्धी । तुजविण दयानिधी पुसों कोणां ॥३॥
४२६५
जिहीं तुझी कास भावें धरियेली । त्यांची नाहीं केली सांड देवा ॥१॥
काय माझा भोग आहे तो न कळे । सुखें तुम्ही डोळे झांकियेले ॥ध्रु.॥
राव रंक तुज सारिके चि जन । नाहीं थोर लहान तुजपाशीं ॥२॥
तुका म्हणे मागें आपंगिलें भक्तां । माझिया संचिता कृपा नये ॥३॥
४२६६
पहावया तुझा जरि बोलें अंत । तरि माझे जात डोळे देवा ॥१॥
स्तंबीं तुज नाहीं घातलें प्रल्हादें । आपुल्या आनंदें अवतार ॥ध्रु.॥
भक्ताचिया काजा जालासी सगुण । तुज नाहीं गुण रूप नाम ॥२॥
ऐसा कोण देवा अधम यातीचा । निर्धार हा साचा नाहीं तुझा ॥३॥
तुका म्हणे बोले कवतुकें गोष्टी । नेदीं येऊं पोटीं राग देवा ॥४॥
४२६७
प्रगट व्हावें हे अज्ञानवासना । माझी नारायणा हीनबुद्धि ॥१॥
खाणीवाणी होसी काष्टीं तूं पाषाणीं । जंतु जीवाजनीं प्रसद्धि हा ॥ध्रु.॥
ज्ञानहीन तुज पाहें अल्पमति । लहान हा चित्ती धरोनियां ॥२॥
परि तूं कृपाळ होसी देवराणा । ब्रिदें तुझीं जना प्रसिद्ध हें ॥३॥
उतावीळ बहु भक्तांचिया काजा । होसी केशीराजा तुका म्हणे ॥४॥
४२६८
जरी तुझा मज नसता आधार । कैसा हा संसार दुर्हावला ॥१॥
ऐसा बळी कोण होइल पुरता । जो हे वारी चिंता आशापाश ॥ध्रु.॥
मायामोहफांसा लोकलाजबेडी । तुजवीण तोडी कोण एक ॥२॥
हें तों मज कळों आलें अनुभवें । बरें माझ्या जीवें पांडुरंगा ॥३॥
तुका म्हणे यास तूं चि माझा गोही । पुरी भाव नाहीं जना लोका ॥४॥
४२६९
तुजविण चाड आणिकांची कांहीं । धरीन हें नाहीं तुज ठावें ॥१॥
तरणउपाय योगक्षेम माझा । ठेवियेला तुझ्या पायीं देवा ॥ध्रु.॥
कोण मज आळी काय हे तांतडी । सोनियाची घडी जाय दिस ॥२॥
तुझिया नामाचें ल्यालोंसें भूषण । कृपा संतजन करितील ॥३॥
तुका म्हणे जाला आनंदाचा वास । हृदया या नास नव्हे कधीं ॥४॥
४२७०
हें चि सुख पुढे मागतों आगळें । आनंदाचीं फळें सेवादान ॥१॥
जन्मजन्मांतरीं तुझा चि अंकिला । करूनि विठ्ठला दास ठेवीं ॥ध्रु.॥
दुजा भाव आड येऊं नेदीं चत्तिा । करावा अनंता नास त्याचा ॥२॥
अभय देऊनि करावें सादर । क्षण तो विसर पडों नेदीं ॥३॥
तुका म्हणे आम्ही जेजे इच्छा करूं । ते ते कल्पतरू पुरविसी ॥४॥
४२७१
तुज केलिया नव्हे ऐसें काईं । डोंगराची राईं क्षणमात्रें ॥१॥
मज या लोकांचा न साहे आघात । देखणें प्रचित जीव घेती ॥ध्रु.॥
सहज विनोदें बोलियेलों गोष्टी । अरंभी तों पोटीं न धरावी ॥२॥
दीनरूप मज करावें नेणता । याहुनी अनंता आहें तैसा ॥३॥
तुका म्हणे जेणें मज तूं भोगसी । तें करीं जनासीं चाड नाहीं ॥४॥
४२७२
ऐसा सर्व भाव तुज निरोपिला । तूं मज एकला सर्वभावें ॥१॥
अंतरींची कां हे नेणसील गोष्टी । परि सुखासाटीं बोलविसी ॥ध्रु.॥
सर्व माझा भार तुज चालवणें । तेथें म्यां बोलणें काय एक ॥२॥
स्वभावें स्वहित हिताचें कारण । कौतुक करून निवडिसी ॥३॥
तुका म्हणे तूं हें जाणसी गा देवा । आमुच्या स्वभावा अंतरींच्या ॥४॥
४२७३
लोखंडाचे न पाहे दोष । शिवोन परीस सोनें करी ॥१॥
जैसी तैसी तरीं वाणी । मना आणी माउली ॥ध्रु.॥
लेकराचें स्नेहे गोड । करी कोड त्यागुणें ॥ ॥
मागें पुढें रिघे लोटी । साहे खेटी करी तें ॥३॥
तुका विनंती पांडुरंगा । ऐसें सांगा आहे हें ॥४॥
४२७४.
पर्वकाळीं धर्म न करी नासरी । खर्ची राजद्वारीं द्रव्यरासी ॥१॥
सोइर्याची करी पाहुणेर बरा । कांडवी ठोंबरा संतांलागीं ॥ध्रु.॥
बाइलेचीं सर्व आवडीनें पोसी । मातापितरांसी दवडोनी ॥२॥
श्राद्धीं कष्टी होय सांगतां ब्राम्हण । गोवार मागून सावडीतो ॥३॥
नेतो पानें फुलें वेश्येला उदंड । ब्राम्हणासी खांड नेदी एक ॥४॥
हातें मोर्या शोधी कष्ट करी नाना । देवाच्या पूजना कांटाळतो ॥५॥
सारा वेळ धंदा करितां श्रमेना । साधूच्या दर्शना जातां कुंथे ॥६॥
हरिच्या कीर्तनीं गुंगायासि लागे । येरवीं तो जागे उगला चि ॥७॥
पुराणीं बैसतां नाहीं रिकामटी । खेळतो सोंगटी अहोरात्रीं ॥८॥
देवाच्या विभुती न पाहे सर्वथा । करी पानवथा नेत्रभिक्षा ॥९॥
गाईंला देखोनी बदबदां मारी । घोड्याची चाकरी गोड लागे ॥१०॥
ब्राम्हणाचें तीर्थ घेतां त्रास मोटा । प्रेमें घेतो घोंटा घटघटां ॥११॥
तुका म्हणे ऐसे प्रपंचीं गुंतले । जन्मोनि मुकले विठोबासी ॥१२॥
४२७५
आम्ही रामाचे राऊत । वीर जुंझार बहुत ॥१॥
मनपवनतुरंग । हातीं नामाची फिरंग ॥ध्रु.॥
वारू चालवूं चहूंखुरीं । घाला घालूं यमपुरी ॥२॥
तुका म्हणे पेणें । आम्हां वैकुंठासी जाणें ॥३॥
४२७६
पवित्र तें कुळ पावन तो देश । जेथें हरिचे दास घेती जन्म ॥१॥
कर्मधर्म त्याचे जाला नारायण । त्याचेनी पावन तिन्ही लोक ॥ध्रु.॥
वर्णअभिमानें कोण जाले पावन । ऐसें द्या सांगून मजपाशीं ॥३॥
अंत्यजादि योनि तरल्या हरिभजनें । तयाचीं पुराणें भाट जालीं ॥३॥
वैश्य तुळाधार गोरा तो कुंभार । धागा हा चांभार रोहिदास ॥४॥
कबीर मोमीन लतिब मुसलमान । शेणा न्हावी जाण विष्णुदास ॥५॥
काणोपात्र खोदु पिंजारी तो दादु । भजनीं अभेदू हरिचे पायीं ॥६॥
चोखामेळा बंका जातीचा माहार । त्यासी सर्वेश्वर ऐक्य करी ॥७॥
नामयाची जनी कोण तिचा भाव । जेवी पंढरीराव तियेसवें ॥८॥
मैराळा जनक कोण कुळ त्याचें । महिमान तयाचें काय सांगों ॥९॥
यातायातीधर्म नाहीं विष्णुदासा । निर्णय हा ऐसा वेदशास्त्रीं ॥१०॥
तुका म्हणे तुम्ही विचारावे ग्रंथ । तारिले पतित नेणों किती ॥११॥
४२७७.
नामासारिखी करणी । हे तों न दिसे त्रिभुवनीं ॥१॥
सिलंगणीचें सोनें । ठेवूं नये तें गाहाण ॥ध्रु.॥
आदित्याचीं झाडें । काय त्याचा उजड पडे ॥२॥
तुका म्हणे देवा । ब्रिदें सोडोनियां ठेवा ॥३॥
४२७८
येऊनि संसारा काय हित केलें । आयुष्य नासिलें शिश्नोदरा ॥१॥
विषय सेवितां कोण तृप्त जाला । इंधनीं निवाला अग्नि कोठें ॥ध्रु.॥
देखोनी मृगजळ भांबावलीं वेडीं । विचाराची थडी न टाकिती ॥२॥
ऐसियां जीवांसी सोय न लाविसी । निष्ठ कां होसी कृपाळुवा ॥३॥
तुका म्हणे देवा अगाध पैं थोरी । सर्वांचे अंतरीं पुरलासी ॥४॥
४२७९
समर्थाचे सेवे बहु असे हित । विचार हृदयांत करुनी पाहें ॥१॥
वरकडोऐसा नव्हे हा समर्थ । क्षणें चि घडित सृष्टी नाशें ॥ध्रु.॥
ज्याची कृपा होतां आपणा ऐसें करी । उरों नेदी उरी दारिद्राची ॥२॥
ऐशालागीं मन वोळगे अहर्निशीं । तेणें वंद्य होशी ब्रम्हांदिकां ॥३॥
तुका म्हणे हें चि आहे पैं मुद्दल । सत्य माझा बोल हा चि माना ॥४॥
४२८०
पिकलिये सेंदे कडुपण गेलें । तैसें आम्हां केलें पांडुरंगें ॥१॥
काम क्रोध लोभ निमाले ठायीं चि । सर्व आनंदाची सृष्टि जाली ॥ध्रु.॥
आठव नाठव गेले भावाभाव । जाला स्वयमेव पांडुरंग ॥२॥
तुका म्हणे भाग्य या नांवें म्हणीजे । संसारीं जन्मीजे या चि लागीं ॥३॥
४२८१
येऊनि नरदेहा विचारावें सार । धरावा पैं धीर भजनमार्गा ॥१॥
चंचळ चत्तिासी ठेवूनियां ठायीं । संतांचिये पायीं लीन व्हावें ॥ध्रु.॥
भावाचा पैं हात धरावा नश्चियें । तेणें भवभय देशधडी ॥२॥
नामापरतें जगीं साधन सोपें नाहीं । आवडीनें गाई सर्वकाळ ॥३॥
तुका म्हणे धन्य वंश त्या नराचा । ऐसा नश्चियाचा मेरु जाला ॥४॥
४२८२
षडधसीं रांधिलें खापरीं घातलें । चोहोटा ठेविलें मध्यरात्रीं ॥१॥
त्यासी सदाचारी लोक न शिवती । श्वानासी निश्चिती फावलें तें ॥ध्रु.॥
तैसें दुष्टकर्म जालें हरिभक्ता । त्यागिली ममता विषयासक्ति ॥२॥
इहपरलोक उभय विटाळ । मानिती केवळ हरिचे दास ॥३॥
तुका म्हणे देवा आवडे हे सेवा । अनुदिनीं व्हावा पूर्ण हेतु ॥४॥
४२८३
बीज भाजुनि केली लाही । आम्हां जन्ममरण नाहीं ॥१॥
आकाराशी कैंचा ठाव । देहप्रत्यक्ष जाला देव ॥ध्रु.॥
साकरेचा नव्हे उस । आम्हां कैंचा गर्भवास ॥२॥
तुका म्हणे औघा योग । सर्वां घटीं पांडुरंग ॥३॥
४२८४
वैकुंठींचा देव आणिला भूतळा । धन्य तो आगळा पुंडलीक ॥१॥
धारष्टि धैर्याचा वरिष्ठ भक्तांचा । पवित्र पुण्याचा एकनिष्ठ ॥ध्रु.॥
पितृसेवा पुण्यें लाधला निधान । ब्रम्ह सनातन अंगसंगें ॥२॥
अंगसंगें रंगें क्रीडा करी जाणा । ज्या घरीं पाहुणा वैकुंठींचा ॥३॥
धन्य त्याची शक्ति भक्तीची हे ख्याति । तुका म्हणे मुक्ति पायीं लोळे ॥४॥
४२८५
मृगाचिये अंगीं कस्तुरीचा वास । असे ज्याचा त्यास नसे ठाव ॥१॥
भाग्यवंत घेती वेचूनियां मोलें । भारवाही मेले वाहतां ओझें ॥ध्रु.॥
चंद्रामृतें तृप्तिपारणें चकोरा । भ्रमरासी चारा सुगंधाचा ॥२॥
अधिकारी येथें घेती हातवटी । परीक्षावंता दृष्टी रत्न जैसें ॥३॥
तुका म्हणे काय अंधळिया हातीं । दिले जैसें मोतीं वांयां जाय ॥४॥
४२८६
आलिया संसारीं देखिली पंढरी । कीर्ति महाद्वारीं वानूं तुझी ॥१॥
पताकांचे भार नामाचे गजर । देखिल्या संसार सफळ जाला ॥ध्रु.॥
साधुसंतांचिया धन्य जाल्या भेटी । सांपडली लुटी मोक्षाची हे ॥२॥
तुका म्हणे आतां हें चि पैं मागणें । पुढती नाहीं येणें संसारासी ॥३॥
४२८७
ऐसे कैसे जाले भोंदू । कर्म करोनि म्हणति साधु ॥१॥
अंगा लावूनियां राख । डोळे झांकुनी करिती पाप ॥ध्रु.॥
दावुनि वैराग्याची कळा । भोगी विषयाचा सोहळा ॥२॥
तुका म्हणे सांगों किती । जळो तयांची संगती ॥३॥
४२८८
कोणी निंदा कोणी वंदा । आम्हां स्वहिताचा धंदा ॥१॥
काय तुम्हांसी गरज । आम्ही भजूं पंढरिराज ॥ध्रु.॥
तुम्हांसारिखें चालावें । तेव्हां स्वहिता मुकावें ॥२॥
तुका म्हणे हो कां कांहीं । गळ दिला विठ्ठल पायीं ॥३॥
४२८९
तुझे नामें दिनानाथा । आम्ही उघडा घातला माथा ॥१॥
आतां न धरावें दुरी । बोल येईंल ब्रीदावरी ॥ध्रु.॥
पतित होतों ऐसा ठावा । आधीं कां न विचारावा ॥२॥
तुका म्हणे तुझे पायीं । आम्ही मिरास केली पाहीं ॥३॥
४२९०
रक्त श्वेत कृष्ण पीत प्रभा भिन्न । चिन्मय अंजन सुदलें डोळां ॥१॥
तेणें अंजनगुणें दिव्यदृष्टि जाली । कल्पना निवाली द्वैताद्वैत ॥ध्रु.॥
देशकालवस्तुभेद मावळला । आत्मा निर्वाळला विश्वाकार ॥२॥
न जाला प्रपंच आहे परब्रम्ह । अहंसोहं ब्रम्ह आकळलें ॥३॥
तत्वमसि विद्या ब्रम्हानंद सांग । तें चि जाला अंगें तुका आतां ॥४॥
४२९१
नीत सांडोनि अवनीत चाले । भंडउभंड भलतें चि बोले ॥१॥
त्यांत कोणाचें काय बा गेलें । ज्याचें तेणें अनहित केलें ॥ध्रु.॥
ज्यासि वंदावें त्यासी निंदी । मैत्री सांडोनि होतसे दंदी ॥२॥
आन यातीचे संगती लागे । संतसज्जनामध्यें ना वागे ॥३॥
केल्याविण पराक्रम सांगे । जेथें सांगे तेथें चि भीक मागे ॥४॥
करी आपुला चि संभ्रम । परि पुढें कठीण फार यम ॥५॥
तुका म्हणे कांहीं नित्यनेम । चित्ती न धरी तो अधम ॥६॥
४२९२
मानूं कांहीं आम्ही आपुलिया स्वइच्छा । नाहीं तरि सरिसा रंकरावो ॥१॥
आपुल्या उदास आहों देहभावीं । मग लज्जाजीवीं चाड नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे खेळों आम्ही सहजलीळे । म्हणोनी निराळे सुख दुःख ॥३॥
४२९३
बोले तैसा चाले । त्याचीं वंदीन पाउलें ॥१॥
अंगें झाडीन अंगण । त्याचें दासत्व करीन ॥ध्रु.॥
त्याचा होईंन किंकर। उभा ठाकेन जोडोनि कर ॥२॥
तुका म्हणे देव । त्याचे चरणीं माझा भाव ॥३॥
४२९४
पाण्या निघाली गुजरी । मन ठेविलें दो घागरीं । चाले मोकऑया पदरीं । परी लक्ष तेथें ॥१॥
वावडी उडाली अंबरीं । हातीं धरोनियां दोरी । दिसे दुरिच्या दुरी । परी लक्ष तेथें ॥ध्रु.॥
चोर चोरी करी । ठेवी वनांतरीं । वर्ततसे चराचरीं । परी लक्ष तेथें ॥२॥
व्यभिचारिणी नारी । घराश्रम करी । परपुरुष जिव्हारीं । परी लक्ष तेथें ॥३॥
तुका म्हणे असों भलतिये व्यापारीं । लक्ष सर्वेश्वरीं । चुकों नेदी ॥४॥
४२९५
जनाचिया मना जावें कासियेसी । माझी वाराणसी पांडुरंग ॥१॥
तेथें भागीरथी येथें भीमरथी । अधिक म्हणती चंद्रभागा ॥ध्रु.॥
तेथें माधवराव येथें यादवराज । जाणोनियां भाव पुंडलिकाचा ॥२॥
विष्णुपद गया ते चि येथें आहे । प्रत्यक्ष हें पाहे विटेवरी ॥३॥
तुका म्हणे हे चि प्रपंच उद्धरी । आतां पंढरपुरी घडो बापा ॥४॥
४२९६
नको येऊं लाजे होय तूं परती । भजों दे श्रीपती सखा माझा ॥१॥
तुझे संगतीनें मोटा जाला घात । जालों मी अंकित दुर्जनाचा ॥२॥
तुका म्हणे रांडे घेइन काठीवरी । धनी सहाकारी राम केला ॥३॥
४२९७
भक्तिॠण घेतलें माझें । चरण गाहाण आहेत तुझे ॥१॥
प्रेम व्याज देई हरी । माझा हिशेब लवकरी करीं ॥ध्रु.॥
माझें मी न सोडीं धन । नित्य करितों कीर्तन ॥२॥
तुझें नाम आहे खत । सुखें करी पंचाईंत ॥३॥
तुका म्हणे गरुडध्वजा । यासी साक्ष श्रीगुरुराजा ॥४॥
४२९८
फिरविलें देऊळ जगामाजी ख्याति । नामदेवा हातीं दुध प्याला ॥१॥
भरियेली हुंडी नरसी महत्याची । धनाजीजाटाचींसेतें पेरी ॥ध्रु.॥
मिराबाईंसाटीं घेतों विष प्याला । दामाजीचा जाला पाढेवार ॥२॥
कबीराचे मागीं विणूं लागे सेले । उठविलें मूल कुंभाराचें ॥३॥
आतां तुम्ही दया करा पंढरिराया । तुका विनवी पायां नमीतसे ॥४॥
४२९९
हे चि वेळ देवा नका मागें घेऊं । तुम्हांविण जाऊं शरण कोणा ॥१॥
नारायणा ये रे पाहें विचारून । तुजविण कोण आहे मज ॥ध्रु.॥
रात्रहि दिवस तुज आठवूनि आहें । पाहातोसी काये सत्व माझें ॥२॥
तुका म्हणे किती येऊं काकुलती । कांहीं माया चित्ती येऊं द्यावी ॥३॥
४३००
इंद्रावणा केलें साकरेचें आळें । न सांडी वेगळें कडुपण ॥१॥
कावळ्याचें पिलूं कौतुकें पोशिलें । न राहे उगलें विष्ठेविण ॥ध्रु.॥
क्षेम देतां अंगा गांधेलाची पोळी । करवी नादाळी महाशब्द ॥२॥
तुका म्हणे ऐसे न होती ते भले । घालिती ते घाले साधुजना ॥३॥
४३०१
मुसळाचें धनु नव्हे हो सर्वथा । पाषाण पिळितां रस कैंचा ॥१॥
वांझे बाळा जैसें दुध नाहीं स्तनीं । गारा त्या अधणीं न सिजती ॥ध्रु.॥
नवखंड पृथ्वी पिके मृगजळें । डोंगर भेटे बळें असमानासी ॥२॥
नैश्वर ब्रम्ह तेव्हां होय ब्रम्ह । तुका म्हणे श्रम करुनी काय ॥३॥
४३०२
धन्या आतां काय करूं । माझें तान्हुलें लेकरूं ॥१॥
धन्या अवचित मरण आलें । मज कोणासी निरविलें ॥ध्रु.॥
माझें दारवंड नका पाडूं । त्याचे हात पाय तोडूं ॥२॥
एके हातीं धरली दाढी । घे कुर्हाडी दुजे हातीं ॥३॥
येरी घाव घालूं पाहे । तंव तो उठोनि उभा राहे ॥४॥
तुका म्हणे अवघीं चोरें । सेकी रामनाम सोइरें ॥५॥
४३०३
निरंजनीं आम्हीं बांधियेलें घर । निराकारीं निरंतर राहिलों आम्ही ॥१॥
निराभासीं पूर्ण जालों समरस । खंड ऐक्यास पावलों आम्ही ॥२॥
तुका म्हणे आतां नाहीं अहंकार । जालों तदाकार नित्य शुद्ध ॥३॥
४३०४
पांडुरंगें सत्य केला अनुग्रह । निरसोनि संदेह बुद्धिभेद ॥१॥
जीवशिवा सेज रचिली आनंदें । औठावे पदीं आरोहण ॥२॥
निजीं निजरूपीं निजविला तुका । अनुहाते बाळका हलरु गाती ॥३॥
४३०५
नाना मतांतरें शब्दाची वित्पत्ति । पाठांतरें होती वाचाळ ते ॥१॥
माझ्या विठोबाचें वर्म आहे दुरी । कैंची तेथें उरी देहभावा ॥ध्रु.॥
यज्ञयाग जप तप अनुष्ठान । राहे ध्येय ध्यान आलीकडे ॥२॥
तुका म्हणे होय उपरति चित्ति । अंगीं सप्रेमता येणें लागें ॥३॥
४३०६
नाहीं शब्दाधीन वर्म आहे दुरी । नव्हे तंत्रीं मंत्रीं अनुभव तो ॥१॥
हर्षामर्षा अंगीं आदळती लाटा । कामक्रोधें तटा सांडियेलें ॥ध्रु.॥
न सरे ते भक्ति विठोबाचे पायीं । उपरति नाहीं जेथें चित्ति ॥२॥
तुका म्हणे सुख देहनिरसनें । चिंतनें चिंतन तद्रूपता ॥३॥
४३०७
शोधूनि अन्वय वंश वंशावळी । परस्परा कुळीं उच्चारण ॥१॥
म्हणविलें मागें पुढें चाले कैसें । केला सामरस्यें अभिषेक ॥ध्रु.॥
एकछत्र झळके उन्मनी निशाणी । अनुहाताच्या ध्वनी गगन गर्जे ॥२॥
तुकया स्वामी स्थापी निजपदीं दासा । करूनि उल्हासा सप्रेमता ॥३॥
४३०८
प्रवृत्तिनिवृत्तीचे आटूनियां भाग । उतरिलें चांग रसायण ॥१॥
ज्ञानाग्निहुताशीं कडशिले वोजा । आत्मसिद्धिकाजा लागूनियां ॥ध्रु.॥
ब्रम्हीं ब्रम्हरस शीघ्र जाला पाक । घेतला रुचक प्रतीतीमुखें ॥२॥
स्वानुभवें अंगीं जाला समरस । साधनी निजध्यास ग्रासोग्रासीं ॥३॥
अरोग्यता तुका पावला अष्टांगीं । मिरविला रंगीं निजात्मरंगें ॥४॥
४३०९
काय बा करिशी सोवळें ओवळें । मन नाहीं निर्मळ वाउगें चि ॥१॥
काय बा करीसी पुस्तकांची मोट । घोकितां हृदयस्फोट हाता नये ॥ध्रु.॥
काय बा करीसी टाळ आणि मृदंग । जेथें पांडुरंग रंगला नाहीं ॥२॥
काय बा करीसी ज्ञानाचिया गोष्टी । करणी नाहीं पोटीं बोलण्याची ॥३॥
काय बा करीसी दंभलौकिकातें । हित नाहीं मातें तुका म्हणे ॥४॥
४३१०
स्वामी तूं ही कैसा न पडसी डोळां । सुंदर सांवळा घवघवीत ॥१॥
चतुर्भुज माळा रुळे एकावळी । कस्तुरी निडळीं रेखिलीसे ॥ध्रु.॥
शंख चक्रा गदा रुळे वैजयंती । कुंडलें तळपती श्रवणीं दोन्ही ॥२॥
तुका म्हणे स्वामी आतां दावीं पाय । पांडुरंग माय कृपावंते ॥३॥
४३११
आणीक कोणापुढें वासूं मुख सांग । कीं माझें अंतरंग कोण जाणे ॥१॥
पाहें तुजकडे येऊनि जाऊनी । पांडुरंगा मनीं विचारावें ॥ध्रु.॥
भय चिंता अवघे उद्योग सांडिले । आठवुनी पाउलें असें तुझीं ॥२॥
नका विसरूं मज वैकुंठनायका । विनवितो तुका बंदीजन ॥३॥
४३१२
सद्गूचे चरणीं ठेविला मस्तक । देउनियां हस्तक उठविलें ॥१॥
उठविलें मज देऊनियां प्रेम । भावाथॉ सप्रेमे नमस्कारीं ॥२॥
नमस्कारीं त्याला सद्गुरायाला । तुका म्हणे बोला नाम वाचें ॥३॥
४३१३
सद्गूने मज आशीर्वाद दिला । हरुष भरला हृदयीं माझे ॥१॥
हृदयींचा भाव कळला गुरूसी । आनंदउल्हासीं बोले मज ॥२॥
बोले मज गुरू कृपा तो करूनि । तुका म्हणे मनीं आनंदलों ॥३॥
४३१४
आनंदाचा कंद गाइयेला गीतीं । पाहियेला चित्ती देवराव ॥१॥
देवराव तो ही आहे नश्चियेसीं । अखंड नामासी बोलवितो ॥२॥
बोलवितो मज कृपा तो करूनि । तुका म्हणे मनीं धरा भाव ॥३॥
४३१५
सातादिवसांचा जरी जाला उपवासी । तरीं कीर्तनासी टाकुं नये ॥१॥
फुटो हा मस्तक तुटो हें शरीर । नामाचा गजर सोडूं नये ॥ध्रु.॥
शरीराचे होत दोनी ते ही भाग । परि कीर्तनाचा रंग सोडों नये ॥२॥
तुका म्हणे ऐसा नामीं ज्या निर्धार । तेथें निरंतर देव असे ॥३॥
४३१६
चला आळंदीला जाऊं । ज्ञानदेवा डोळां पाहूं ॥१॥
होतिल संताचिया भेटी । सुखाचिया सांगों गोष्टी ॥ध्रु.॥
ज्ञानेश्वर ज्ञानेश्वर । मुखीं म्हणतां चुकती फेर ॥२॥
तुम्हां जन्म नाहीं एक । तुका म्हणे माझी भाक ॥३॥
४३१७
चरणीं नमन सद्गूच्या पूर्ण । नित्य हरिगुण गाऊं सदा ॥१॥
गोवर्धन जेणें नखीं हो धरिला । काळ्या नाथिला महाबळी ॥ध्रु.॥
ऐसे हरिगुण गातो वाचेवरि । पतितासी तारी जनार्दन ॥२॥
तुका म्हणे हें चि सज्जना जीवन । वाचेसी स्मरण गोविंदाचें ॥३॥
४३१८
सद्गूवांचूनि प्रेतरूप वाणी । बोलती पुराणीं व्यासॠषि ॥१॥
म्हणोनि तयाचें पाहूं नये तोंड । निगुरा अखंड सुतकाळा ॥ध्रु.॥
कोणे परी तया नव्हे चि सुटका । देह त्याचा लटिका जाणा तुम्ही ॥२॥
तुका म्हणे ऐसीं बोलती पुराणें । संतांचीं वचनें मागिलां हो ॥३॥
४३१९
डिवेना डसेना बुझेना निर्मळ । परि अमंगळ स्वीकारीना ॥१॥
परंतु गर्धब अपवित्र जाणा । पर्वकाळीं दाना देऊं नये ॥ध्रु.॥
डिवी लात्री बुजे बहु नेदी दुध । मुखीं नाहीं शुद्ध विष्ठा खाय ॥२॥
परंतु ते गाय पवित्र हो जाणा । पर्वकाळीं दाना देऊजेते ॥३॥
ब्राम्हणें ब्राम्हणा सद्गू करावा । परि न करावा शूद्रादिक ॥४॥
तुका म्हणे देवें सांगितली सोय । म्हणोनि त्याचे पाय धरिले जीवें ॥५॥
४३२०
संसारींचें ओझें वाहता वाहाविता । तुजविण अनंता नाहीं कोणी ॥१॥
गीतेमाजी शब्द दुंदुभीचा गाजे । योगक्षेमकाज करणें त्याचें ॥ध्रु.॥
चतुर्भुजा करीं वारू शृंगारावे । सारथ्य करावें अर्जुनाचें ॥२॥
श्वपच अंत्यज भक्तिस्नेहें जाला । अचळपदीं केला ध्रुव तुका ॥३॥
४३२१
कवणदिस येइल कैसा । न कळे संपत्तीचा भरंवसा ॥१॥
चौदा चौकडिया लंकापति । त्याची कोण जाली गती ॥ध्रु.॥
लंकेसारिखें भुवन । त्याचें त्यासी पारखें जाण ॥२॥
तेहतीस कोटि बांदवडी । राज्य जातां न लगे घडी ॥३॥
ऐसे अहंतेनें नाडिले । तुका म्हणे वांयां गेले ॥४॥
४३२२
लटिका प्रपंच वांजेची संतति । तत्वज्ञा हे भ्रांति बाधूं नेणे ॥१॥
सूर्यबिंबीं काय अंधार रिघेल । मृगजळें तिंबेल नभ काईं ॥ध्रु.॥
तैसा दृश्यभास नाडळे चि डोळा । प्रकाशसोहळा भोगीतसे ॥२॥
भोग भोग्य भोक्ता नाडळे चि कांहीं । चैतन्यविग्रहीं पूर्णकाम ॥३॥
तुका ब्रम्हानंदीं आहे तुकब्रम्ह । प्रपंचाचें बंड न देखे डोळां ॥४॥
४३२३
न म्हणे वो आम्ही आपुलेनि चित्ती । निःशेष अतिप्रीति विषयीं तो ॥१॥
खोटा तो विटाळ । म्हणोनि गाबाळ सांडियेले ॥ध्रु.॥
भांगतमाखूचा चित्ताचा आदर । कोरडें उत्तर चाटावें तें ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही नव्हों फजितखोर । तुटीचा व्यापार करावया ॥३॥
४३२४
अनाथाचा नाथ पतितपावन । दीनाचें रक्षण करीतसे ॥१॥
ऐसें जाणोनियां नामीं विश्वासलों । भीमातिरा आलों धांवत चि ॥ध्रु.॥
स्नान हें करितां त्रिताप निवाले । महाद्वारा आलें मन माझें ॥२॥
तेथें अनुमात्र रीग नव्हे याचा । परतलों साचा तेथूनियां ॥३॥
पुंडलिकापाशीं येऊनि पुसिलें । चिन्मय दाटलें जनार्दन ॥४॥
तुका म्हणे आतां दुजा देव नाहीं । बाप तरी आईं तो चि विठो ॥५॥
४३२५
ढालतलवारे गुंतले हे कर । म्हणे जुंझणार कैसा जुंझे ॥१॥
पेटी पडदळे सिले टोप ओझें । हें तों जालें दुजें मरणमूळ ॥ध्रु.॥
बैसविलें मला येणें अश्वावरी । धावूं पळूं तरी कैसा आतां ॥२॥
असोनि उपाय म्हणे हे अपाय । म्हणे हायहाय काय करूं ॥३॥
तुका म्हणे हा तों स्वयें परब्रम्ह । मूर्ख नेणे वर्म संतचरण ॥४॥
४३२६
किडा अन्नाचें मानुस । त्याचा म्हणविल्या दास ॥१॥
तें ही त्यासी उपेक्षीना । बोल आपुला सांडीना ॥ध्रु.॥
तो तूं नराचा नरेंद्र । तुजपासूनि इंद्र चंद्र ॥२॥
तुका म्हणे विश्वंभर । तुज वर्णी फणीवर ॥३॥
४३२७
कोटिजन्म पुण्यसाधन साधिलें । तेणें हाता आलें हरिदास्य ॥१॥
रात्रीं दिवस ध्यान हरीचें भजन । कायावाचामन भगवंतीं ॥ध्रु.॥
ऐसिया प्रेमळा म्हणताती वेडा । संसार रोकडा बुडविला ॥२॥
एकवीस कुळें जेणें उद्धरिलीं । हे तों न कळे खोली भाग्यमंदा ॥३॥
तुका म्हणे त्याची पायधुळी मळिे । भवभय पळे वंदितां चि ॥४॥
४३२८
उपजला प्राणी न राहे संसारीं । बैसला सेजारी काळ उसां ॥१॥
पाहा तो उंदीर घेउनि जाय बोका । तैसा काळ लोका नेत असे ॥ध्रु.॥
खाटिकाचे घरीं अजापुत्र पाहें । कसाबाची गाय वांचे कैसी ॥२॥
तुका म्हणे कांहीं करा काढाकाढी । जाती ऐसी घडी पुन्हा नये ॥३॥
४३२९
पंढरीस जाऊं म्हणती । यम थोर चिंता करि ती ॥१॥
या रे नाचों ब्रम्हानंदें । विठ्ठलनामाचिया छंदें ॥ध्रु.॥
धरिली पंढरीची वाट । पापें रिगालीं कपाट ॥२॥
केलें भीमरेचें स्नान । यमपुरी पडिले खान ॥३॥
दुरोनि देखिली पंढरी । पापें गेलीं दुरच्यादुरी ॥४॥
दुरोनि देखिलें राउळ । हरुषें नाचती गोपाळ ॥५॥
तुका म्हणे नाहीं जाणें । अखंड पंढरिराहणें ॥६॥
४३३०
पय दधि घृत आणि नवनीत । तैसें दृश्यजात एकपणें ॥१॥
कनकाचे पाहीं अलंकार केले । कनकत्वा आले एकपणें ॥ध्रु.॥
मृत्तिकेचे घट जाले नानापरी । मृत्तिका अवधारीं एकपणें ॥२॥
तुका म्हणे एक एक ते अनेक । अनेकत्वीं एक एकपणा ॥३॥
४३३१
पंधरा दिवसांमाजी साक्षात्कार जाला । विठोबा भेटला निराकार ॥१॥
भांबगिरिपाठारीं विस्त जाण केली । वृत्ति थिरावली परब्रम्हीं ॥ध्रु.॥
निर्वाण जाणोनि आसन घातलें । ध्यान आरंभिलें देवाजीचें ॥२॥
सर्प विंचू व्याघ्र आंगासी झोंबले । पीडूं जे लागले सकळिक ॥३॥
दीपकीं कर्पूर कैसा तो विराला । तैसा देह जाला तुका म्हणे ॥४॥
४३३२
अज्ञान हा देह स्वरूपीं मीनला । सर्व वोसावला देहपात ॥१॥
ज्ञानस्वरूपाची सांगड मिळाली । अंतरीं पाहिली ज्ञानज्योती ॥२॥
तुका म्हणे चत्ति स्वरूपीं राहिलें । देह विसावलें तुझ्या पायीं ॥३॥
४३३३
दामाजीपंताची रसद गुदरली । लज्जा सांभाळिली देवरायें ॥१॥
तयाचें चरित्र परिसा हो सादरें । करितों नमस्कार संतजना ॥ध्रु.॥
मंगळवेढा असे विस्त कुटुंबेंसी । व्यापारी सर्वांसी मान्य सदा ॥२॥
कर्म काय करी ठाणाचा हवाला । तों कांहीं पडला कठिण काळ ॥३॥
धान्याचीं भांडारें होतीं तीं फोडिलीं । पंढरी रक्षिली दुष्काळांत ॥४॥
दुबळें अनाथ तें हि वांचविलें । राष्टधांत ते जाली कीर्ति मोठी ॥५॥
मुजुम करीत होता कानडा ब्राम्हण । फिर्याद लिहून पाठविली ॥६॥
अविंदाचें राज्य बेदरीं असतां । कागद पाहतां तलब केली ॥७ ॥
दामाजीपंतासी धरोनि चालविलें । इकडे या विठ्ठलें माव केली ॥८॥
विकते धारणे सवाईंचें मोल । धान्याचें सकळ द्रव्य केलें ॥९॥
दामाजीपंताच्या नांवें अर्जदास्त । लिहून खलेती मुद्रा केली ॥१०॥
विठो पाडेवार भक्तां साहए जाला । वेदरासी गेला रायापासीं ॥११॥
जोहार मायबाप पुसती कोठील । तंव तो म्हणे स्थळ मंगळवेढें ॥१२॥
दामाजीपंतांनीं रसद पाठविली । खलेती ओतिली अर्जदास्त ॥१३॥
देखोनियां राजा संतोष पावला । म्हणे व्यर्थ त्याला तलब केली ॥१४॥
काय तुझें नांव पुसती यंत्रधारी । तो म्हणे बेगारी विठा कां जी ॥१५॥
पावल्याचा जाब द्यावा मायबाप । करोनि घेतों माप म्हणती ते ॥१६॥
पावल्याचा जाब दिधला लिहून । तसरीफ देऊन पाठविला ॥१७॥
छत्री घोडा शिबिका आभरणांसहित । दिला सवें दूत पाठवूनि ॥१८॥
वाटे चुकामुक जाली याची त्यांची । ते आले तैसे चि मंगळवेढा ॥१९॥
दामाजीपंतासी बेदरासी नेलें । राजा म्हणे जालें कवतुक ॥२०॥
काल गेला विठा बेगारी देऊन । तसरीफ देऊन जाब दिला ॥२१॥
काय तुमचें काज बोला जी सत्वर । बोलाजी निर्धार वचनाचा ॥२२॥
कैंचा विठा कोण पाठविला कधीं । काढोनियां आधीं जाब दिला ॥२३॥
पहातां चि जाब हृदय फुटलें । नयन निडारले राजा देखे ॥२४॥
सावळें सकुमार रूप मनोहर । माथां तेणें भार वाहियेला ॥२५॥
दामाजीपंतासी रायें सन्मानिलें । तो म्हणे आपुलें कर्म नव्हे ॥२६॥
आतां तुमची सेवा पुरे जी स्वामिया । शिणविलें सखया विठोबासी ॥२७॥
निरोप घेऊनि आला स्वस्थळासी । उदास सर्वासीं होता जाला ॥२८॥
दामाजीपंतांनीं सेविली पंढरी । ऐसा त्याचा हरि निकटवृत्ति ॥२९॥
तुका म्हणे विठो अनाथ कैवारी । नुपेक्षी हा हरि दासालागीं ॥३०॥
४३३४
पहिली माझी ओवी ओवीन जगत्र । गाईंन पवित्र पांडुरंग ॥१॥
दुसरी माझी ओवी दुजें नाहीं कोठें । जनीं वनीं भेटे पांडुरंग ॥ध्रु.॥
तिसरी माझी ओवी तिळा नाहीं ठाव । अवघा चि देव जनीं वनीं ॥२॥
चवथी माझी ओवी वैरिलें दळण । गाईंन निधान पांडुरंग ॥३॥
पांचवी माझी ओवी ते माझिया माहेरा । गाईंन निरंतरा पांडुरंगा ॥४॥
साहावी माझी ओवी साहा ही आटले । गुरूमूर्त भेटले पांडुरंग ॥५॥
सातवी माझी ओवी आठवे वेळोवेळां । बैसलासे डोळां पांडुरंग ॥६॥
आठवी माझी ओवी आठावीस योग । उभा चंद्रभागे पांडुरंग ॥७॥
नववी माझी ओवी सरलें दळण । चुकलें मरण संसारीचें ॥८॥
दाहावी माझी ओवी दाहा अवतारा । न यावें संसारा तुका म्हणे ॥९॥
४३३५
धरोनियां फरश करी । क्तजनाचीं विघ्नें वारी ॥१॥
ऐसा गजानन महाराजा । त्याचें चरणीं हालो लागो माझा ॥ध्रु.॥
सेंदुर शमी बहुप्रिय ज्याला । तुरा दुर्वांचा शोभला ॥२॥
उंदिर असे जयाचें वहन । माथां जडितमुगुट पूर्ण ॥३॥
नागयज्ञोपवीत रुळे । शुभ्र वस्त्र शोभित साजिरें ॥४॥
भावमोदक हराभरी । तुका भावें हे पूजा करी ॥५॥
४३३६
नाम आहे जयापाशीं । जेथें राहे तेथें चि काशी ॥१॥
ऐसा नामाचा महिमा । जाणे वाल्मीक शंकर उमा ॥ध्रु.॥
नाम प्रल्हादबाळ । जाणे पापी आजामेळ ॥२॥
नाम जाणे तो नारद । नामें ध्रुवा अक्षय पद ॥३॥
नाम गणिकेतें तारी । पशु गजेंद्र उद्धारी ॥४॥
नाम जाणे हणुमंत । जाणताति महासंत ॥५॥
नाम जाणे शुकमूर्ति । जाणे राजा परिक्षिती ॥६॥
नाम जाणे तुका । नाहीं संसाराचा धोका ॥७॥
४३३७
बहुतां जन्मां अंतीं जन्मलासी नरा । देव तूं सोइरा करीं आतां ॥१॥
करीं आतां बापा स्वहिताचा स्वार्थ । अनर्थाचा अर्थ सांडीं आतां ॥ध्रु.॥
सांडि आतां कुडी कल्पनेची वाट । मार्ग आहे नीट पंढरीचा ॥२॥
पंढरीस जावें सर्व सुख घ्यावें । रूप तें पाहावें विटेवरि ॥३॥
विटेवरि नीट आनंदाचा कंद । तुका नाचे छंद नामघोषें ॥४॥
४३३८
किती सांगों तरि नाइकति बटकीचे । पुढें सिंदळीचे रडतील ॥१॥
नका नका करूं रांडेची संगती । नेवोनी अधोपाती घालिल यम ॥२॥
तुका म्हणे जरी देवीं नाहीं चाड । हाणोनि थोबाड फोडिल यम ॥३॥
४३३९
उधानु काटीवरि चोपडुची आस । नवरा राजस मिरवतसे ॥१॥
जिव्हाळ्याचा काठी उबाळ्याच्या मोटा । नवरा चोहटा मिरवतसे ॥ध्रु.॥
तुळसीची माळ नवरीचे कंठीं । नोवरा वैकुंठीं वाट पाहे ॥२॥
तुका म्हणे ऐसी नोवर्याची कथा । परमार्थ वृथा बुडविला ॥३॥
४३४०
न कळे महिमा वेद मोनावले । जेथें पांगुळले मनपवन ॥१॥
चंद्र सूर्य ज्याचें तेज वागविती । तेथें माझी मती कोणीकडे ॥ध्रु.॥
काय म्यां वाणावें तुझ्या थोरपणा । सहस्रवदना वर्णवेना ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही बाळ तूं माउली । कृपेची साउली करीं देवा ॥३॥
४३४१
संतचरणरज लागतां सहज । वासनेचें बीज जळोन जाय ॥१॥
मग रामनामीं उपजे आवडी । सुख घडोघडी वाढों लागे ॥ध्रु.॥
कंठीं प्रेम दाटे नयनीं नीर लोटे । हृदयीं प्रगटे रामरूप ॥२॥
तुका म्हणे साधन सुलभ गोमटें । परि उपतिष्ठे पूर्वपुण्यें ॥३॥
४३४२
विधवेसि एक सुत । अहर्निशीं तेथें चत्ति ॥१॥
तैसा तूं मज एकला । नको मोकलूं विठ्ठला ॥ध्रु.॥
सुपुत्रालागीं बाप । अवघे तेथें चि संकल्प ॥२॥
तुका म्हणे चित्ती । पतिव्रते जैसा पति ॥३॥
४३४३
म्हणे विठ्ठल पाषाण । त्याच्या तोंडावरि वाहाण॥१॥
नको नको दर्शन त्याचें । गलितकुष्ट भरो वाचे ॥ध्रु.॥
शाळिग्रामासि म्हणे धोंडा । कोड पडो त्याच्या तोंडा ॥२॥
भावी सद्गु मनुष्य । त्याचें खंडो का आयुष्य ॥३॥
हरिभक्ताच्या करी चेष्टा । त्याचे तोंडीं पडो विष्ठा ॥४॥
तुका म्हणे किती ऐकों । कोठवरी मर्यादा राखों ॥५॥
४३४४
स्वगाअचे अमर इच्छिताति देवा । मृत्युलोकीं व्हावा जन्म आम्हां ॥१॥
नारायणनामें होऊं जिवनमुक्त । कर्तिनीं अनंत गाऊं गीती ॥ध्रु.॥
वैकुंठींचे जन सदा चिंतिताति । कइं येथें येती हरिचे दास ॥२॥
यमधर्म वाट पाहे निरंतर । जोडोनियां कर तिष्ठतसे ॥३॥
तुका म्हणे पावावया पैल पार । नामंत्र सार भाविकासि ॥४॥
४३४५
व्यापक हा विश्वंभर । चराचर याचेनी ॥१॥
पंढरिराव विटेवरि । त्याचींच धरीं पाउलें ॥ध्रु.॥
अवघियांचा हा चि ठाव । देवोदेवीं सकळ ॥२॥
तुका म्हणें न करीं सोस । भेदें दोष उफराटे ॥३॥
४३४६
पसरोनि मुखें । कैसे धालों बा हारीखें ॥१॥
ब्रम्हादिका दुर्लभ वांटा । आम्हां फावला राणटां ॥ध्रु.॥
गोड लागे काय तरि। कृपावंत जाला हरि ॥२॥
उडती थेंबुटें । अमृताहुनि गोमटें ॥३॥
गोडाहुनि गोड । जिव्हा नाचे वाटे कोड ॥४॥
खुणावुनि तुका । दावी वर्म बोलों नका ॥५॥
४३४७
आमुचि मिरास पंढरी । आमुचें घर भीमातिरीं ॥१॥
पांडुरंग आमुचा पिता । रकुमाबाईं आमुचि माता ॥ध्रु.॥
भाव पुंडलीक मुनि । चंद्रभागा आमुची बहिणी ॥२॥
तुका जुन्हाट मिराशी । ठाव दिला पायांपाशीं ॥३॥
४३४८
गंगा गेली सिंधुपाशीं । जरी तो ठाव नेदी तिशी ॥१॥
तिणें जावें कवण्या ठाया । मज सांगा पंढरिराया ॥ध्रु.॥
जळ क्षोभलें जलचरां । माता बाळा नेदी थारा ॥२॥
तुका म्हणे आलों शरण । देवा त्वां कां धरिलें मौन्य ॥३॥
४३४९
बैसो आतां मनीं । आले तैसें चि वदनीं ॥१॥
मग अवघें चि गोड । पुरे सकळ हि कोड ॥ध्रु.॥
बाहेरील भाव । तैसा अंतरीं हि वाव ॥२॥
तुका म्हणे मणि । शोभा दाखवी कोंदणीं ॥३॥
४३५०
वेठी ऐसा भाव । न करी अहाच उपाव ॥१॥
रूप डसवी न जिवा । अवघा ये च ठायीं हेवा ॥ध्रु.॥
कृपणाचेपरि । लेखा पळनिमिषेवरि ॥२॥
तुका म्हणे आस । संनिध चि जगदीशा ॥३॥
४३५१
सर्वसुखा अधिकारी । मुखें उच्चारी हरिनाम ॥१॥
सर्वांगें तो सर्वोत्तम । मुखीं नाम हरीचें ॥ध्रु.॥
ऐशी उभारिली बाहे। वेदीं पाहें पुराणीं ॥२॥
तुका म्हणे येथें कांही । संदेह नाहीं भरवसा ॥३॥
४३५२
जो का निर्गुण निराकार । तेथें धरियेले अवतार ॥१॥
निर्गुण होता तो सगुणासि आला । भक्तिसाटीं प्रगटला ॥ध्रु.॥
जो का त्रिभुवनचाळक । तो हा नंदाचा बाळक ॥२॥
सोडविलें वसुदेवदेवकीसि । अवतार धरिला तिचे कुशी ॥३॥
मारियेला कंसराणा । राज्यीं स्थापिलें उग्रसेना ॥४॥
तुका म्हणे देवादिदेव । तो हा उभा पंढरिराव ॥५॥
४३५३
जुनाट हें धन अंत नाहीं पार । खात आले फार सरलें नाहीं ॥१॥
नारद हा मुनि शुक सनकादिक । उरलें आमुप तुम्हां आम्हां ॥ध्रु.॥
येथूनियां धना खाती बहु जन । वाल गुंज उणें जालें नाहीं ॥२॥
तुका म्हणे धना अंत नाहीं पार । कुंटित चार वाचा तेथें ॥३॥
४३५४
कोडियाचें गोरेपण । तैसें अहंकारीज्ञान ॥१॥
त्यासि अंतरीं रिझे कोण । जवळी जातां चळिसवाण ॥ध्रु.॥
प्रेतदेह गौरविलें । तैसें विटंबवाणें जालें ॥२॥
तुका म्हणे खाणें विष्ठा । तैशा देहबुद्धिचेष्टा ॥३॥
४३५५
पाया जाला नारू । तेथें बांधला कापूरु ।
तेथें बिबव्याचें काम । अधमासि तों अधम ॥१॥
रुसला गुलाम । धणी करीतो सलाम ।
तेथें चाकराचें काम । अधमासि तों अधम ॥ध्रु.॥
रुसली घरची दासी । धणी समजावी तियेसि ।
तेथें बटकीचें काम । अधमासि तों अधम ॥२॥
देव्हार्यावरि विंचू आला । देवपूजा नावडे त्याला ।
तेथें पैजारेचें काम । अधमासि तों अधम ॥३॥
तुका म्हणे जाती । जातीसाटीं खाती माती ॥४॥
४३५६
ब्राम्हणा न कळे आपुलें तें वर्म । गंवसे परब्रम्ह नामें एका ॥१॥
लहानथोरासि करितों प्रार्थना । दृढ नारायणा मनीं धरा ॥ध्रु.॥
सर्वांप्रति माझी हे चि असे विनंती । आठवा श्रीपती मनामाजी ॥२॥
केशव नारायण करितां आचमन । ते चि संध्या स्नान कर्म क्रिया ॥३॥
नामें करा नित्य भजन भोजन । ब्रम्हकर्म ध्यान याचे पायीं ॥४॥
तुका म्हणे हें चि निर्वाणींचें शस्त्र । म्हणोनि सर्वत्र स्मरा वेगीं ॥५॥
४३५७
नरदेह वांयां जाय । सेवीं सद्गूचे पाय ॥१॥
सांडोनियां अहंभाव । धरीं भक्ती पूजीं देव ॥ध्रु.॥
थोराचिये वाटे । जातां भवशोक आटे ॥२॥
प्रल्हादातें तारी । तुका म्हणे तो कंठीं धरीं ॥३॥
४३५८
संचित तैशी बुद्धि उपजे मनामधीं । सांगितलें सिद्धि नव जाय ॥१॥
ज्याचा जैसा ठेवा तो त्यापाशीं धांवे । न लगती करावे उपदेश ॥२॥
घेऊन उठती आपुलाले गुण । भविष्याप्रमाणें तुका म्हणे ॥३॥
४३५९
कुरंगीपाडस चुकलेसे वनीं । फुटे दुःखेंकरोनि हृदय त्याचें ॥१॥
तैसा परदेशी जालों तुजविण । नको हो निर्वाण पाहूं माझें ॥ध्रु.॥
अपराध्याच्या कोटि घालीं सर्व पोटीं । नको या शेवटीं उपेक्षूं गा ॥२॥
तुका म्हणे असों द्यावी माझी चिंता । कृपाळु अनंता पांडुरंगा ॥३॥
४३६०
धन्य जालों हो संसारीं । आम्ही देखिली पंढरी ॥१॥
चंद्रभागे करूं स्नान । पुंडलीकाचें दर्शन ॥ध्रु.॥
करूं क्षेत्रप्रदक्षिणा। भेटूं सत या सज्जनां ॥२॥
उभे राहूं गरुडपारीं । डोळेंभरुनी पाहों हरी ॥३॥
तुका म्हणे वाळवंटीं । महालाभ फुकासाटीं ॥४॥
४३६१
पंढरीचा वारकरी । खेपा वैकुंठबंदरीं ॥१॥
तया नाहीं आणखी पेणें । सदा वैकुंठीं राहाणें ॥ध्रु.॥
आला गेला केल्या यात्रा । उद्धरिलें कुळा सर्वत्रा ॥२॥
तुका म्हणे नाहीं । यासि संदेह कल्पांतीं ही ॥३॥
४३६२
सोडियेल्या गाईं नवलक्ष गोपाळीं । सवें वनमाळी चालियेला ॥१॥
सुदीन समय भाग्याचा उदय । चारावया गाईं वनामाजी ॥ध्रु.॥
गाईंगोपाळांच्या संगें चाली हरि । क्रीडा नानापरि खेळताति ॥२॥
काठी कांबळीया मोहरीया पोंवा । सिदोरी गांजिवा खांद्यावरि ॥३॥
गोधनें संवगडे खेळे नानापरी । आले भीमातीरीं वेणुनादा ॥४॥
तेथें उभा ठेला गोपाळांसहित । सिदोरिया सोडीत बैसे तेथें ॥५॥
तुका म्हणे ज्यांनीं आणिल्या भाकरी । नेऊनियां हरीपुढें देती ॥६॥
४३६३
ज्यां जैसी आवडी त्यां तैसा विभाग । देत पांडुरंग तृप्ति जाली ॥१॥
मुखींचें उच्छष्टि हिरोनियां खात । विस्मित विधाता देखोनियां ॥ध्रु.॥
दिलें जें गोपाळां तें नाहीं कोणासि । विस्मित मानसीं सुरवर ॥२॥
देव ॠषि मुनि सद्धि हे चारण । शिव मरुद्गण चंद्र सूर्य ॥३॥
तुका म्हणे आले सकळ हि सुरवर । आनंदें निर्भर पाहावया ॥४॥
४३६४
आले सुरवर नानापक्षी जाले । सकळ अवतरले श्वापदवेषें ॥१॥
श्वानखररूपी होऊनियां आले । उच्छष्टि कवळ वेचिताति ॥ध्रु.॥
होऊनियां दीन हात पसरिती । मागोनियां घेती उष्टावळी ॥२॥
अभिमान आड घालोनि बाहेरि । तयां म्हणे घ्या रे धणी ॥३॥
तुका म्हणे धणी लाधली अपार । तया सुखा पार काय सांगों ॥४॥
४३६५
एकमेकीं घेती थडका । पाडी धडका देऊनि ॥१॥
एकमेका पाठीवरि । बैसोनि करिती ढवाळी ॥ध्रु.॥
हाता हात हाणे लाही । पळतां घाईं चुकविती ॥२॥
तुका म्हणे लपणी चपणी । एका हाणी पाठीवरी ॥३॥
४३६६
चला वळूं गाईं । दूर अंतरल्या भाईं ॥१॥
खेळ खेळतां जाला शीण । कोण करी वणवण ॥ध्रु.॥
गाईं हकारी कान्हया । म्हणोनि लागती ते पायां ॥२॥
तुका म्हणे द्यावें । नाम संकीर्तन बरवें ॥३॥
४३६७
नाहीं संसाराची चाड । गाऊं हरिचें नाम गोड ॥१॥
हो का प्राणाचा ही घात । परि हा न सोडीं अनंत ॥ध्रु.॥
जन्मोजन्मीं हा चि धंदा । संतसंग राहो सदा ॥२॥
तुका म्हणे भाव । तो हा जाणा पंढरिराव ॥३॥
४३६८
हरीविण जिणें व्यर्थ चि संसारीं । प्रेत अळंकारीं मिरवत ॥१॥
देवाविण शब्द व्यर्थ चि कारण । भांड रंजवण सभेसि गा ॥ध्रु.॥
आचार करणें देवाविण जो गा । सर्पाचिया अंगा मृदुपण ॥२॥
तुका म्हणे काय बहु बोलों फार । भक्तीविण नर अभाग्य कीं ॥३॥
४३६९
जालासि पंडित पुराण सांगसी । परि तूं नेणसी मीं हें कोण ॥१॥
गाढवभरी पोथ्या उलथिशी पानें । परि गुरुगम्यखुणे नेणशी बापा ॥२॥
तुका कुणबियाचा नेणे शास्त्रमत । एक पंढरीनाथ विसंबेना ॥३॥
४३७०
स्वप्नींच्या व्यवहारा काळांतर लेखा । जागृतीसि रुका गांठ नाहीं ॥१॥
तेवीं शब्दज्ञानें करिती चावटी । ज्ञान पोटासाटीं विकों नये ॥ध्रु.॥
बोलाची च कढी बोलाचा ची भात । जेवूनियां तृप्त कोण जाला ॥२॥
कागदीं लिहिली नांवाची साकर । चाटितां मधुर केवीं लागे ॥३॥
तुका म्हणे जळो जळो त्याचें ज्ञान। यमपुरी कोण दंड साहे ॥४॥
४३७१
भूत नावरे कोणासी । पुंडलीकें खिळिलें त्यासी ॥१॥
समचरण असे विटे । कटिकर उभें नीट ॥ध्रु.॥
वाळुवंटीं नाचती संत । प्रेमामृतें डुल्लत ॥२॥
तुका म्हणे पुंडलीका । भक्तिबळें तूं चि निका ॥३॥
४३७२
आपुले वरदळ नेदा । एवढी गोविंदा कृपणता ॥१॥
यावर बा तुमचा मोळा । हा गोपाळा कळेना ॥ध्रु.॥
सेवा तरी घेतां सांग । चोरिलें अंग सहावेना ॥२॥
तुका जरी क्रियानष्ट । तरी कां कष्ट घेतसां ॥३॥
४३७३
भीमातिरींचा नाटक । यानें लावियेलें चेटक ॥१॥
मन बुद्धि जाली ठक । नेणे संसाराची टुक ॥ध्रु.॥
कैशी प्रसंगीक वाणी । प्रत्यादर कडसणी ॥२॥
तुका म्हणे मोठा ठक । जेथें तेथें उभा ठाके ॥३॥
४३७४
कां रे दाटोन होतां वेडे । देव आहे तुम्हांपुढें ॥१॥
ज्यास पाठ नाहीं पोट । करी त्रैलोक्याचा घोंट ॥ध्रु.॥
तुमची तुम्हां नाहीं सोय । कोणाचें काय जाय ॥२॥
तुका गातो नामीं । तेथें नाहीं आम्ही तुम्ही ॥३॥
४३७५
नव्हे हें कवित्व टांकसाळी नाणें । घेती भले जन भले लोक ॥१॥
लागलासे झरा पूर्ण नवनीतें । सेविलियां हित फार होय ॥२॥
तुका म्हणे देवा केला बलात्कार । अंगा आलें फार महंतपण ॥३॥
४३७६
सांवळें सुंदर पाहे दृष्टिभरि । ऐसें कांहीं करीं मन माझें ॥१॥
मना तुज ठाव दिला त्याचे पायीं । राहें विठाबाईंसवें सदा ॥ध्रु.॥
मना नको धरूं आणिकांचा संग । नाहीं पांडुरंग जयां मनीं ॥२॥
वरपंग भाव नको म्हणे तुका । करीं प्राणसखा नारायणा ॥३॥
४३७७
एकली वना चालली राना । चोरुनि जना घराचारी ॥१॥
कोणी नाहीं संगीसवें । देहभावें उदास ॥ध्रु.॥
जाउनि पडे दुर्घटवनीं । श्वापदांनीं वेढिली ॥२॥
मार्ग न चले जातां पुढें । भय गाढें उदेलें ॥३॥
मागील मागें अंतरलीं । पुढील चाली खोळंबा ॥४॥
तुका म्हणे चित्ती यासि । हृदयस्थासी आपुल्या ॥५॥
४३७८
पडली घोर रजनी । संगी कोणी नसे चि ॥१॥
पहा हो कैसें चालविलें । पिसें गोवलें लावूनि ॥ध्रु.॥
कोठें लपविलें तें अंग । होता संग दिला तो ॥ ।२॥
मज कधीं नव्हतें ठावें । दोही भावें वाटोळें ॥३॥
तुका म्हणे कैंची उरी । दोहीपरि नाडिलें ॥४॥
४३७९
उदार कृपाळ पतितपावन । ब्रिदें नारायणा जाती वांयां ॥१॥
वर्णिलासि श्रुति नेणे तुझा पार । राहे मौनाकार नेति ऐसें ॥ध्रु.॥
तेथें माझा धांवा पावे कोणीकडे । अदृष्ट हें पुढें वोडवलें ॥२॥
कोण ऐसा भक्त लाधला भाग्यासी । आठवण ऐसी द्यावी तुज ॥३॥
तुका म्हणे नको पाहों माझा अंत । जाणोनि हे मात उडी घालीं ॥४॥
४३८०
ज्याचें जैसें भावी मन । त्यासि देणें दरुषण ॥१॥
पुरवूं जाणे मनिंची खूण । समाधान करोनि ॥ध्रु.॥
आपणियातें प्रगट करी । छाया वरी कृपेची ॥२॥
तुका म्हणे केले दान । मन उन्मन हरिनामीं ॥३॥
४३८१
कां रे पुंड्या मातलासी । उभें केलें विठ्ठलासि ॥१॥
विस्त क्षीरसागरवासीं । आला उभा पंढरीसि ॥ध्रु.॥
भक्ती देखोनि निकट । देवें सोडिलें वैकुंठ ॥२॥
तुका म्हणे बळी । तूं चि एक भूमंडळीं ॥३॥
४३८२
शेवटींची विनंती । ऐका ऐका कमळापती ॥१॥
काया वाचा मन । चरणीं असे समर्पण ॥ध्रु.॥
जीवपरमात्मा ऐक्यासि । सदा वसो हृदयेंसीं ॥२॥
तुका म्हणे देवा । कंठीं वसावें केशवा॥३॥
४३८३
माझें परिसावें गार्हाणें । चत्ति द्यावें नारायणें ॥१॥
माझे हृदयींचें वर्म । देवा जाणशी तूं कर्म ॥ध्रु.॥
सबाह्यअंतरसाक्ष । ऐसा वेदीं केला पक्ष ॥२॥
तुका म्हणे नेणां । काय सांगों नारायणा ॥३॥
४३८४
गुरुचिया मुखें होइल ब्रम्हज्ञान । न कळे प्रेमखुण विठोबाची ॥१॥
वेदातें विचारा पुराणातें पुसा । विठोबाचा कैसा प्रेमभाव ॥२॥
तुका म्हणे सांडा जाणिवेचा शीण । विठोबाची खूण जाणती संत ॥३॥
४३८५
देव आतां आम्हीं केला असे ॠणी । आणिका वांचूनि काय गुंता ॥१॥
एकाचें आर्जव करू एकनिष्ठ । आणिकांचा बोभाट कामा नये ॥ध्रु.॥
बहुतांचे आर्जव केलिया खटपट । नाहीं हा शेवट शुद्ध होत ॥२॥
पुरता विचार आणोनी मानसीं । अंतरलों सर्वासि पई देखा ॥३॥
तुका म्हणे देवा चरणीं असो भाव । तेणें माझा जीव संतोष हा ॥४॥
४३८६
पापाची वासना नको दावूं डोळां । त्याहुनि अंधळा बराच मी ॥१॥
निंदेचें श्रवण नको माझे कानीं । बधिर करोनि ठेवीं देवा ॥ध्रु.॥
अपवित्र वाणी नको माझ्या मुखा । त्याजहुनि मुका बराच मी ॥२॥
नको मज कधीं परस्त्रीसंगति । जनांतुन माती उठतां भली ॥३॥
तुका म्हणे मज अवघ्याचा कांटाळा । तूं एक गोपाळा आवडसी ॥४॥
४३८७
कीर्तनाचा विकरा मातेचें गमन । भाड खाईं धन विटाळ तो ॥१॥
हरिभक्ताचि माता हे हरिगुणकीर्ति । इजवर पोट भरिती चांडाळ ते ॥ध्रु.॥
अंत्यज हा ऐसें कल्पांतीं करीना । भाड हे खाईंना जननीची ॥२॥
तुका म्हणे त्याचें दर्शन ही खोटें । पूर्वजांसि नेटें नरका धाडी ॥३॥
४३८८
पंढरी पावन जालें माझें मन । आतां करूं ध्यान विठोबाचें ॥१॥
आतां ऐसें करूं नाम गाऊं गीतीं । सुखाचा सांगाती विठो करूं ॥ध्रु.॥
संग करूं त्याचा तो सखा आमचा । अनंतां जन्मांचा मायबाप ॥२॥
परतोनि सोईं धरीं कां रे मना । विठ्ठलचरणा घालीं मिठी ॥३॥
घातलीसे मिठी नाही भक्तिभाव । उदार पंढरिराव तुका म्हणे ॥४॥
४३८९
येई गे विठ्ठले विश्वजीवनकले । सुंदर घननीळे पांडुरंगें ॥१॥
येई गे विठ्ठले करुणाकल्लोळे । जीव कळवळे भेटावया ॥ध्रु.॥
न लगती गोड आणीक उत्तरें । तुझें प्रेम झुरे भेटावया ॥२॥
तुका म्हणे धांव घालीं कृष्णाबाईं । क्षेम चाहूंबाही देई मज ॥३॥
४३९०
कटावरी कर कासया ठेविले । जननी विठ्ठले जीवलगे॥१॥
शंखचक्रगदाकमळमंडित । आयुधें मंडित कृष्णाबाईं ॥ध्रु.॥
क्षण एक धीर होत नाहीं चित्ति । केव्हां पंढरिनाथा भेटशील ॥२॥
तुका म्हणे हें चि करीं देई । तई च विश्रामा पावईंन ॥३॥
४३९१
आतां मोकलावें नव्हे हें उचित । तरी कृपावंत म्हणवावें ॥१॥
पूर्वा भक्त जाले सर्व आपंगिले । नाहीं उपेक्षिले तुम्हीं कोणी ॥ध्रु.॥
माझिया वेळेसि कां गा लपालासी । विश्व पोसितोसि लपोनियां ॥२॥
करावी म्हणावी सर्वां भूतीं दया । तरी भेटावया येईंन मी ॥३॥
तरी माझे हाती देई मनबुद्धि । जरि दयानिधि येशील तूं ॥४॥
तुका म्हणे तूं चि अवघा सूत्रधारी । माझी सत्ता हरी काय आहे ॥५॥
४३९२
माझें कोण आहे तुजविण देवा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥१॥
वाट पाहतसें कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
साच करीं हरी आपुली ब्रिदावळी । कृपेनें सांभाळीं महाराजा ॥२॥
क्षमा करीं सर्व अपराध माझा । लडिवाळ मी तुझा पांडुरंगा ॥३॥
साह्य होसी तरी जाती साही वैरी । मग सुखें अंतरीं ध्यान तुझें ॥४॥
कृपा करोनि देई दया क्षमा शांती । तेणें तुझी भक्ति लाभईंल ॥५॥
माझें हें सामर्थ्य नव्हे नारायणा । जरी कांहीं करुणा येइल तुज ॥६॥
तुका म्हणे मज कैसें आपंगा जी । आपुलेंसें करा जी पांडुरंगा ॥७॥
४३९३
अपराध जाले जरी असंख्यात । तरी कृपावंत नाम तुझें ॥१॥
तुझें लडिवाळ तुज कृपा यावी । म्यां वाट पाहावी कवणाची ॥ध्रु.॥
मायबाप माझा रुक्मादेवीवर । हा दृढ निर्धार अंतरींचा ॥२॥
तुका म्हणे कोणे गोष्टीचें संकष्ट । न घालीं मज भेट नारायणा ॥३॥
४३९४
आधीं कां मज लावियेली सवे । आतां न राहावे तुजविण ॥१॥
पहिलें चि तोंडक कां गा नाहीं केलें । आतां उपेक्षिलें न सोडीं मी ॥ध्रु.॥
कृपेच्या सागरा न पाहें निर्वाण । जालों तुजवीण कासावीस ॥२॥
तुका म्हणे कोठें गुंतलेति हरी । येई झडकरी पांडुरंगा ॥३॥
४३९५
बा रे पांडुरंगा केव्हां येशी भेटी । जाहालों हिंपुटी तुजवीण ॥१॥
तुजवीण सखें न वटे मज कोणी । वाटतें चरणीं घालूं मिठीं ॥ध्रु.॥
ओवाळावी काया चरणांवरोनि । केव्हां चक्रपाणी भेटशील ॥२॥
तुका म्हणे माझी पुरवीं आवडी । वेगीं घालीं उडी नारायणा ॥३॥
४३९६
पंचाग्निसाधन करूं धूम्रपान । काय तीर्थाटण करूं सांग ॥१॥
सांग कोणे देशीं आहे तुझें गांव । घेऊनियां धांव येऊं तेथें ॥ध्रु.॥
सांग कांहीं वृत्त कोण करूं व्रत । जेणें कृपावंत होशील तूं ॥२॥
वाटतें सेवटीं जालासि निष्ठ । न देसी उत्तर तुका म्हणे ॥३॥
४३९७
तुजवीण तीळभरी रिता ठाव । नाहीं ऐसें विश्व बोलतसे ॥१॥
बोलियेले योगी मुनी साधु संत । आहेसि या आंत सर्वांठायीं ॥ध्रु.॥
मी तया विश्वासें आलों शरणागत । पूर्वीचें अपत्य आहें तुझें ॥२॥
अनंत ब्रम्हांडें भरोनि उरलासि । मजला जालासि कोठें नाहीं ॥३॥
अंतपार नाहीं माझिया रूपासि । काय सेवकासि भेट देऊं ॥४॥
ऐसें विचारिलें म्हणोनि न येशी । सांग हृषीकेशी मायबापा ॥५॥
तुका म्हणे काय करावा उपाय । जेणें तुझे पाय आतुडति ॥६॥
४३९८
काम क्रोध आड पडले पर्वत । राहिला अनंत पलीकडे ॥१॥
नुलंघवे मज न सांपडे वाट । दुस्तर हा घाट वैरियांचा ॥ध्रु.॥
आतां कैंचा मज सखा नारायण । गेला अंतरोन पांडुरंगा ॥२॥
तुका म्हणे व्यर्थ मोलाचें शरीर । गेलें हा विचार कळों आला ॥३॥
४३९९
नव्हे निष्ठावंत तुज काय बोल । सेवेविण मोल मागतसें ॥ध्रु.॥
न घडे भजन शुद्ध भावनिष्ठा । आपुल्या अदृष्टावरी बोल ॥ध्रु.॥
पूवाअ जाले भक्त असंख्य विरक्त । काम क्रोध अहंते निर्दाळिलें ॥२॥
ऐसी अंगवण नाहीं मज देवा । करीतसें हेवा भेटावयाचा ॥३॥
कृपा करोनियां पुरवीं असोसी । आपुल्या ब्रिदासी राखावया ॥४॥
तुका म्हणे एक बाळक अज्ञातें । त्यासि हे पोसित मायबापें ॥५॥
नाटाचे २
४४००
अगा ये मधुसूदना माधवा । अगा ये कमळापती यादवा ।
अगा श्रीधरा केशवा । अगा बांधवा द्रौपदीच्या ॥१॥
अगा विश्वव्यापका जनार्दना । गोकुळवासी गोपिकारमणा ।
अगा गुणनिधि गुणनिधाना । अगा मर्दना कंसाचिया ॥ध्रु.॥
अगा सर्वोत्तमा सर्वेश्वरा । गुणातीता विश्वंभरा ।
अगा निर्गुणा निराकारा । अगा आधारा दीनाचिया ॥२॥
अगा उपमन्यसहाकारा । अगा शयना फणिवरा ।
अगा काळकृतांत असुरा । अगा अपारा अलक्षा ॥३॥
अगा वैकुंठनिवासा । अगा अयोध्यापति राजहंसा ।
अगा ये पंढरिनिवासा । अगा सर्वेशा सहजरूपा ॥४॥
अगा परमात्मा परमपुरुषा। अगा अव्यया जगदीशा ।
अगा कृपाळुवा आपुल्या दासा । तोडीं भवपाशा तुका म्हणे ॥५॥
४४०१
कैसी करूं तुझी सेवा । ऐसें सांगावें जी देवा ।
कैसा आणूं अनुभवा । होशी ठावा कैशापरी ॥१॥
कर्मभ्रष्ट माझें मन । नेणें जप तप अनुष्ठान ।
नाहीं इंिद्रयांसि दमन । नव्हे मन एकविध ॥ध्रु.॥
नेणे यातीचा आचार । नेणें भक्तीचा विचार ।
मज नाहीं संतांचा आधार । नाहीं स्थिर बुद्धि माझी ॥२॥
न सुटे मायाजाळ । नाहीं वैराग्याचें बळ ।
न जिंकवती सबळ । काम क्रोध शरीरीं ॥३॥
आतां राख कैसें तरि । मज नुपेक्षावें हरी ।
तुझीं ब्रिदें चराचरीं । तैसीं साच करीं तुका म्हणे ॥४॥
४४०२
भीमातीरवासी । तेथें नश्चियेंसी काशी ॥१॥
मुख्यमुक्तीचें माहेर । ऐसें जाणा पंढरपुर ॥ध्रु.॥
घडे भींवरेशीं स्नान । त्यासि पुन्हा नाहीं जन्म ॥२॥
भाव धरोनि नेटका । मोक्ष जवळी म्हणे तुका ॥३॥
४४०३
जाली गाढवी दुधाळ । महिमा गाईंची पावेल ॥१॥
श्वान जालेंसे चांगलें । तरी कां सांगातें जेवील ॥ध्रु.॥
जाली सिंदळा चांगली । तरि कां पतिव्रता जाली ॥२॥
तुका म्हणे ऐशा जाति । काय उंचपण पावती ॥३॥
४४०४
काशीयात्रा पांच द्वारकेच्या तीन । पंढरीची जाण एक यात्रा ॥१॥
काशी देह विटंबणें द्वारकें जाळणें । पंढरीशी होणें ब्रम्हरूप ॥ध्रु.॥
अठरापगडयाती सकळ हि वैष्णव । दुजा नाहीं भाव पंढरीसि ॥२॥
तुका म्हणे असो अथवा नसो भाव । दर्शनें पंढरिराव मोक्ष देतो ॥३॥
४४०५
हें चि मागणें विठाबाईं । पायीं ठेवूनियां डोईं ॥१॥
शांति दया अंतःकरणीं । रंगो रामनामीं वाणी ॥ध्रु.॥
मूळ द्वंद्वाचें विघडो । निजानंदीं वृत्ति जडो ॥२॥
तुका म्हणे हरी । आतां आपुलेंसें करीं ॥३॥
४४०६
करोनि स्नानविधि आणि देवधर्म । क्रिया नित्यनेम तुजसाटीं ॥१॥
तुजलागीं दानें तुजलागीं तीर्थे । सकळ ही व्रतें तुजलागीं ॥ध्रु.॥
सकळ चित्तवृत्ति दिवस आणि राती । आवडशी प्रीती नारायणा ॥२॥
तुका म्हणे याहो पवित्राच्या राया । प्राणविसावया पांडुरंगा ॥३॥
४४०७
पहावा नयनीं विठ्ठल चि एक । कांहीं तरी सार्थक संसाराचें ॥१॥
कोठें पाहों तुज कां गा लपालासि । कांहीं बोल मशीं नारायणा ॥ध्रु.॥
वाटते उदास मज दाही दिशा । तुजविण हृषीकेशा वांचोनियां ॥२॥
नको ठेवूं मज आपणा वेगळें । बहुत कळवळें तुजलागीं ॥३॥
तुका म्हणे भेटी देई नारायणा । घडी कंठवेना तुजविण ॥४॥
४४०८
पूर्वा बहुतांचे केले प्रतिपाळ । तें मज सकळ श्रुत आहे ॥१॥
अज अविनाश निर्गुण निरामय । विचारिलें काय त्यांचे वेळे ॥ध्रु.॥
तयांचियें वेळे होशी कृपावंत । माझा चि कां अंत पहातोसि ॥२॥
नारद प्रर्हाद उपमन्य धुरू । त्यांचा अंगीकारु कैसा केला ॥३॥
अंबॠषीसाटीं गर्भवास जाले । कां गा मोकलिलें कृपासिंधु ॥४॥
धर्माचें उच्छष्टि अर्जुनाचीं घोडीं । आणीक सांकडीं कितीएक ॥५॥
जालासि लुगडीं तया द्रौपदीचीं । न ये कां आमुची कृपा कांहीं ॥६॥
तुका म्हणे कां गा जालासि कठीण । माझा भाग सीण कोण जाणे ॥७॥
४४०९
कासयासि व्यर्थ घातलें संसारीं । होतें तैसें जरी तुझे चित्ती ॥१॥
तुझिये भेटीची थोर असे आस । दिसोनी निरास आली मज ॥ध्रु.॥
आतां काय जिणें जालें निरर्थक । वैकुंठनायक भेटे चि ना ॥२॥
आडलासि काय कृपेच्या सागरा । रकुमादेवीवरा सोइरिया ॥३॥
तुका म्हणे देई चरणाची सेवा । नुपेक्षीं केशवा मायबापा ॥४॥
४४१०
पक्षीयाचे घरीं नाहीं सामुगरी । त्यांची चिंता करी नारायण ॥१॥
अजगर जनावर वारुळांत राहे । त्याजकडे पाहे पांडुरंग ॥ध्रु.॥
चातक हा पक्षी नेघे भूमिजळ । त्यासाटीं घननीळ नित्य वर्षे ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही पिप्पलिकांची जात । पुरवीं मनोरथ पांडुरंगा ॥३॥
४४११
रामनाम हा चि मांडिला दुकान । आहे वानोवाण घ्यारे कोणी ॥१॥
नका कोणी करूं घेता रे आळस । वांटितों तुम्हांस फुकाचें हें ॥ध्रु.॥
संचितासारिखे पडे त्याच्या हाता । फारसें मागतां तरी न ये ॥२॥
तुका म्हणे आम्हीं सांठविलें सार । उरलिया थार विचारितां ॥३॥
४४१२
बहुजन्मां शेवटीं स्वामी तुझी भेटी । बहु मोह पोटीं थोर जाला ॥१॥
बहु पुरें पाहिलीं बहु दिशा शोधिली । बहु चिंता वाहिली दुर्भराची ॥ध्रु.॥
बहु काळ गेले अनुचित केलें । बहु नाहीं गाइलें नाम तुझें ॥२॥
ऐसा मी अपराधी अगा कृपानिधि । बहु संतां संनिधि ठेवीं तुका ॥३॥
४४१३
कोण उपाव करूं भेटावया । जाळावी हे काया ऐसें वाटे ॥१॥
सोडोनियां गांव जाऊं वनांतरा । रुकुमादेवीवरा पहावया ॥ध्रु.॥
करूं उपवास शोधूं हें शरीर । न धरवे धीर नारायणा ॥२॥
जाती आयुष्याचे दिवस हे चारी । मग केव्हां हरी भेटशील ॥३॥
तुका म्हणे कांहीं सांगा विचारोनि । विठो तुझे मनीं असेल तें ॥४॥
४४१४
माय बाप बंधु सोयरा सांगाती । तूं चि माझी प्रीति गण गोत ॥१॥
शरण आलीं त्यांचीं वारिलीं दुरितें । तारिले पतित असंख्यात ॥ध्रु.॥
इतर कोण जाणे पावलें विश्रांति । न येतां तुजप्रति शरणागत ॥२॥
तयामध्यें मज ठेवीं नारायणा । लक्षुमीरमणा सोइरिया ॥३॥
तुका म्हणे देई दर्शनाचा लाभ । जे पाय दुर्लभ ब्रम्हादिकां ॥४॥
४४१५
पाप ताप माझे गुणदोष निवारीं । कृष्णा विष्णु हरी नारायणा ॥१॥
काम क्रोध वैरी घालोनि बाहेरी । तूं राहें अंतरीं पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
करिशील तरी नव्हे कांइ एक । निर्मिलें त्रैलोक्य हेळामात्रें ॥२॥
समर्थासि काय आम्हीं शिकवावें । तुका म्हणे यावें पांडुरंगा ॥३॥
४४१६
ये गा महाविष्णु अनंतभुजाच्या । आम्हां अनाथांच्या माहेरा ये ॥१॥
भेटावया तुज ओढे माझा जीव । एकवेळा पाय दावीं डोळां ॥ध्रु.॥
आणीक हे आर्त नाहीं नारायणा । ओढे हे वासना भेटावया ॥२॥
वाटे चित्ती काय करावा विचार । चरण सुंदर पहावया ॥३॥
तुका म्हणे माझे पुरवीं मनोरथ । येईं गा न संवरीत पांडुरंगा ॥४॥
४४१७
काय पाहतोसि कृपेच्या सागरा । नराच्या नरेंद्रा पांडुरंगा ॥१॥
नामाचा प्रताप ब्रिदाचा बडिवार । करावा साचार नारायणा ॥ध्रु.॥
कलीमाजी देव बौध्यरूप जाला । जगाचिया बोला लागूं नका ॥२॥
माय पुत्रा काय मारूं पाहे कळी । जगाची ढवाळी काय काज ॥३॥
तुका म्हणे या हो कृपेच्या सागरा । रुकुमादेवीवरा मायबापा ॥४॥
४४१८
रामनामाचे पवाडे । अखंड ज्याची वाचा पढे ॥१॥
धन्य तो एक संसारीं । रामनाम जो उच्चारी ॥ध्रु.॥
रामनाम गर्जे वाचा । काळ आज्ञाधारक त्याचा ॥ २ ॥
तुका म्हणे रामनामीं । कृतकृत्य जालों आम्हीं ॥३॥
४४१९
येइल घरा देव न धरीं संदेहा । फकिराचा यावा व्हावा जेव्हां ॥१॥
होइल फकीर योगी महानुभाव । घडीघडी देव सांभाळील ॥२॥
तुका म्हणे ऐसें बोलती बहुत । येणे गुणें संत जाले राम ॥३॥
४४२०
भक्तीवीण जिणें जळो लाजिरवाणें । संसार भोगणें दुःखमूळ ॥१॥
वीसलक्ष योनि वृक्षामाजी घ्याव्या । जलचरीं भोगाव्या नवलक्ष ॥ध्रु.॥
अकरालक्ष योनि किड्यामाजी घ्याव्या । दशलक्ष भोगाव्या पर्यांमध्ये ॥२॥
तीसलक्ष योनि पशूंचीये घरीं । मानवाभीतरीं चारलक्ष ॥३॥
एकएक योनि कोटिकोटि फेरा । मनुष्यदेहाचा वारा मग लागे ॥४॥
तुका म्हणे तेव्हां नरदेह नरा । तयाचा मातेरा केला मूढें ॥५॥
४४२१
तुजवांचून कोणा शरण । जाऊं आतां कर जोडून ॥१॥
कोण करील माझें साहे । चित्ती विचारूनि पाहें ॥ध्रु.॥
तूं तंव कृपेचा सागर । दीनबंधु जगदोद्धार ॥२॥
तुका म्हणे निका । भवसिंधु तारक नौका ॥३॥
४४२२
हातीं धरिलियाची लाज । देवा असोंदे गा तुज ॥१॥
आहें अमंगळ दुर्बळ । होई दीन तूं दयाळ ॥ध्रु.॥
बाळ सेंबडें मातेसि । काय नावडे तियेसि ॥२॥
तुका म्हणे जाणें । करोनि देहाचें सांडणें ॥३॥
४४२३
जळोजळो तें गुरुपण । जळोजळो तें चेलेपण ॥१॥
गुरु आला वेशीद्वारीं । शिष्य पळतों खिंडोरीं ॥ध्रु.॥
काशासाटीं जालें येणें । त्याचें आलें वर्षासन ॥२॥
तुका म्हणे चेला । गुरू दोघे हि नरकाला ॥३॥
४४२४
अगा पंढरीच्या राया । वेगीं येई तूं सावया ॥१॥
दीनबंधु तुझें नाम । देई आपुलें आम्हां प्रेम ॥ध्रु.॥
जीवनकळा तूं विश्वाची । तूं चि माउली अनाथाची ॥२॥
तुका म्हणे पुंडलिका । ठेवीं मस्तकीं पादुका ॥३॥
४४२५
विटेवरी समचरण । तो हा रुक्मिणीरमण ॥१॥
वेदशास्त्रा माहेर । केले दासा उपकार ॥ध्रु.॥
नामापाशीं चारी मुक्ति । पहा हृदयीं प्रतीति ॥२॥
तुका म्हणे कळा । अंगीं जयाच्या सकळा ॥३॥
४४२६
सकळ हे माया नागवे कवणा । भांबाविलें जना दाही दिशा ॥१॥
आशा तृष्णा दंभ लागलीं हीं पाठी । नेदी बैसों हाटीं मोह ठायीं ॥ध्रु.॥
काम क्रोध घरा लावितील आगी । निंदा हिंसा दोघी पळतां खाती ॥२॥
लाज पुढें उभी राहिली आडवी । ते करी गाढवी थोर घात ॥३॥
तुका म्हणे चिंता घाली गर्भवासीं । ओढोनियां पाशीं चहूंकडे ॥४॥
४४२७
सकळतीर्थाहुनि । पंढरी हें मुगुटमणि ॥१॥
काय सांगों तेथिल शोभा । रमावल्लभ जेथें उभा ॥ध्रु.॥
न लभे व्रततीर्थदानीं । तें या विठ्ठलदर्शनीं ॥२॥
साधु संत गाती नाम । सकळ भूतांचा विश्राम ॥३॥
तुका म्हणे स्तुती । करूं काय सांगों किती ॥४॥
४४२८
गव्हांच्या घुगर्या । नाचण्यांच्या पुर्या । बर्या त्या चि बर्या । पाधाणी त्या पाधाणी ॥१॥
काय थोरपण । वांयां जाळावा तो शीण । कारणापें भिन्न । निवडे तें निराळें ॥ध्रु.॥
रुचि वोजेपाशी । गरज ते जैशीतैशी । करूं नका नाशी । खावें खाणें जालें तें ॥२॥
तुका म्हणे मोठा । काय करावा तो ताटा । नाहीं वीण निटा । पाविजेत मारग ॥३॥
४४२९
आपुलिया ऐसें करी । संग धरी ज्याचा हो ॥१ ॥
म्हणउनि परपरते । वरवरते पळतसें ॥ध्रु.॥
लोभिक तें लोभा लावी । बांधल्या गोवी वांचूनि ॥२॥
तुका म्हणे नामगोठी । पुरे भेटी तुझी देवा ॥३॥
४४३०
बरें जालीयाचे अवघें सांगाती । वाइटाचे अंतीं कोणी नाहीं ॥१॥
नोहे मातापिता नोहे कांतासुत । इतरांची मात काय सांगों ॥२॥
तुका म्हणे जन दुतोंडी सावज । सांपडे सहज तिकडे धरी ॥३॥
४४३१
मिथ्या आहे सर्व अवघें हें मायिक । न कळे विवेक मज कांहीं ॥१॥
सर्व बाजागिरी वाटती ही खरी । पहातां येथें उरी कांहीं नाहीं ॥ध्रु.॥
आतां मज दुःख वाटतें अंतरीं । उपाय झडकरी सांग कांहीं ॥२॥
पुढें कोण गति न कळे सर्वथा । तुझे पायीं माथा ठेवियेला ॥३॥
करणें तें करीं सुखें आतां हरी । तुज म्यां निर्धारीं धरियेलें ॥४॥
स्वहित तें काय न कळे सर्वथा । तारीं तूं अनंता तुका म्हणे ॥५॥
४४३२
अवघ्या कोल्ह्यांचें वर्म अंडीं । धरितां तोंडीं खीळ पडे ॥१॥
भुंकुं नका भुंकुं नका । आला तुका विष्णुदास ॥ध्रु.॥
कवणे ठायीं सादर व्हावें । नाहीं ठावें गाढवा ॥२॥
दुर्जनासि पंचानन । तुका रजरेणु संतांचा ॥३॥
४४३३
तुझे म्हणों आम्हां । मग उणें पुरुषोत्तमा ॥१॥
ऐसा धर्म काय । अमृतानें मृत्यु होय ॥ध्रु.॥
कल्पवृक्षा तळीं । गांठी बांधलिया झोळी ॥२॥
तुका म्हणे परीस । सांपडल्या उपवास ॥३॥
४४३४
कोरडिया गोष्टी नावडती मना । नाहीं ब्रम्हज्ञानाविण चाड ॥१॥
दाखवीं आपुलें सगुण रूपडें । वंदीन मी कोडें पाय तुझे ॥ध्रु.॥
न लगे तो मोक्ष मज सायुज्यता । नावडे हे वार्ता शून्याकारी ॥२॥
तुका म्हणे चाड धरीन श्रीमुखें । येशिल कवतुकें जवळीक ॥३॥
४४३५
गणेश सारजा करिती गायना । आणि देवांगना रंभे ऐशा ॥१॥
तेथें आम्हीं मानवांहीं विनवावें तें काय । सुरवर पाय वंदिति जेथें ॥ध्रु.॥
ज्याच्या गायनासी तटस्थ शंकर । त्या हि परि पार न कळे तुझा ॥२॥
तुका म्हणे आम्ही किंकर ते किती । इंद्राची हि मति नागविशी ॥३॥
४४३६
डोळियांचें दैव आजि उभें ठेलें । निधान देखिलें पंढरीये ॥१॥
काय ते वानावें वाचेचे पालवें । वेदा न बोलवे रूप ज्याचें ॥ध्रु.॥
आनंदाच्या रसें ओंतीव चांगलें । देखतां रंगलें चित्त माझें ॥२॥
तुका म्हणे मी तों सगळाच विरालों । विठ्ठल चि जालों दर्शनानें ॥३॥
४४३७
भोगियेल्या नारी । परि तो बाळब्रम्हचारी ॥१॥
ऐसी ज्याचें अंगीं कळा । पार न कळे वेदाला ॥ध्रु.॥
वळीवळी थोरथोर । मोडोनियां केले चूर ॥२॥
वांकडी कुबज्या । सरसी आणियेली वोजा ॥३॥
मल्ल रगडिला पायीं । गज झुगारिला बाहीं ॥४॥
जिवें मारियेला मामा । धांवें भक्ताचिया कामा ॥५॥
तुका म्हणे पूर्ण । दावी भक्तीचीं विंदानें ॥६॥
४३३८
वृद्धपणीं आली जरा । शरीर कांपे थरथरा ॥१॥
आयुष्य गेलें हें कळेना । स्मरा वेगीं पंढरिराणा ॥ध्रु.॥
दांत दाढा पडिल्या ओस । हनुवटि भेटे नाकास ॥२॥
हात पाय राहिलें कान । नेत्रा पाझर हाले मान ॥३॥
अंगकांति परतली । चिरगुटा ऐसी जाली ॥४॥
आड पडे जिव्हा लोटे । शब्द नये मुखा वाटे॥५॥
लांब लोंबताती अंड । भरभरा वाजे गांड ॥६॥
तुका म्हणे आतां तरी । स्मरा वेगीं हरी हरी ॥७॥
४४३९
वृद्धपणी न पुसे कोणी । विटंबणी देहाची ॥१॥
नव द्वारें जाली मोकळीक । गांड सरली वाजती ॥ध्रु.॥
दंत दाढा गळे थुंका । लागे नाका हनुवटी ॥२॥
शब्द नये मुखावाटा । करिती चेष्टा पोरें ती ॥३॥
तुका म्हणे अजूनि तरी । स्मरें श्रीहरी सोडवील ॥४॥
४४४०
अतित्याईं देतां जीव । नये कींव देवासि ॥१॥
थोड्यासाटीं राग आला । जीव दिला गंगेंत ॥ध्रु.॥
त्यासि परलोकीं नाहीं मुक्ति । अधोगति चुकेना ॥२॥
तुका म्हणे कृष्णराम । स्मरतां श्रम वारती ॥३॥
४४४१
तुझें रूप पाहतां देवा । सुख जालें माझ्या जीवा ॥१॥
हें तों वाचे बोलवेना । काय सांगों नारायणा ॥ध्रु.॥
जन्मोजन्मींचे सुकृत । तुझे पायीं रमे चित्त ॥२॥
जरी योगाचा अभ्यास । तेव्हां तुझा निजध्यास ॥३॥
तुका म्हणे भक्त । गोड गाऊं हरिचें गीत ॥४॥
४४४२
तुजवीण मज कोण आहे देवा । मुकुंदा केशवा नारायणा ॥१॥
जोडोनियां कर कृपेच्या सागरा । गोपीमनोहरा पांडुरंगा ॥ध्रु.॥
साच करीं हरी आपुली ब्रिदावळी । कृपेनें सांभाळीं मायबापा ॥२॥
साहए होसी जरी जाती सहा वैरी । मग ध्यान करीं आवडीनें ॥३॥
सर्व अपराध क्षमा करीं माझा । लडिवाळ तुझा पांडुरंगा ॥४॥
कृपा करोनियां द्यावी क्षमा शांति । तेणें तुझी भक्ति घडेल देवा ॥५॥
ऐंसें तों सामर्थ्य नाहीं नारायणा । जरी तुज करुणा येइल कांहीं ॥६॥
तुका म्हणे आतां आपंगावें मज । राखें माझी लाज पांडुरंगा ॥७॥
४४४३
नको विद्या वयसा आयुष्य फारसें । नाहीं मज पिसें मुक्तीचें ही ॥१॥
रामकृष्ण म्हणतां जावो माझा प्राण । हें चि कृपादान मागतसें ॥ध्रु.॥
नको धन मान न वाढे संतान । मुखीं नारायण प्राण जावा ॥२॥
तुका म्हणे दीन काकुलती येतों । तुज निरवितों पांडुरंगा ॥३॥
४४४४
शिष्या सांगे उपदेश । गुरुपूजा हे विशेष ॥१॥
दावी आचार सोवळे । दंड कमंडलु माळे ॥ध्रु.॥
छाटी भगवी मानसीं । व्यर्थ म्हणवी संन्यासी ॥२॥
तुका म्हणे लोभ । न सुटे नाहीं लाभ ॥३॥
४४४५
जिकडे पाहें तिकडे उभा । अवघ्या गगनाचा गाभा॥ १ ॥
डोळां बैसलें बैसलें । रूप राहोनि संचलें ॥ध्रु.॥
न वर्जितां दाही दिशा । जिकडे पाहें तिकडे सरिसा ॥२॥
तुका म्हणे समपदीं । उभा दिठीचिये आधीं ॥३॥
४४४६
आपटा संवदड रानचारा । दसर्याचा होय तुरा ॥१॥
तैसा देवामुळें मान । नाहीं तरी पुसें कोण ॥ध्रु.॥
मृत्तिकेची ते घागरी । पाण्यासाटीं बैसे शिरी ॥२॥
तुका म्हणे माप जाण । दाण्यासवें घेणें देणें ॥३॥
४४४७
काळ सार्थक केला त्यांणी । धरिला मनीं विठ्ठल ॥१॥
नाम वाचे श्रवण कीर्ति । पाउलें चित्ती समान ॥ध्रु.॥
कीर्तनाचा समारंभ । निर्दंभ सर्वदा ॥२॥
तुका म्हणे स्वरूपसिद्धि । नित्य समाधि हरिनामीं ॥३॥
४४४८
आम्ही जातों आपुल्या गांवा । आमुचा रामराम घ्यावा ॥१॥
तुमची आमची हे चि भेटी । येथुनियां जन्मतुटी॥ध्रु.॥
आतां असों द्यावी दया । तुमच्या लागतसें पायां ॥२॥
येतां निजधामीं कोणी । विठ्ठलविठ्ठल बोला वाणी ॥३॥
रामकृष्ण मुखीं बोला । तुका जातो वैकुंठाला ॥४॥
४४४९
कामधेनूचें वासरूं । खाया न मिळे काय करूं ॥१॥
ऐसें आम्हां मांडियेलें । विठो त्वां कां सांडियेलें ॥ध्रु.॥
बैसोनि कल्पद्रुमातळीं । पोटासाटीं तळमळीं ॥२॥
तुका म्हणे नारायणा । बरें लोकीं हें दीसेना ॥३॥
४४५०
तुझें नाम माझे मुखी असो देवा । विनवितों राघवा दास तुझा ॥१॥
तुझ्या नामबळें तरले पतित । म्हणोनि माझें चत्ति तुझे पायीं ॥२॥
तुका म्हणे तुझें नाम हें सादर । गातां निरंतर सुख वाटे ॥३॥
४४५१
उभय भाग्यवंत तरी च समान । स्थळीं समाधान तरी च राहे ॥१॥
युक्तीचें गौरव नसतां जिव्हाळा । सांचवणी जळा परी नाश ॥ध्रु.॥
लोखंडा परीस ज्ञानिया तो शठ । नांवाचा पालट दगड खरा ॥२॥
तुका म्हणे अवघे विनोदाचे ठाव । एकात्मक भाव नाहीं तेथें ॥३॥
४४५२
दो दिवसांचा पाहुणा चालतो उताणा । कां रे नारायणा न भजसी ॥१॥
तूं अखंड दुश्चित्ता तुज नेती अवचिता । मग पंढरीनाथा भजसी केव्हां ॥२॥
तुका म्हणे ऐसे आहेत उदंड । तया केशव प्रचंड केवीं भेटे ॥३॥
४४५३
तुझे पाय माझें भाळ । एकत्रता सर्वकाळ ॥१॥
हें चिं देई विठाबाईं । पांडुरंगे माझे आईं ॥ध्रु.॥
नाहीं मोक्ष मुक्ति चाड । तुझी सेवा लागे गोड ॥२॥
सदा संग सज्जनांचा । नको वियोग पंढरीचा ॥३॥
नित्य चंद्रभागे स्नान । करीं क्षेत्रप्रदक्षण ॥४॥
पुंडलीक पाहोन दृष्टी । हर्षो नाचों वाळवंटीं ॥५॥
तुका म्हणे पांडुरंगा । तुझें स्वरूप चंद्रभागा ॥६॥
४४५४
बाईंल चालिली माहेरा । संगें दिधला म्हातारा ॥१॥
सिधा सामग्री पोटाची । सवें स्वारी बइलाची ॥ध्रु.॥
जाता पाडिली ढोरानें । सिव्या देती अन्योविन्ये ॥२॥
न सावरी आपणातें । नग्न सावलें वरतें ॥३॥
फजित केलें जनलोकीं । मेला म्हणे पडे नरकीं ॥४॥
गोहाची हे गेली लाज । गांजितां कां तुम्ही मज ॥५॥
तुका म्हणे जनीं । छी थू केली विटंबणी ॥६॥
४४५५
तुळसीवृंदावनीं उपजला कांदा । नावडे गोविंदा कांहीं केल्या ॥१॥
तैसे वंशामध्यें जाले जे मानव । जाणावे दानव अक्त ते ॥ध्रु.॥
केवड्यामधील निगपध कणसें । तैशीं तीं माणसें भक्तिहीन ॥२॥
तुका म्हणे जेवीं वंदनांतिल आळी । न चढे निढळीं देवाचिया ॥३॥
४४५६
शिव शक्ति आणि सूर्य गणपति । एक चि म्हणती विष्णूस ही ॥१॥
हिरा गार दोनी मानिती समान । राजस भजनें वांयां जाती ॥ध्रु.॥
अन्य देवतांसि देव म्हणऊन । तामस जीवन तमोयोग्या ॥२॥
वांयां जायासाठीं केलासे हव्यास । अन्य देवतांस देवपण ॥३॥
आपुलिया मुखें सांगतसे धणी । नव्हे माझी वाणी पदरींची ॥४॥
धन्य ते वैष्णव भजती केशव । साित्वक हे जीव मोक्षा योग्य ॥५॥
तुका म्हणे मोक्ष नाहीं कोणापासीं । एका गोविंदासी शरण व्हा रे ॥६॥
४४५७
तुम्ही साधु संत कैवल्यसागर । मोक्षाचे आगर तुम्हां घरीं ॥१॥
तेथें मतिमंद काय बोलों वाणी । अमृताचे धणी पाणी कां घ्या ॥ध्रु.॥
कोटी भानु तेजीं खद्योत बापुडें । तैसा तुम्हांपुढें काय बोलों ॥२॥
तुम्ही अवघे चिंतामणि कल्पतरूचीं वनें । त्यापुढें धांवणें मषकांनीं ॥३॥
वाराणशीक्षेत्र गंगा वाहे कोड । का तेथें पाड कोकणाचे ॥४॥
पल्लवाचा वारा हिमकरीं काय । गगनावरी छाय कोण करी ॥५॥
समुद्राची तृषा हरी ऐसा कोण । जगाची जी तान्ह निववितो ॥६॥
मेरूचा पाठार अवघी ते क्षिति । मषकाचे हातीं मुष्टि फावे ॥७॥
सिंहापुढें काय जंबूक आरोळी । मोतियांचे वोळी कांच काय ॥८॥
कापुरासि काय लावूनि उटावें । काय ओवाळावें दीपकासि ॥९॥
तैशी तुम्ही निरे ज्ञानाचे भरींव । तेथें म्यां बोलावें पाड काय ॥१०॥
कृपानिधि तुम्हीं बोलविलें बोला । सुखें न्याय केला तुमचा मीं ॥११॥
अज्ञान मी वेडें म्हणवितों बाळ । माझा प्रतिपाळ करणें तुम्हां ॥१२॥
बोबडें बोलणें न धरावा कोप । क्षमा करा बाप कृपासिंधु ॥१३॥
तुका म्हणे तुम्ही संत बापमाय । भयें धरिले पाय कृपानिधि ॥१४॥
४४५८
देहीं असोनियां देव । वृथा फिरतो निर्दैव ॥१॥
देव आहे अंतर्यामीं । व्यर्थ हिंडे तीर्थग्रामीं ॥ध्रु.॥
नाभी मृगाचे कस्तुरी । व्यर्थ हिंडे वनांतरीं ॥२॥
साखरेचें मूळ ऊंस । तैसा देहीं देव दिसे ॥३॥
दुधीं असतां नवनीत । नेणे तयाचें मथित ॥४॥
तुका सांगे मूढजना । देहीं देव कां पाहाना ॥५॥
४४५९
जयजय म्हणा राम । हातें टाळी वाचे नाम ॥१॥
आटाआटी नाहीं ज्यास । न वेचे मोल न पडे खांस ॥ध्रु.॥
आपण म्हणे आणिकां हातीं । यज्ञादिकीं नये ते गति ॥२॥
आसन भोजन करितां काम । ध्यानसमाधि म्हणतां राम ॥३॥
मंत्र जपा हा चि सार । वर्णा याती जयजयकार ॥४॥
म्हणतां राम म्हणे तुका । वेळोवेळां चुकों नका ॥५॥
४४६०
शिकवणेसाटीं वाटते तळमळ । पुढें येईंल काळा फोडों डोईं ॥१॥
तेव्हां त्यासि काय देशील उत्तर । मेळउनि अंतर ठेवितोसि ॥ध्रु.॥
येथींचिया सोंगें भोरपियाचे परि । होईंल तें दुरि शृंगारिलें ॥२॥
तुका म्हणे कां रे राखिलें खरकटें । रागेल्याचे तंट रागेलें का ॥३॥
४४६१
होई आतां माझ्या भोगाचा भोगिता । सकळ अनंता शुभाशुभ ॥१॥
आठवुनी पाय राहिलों हृदयीं । निवारली तई सकळ चिंता ॥ध्रु.॥
अचळ न चळे देहाचें चळण । आहे हें वळण प्रारब्धें चि ॥२॥
तुका म्हणे जालें एक चि वचन । केलिया कीर्तन आराणुक ॥३॥
४४६२
लेखी दुखण्यासमान । वेचला नारायणीं क्षण ।
उद्यांचें आजि च मरण । आणोनि म्हणे हरि भोक्ता ॥१॥
नाहीं कांहीं पडों येत तुटी । जाणें तो आहे सेवटीं ।
लाभ विचारोनि पोटीं । होई सेवटीं जागृत ॥ध्रु.॥
आहे ते उरे कटा । लावुनि चळ आपुला फाटा ।
पुरे हें न पुरे सेवटा । तरण्या बळकटा सदा वास ॥२॥
म्हणोनि मोडावा कांटाळा । अविद्यात्मक कोंवळा ।
होतील प्रबळा । आशा तृष्णा माया ॥३॥
क्षण या देहाच्या अंतीं । जड होउनि राहेल माती ।
परदेश ते परवर होती । चिळसविती नाकडोळे ॥४॥
जंव या नाहीं पातल्या विपत्ति । आयुष्य भविष्य आहे हातीं ।
लाभ विचारोनि गुंती । तुका म्हणे अंतीं सर्व पिसुनें ॥५॥
४४६३
आसावलें मन जीवनाचें ओढी । नामरूपीं गोडी लावियेली ॥१॥
काय तुझे पायीं नाहीं भांडवल । माझे मिथ्या बोल जाती ऐसे ॥ध्रु.॥
काय लोखंडाचे पाहे गुणदोष । सिवोन परीस सोनें करी ॥२॥
तुका म्हणे माझें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साच ॥३॥
४४६४
पंढरीची वारी जयांचिये घरीं । पायधुळी शिरीं वंदिन त्यांची ॥१॥
दासाचा मी दास पोसणा डोंगर । आतां बहु फार काय बोलों ॥ध्रु.॥
जातीचें मी हीन न कळे भजन । म्हणोनि संतचरण इच्छीतसें ॥२॥
तुका म्हणे मज म्हणावें आपुलें । बहुता तारिलें संतजनीं ॥३॥
४४६५
नाम पावन पावन । त्याहून पवित्र आहे कोण ॥१॥
शिव हालाहालें तापला । तो ही नामें शीतळ जाला ॥ध्रु.॥
शिवास नामाचा आधार । केला कळिकाळ किंकर ॥२॥
मरण जालें काशीपुरी । तेथें नाम चि उद्धरी ॥३॥
तुका म्हणे अवघीं चोरें। एक हरिनाम सोइरें ॥४॥
४४६६
अल्प विद्या परि गर्वशिरोमणि । मजहुनि ज्ञानी कोणी आहे ॥१॥
अंगीं भरे ताठा कोणासी मानीना । साधूची हेळणा स्वयें करी ॥ध्रु.॥
सज्जनाच्या देहीं मानी जो विटाळ । त्रैलोकीं चांडाळ तो चि एक ॥२॥
संतांची जो निंदा करी मुखीं जप । खतेलें तें पाप वज्रलेप ॥३॥
तुका म्हणे ऐसे मावेचे मइंद । त्यांपाशीं गोविंद नाहीं नाहीं ॥४॥
४४६७
नाहीं संतांशीं शरण । काय वाचोनि पुराण ॥१॥
म्हणे विठ्ठलाचा दास । देखोनी परनारीस हांसे ॥ध्रु.॥
करिती विठोबाची भक्ति । दयाधर्म नाहीं चित्ती ॥२॥
तेथें नाहीं माझा देव। व्यर्थ श्रमवी हा जीव ॥३॥
अंगीं नाहीं क्षमा दया । म्हणती भेट पंढरीराया ॥४॥
नाहीं धर्माची वासना । काय करोनि प्रदक्षिणा ॥५॥
ऐसें नव्हे भक्तिवर्म । तेथें नाहीं माझा राम ॥६॥
नये कृपा कांहीं केल्या । नये घाम जीव गेल्या ॥७॥
जैसी खड्गाची धार । विठ्ठलचरणीं तुका शूर ॥८॥
४४६८
नाहीं रिकामीक परी वाहे मनीं । तया चक्रपाणि साह्य होय ॥१॥
उद्वेग जीवासि पंढरीचें ध्यान । तया नारायण साह्य करी ॥ध्रु.॥
शरीरासि बळ नाहीं स्वता भाव । तया पंढरिराव साह्य करी ॥२॥
असो नसो बळ राहे पराधीन । तरी अनुमान करूं नका ॥३॥
तुका म्हणे येणें करोनि चिंतनीं । तया नारायण जवळीक ॥४॥
४४६९
दारिद्रानें विप्र पीडिला अपार । तया पोटीं पोर एक असे ॥१॥
बाहेरी मिष्टान्न मिळे एके दिशीं । घेऊनी छंदासि त्या चि बैसे ॥ध्रु.॥
क्षुधाकाळीं रडे देखिलें तें मागे । कांहीं केल्या नेघे दुजें कांहीं ॥२॥
सहज कौतुकें बोले बापमाये । देवापाशीं आहे मागशी तें ॥३॥
तेव्हां तुजलागीं स्मरे नारायणा । जीवींच्या जीवना पांडुरंगा ॥४॥
लागली हे क्षुधा जात असे प्राण । काय हें निर्वाण पाहातोसि ॥५॥
ब्रम्हांडनायक विश्वाचा पाळक । वरी तिन्ही लोक पोसितोसि ॥६॥
प्राण हा उत्कर्ष जाहला विव्हळ । तेव्हां तो कृपाळ धांव घाली ॥७॥
सांडूनि वैकुंठ धांव घाली तई । आळंगिला बाहीं कृपावंतें ॥८॥
तुका म्हणे दिला क्षीराचा सागर । राहे निरंतर तयापासीं ॥९॥
४४७०
अनाथाचा सखा ऐकिला प्रताप । होसि कृपावंत मजवरि ॥१॥
माझिया गा चित्ति करिं शिकवण । जेणें तुझे चरण जोडतील ॥ध्रु.॥
जोडोनियां कर येतों काकुलती । रकुमाईंच्या पति कृपावंता ॥२॥
हरुषें निर्भर करीं माझें मन । दाखवीं चरण पांडुरंगा ॥३॥
तुझे भेटीविण जन्म गेलां वांयां । भजन कराया शक्ति नाहीं ॥४॥
न घडे तुझी सेवा न घडे पूजन । जन्मोनि निष्कारण जाऊं पाहे ॥५॥
तुका म्हणे हरि करावें या काय । भजनासि साहए होई बापा ॥६॥
४४७१
हीनवर बीजवर दोघी त्या गडणी । अखंड कहाणी संसाराची ॥१॥
माझे पति बहु लहान चि आहे । खेळावया जाय पोरांसवें ॥ध्रु.॥
माझें दुःख जरी ऐकशील सईं । म्हातारा तो बाईं खोकतसे ॥२॥
खेळे सांजवरी बाहेरी तो राहे । वाट मी पाहें सेजेवरी ॥३॥
पूर्व पुण्य माझें नाहीं वा नीट । बहु होती कष्ट सांगो कांही ॥४॥
जवळ मी जातें अंगा अंग लावूं । नेदी जवळ येऊं कांटाळतो ॥५॥
पूर्व सुकृताचा हा चि बाईं ठेवा । तुका म्हणे देवा काय बोल ॥६॥
४४७२
स्वामीच्या सामर्थ्या । चाले बोलिला पुरुषार्थ ॥१॥
पाठी देवाचें हें बळ । मग लाभे हातीं काळ ॥ध्रु.॥
देव ज्यासी साह्य । तेणें केलें सर्व होय ॥२॥
तुका म्हणे स्वामीसत्ता । मग नाहीं भय चित्ता ॥३॥
४४७३
नामांचा डांगोरा फिरवीं घरोघरीं । म्हणा हरीहरी सर्वभावें ॥१॥
नामें हरती कर्में वैकुंठींची पै विस्त । संनिध श्रीपति सदोदित ॥ध्रु.॥
नामाचा महिमा बहुतां कळला । नामें उद्धरिला अजामेळ ॥२॥
गजेंद्राची स्थिति पुराणीं बोलती । नामें चि श्रीपति पावलासे ॥३॥
तुका म्हणे घेतां मुक्ति आहे । नामें सर्व पाहें आकळिलें॥४॥
४४७४
यमाचे हे पाश नाटोपती कोणातें । आम्हां दिनानाथें रक्षियेलें ॥१॥
यम नेतां तुम्हां रक्षील हें कोण । तुम्हां धन्यधन्य कोण म्हणती ॥ध्रु.॥
संतसज्जनमेळा पवित्र संतकीर्ति । त्यांनीं उत्तम स्थिति सांगितली ॥२॥
तें चि धरोनि चित्ती तुका हित करी। यमासि पांपरी हाणे आतां ॥३॥
४४७५
देवासी पैं भांडों एकचत्ति करूनि । आम्हांसि सज्जनीं सांगितलें ॥१॥
आम्हां काय आतां देवें आडो परी । भेटी नेदी तरी सुखें नेदो ॥ध्रु.॥
तो चि नांदो सदा हरि पैं वैकुंठीं । आम्हां देशवटी देवो सुखें ॥२॥
देवें अभिमान चित्तांत धरिला । तरी तो एकला राहो आतां ॥३॥
चित्ती धरोनि नाम असों सुखें येथें । हषॉ गाऊं गीत गोविंदाचें ॥४॥
तुका म्हणे सर्व देवाची नष्टाईं । आम्ही सुखें डुलतसों ॥५॥
४४७६
भरणी आली मुH पेठा । करा लाटा व्यापार ॥१॥
उधार घ्या रे उधार घ्या रे । अवघे या रे जातीचे ॥ध्रु.॥
येथें पंक्तिभेद नाहीं । मोठें कांहीं लहान ॥२॥
तुका म्हणे लाभ घ्यावा । मुद्दल भावा जतन ॥३॥
४४७७
ग्रासोग्रासीं भाव । तरी देहिं च जेवी देव ॥१॥
धरीं स्मरण तें सार । नाहीं दुरी तें अंतर ॥ध्रु.॥
भोगितां तूं भावें । देव जेऊं बैसे सवें ॥२॥
तुज पावो देवा । भावें अंतरींची सेवा ॥३॥
गुंतला साधनीं । देव नाहीं त्रिभुवनीं ॥४॥
तुका म्हणे हातीं । न धरितां गमाविती ॥५॥
४४७८
कामिनीसी जैसा आवडे भ्रतार । इच्छीत चकोर चंद्र जैसा ॥१॥
तैसी हे आवडी विठ्ठलाचे पायीं । लागलिया नाहीं गर्भवास ॥ध्रु.॥
दुष्काळें पीडिल्या आवडे भोजन । आणिक जीवन तृषाक्रांता ॥२॥
कामातुर जैसा भय लज्जा सांडोनि । आवडे कामिनी सर्वभावें ॥३॥
तुका म्हणे तैसी राहिली आवडी । पांडुरंग थडी पाववील ॥४॥
४४७९
ॐ तत्सदिति सूत्राचें सार । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥१॥
हरिःॐ सहित उदत अनुदत । प्रचुरीश्वरासहित पांडुरंग ॥२॥
गोब्राम्हणहिता होऊनि निराळे । वेदाचें तें मूळ तुका म्हणे ॥३॥
४४८०
सांडियेला गर्भ उबगोनि माउली । नाहीं सांभाळिली भूमि शुद्ध ॥१॥
उष्ण तान भूक एवढिये आकांतीं । ओसंगा लाविती काय म्हुण ॥ध्रु.॥
खांद्यावरि शूळ मरणाचिये वाटे । अन्याय ही मोठे केले साच ॥२॥
हातींचा हिरोनि घातला पोटासी । तुका म्हणे ऐसी परी जाली ॥३॥
ओंव्या प्रारंभ २३१ अभंग ३
४४८१
पांडुरंगा करूं प्रथम नमन । दुसरें चरणा संतांचिया ॥१॥
याच्या कृपादानें कथेचा विस्तार । बाबाजीसद्गुदास तुका ॥२॥
काय माझी वाणी मानेल संतांसी । रंजवूं चित्तासी आपुलिया ॥३॥
या मनासी लागो हरिनामाचा छंद । आवडी गोविंद गावयासी ॥४॥
सीण जाला मज संवसारसंभ्रमें । सीतळ या नामें जाली काया ॥५॥
या सुखा उपमा नाहीं द्यावयासी । आलें आकारासी निर्विकार ॥६॥
नित्य धांवे तेथें नामाचा गजर । घोष जयजयकार आइकतां ॥७॥
तांतडी ते काय हरिगुण गाय । आणीक उपाय दुःखमूळ ॥८॥
मूळ नरकाचें राज्यमदेंमाते । अंतरे बहुत देव दुरी ॥९॥
दुरी अंतरला नामनिंदकासी । जैसें गोंचिडासी क्षीर राहे ॥१०॥
हे वाट गोमटी वैकुंठासी जातां । रामकृष्णकथा दिंडी ध्वजा ॥११॥
जाणतयांनीं सांगितलें करा । अंतरासी वारा आडूनियां ॥१२॥
यांसी आहे ठावें परि अंध होती । विषयाची खंती वाटे जना ॥१३॥
नाहीं त्या सुटलीं द्रव्य लोभ माया । भस्म दंड छाया तरुवराची ॥१४॥
चत्ति ज्याचें पुत्रपत्नीबंधूवरी । सुटल हा परि कैसें जाणा ॥१५॥
जाणत नेणत करा हरिकथा । तराल सर्वथा भाक माझी ॥१६॥
माझी मज असे घडली प्रचित । नसेल पतित ऐसा कोणी ॥१७॥
कोणीं तरी कांहीं केलें आचरण । मज या कीर्तनेंविण नाहीं ॥१८॥
नाहीं भय भक्ता तराया पोटाचें । देवासी तयाचें करणें लागे ॥१९॥
लागे पाठोवाटी पाहे पायांकडे । पीतांबर खडे वाट सांडी ॥२०॥
डिंकोनियां कां रे राहिले हे लोक । हें चि कवतुक वाटे मज ॥२१॥
जयानें तारिले पाषाण सागरीं । तो ध्या रे अंतरीं स्वामी माझा ॥२२॥
माझिया जीवाची केली सोडवण । ऐसा नारायण कृपाळु हा ॥२३॥
हा चि माझा नेम हा चि माझा धर्म । नित्य वाचे नाम विठोबाचें ॥२४॥
चेतवला अग्नि तापत्रयज्वाळ । तो करी शितळ रामनाम ॥२५॥
मना धीर करीं दृढ चिता धरीं । तारील श्रीहरि मायबाप ॥२६॥
बाप हा कृपाळु भक्ता भाविकांसी । घरीं होय दासी कामारी त्या ॥२७॥
त्याचा भार माथां चालवी आपुला । जिहीं त्या दिधला सर्व भाव ॥२८॥
भावेंविण त्याची प्राप्ति । पुराणें बोलती ऐसी मात ॥२९॥
मात त्याची जया आवडे जीवासी । तया गर्भवासीं नाहीं येणें ॥३०॥
यावें गर्भवासीं तरी च विष्णुदासीं। उद्धार लोकांसी पूज्य होती ॥३१॥
होती आवडत जीवाचे ताइत । त्यां घडी अच्युत न विसंभे ॥३२॥
भेदाभेद नाहीं चिंता दुःख कांहीं । वैकुंठ त्या ठायीं सदा वसे ॥३३॥
वसे तेथें देव सदा सर्वकाळ । करिती निर्मळ नामघोष ॥३४॥
संपदा तयांची न सरे कल्पांतीं । मेळविला भक्ती देवलाभ ॥३५॥
लाभ तयां जाला संसारा येऊनी । भगवंत ॠणी भक्ती केला ॥३६॥
लागलेंसे पिसें काय मूढजनां । काय नारायणा विसरलीं ॥३७॥
विसरलीं तयां थोर जाली हाणी । पचविल्या खाणी चौर्यासी ॥३८॥
शिकविलें तरी नाहीं कोणा लाज । लागलीसे भाज धन गोड ॥३९॥
गोड एक आहे अविट गोविंद । आणीक तो छंद नासिवंत ॥४०॥
तळमळ त्याची कांहीं तरी करा । कां रे निदसुरा बुडावया ॥४१॥
या जनासी भय यमाचें नाहीं । सांडियेलीं तिहीं एकराज्यें ॥४२॥
जेणें अग्निमाजी घातलासे पाव । नेणता तो राव जनक होता ॥४३॥
तान भूक जिहीं साहिले आघात । तया पाय हात काय नाहीं ॥४४॥
नाहीं ऐसा तिहीं केला संवसार । दुःखाचे डोंगर तोडावया ॥४५॥
याच जन्में घडे देवाचें भजन । आणीक हें ज्ञान नाहीं कोठें ॥४६॥
कोठें पुढें नाहीं घ्यावया विसांवा । फिरोनि या गांवा आल्याविण ॥४७॥
विनवितां दिवस बहुत लागती । म्हणउनि चित्ती देव धरा ॥४८॥
धरा पाय तुम्ही संतांचे जीवासी । वियोग तयांसी देवा नाहीं ॥४९॥
नाहीं चाड देवा आणीक सुखाची । आवडी नामाची त्याच्या तया ॥५०॥
त्याची च उच्छष्टि बोलतों उत्तरें । सांगितलें खरें व्यासादिकीं ॥५१॥
व्यासें सांगितलें भक्ति हे विचार । भवसिंधु पार तरावया ॥५२॥
तरावया जना केलें भागवत । गोवळ गोपी क्त माता पिता ॥५३॥
तारुनियां खरे नेली एक्यासरें । निमित्ति उत्तरें रुसिया ॥५४॥
यासी वर्म ठावें भक्तां तरावया । जननी बाळ माया राख तान्हें ॥५५॥
तान्हेलें भुकेलें म्हणे वेळोवेळां । न मगतां लळा जाणोनियां ॥५६॥
जाणोनियां वर्म देठ लावियेला । द्रौपदीच्या बोलासवें धांवे ॥५७॥
धांवे सर्वता धेनु जैसी वत्सा । भक्तालागीं तैसा नारायण ॥५८॥
नारायण व्होवा हांव ज्याच्या जीवा । धन्य त्याच्या दैवा पार नाहीं ॥५९॥
पार नाहीं सुखा तें दिलें तयासी । अखंड वाचेसी रामनाम ॥६०॥
रामनाम दोनी उत्तम अक्षरें । भवानीशंकरें उपदेशिलीं ॥६१॥
उपदेश करी विश्वनाथ कानीं । वाराणसी प्राणी मध्यें मरे ॥६२॥
मरणाचे अंतीं राम म्हणे जरी । न लगे यमपुरी जावें तया ॥६३॥
तयासी उत्तम ठाव वैकुंठीं । वसे नाम चित्ती सर्वकाळ ॥६४॥
सर्वकाळ वसे वैष्णवांच्या घरीं । नसे क्षणभरी थिर कोठें ॥६५॥
कोठें नका पाहों करा हरिकथा । तेथें अवचिता सांपडेल ॥६६॥
सांपडे हा देव भाविकांचे हातीं । शाहाणे मरती तरी नाहीं ॥६७॥
नाहीं भलें भक्ती केलियावांचूनि। अहंता पापिणी नागवण ॥६८॥
नागवलों म्हणे देव मी आपणा । लाभ दिला जना ठकलों तो ॥६९॥
तो चि देव येर नव्हे ऐसें कांहीं । जनार्दन ठायीं चहूं खाणी ॥७०॥
खाणी भरूनियां राहिलासे आंत । बोलावया मात ठाव नाहीं ॥७१॥
ठाव नाहीं रिता कोणी देवाविण । ऐसी ते सज्जन संतवाणी ॥७२॥
वाणी बोलूनियां गेलीं एक पुढें । तयासी वांकुडें जातां ठक ॥७३॥
ठका नाहीं अर्थ ठाउका वेदांचा । होऊनि भेदाचा दास ठेला ॥७४॥
दास ठेला पोट अर्थ दंभासाटीं । म्हणउनि तुटी देवासवें ॥७५॥
सवें देव द्विजातीही दुराविला । आणिकांचा आला कोण पाड ॥७६॥
पाड करूनियां नागविलीं फार । पंडित वेव्हार खळवादी ॥७७॥
वादका निंदका देवाचें दरुशन । नव्हे जाला पूर्ण षडकर्मा ॥७८॥
षडकर्मा हीन रामनाम कंठीं । तयासवें भेटी सवें देवा ॥७९॥
देवासी आवड भाविक जो भोळा । शुद्ध त्या चांडाळा करुनि मानी ॥८०॥
मानियेल्या नाहीं विश्वास या बोला । नाम घेतां मला युक्ति थोडी ॥८१॥
युक्त थोडी मज दुर्बळाची वाचा । प्रताप नामाचा बोलावया ॥८२॥
बोलतां पांगल्या श्रुति नेति नेति । खुंटलिया युक्ति पुढें त्यांच्या ॥८३॥
पुढें पार त्याचा न कळे चि जातां । पाउलें देखतां ब्रम्हादिकां ॥८४॥
काय भक्तीपिसें लागलें देवासी । इच्छा ज्याची जैसी तैसा होय ॥८५॥
होय हा सगुण निर्गुण आवडी । भक्तिप्रिय गोडी फेडावया ॥८६॥
या बापासी बाळ बोले लाडें कोडें । करुनि वांकुडें मुख तैसें ॥८७॥
तैसें याचकाचें समाधान दाता । होय हा राखता सत्वकाळीं ॥८८॥
सत्वकाळीं कामा न येती आयुधें । बळ हा संबंध सैन्यलोक ॥८९॥
सैन्यलोक तया दाखवी प्रताप । लोटला हा कोप कोपावरी ॥९०॥
कोपा मरण नाहीं शांत होय त्यासी । प्रमाण भल्यासी सत्वगुणीं ॥९१॥
सत्वरजतमा आपण नासती । करितां हे भक्ति विठोबाची ॥९२॥
चित्त रंगलिया चैतन्य चि होय । तेथें उणें काय निजसुखा ॥९३॥
सुखाचा सागरु आहे विटेवरी । कृपादान करी तो चि एक ॥९४॥
एक चित्त धरूं विठोबाचे पायीं । तेथें उणें कांहीं एक आम्हां ॥९५॥
आम्हांसी विश्वास याचिया नामाचा । म्हणउनि वाचा घोष करूं ॥९६॥
करूं हरिकथा सुखाची समाधि । आणिकाची बुद्धी दुष्ट नास ॥९७॥
नासे संवसार लोकमोहो माया । शरण जा रे तया विठोबासी ॥९८॥
सिकविलें मज मूढा संतजनीं । दृढ या वचनीं राहिलोंसे ॥९९॥
राहिलोंसे दृढ विठोबाचे पायीं । तुका म्हणे कांहीं न लगे आंता ॥१००॥
गाईंन ओंविया पंढरिचा देव । आमुचा तो जीव पांडुरंग ॥१॥
रंगलें हें चत्ति माझें तया पायीं । म्हणउनि घेई हा चि लाहो ॥२॥
लाहो करीन मी हा चि संवसारीं । राम कृष्ण हरि नारायण ॥३॥
नारायण नाम घालितां तुकासी । न येती या रासी तपतीर्था ॥४॥
तीर्था रज माथां वंदिती संतांचे । जे गाती हरिचे गुणवाद ॥५॥
गुणवाद ज्याचे गातां पूज्य जाले । बडिवार बोले कोण त्यांचा ॥६॥
त्याचा नाहीं पार कळला वेदांसी । आणीक ही ॠषि विचारितां ॥७॥
विचारितां तैसा होय त्यांच्या भावें । निजसुख ठावें नाहीं कोणा ॥८॥
कोणा कवतुक न कळे हे माव । निजलिया जिवें करी धंदा ॥९॥
करुनि कवतुक खेळे हा चि लीळा । व्यापूनि वेगळा पाहातुसे ॥१०॥
सेवटीं आपण एकला चि खरा । सोंग हा पसारा नट केला ॥११॥
लावियेलें चाळा मीपणें हें जन । भोग-तया कोण भोगविशी ॥१२॥
विषयीं गुंतलीं विसरलीं तुज । कन्या पुत्र भाज धनलोभा ॥१३॥
लोभें गिळी फांसा आविसाच्या आशा । पडोनि मासा तळमळी ॥१४॥
तळमळ याची तरी शम होईंल । जरी हा विठ्ठल आठविती ॥१५॥
आठव हा तरी संतांच्या सांगातें । किंवा हें संचित जन्मांतरें ॥१६॥
जन्मांतरें तीन भोगितां कळती । केलें तें पावती करितां पुढें ॥१७॥
पुढें जाणोनियां करावें संचित । पुजावे अतीत देव द्विज ॥१८॥
जन्म तुटे ऐसें नव्हे तुम्हां जना । पुढिल्या पावना धर्म करा ॥१९॥
करा जप तप अनुष्ठान याग । संतीं हा मारग स्थापियेला ॥२०॥
लावियेलीं कर्में शुद्ध आचरणें । कोणा एका तेणें काळें पावे ॥२१॥
पावला सत्वर निष्काम उदार। जिंकिली अपार वासना हे ॥२२॥
वासनेचें मूळ छेदिल्या वांचून । तरलेंसें कोणी न म्हणावें ॥२३॥
न म्हणावें जाला पंडित वाचक । करूं मंत्रघोष अक्षरांचा ॥२४॥
चाळविलीं एकें ते चि आवडीनें । लोक दंभमानें देहसुखें ॥२५॥
सुख तरी च घडे भजनाचें सार । वाचे निरंतर रामनाम ॥२६॥
राम हा उच्चार तरी च बैसे वाचे । अनंता जन्माचें पुण्य होय ॥२७॥
पुण्य ऐसें काय रामनामापुढें । काय ते बापुडे यागयज्ञ ॥२८॥
यागयज्ञ तप संसार दायकें । न तुटती एके नामेंविण ॥२९॥
नामेंविण भवसिंधु पावे पार । अइसा विचार नाहीं दुजा ॥३०॥
जाणती हे क्तराज महामुनि । नाम सुखधणी अमृताची ॥३१॥
अमृताचें सार निजतत्व बीज । गुह्याचें तें गुज रामनाम ॥३२॥
नामें असंख्यात तारिले अपार । पुराणीं हें सार प्रसद्धि हे ॥३३॥
हें चि सुख आम्ही घेऊं सर्वकाळ । करूनि निर्मळ हरिकथा ॥३४॥
कथाकाळीं लागे सकळा समाधि । तात्काळ हे बुद्धि दुष्ट नासे ॥३५॥
नासे लोभ मोहो आशा तृष्णा माया । गातां गुण तया विठोबाचे ॥३६॥
विठोबाचे गुण मज आवडती । आणीक हे चित्ती न लगे कांहीं ॥३७॥
कांहीं कोणी नका सांगों हे उपाव । माझा मनीं भाव नाहीं दुजा ॥३८॥
जाणोनियां आम्ही दिला जीवभाव । दृढ याचे पाये धरियेले ॥३९॥
धरियेले आतां न सोडीं जीवेंसी । केला ये च विशीं निरधार ॥४०॥
निरधार आतां राहिलों ये नेटीं । संवसारतुटी करूनियां ॥४१॥
येणें अंगीकार केला पांडुरंगें । रंगविला रंगें आपुलिया ॥४२॥
आपुली पाखर घालुनियां वरि । आम्हांसी तो करी यत्न देव ॥४३॥
देव राखे तया आणिकांचें काय । करितां उपाय चाले तेथें ॥४४॥
तेथें नाहीं रिघ कळिकाळासी जातां । दास म्हणवितां विठोबाचे ॥४५॥
विठोबाचे आम्ही लाडिके डिंगर । कांपती असुर काळ धाकें ॥४६॥
धाक तिहीं लोकीं जयाचा दरारा । स्मरण हें करा त्याचें तुम्ही ॥४७॥
तुम्ही निदसुर नका राहूं कोणी । चुकावया खाणी गर्भवास ॥४८॥
गर्भवासदुःख यमाचें दंडणें । थोर होय शीण येतां जातां ॥४९॥
तान भूक पीडा जीतां ते आगात । मेल्या यमदूत जाच करिती ॥५०॥
जाच करिती हे म्हणसी कोणा आहे ठावें । नरकीं कौरवें बुडी दिली ॥५१॥
बुडी दिली कुंभपाकीं दुर्योधनें । दाविना लाजेनें मुख धर्मा ॥५२॥
धर्म हा कृपाळू आलासे जवळी । बैसला पाताळीं वरि नये ॥५३॥
न ये वरि कांहीं करितां उपाव । भोगवितो देव त्याचे त्यासी ॥५४॥
त्यांसी अभिमान गर्व या देहाचा । नुच्चारिती वाचा नारायण ॥५५॥
नारायण विसरलीं संवसारीं । तया अघोरीं वास सत्य ॥५६॥
सत्य मानूनियां संतांच्या वचना । जा रे नारायणा शरण तुम्ही ॥५७॥
तुम्ही नका मानूं कोणी विसवास । पुत्र पत्नी आस धन वित्त ॥५८॥
धन वित्त लोभ माया मोहपाश । मांडियले फासे यमदूतीं ॥५९॥
दूतीं याच्या मुखा केलेंसे कुडण । वाचे नारायण येऊं नेदी ॥६०॥
नेदी शुद्धबुद्धि आतळों चित्तीसी । नाना कर्म त्यासी दुरावती ॥६१॥
दुराविलीं एकें जाणतीं च फार । निंदा अहंकार वादभेद ॥६२॥
वाद भेद निंदा हे फंद काळाचें । गोवितील वाचे रिकामिकें ॥६३॥
रिकामिक देवा होय नव्हे मना । चिंतेचिये घाणा जुंपिजेसी ॥६४॥
सेवटीं हे गळा लावुनियां दोरी । सांभाळ ये करी वासनेचा ॥६५॥
वासनेचा संग होय अंतकाळीं । तरी तपोबळी जन्म धरी ॥६६॥
धरूनियां देव राहतील चित्ती । आधींचिया गती आठवाया ॥६७॥
आठवावा देव मरणाचे काळीं । म्हणउनि बळी जीव दिले ॥६८॥
दिले टाकूनियां भोग ॠषेश्वरीं । खाती वनांतरीं कंदमूळें ॥६९॥
मुळें सुखाचिया देव अंतरला । अल्पासाटीं नेला अधोगती ॥७०॥
गति हे उत्तम व्हावया उपाव । आहे धरा पाव विठोबाचे ॥७१॥
विठोबाचे पायीं राहिलिया भावें । न लगे कोठें जावें वनांतरा ॥७२॥
तरती दुबळीं विठोबाच्या नांवें। संचित ज्या सवें नाहीं शुद्ध ॥७३॥
शुद्ध तरी याचे काय तें नवल । म्हणतां विठ्ठल वेळोवेळां ॥७४॥
वेळा कांहीं नाहीं कवणाचे हातीं । न कळे हे गति भविष्याची ॥७५॥
भविष्य न सुटे भोगिल्यावांचूनि । संचित जाणोनि शुद्ध करा ॥७६॥
करावे सायास आपुल्या हिताचे । येथें आलियाचे मनुष्यपण ॥७७॥
मनुष्यपण तरी साधी नारायण । नाहीं तरी हीन पशुहूनी ॥७८॥
पशु पाप पुण्य काय ते जाणती । मनुष्या या गति ठाउकिया ॥७९॥
ठाउकें हें असे पाप पुण्य लोका । देखती ते एकां भोगितिया ॥८०॥
भोगतील एक दुःख संवसारीं । काय सांगों परी वेगळाल्या ॥८१॥
ल्यावें खावें बरें असावें सदैव । हे चि करी हांव संवसारीं ॥८२॥
संवसारें जन गिळिले सकळ । भोगवितो फळ गर्भवासा ॥८३॥
वासनेचें मूळ छेदिल्यावांचून । नव्हे या खंडण गर्भवासा ॥८४॥
सायास केलियावांचुनि तें कांहीं । भोगावरी पाहीं घालूं नये ॥८५॥
नये बळें धड घालूं कांट्यावरि । जाये जीवें धरी सर्प हातीं ॥८६॥
हातीं आहे हित करील तयासी । म्हणउनि ॠषीं सांगितलें ॥८७॥
सांगती या लोकां फजित करूनि । आपण जे कोणी तरले ते ॥८८॥
तेणें वाळवंटीं उभारिले कर । कृपेचा सागर पांडुरंग ॥८९॥
गंगाचरणीं करी पातकांची धुनी । पाउलें तीं मनीं चिंतिलिया ॥९०॥
चिंतनें जयाच्या तारिले पाषाण । उद्धरी चरण लावूनियां ॥९१॥
लावूनियां टाळी नलगे बैसावें । प्रेमसुख घ्यावें संतसंगें ॥९२॥
संतसंगें कथा करावें कीर्तन । सुखाचें साधन रामराम ॥९३॥
मग कोठें देव जाऊं न सके दुरी । बैसोनि भीतरी राहे कंठीं ॥९४॥
राहे व्यापुनियां सकळ शरीर । आपुला विसर पडों नेदी ॥९५॥
नेदी दुःख देखों आपुलिया दासा । वारी गर्भवासा यमदूता ॥९६॥
तान भूक त्यासी वाहों नेदी चिंता । दुश्चिंत हे घेतां नाम होती ॥९७॥
होती जीव त्यांचे सकळ ही जंत । परि ते अंकित संचिताचे ॥९८॥
चेवले जे कोणी देहअभिमानें । त्यांसी नारायणें कृपा केली ॥९९॥
कृपाळू हा देव अनाथा कोंवसा । आम्ही त्याच्या आशा लागलोंसों ॥१००॥
लावियेले कासे येणें पांडुरंगें । तुका म्हणे संगें संतांचिया ॥१०१॥
४४८३
विचार करिती बैसोनि गौळणी । ज्या कृष्णकामिनी कामातुरा ॥१॥
एकांत एकल्या एका च सुखाच्या । आवडती त्यांच्या गोष्टी त्यांला ॥२॥
तर्कवितर्किणी दुराविल्या दुरी । मौन त्या परिचारी आरंभिलें ॥३॥
कुशळा कवित्या कथित्या लोभिका । त्या ही येथें नका आम्हांपाशीं ॥४॥
बोलक्या वाचाळा कृष्णरता नाहीं । यां चोरोनि तींहीं खेट केली ॥५॥
भेऊनियां जना एकी सवा जाल्या । वाती विझविल्या दाटोबळें ॥६॥
कृष्णसुख नाहीं कळलें मानसीं । निंदिती त्या त्यासी कृष्णरता ॥७॥
तो नये जवळी देखोनि कोल्हाळ । म्हणउनि समेळ मेळविला ॥८॥
अंतरीं कोमळा बाहेरी निर्मळा । तल्लीन त्या बाळा कृष्णध्यानीं ॥९॥
हरिरूपीं दृष्टि कानीं त्या च गोष्टी । आळंगिती कंठीं एका एकी ॥१०॥
न साहे वियोग करिती रोदना । भ्रमष्टि भावना देहाचिया ॥११॥
विसरल्या मागें गृह सुत पती । अवस्था याचिती गोविंदाची ॥१२॥
अवस्था लागोनि निवळ चि ठेल्या । एका एकी जाल्या कृष्णरूपा ॥१३॥
कृष्णा म्हणोनियां देती आलिंगन । विरहताप तेणें निवारेना ॥१४॥
ताप कोण वारी गोविंदावांचूनि । साच तो नयनीं न देखतां ॥१५॥
न देखतां त्यांचा प्राण रिघों पाहे । आजि कामास ये उसिर केला ॥१६॥
रित्या ज्ञानगोष्टी तयां नावडती । आळिंगण प्रीती कृष्णाचिया ॥१७॥
मागें कांहीं आम्ही चुकलों त्याची सेवा । असेल या देवा राग आला ॥१८॥
आठविती मागें पापपुण्यदोष । परिहार एकीस एक देती ॥१९॥
अनुतापें जाल्या संतप्त त्या बाळा । टाकुनि विव्हळा धरणी अंग ॥२०॥
जाणोनि चरित्र जवळी च होता । आली त्या अनंता कृपा मग ॥२१॥
होउनी प्रगट दाखविलें रूप । तापत्रय ताप निवविले ॥२२॥
निवालेया देखोनि कृष्णाचें श्रीमुख । शोक मोह दुःख दुरावला ॥२३॥
साच भाव त्यांचा आणुनियां मना । आळंगितो राणा वैकुंठींचा ॥२४॥
हरिअंगसंगें हरिरूप जाल्या । बोलों विसरल्या तया सुखा ॥२५॥
व्यभिचारभावें भोगिलें अनंता । वर्तोनि असतां घराचारी ॥२६॥
सकळा चोरोनि हरि जयां चित्ती । धन्य त्या नांदती तयामध्यें ॥२७॥
उणें पुरें त्यांचें पडों नेंदी कांहीं । राखे सर्वां ठायीं देव तयां ॥२८॥
न कळे लाघव ब्रम्हादिकां भाव । भक्तिभावें देव केला तैसा ॥२९॥
तुका म्हणे त्यांचा धन्य व्यभिचार । साधिलें अपार निजसुख ॥३०॥
बाळक्रीडा प्रारंभ अभंग - १००
४४८४
देवा आदिदेवा जगत्रया जीवा । परियेसीं केशवा विनंती माझी ॥१॥
माझी वाणी तुझे वर्णी तुझे वर्णी गुण नाम । ऐसी देई प्रेम कांहीं कळा ॥२॥
कळा तुजपाशीं आमचें जीवन । उचित करून देई आम्हां ॥३॥
आम्हां शरणागतां तुझा चि आधार । तूं तंव सागर कृपासिंधु ॥४॥
सिंधु पायावाट होय तुझ्या नामें । जाळीं महाकर्में दुस्तरें तीं ॥५॥
तीं फळें उत्तमें तुझा निजध्यास । नाहीं गर्भवास सेविलिया ॥६॥
सेविंलिया राम कृष्ण नारायण । नाहीं त्या बंधन संसाराचें ॥७॥
संसार तें काय तृणवतमय । अग्नि त्यासी खाय क्षणमात्रें ॥८॥
क्षणमात्रें जाळी दोषांचिया रासी । निंद्य उत्तमासी वंद्य करी ॥९॥
करीं ब्रिदें साच आपलीं आपण । पतितपावन दिनानाथ ॥१०॥
नाथ अनाथाचा पति गोपिकांचा । पुरवी चित्तीचा मनोरथ ॥११॥
चित्ती जें धरावें तुका म्हणे दासीं । पुरविता होसी मनोरथ ॥१२॥
४४८५
मनोरथ जैसे गोकुळींच्या जना । पुरवावी वासना तयापरी ॥१॥
रिण फेडावया अवतार केला । अविनाश आला आकारासी ॥२॥
सीण जाला वसुदेवदेवकीस । वधी बाळें कंस दुराचारी ॥३॥
दुराचारियासी नाहीं भूतदया । आप पर तया पाप पुण्य ॥४॥
पुण्यकाळ त्याचा राहिलासे उभा । देवकीच्या गर्भा देव आले ॥५॥
गर्भासी तयांच्य आला नारायण । तुटलें बंधन आपेंआप ॥६॥
आपेंआप बेड्या तुटल्या शंकळा । बंदाच्या आगळा किलिया कोंडे ॥७॥
कोंडमार केला होता बहु दिस । सोडवी निमिष्य नलगतां ॥८॥
न कळे तो त्यासी सांगितला भाव । आपणासी ठाव नंदाघरीं ॥९॥
नंदाघरीं जातां येतां वसुदेवा । नाहीं जाला गोवा सवें देव ॥१०॥
सवें देव तया आड नये कांहीं । तुका म्हणे नाहीं भय चिंता ॥११॥
४४८६
चिंता ते पळाली गोकुळाबाहेरी । प्रवेश भीतरी केला देवें ॥१॥
देव आला घरा नंदाचिया गांवा । धन्य त्याच्या दैवा दैव आलें ॥२॥
आलें अविनाश धरूनि आकार । दैत्याचा संहार करावया ॥३॥
करावया क्तजनाचें पालण । आले रामकृष्ण गोकुळासी ॥४॥
गोकुळीं आनंद प्रगटलें सुख । निर्भर हे लोक घरोघरीं ॥५॥
घरोघरीं जाला लक्ष्मीचा वास । दैन्यदाळिद्रास त्रास आला ॥६॥
आला नारायण तयांच्या अंतरा । दया क्षमा नरा नारीलोकां ॥७॥
लोकां गोकुळींच्या जालें ब्रम्हज्ञान । केलियावांचून जपतपें ॥८॥
जपतपें काय करावीं साधनें । जंवें नारायणें कृपा केली ॥९॥
केलीं नारायणें आपुलीं अंकित । तो चि त्यांचें हित सर्व जाणे ॥१०॥
सर्व जाणे एक विष्णु साच खरा । आणीक दुसरा नाहींनाहीं ॥११॥
नाहीं भक्ता दुजें तिहीं त्रिभुवनीं । एका चक्रपाणीवांचूनियां ॥१२॥
याच्या सुखसंगें घेती गर्भवास । तुका म्हणे आस त्यजूनियां ॥१३॥
४४८७
यांच्या पूर्वपुण्या कोण लेखा करी । जिंहीं तो मुरारी खेळविला ॥१॥
खेळविला जिंहीं अंतर्बाह्यसुखें । मेळवूनि मुखें चुंबन दिलें ॥२॥
दिलें त्यांसी सुख अंतरीचें देवें । जिंहीं एका भावें जाणितला ॥३॥
जाणितला तिहीं कामातुर नारी । कृष्णभोगावरी चित्त ज्यांचें ॥४॥
ज्यांचें कृष्णीं तन मन जालें रत । गृह पति सुत विसरल्या ॥५॥
विष तयां जालें धन मान जन । वसविती वन एकांतीं त्या ॥६॥
एकांतीं त्या जाती हरीसी घेउनि । भोगइच्छाधणी फेडावया ॥७॥
वयाच्या संपन्ना तैसा त्यांकारणें । अंतरींचा देणें इच्छाभोग ॥८॥
भोग त्याग नाहीं दोन्ही जयापासीं । तुका म्हणे जैसी स्पटिकशिळा ॥९॥
४४८८
शिळा स्फटिकाची न पालटे भेदें । दाउनियां छंदे जैसी तैसी ॥१॥
जैसा केला तैसा होय क्षणक्षणा । फेडावी वासना भक्तिभावें ॥२॥
फेडावया आला अवघियांची धणी । गोपाळ गौळणी मायबापा ॥३॥
मायबापा सोडविलें बंदीहुनि । चाणूर मर्दुनी कंसादिक ॥४॥
दिक नाहीं देणें अरिमित्रा एक । पूतना कंटक मुक्त केली ॥५॥
मुक्त केला मामा कंस महादोषी । बाळहत्या रासी पातकांच्या ॥६॥
पाप कोठें राहे हरी आठवितां । भक्ती द्वेषें चिंता जैसा तैसा ॥७॥
साक्षी तयापाशीं पूर्वीलकर्माच्या । बांधला सेवेच्या रुणी देव ॥८॥
देव भोळा धांवे भक्ता पाठोवाठी । उच्चारितां कंठीं मागेंमागें ॥९॥
मानाचा कंटाळा तुका म्हणे त्यासी । धांवे तो घरासी भाविकांच्या ॥१०॥
४४८९
चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । बांधवी तो हातीं गौळणीच्या ॥१॥
गौळणिया गळा बांधिती धारणीं । पायां चक्रपाणी लागे तया ॥२॥
तयाघरीं रिघे चोरावया लोणी । रितें पाळतूनि शिरे माजी ॥३॥
माजी शिरोनियां नवनीत खाये । कवाड तें आहे जैसें तैसें ॥४॥
जैसा तैसा आहे अंतर्बाह्यात्कारीं । म्हणउनि चोरी नसंपडे ॥५॥
नसंपडे तयां करितां खटपट । वाउगे बोभाट वर्माविण ॥६॥
वर्म जाणती त्या एकल्या एकटा । बैसतील वाटा निरोधूनि ॥७॥
निवांत राहिल्या निःसंग होऊनि । निश्चळि ज्या ध्यानीं कृष्णध्यान ॥८॥
न ये क्षणभरी योगियांचे ध्यानीं । धरिती गौळणी भाविका त्या ॥९॥
भाविका तयांसी येतो काकुलती । शाहाण्या मरती नसंपडे ॥१०॥
नलगे वेचावी टोळी धनानांवें । तुका म्हणें भावें चाड एका ॥११॥
४४९०
चाड अनन्याची धरी नारायण । आपणासमान करी रंका ॥१॥
रंक होती राजे यमाचिये घरीं । आचरणें बरी नाहीं म्हणवोनि ॥२॥
नसंपडे इंद्रचंद्रब्रम्हादिकां । अभिमानें एका तळिमात्रें ॥३॥
तळिमात्र जरी होय अभिमान । मेरु तो समान भार देवा ॥४॥
भार पृथिवीचा वाहिला सकळ । जड होती खळ दुष्ट लोक ॥५॥
दुष्ट अक्त जे निष्ठ मानसीं । केली हे तयांसी यमपुरी ॥६॥
यमदूत त्यांसी करिती यातना । नाहीं नारायणा भजिजेलें ॥७॥
जे नाहीं भजले एका भावें हरी । तयां दंड करी यमधर्म ॥८॥
यमधर्म म्हणे तयां दोषियांसी । कां रे केशवासी चुकलेती ॥९॥
चुकलेती कथा पुराणश्रवण । होते तुम्हां कान डोळे मुख ॥१०॥
कान डोळे मुख संतांची संगति । न धरा च चित्ती सांगितलें ॥११॥
सांगितलें संतीं तुम्हां उगवूनि । गर्भाद येऊनि यमदंड ॥१२॥
दंडूं आम्हीं रागें म्हणे यमधर्म । देवा होय श्रम दुर्जनाचा ॥१३॥
दुर्जनाचा याणें करूनि संहार । पूर्णअवतार रामकृष्ण ॥१४॥
रामकृष्णनामें रंगले जे नर । तुका म्हणे घर वैकुंठी त्यां ॥१५॥
४४९१
वैकुंठीच्या लोकां दुर्लभ हरिजन । तया नारायण समागमें ॥१॥
समागम त्यांचा धरिला अनंतें । जिहीं चत्तिवत्ति समर्पिलें ॥२॥
समर्था तीं गाती हरीचे पवाडे । येर ते बापुडे रावराणे ॥३॥
रामकृष्णें केलें कौतुक गोकुळीं । गोपाळांचे मेळीं गाईं चारी ॥४॥
गाईं चारी मोहोरी पांवा वाहे पाठीं । धन्य जाळी काठी कांबळीचें ॥५॥
काय गौळियांच्या होत्या पुण्यरासी । आणीक त्या म्हैसी गाईं पशु ॥६॥
सुख तें अमुप लुटिलें सकळीं । गोपिका गोपाळीं धणीवरि ॥७॥
धणीवरि त्यांसी सांगितली मात । जयाचें जें आर्त तयापरी ॥८॥
परी याचि तुम्ही आइका नवळ । दुर्गम जो खोल साधनासि ॥९॥
शिक लावूनियां घालिती बाहेरी । पाहाती भीतरी सवें चि तो ॥१०॥
तोंडाकडे त्यांच्या पाहे कवतुकें । शिव्या देतां सुखें हासतुसे ॥११॥
हांसतसे शिव्या देतां त्या गौळणी । मरतां जपध्यानीं न बोले तो ॥१२॥
तो जेंजें करिल तें दिसे उत्तम । तुका म्हणे वर्म दावी सोपें ॥१३॥
४४९२
दावी वर्म सोपें भाविकां गोपाळां । वाहे त्यांच्या गळां पाले माळा ॥१॥
मान देती आधीं मागतील डाव । देवा तें गौरव माने सुख ॥२॥
मानती ते मंत्र हमामा हुंबरी । सिंतोडिती वरि स्नान तेणें ॥३॥
वस्त्रें घोंगडिया घालुनियां तळीं । वरी वनमाळी बैसविती ॥४॥
तिंहीं लोकांसी जो दुर्लभ चिंतना । तो धांवे गोधना वळतियां ॥५॥
यांच्या वचनाचीं पुष्पें वाहे शिरीं । नैवेद्य त्यांकरीं कवळ मागे ॥६॥
त्यांचिये मुखींचें हिरोनियां घ्यावें । उच्छष्टि तें खावें धणीवरी ॥७॥
वरी माथां गुंफे मोरपिसांवेटी । नाचे टाळी पिटी त्यांच्या छंदें ॥८॥
छंदें नाचतील जयासवें हरी । देहभाव वरी विसरलीं ॥९॥
विसरली वरी देहाची भावना । ते चि नारायणा सर्वपूजा ॥१०॥
पूजा भाविकांची न कळतां घ्यावी । न मागतां दावी निज ठाव ॥११॥
ठाव पावावया हिंडे मागें मागें । तुका म्हणे संगें भक्तांचिया ॥१२॥
४४९३
भक्तजनां दिलें निजसुख देवें । गोपिका त्या भावें आळंगिल्या ॥१॥
आळंगिल्या गोपी गुणवंता नारी । त्यांच्या जन्मांतरीं हरि ॠणी ॥२॥
रुसलिया त्यांचें करी समाधान । करविता आण क्रिया करी ॥३॥
क्रिया करी तुम्हां न वजे पासुनि । अवघियाजणी गोपिकांसी ॥४॥
गोपिकांसी म्हणे वैकुंठींचा पति । तुम्हीं माझ्या चित्ती सर्वभावें ॥५॥
भाव जैसा माझ्याठायीं तुम्ही धरा । तैसा चि मी खरा तुम्हांलागीं ॥६॥
तुम्हां कळों द्या हा माझा साच भाव । तुमचा चि जीव तुम्हां ग्वाही ॥७॥
ग्वाही तुम्हां आम्हां असे नारायण । आपली च आण वाहातसे ॥८॥
सत्य बोले देव भक्तिभाव जैसा । अनुभवें रसा आणूनियां ॥९॥
यांसी बुझावितो वेगळाल्या भावें । एकीचें हें ठावें नाहीं एकी ॥१०॥
एकी क्रिया नाहीं आवघियांचा भाव । पृथक हा देव घेतो तैसें ॥११॥
तैसें कळों नेदी जो मी कोठें नाहीं । अवघियांचे ठायीं जैसा तैसा ॥१२॥
जैसा मनोरथ जये चित्ती काम । तैसा मेघशाम पुरवितो ॥१३॥
पुरविले मनोरथ गोपिकांचे । आणीक लोकांचे गोकुळींच्या ॥१४॥
गोकुळींच्या लोकां लावियेला छंद । बैसला गोविंद त्याचा चित्ती ॥१५॥
चित्ते ही चोरूनि घेतलीं सकळा । आवडी गोपाळांवरी तयां ॥१६॥
आवडे तयांसी वैकुंठनायक । गेलीं सकळिक विसरोनि ॥१७॥
निंदा स्तुती कोणी न करी कोणाची । नाहीं या देहाची शुद्धि कोणा ॥१८॥
कोणासी नाठवे कन्या पुत्र माया । देव म्हणुनि तया चुंबन देती ॥१९॥
देती या टाकून भ्रतारांसी घरीं । लाज ते अंतरीं आथी च ना ॥२०॥
नाहीं कोणा धाक कोणासी कोणाचा । तुका म्हणे वाचा काया मनें ॥२१॥
४४९४
मनें हरिरूपीं गुंतल्या वासना । उदास या सुना गौळियांच्या ॥१॥
यांच्या भ्रतारांचीं धरूनियां रूपें । त्यांच्या घरीं त्यांपें भोग करी ॥२॥
करी कवतुक त्याचे तयापरी । एकां दिसे हरि एकां लेंक ॥३॥
एक भाव नाहीं सकळांच्या चित्ती । म्हणऊनि प्रीति तैसें रूप ॥४॥
रूप याचें आहे अवघें चि एक । परि कवतुक दाखविलें ॥५॥
लेंकरूं न कळे स्थूल कीं लहान । खेळे नारायण कवतुकें ॥६॥
कवतुक केलें सोंग बहुरूप । तुका म्हणे बाप जगाचा हा ॥७॥
४४९५
जगाचा हा बाप दाखविलें माये । माती खातां जाये मारावया ॥१॥
मारावया तिणें उगारिली काठी । भुवनें त्या पोटीं चौदा देखे ॥२॥
देखे भयानक झांकियेले डोळे । मागुता तो खेळे तयेपुढे ॥३॥
पुढें रिघोनियां घाली गळां कव । कळों नेदी माव मायावंता ॥४॥
मायावंत विश्वरूप काय जाणे । माझें माझें म्हणे बाळ देवा ॥५॥
बाळपणीं रीठा रगडिला दाढे । मारियेले गाढे कागबग ॥६॥
गळां बांधऊनि उखळासी दावें । उन्मळी त्या भावें विमळार्जुन ॥७॥
न कळे जुनाट जगाचा जीवन । घातलें मोहन गौळियांसी ॥८॥
सिंकीं उतरूनि खाय नवनीत । न कळे बहुत होय तरी ॥९॥
तरीं दुधडेरे भरले रांजण । खाय ते भरून दावी दुणी ॥१०॥
दुणी जालें त्याचा मानिती संतोष । दुभत्याची आस धरूनियां ॥११॥
आशाबद्धा देव असोनि जवळी । नेणती ते काळीं स्वार्थामुळें ॥१२॥
मुळें याच देव न कळे तयांसी । चत्ति आशापाशीं गोवियेलें ॥१३॥
लेंकरूं आमचें म्हणे दसवंती । नंदाचिये चित्ती तो चि भाव ॥१४॥
भाव जाणावया चरित्र दाखवी। घुसळितां रवी डेरियांत ॥१५॥
डेरियांत लोणी खादलें रिघोनि । पाहे तों जननी हातीं लागे ॥१६॥
हातीं धरूनियां काढिला बाहेरी। देखोनियां करी चोज त्यासी ॥१७॥
सिकवी विचार नेणे त्याची गती । होता कोणे रीती डेरियांत ॥१८॥
यांसी पुत्रलोभें न कळे हा भाव । कळों नेदी माव देव त्यांसी ॥१९॥
त्यांसी मायामोहजाळ घाली फांस । देर आपणास कळों नेदी ॥२०॥
नेदी राहों भाव लोभिकांचे चित्ती । जाणतां चि होती अंधळीं तीं ॥२१॥
अंधळीं तीं तुका म्हणे संवसारीं । जिहीं नाहीं हरि ओळखिला ॥२२॥
४४९६
ओळखी तयांसी होय एका भावें । दुसरिया देवें न पविजे ॥१॥
न पविजे कदा उन्मत्त जालिया । डंबु तो चि वांयां नागवण ॥२॥
वनवास देवाकारणें एकांत । करावीं हीं व्रततपें याग ॥३॥
व्रत याग यांसी फळलीं बहुतें । होतीं या संचितें गौळियांची ॥४॥
यांसी देवें तारियेलें न कळतां । मागील अनंता ठावें होतें ॥५॥
होतें तें द्यावया आला नारायण । मायबापां रीण गौळियांचें ॥६॥
गौळियांचें सुख दुर्लभ आणिकां । नाहीं ब्रम्हादिकां तुका म्हणे ॥७॥
४४९७
नेणतियांसाटीं नेणता लाहान । थिंकोनि भोजन मागे माये ॥१॥
माया दोनी यास बाप नारायणा । सारखी भावना तयांवरी ॥२॥
तयांवरी त्याचा समचित्त भाव । देवकीवसुदेव नंद दोघे ॥३॥
घेउनियां एके ठायीं अवतार । एकीं केला थोर वाढवूनि ॥४॥
उणा पुरा यासी नाहीं कोणी ठाव । सारिखा चि देव अवघियांसी ॥५॥
यासी दोनी ठाव सारिखे अनंता । आधील मागुता वाढला तो ॥६॥
वाढला तो सेवाभक्तिचिया गुणें । उपचारमिष्टान्नें करूनियां ॥७॥
करोनियां सायास मेळविलें धन । तें ही कृष्णार्पण केलें तीहीं ॥८॥
कृष्णासी सकळ गाईं घोडे म्हैसी । समर्पिल्या दासी जीवें भाव ॥९॥
जीवें भावें त्याची करितील सेवा । न विसंबती नांवा क्षणभरी ॥१०॥
क्षणभरी होतां वेगळा तयांस । होती कासावीस प्राण त्यांचे ॥११॥
त्यांचे ध्यानीं मनीं सर्वभावें हरि । देह काम करी चत्ति त्यापें ॥१२॥
त्याचें चि चिंतन कृष्ण कोठें गेला । कृष्ण हा जेविला नाहीं कृष्ण ॥१३॥
कृष्ण आला घरा कृष्ण गेला दारा । कृष्ण हा सोयरा भेटों कृष्णा ॥१४॥
कृष्ण गातां ओंव्या दळणीं कांडणीं । कृष्ण हा भोजनीं पाचारिती ॥१५॥
कृष्ण तयां ध्यानीं आसनीं शयनीं । कृष्ण देखे स्वपनीं कृष्णरूप ॥१६॥
कृष्ण त्यांस दिसे आभास दुश्चितां । धन्य मातापिता तुका म्हणे ॥१७॥
४४९८
कृष्ण हा परिचारी कृष्ण हा वेव्हारी । कृष्ण घ्या वो नारी आणिकी म्हणे ॥१॥
म्हणे कृष्णाविण कैसें तुम्हां गमे । वळि हा करमे वांयांविण ॥२॥
वांयांविण तुम्हीं पिटीत्या चाकटी । घ्या गे जगजेठी क्षणभरी ॥३॥
क्षणभरी याच्या सुखाचा सोहळा । पहा एकवेळा घेऊनियां ॥४॥
याचें सुख तुम्हां कळलियावरि । मग दारोदारीं न फिराल ॥५॥
लटिकें हें तुम्हां वाटेल खेळणें । एका कृष्णाविणें आवघें चि ॥६॥
अवघ्यांचा तुम्हीं टाकाल सांगात । घेऊनि अनंत जाल राना ॥७॥
नावडे तुम्हांस आणीक बोलिलें । मग हें लागलें हरिध्यान ॥८॥
न करा हा मग या जीवा वेगळा । टोंकवाल बाळा आणिका ही ॥९॥
आणिका ही तुम्हा येती काकुलती । जवळी इच्छिती क्षण बैसों ॥१०॥
बैसों चला पाहों गोपाळाचें मुख। एकी एक सुख सांगतील ॥११॥
सांगे जंव ऐसी मात दसवंती । तंव धरिती चित्ती बाळा ॥१२॥
बाळा एकी घरा घेउनियां जाती । नाहीं त्या परती तुका म्हणे ॥१३॥
४४९९
तुका म्हणे पुन्हा न येती मागुत्या । कृष्णासीं खेळतां दिवस गमे ॥१॥
दिवस राती कांहीं नाठवे तयांसी । पाहातां मुखासी कृष्णाचिया ॥२॥
याच्या मुखें नये डोळयासी वीट । राहिले हे नीट ताटस्थ चि ॥३॥
ताटस्थ राहिलें सकळ शरीर । इंद्रियें व्यापार विसरलीं ॥४॥
विसरल्या तान भुक घर दार । नाहीं हा विचार आहों कोठें ॥५॥
कोठें असों कोण जाला वेळ काळ । नाठवे सकळ विसरल्या ॥६॥
विसरल्या आम्हीं कोणीये जातीच्या । वर्णा ही चहूंच्या एक जाल्या ॥७॥
एक जाल्या तेव्हां कृष्णाचिया सुखें । निःशंकें भातुकें खेळतील ॥८॥
खेळता भातुकें कृष्णाच्या सहित । नाहीं आशंकित चत्ति त्यांचें ॥९॥
चित्ती तो गोविंद लटिकें दळण । करिती हें जन करी तैसें ॥१०॥
जन करी तैसा खेळतील खेळ । अवघा गोपाळ करूनियां ॥११॥
करिती आपला आवघा गोविंद । जना साच फंद लटिका त्या ॥१२॥
त्याणीं केला हरि सासुरें माहेर । बंधु हे कुमर दीर भावें ॥१३॥
भावना राहिली एकाचिये ठायीं । तुका म्हणे पायीं गोविंदाचे ॥१४॥
४५००
गोविंद भ्रतार गोविंद मुळहारी । नामें भेद परि एक चि तो ॥१॥
एकाचीं च नामें ठेवियेलीं दोनी । कल्पितील मनीं यावें जावें ॥२॥
जावें यावें तिहीं घरऴिचया घरीं । तेथिची सिदोरी तेथें न्यावी ॥३॥
विचारितां दिसे येणें जाणें खोटें । दाविती गोमटें लोका ऐसें ॥४॥
लोक करूनियां साच वर्तताती । तैशा त्या खेळती लटिक्याची ॥५॥
लटिकीं करिती मंगळदायकें । लटिकीं च एकें एकां व्याही ॥६॥
व्याही भाईं हरि सोयरा जावायी । अवघियांच्या ठायीं केला एक ॥७॥
एकासि च पावे जें कांहीं करिती । उपचार संपत्ति नाना भोग ॥८॥
भोग देती सर्व एका नारायणा । लटिक्या भावना व्याही भाईं ॥९॥
लटिका च त्यांणीं केला संवसार । जाणती साचार वेगळा त्या ॥१०॥
त्यांणीं मृत्तिकेचें करूनि अवघें । खेळतील दोघें पुरुषनारी ॥११॥
पुरुषनारी त्यांणीं ठेवियेलीं नावें । कवतुकभावें विचरती ॥१२॥
विचरती जैसे साच भावें लोक । तैसें नाहीं सुख खेळतीया ॥१३॥
यांणीं जाणितलें आपआपणया । लटिकें हें वांयां खेळतों तें ॥१४॥
खेळतों ते आम्हीं नव्हों नारीनर । म्हणोनि विकार नाहीं तयां ॥१५॥
तया ठावें आहे आम्ही अवघीं एक । म्हणोनि निःशंक खेळतील ॥१६॥
तयां ठावें नाहीं हरिचिया गुणें । आम्ही कोणकोणें काय खेळों ॥१७॥
काय खातों आम्ही कासया सांगातें । कैसें हें लागतें नेणों मुखी ॥१८॥
मुखीं चवी नाहीं वरी अंगीं लाज । वरणा याती काज न धरिती ॥१९॥
धरितील कांहीं संकोच त्या मना । हांसतां या जना नाइकती ॥२०॥
नाइकती बोल आणिकांचे कानीं । हरि चित्ती मनीं बैसलासे ॥२१॥
बैसलासे हरि जयांचिये चित्ती । तयां नावडती मायबापें ॥२२॥
मायबापें त्यांचीं नेती पाचारुनि । बळें परि मनीं हरि वसे ॥२३॥
वसतील बाळा आपलाले घरीं । ध्यान त्या अंतरीं गोविंदाचें ॥२४॥
गोविंदाचें ध्यान निजलिया जाग्या । आणीक वाउग्या न बोलती ॥२५॥
न बोलती निजलिया हरिविण । जागृति सपन एक जालें ॥२६॥
एकविध सुख घेती नित्य बाळा । भ्रमर परिमळालागीं तैशा ॥२७॥
तैसा त्यांचा भाव घेतला त्यांपरी । तुका म्हणे हरि बाळलीला ॥२८॥
४५०१
लीलाविग्रही तो लेववी खाववी । यशोदा बैसवी मांडीवरी ॥१॥
मांडीवरी भार पुष्पाचिये परी । बैसोनियां करी स्तनपान ॥२॥
नभाचा ही साक्षी पाताळापरता । कुर्वाळिते माता हातें त्यासि ॥३॥
हातें कुर्वाळुनी मुखीं घाली घांस । पुरे म्हणे तीस पोट धालें ॥४॥
पोट धालें मग देतसे ढेंकर । भक्तीचें तें फार तुळसीदळ ॥५॥
तुळसीदळ भावें सहित देवापाणी । फार त्याहुनि क्षीरसागरा ॥६॥
क्षीराचा कांटाळा असे एकवेळ । भक्तीचें तें जळ गोड देवा ॥७॥
देवा भक्त जिवाहुनि आवडती । सकळ हि प्रीति त्यांच्याठायीं ॥८॥
त्यांचा हा अंकित सर्व भावें हरि । तुका म्हणे करी सर्व काज ॥९॥
४५०२
जयेवेळीं चोरूनियां नेलीं वत्सें । तयालागीं तैसें होणें लागे ॥१॥
लागे दोहीं ठायी करावें पाळण । जगाचा जीवन मायबाप ॥२॥
माय जाल्यावरी अवघ्या वत्सांची । घरीं वत्सें जीचीं तैसा जाला ॥३॥
जाला तैसा जैसे घरिंचे गोपाळ । आणिक सकळ मोहरी पांवे ॥४॥
मोहरी पांवे सिंगें वाहिल्या काहाळा । देखिला सोहाळा ब्रम्हादिकीं ॥५॥
ब्रम्हांदिकां सुख स्वपनीं ही नाहीं । तैसें दोहीं ठायीं वोसंडलें ॥६॥
वोसंडल्या क्षीर अमुप त्या गायी । जैसी ज्याची आईं तैसा जाला ॥७॥
लाघव कळलें ब्रम्हयासी याचें । परब्रम्ह साचें अवतरलें ॥८॥
तरले हे जन सकळ ही आतां । ऐसें तो विधाता बोलियेला ॥९॥
लागला हे स्तुती करूं अनंताची । चतुर्मुख वाची भक्ती स्तोत्रें ॥१०॥
भक्तिकाजें देवें केला अवतार । पृथ्वीचा भार फेडावया ॥११॥
पृथिवी दाटीली होती या असुरीं । नासाहावे वरीभार तये ॥१२॥
तया काकुलती आपल्या दासांची । तयालागीं वेची सर्वस्व ही ॥१३॥
स्वहित दासांचें करावयालागीं । अव्यक्त हें जगीं व्यक्ती आलें ॥१४॥
लेखा कोण करी यांचिया पुण्याचा । जयांसवें वाचा बोले हरी ॥१५॥
हरी नाममात्रें पातकांच्या रासी । तो आला घरासि गौळियांच्या ॥१६॥
गौळिये अवघीं जालीं कृष्णमय । नामें लोकत्रय तरतील ॥१७॥
तरतील नामें कृष्णाचिया दोषी । बहुत ज्यांपाशीं होइल पाप ॥१८॥
पाप ऐसें नाहीं कृष्णनामें राहे । धन्य तो चि पाहे कृष्णमुख ॥१९॥
मुख माझें काय जो मी वर्णू पार । मग नमस्कार घाली ब्रम्हा ॥२०॥
ब्रम्हा नमस्कार घाली गोधनासी । कळला तयासि हा चि देव ॥२१॥
देव चि अवगा जालासे सकळ । गाईं हा गोपाळ वत्सें तेथें ॥२२॥
तेथें पाहाणें जें आणीक दुसरें । मूर्ख त्या अंतरें दुजा नाहीं ॥२३॥
दुजा भाव तुका म्हणे जया चित्ती । रवरव भोगिती कुंभपाक ॥२४॥
४५०३
कुंभपाक लागे तयासि भोगणें । अवघा चि नेणे देव ऐसा ॥१॥
देव ऐसा ठावा नाहीं जया जना । तयासि यातना यमकरी ॥२॥
कळला हा देव तया साच खरा । गाईं वत्सें घरा धाडी ब्रम्हा ॥३॥
ब्रम्हादिकां ऐसा देव अगोचर । कैसा त्याचा पार जाणवेल ॥४॥
जाणवेल देव गौळियांच्या भावें । तुका म्हणे सेवे संचित हें ॥५॥
४५०४
संचित उत्तम भूमि कसूनियां । जाऊं नेणे वांयां परि त्याचें ॥१॥
त्याचिया पिकासि आलिया घुमरी । आल्या गाईंवरी आणिक गाईं ॥२॥
गाईं दवडुनि घालिती बाहेरी । तंव म्हणे हरि बांधा त्या ही ॥३॥
त्याही तुम्ही बांधा तुमच्या सारिख्या । भोवंडा पारिख्या वाड्यातुनि ॥४॥
पारिख्या न येती कोणाचिया घरा । सूत्रधारी खरा नारायण ॥५॥
नारायण नांदे जयाचिये ठायीं । सहज तेथें नाहीं घालमेली ॥६॥
मेलीं हीं शाहाणीं करितां सायास । नाहीं सुखलेश तुका म्हणे ॥७॥
४५०५
तुका म्हणे सुख घेतलें गोपाळीं । नाचती कांबळीं करुनि ध्वजा ॥१॥
करूनियां टिरी आपुल्या मांदळ । वाजविती टाळ दगडाचे ॥२॥
दगडाचे टाळ कोण त्यांचा नाद । गीत गातां छंद ताल नाहीं ॥३॥
नाही ताळ गातां नाचतां गोपाळां । घननीळ सावळा तयामध्यें ॥४॥
मधीं जयां हरि तें सुख आगळें । देहभाव काळें नाहीं तयां ॥५॥
तयांसि आळंगी आपुलिया करीं । जाती भूमीवरी लोटांगणीं ॥६॥
निजभाव देखे जयांचिये अंगीं । तुका म्हणे संगीं क्रीडे तयां ॥७॥
४५०६
तयांसवें करी काला दहींभात । सिदोर्या अनंत मेळवुनी ॥१॥
मेळवुनी अवघियांचे एके ठायीं । मागें पुढें कांहीं उरों नेदी ॥२॥
नेदी चोरी करूं जाणे अंतरींचें । आपलें हीं साचें द्यावें तेथें ॥३॥
द्यावा दहींभात आपले प्रकार । तयांचा वेव्हार सांडवावा ॥४॥
वांटी सकळांसि हातें आपुलिया । जैसें मागे तया तैसें द्यावें ॥५॥
द्यावें सांभाळुनी सम तुकभावें । आपण हि खावें त्यांचें तुक ॥६॥
तुक सकळांचे गोविंदाचे हातीं । कोण कोणे गति भला बुरा ॥७॥
राखे त्यासि तैसें आपलाल्या भावें । विचारुनि द्यावें जैसें तैसें ॥८॥
तैसें सुख नाहीं वैकुंठींच्या लोकां । तें दिलें भाविकां गोपाळांसि ॥९॥
गोपाळांचे मुखीं देउनी कवळ । घांस माखे लाळ खाय त्यांची ॥१०॥
त्यांचिये मुखींचे काढूनियां घांस । झोंबतां हातांस खाय बळें ॥११॥
बळें जयाचिया ठेंगणें सकळ । तयातें गोपाळ पाडितील ॥१२॥
पाठी उचलूनि वाहातील खांदीं । नाचतील मांदीं मेळवुनी ॥१३॥
मांदीं मेळवुनी धणी दिली आम्हां । तुका म्हणे जमा केल्या गाईं ॥१४॥
४५०७
केला पुढें हरि अस्तमाना दिसा । मागें त्यासरिसे थाट चाले ॥१॥
थाट चाले गाईं गोपाळांची धूम । पुढें कृष्ण राम तयां सोयी ॥२॥
सोयी लागलिया तयांची अनंती । न बोलवितां येती मागें तया ॥३॥
तयांचिये चित्ती बैसला अनंत । घेती नित्यनित्य तें चि सुख ॥४॥
सुख नाहीं कोणा हरिच्या वियोगें । तुका म्हणे जुगें घडी जाय ॥५॥
४५०८
जाय फाकोनियां निवडितां गाईं । आपलाल्या सोयी घराचिये ॥१॥
घराचिये सोयी अंतरला देव । गोपाळांचे जीव गोविंदापे ॥२॥
गोविंदे वेधिलें तुका म्हणे मन । वियोगें ही ध्यान संयोगाचें ॥३॥
४५०९
संयोग सकळां असे सर्वकाळ । दुश्चित्त गोपाळ आला दिसे ॥१॥
गोपाळ गुणाचा म्हणे गुणमय । निंबलोण माये उतरिलें ॥२॥
उतरूनि हातें धरि हनूवठी । ओवाळूनि दिठी सांडियेली ॥३॥
दिठी घाली माता विश्वाच्या जनका । भक्तिचिया सुखा गोडावला ॥४॥
लहान हा थोर जीवजंत भूतें । आपण दैवतें जाला देवी ॥५॥
देवी म्हैसासुर मुंजिया खेचर । लहान हि थोर देव हरि ॥६॥
हरि तुका म्हणे अवघा एकला । परि या धाकुला भक्तासाटीं ॥७॥
४५१०
भक्तीसाटीं केली यशोदेसी आळी । थिंकोनिया चोळी डोळे देव ॥१॥
देव गिळुनियां धरिलें मोहन । माय म्हणे कोण येथें दुजें ॥२॥
दुजें येथें कोणी नाहीं कृष्णाविण । निरुते जाणोन पुसे देवा ॥३॥
देवापाशीं पुसे देव काय जाला । हांसें आलें बोला याचें हरि ॥४॥
यांचे मी जवळी देव तो नेणती । लटिकें मानिती साच खरें ॥५॥
लटिकें तें साच साच तें लटिके । नेणती लोभिकें आशाबद्ध ॥६॥
सांग म्हणे माय येरु वासी तोंड । तंव तें ब्रम्हांड देखे माजी ॥७॥
माजी जया चंद्र सूर्य तारांगणें । तो भक्तांकारणें बाळलीला ॥८॥
लीळा कोण जाणे याचें महिमान । जगाचें जीवन देवादिदेव ॥९॥
देवें कवतुक दाखविलें तयां । लागतील पायां मायबापें ॥१०॥
मायबाप म्हणे हा चि देव खरा । आणीक पसारा लटिका तो ॥११॥
तो हि त्यांचा देव दिला नारायणें । माझें हें करणें तो हि मी च ॥१२॥
मीं च म्हणउनि जें जें जेथें ध्याती । तेथें मी श्रीपति भोगिता तें ॥१३॥
तें मज वेगळें मी तया निराळा । नाहीं या सकळा ब्रम्हांडांत ॥१४॥
ततभावना तैसें भविष्य तयाचें । फळ देता साचें मी च एक ॥१५॥
मी च एक खरा बोलें नारायण । दाविलें निर्वाण निजदासां ॥१६॥
निजदासां खूण दाविली निरुती । तुका म्हणे भूतीं नारायण ॥१७॥
४५११
नारायण भूतीं न कळे जयांसि । होय गर्भवासीं येणें जाणें ॥१॥
येणें जाणें होय भूतांच्या मत्सरें । न कळतां खरें देव ऐसा ॥२॥
देव ऐसा जया कळला सकळ । गेली तळमळ द्वेषबुद्धि ॥३॥
बुद्धीचा पालट नव्हे कोणे काळीं । हरि जळीं स्थळीं तया चित्ती ॥४॥
चित्त तें निर्मळ जैसें नवनीत । जाणिजे अनंत तयामाजी ॥५॥
तयामाजी हरि जाणिजे त्या भावें । आपलें परावें सारिखें चि ॥६॥
चिंतनें तयाच्या तरती आणीक । जो हें सकळिक देव देखे ॥७॥
देव देखे तो ही कसा देव नव्हे । उरला संदेहे काय त्यासि ॥८॥
काया वाचा मनें पूजावे वैष्णव । म्हणउनि भाव धरूनियां ॥९॥
यांसि कवतुक दाखविलें रानीं । वोणवा गिळूनि गोपाळांसि ॥१०॥
गोपाळांसि डोळे झांकविले हातें । धरिलें अनंतें विश्वरूप ॥११॥
पसरूनि मुख गिळियेलें ज्वाळ । पहाती गोपाळ बोटां सांदी ॥१२॥
संधि सारूनियां पाहिलें अनंता । म्हणती ते आतां कळलांसी ॥१३॥
कळला हा तुझा देह नव्हे देवा । गिळिला वोणवा आणीक तो ॥१४॥
तो तयां कळला आरुषां गोपाळां । दुर्गम सकळां साधनांसि ॥१५॥
सीण उरे तुका म्हणे साधनाचा । भाविकांसि साचा भाव दावी ॥१६॥
४५१२
भाव दावी शुद्ध देखोनियां चित्त । आपल्या अंकित निजदासां ॥१॥
सांगे गोपाळांसि काय पुण्य होतें । वांचलों जळते आगी हातीं ॥२॥
आजि आम्हां येथें राखियेलें देवें । नाहीं तरी जीवें न वंचतों ॥३॥
न वंचत्या गाईं जळतों सकळें । पूर्वपुण्यबळें वांचविलें ॥४॥
पूर्वपुण्य होतें तुमचिये गांठी । बोले जगजेठी गोपाळांसि ॥५॥
गोपाळांसि म्हणे वैकुंठनायक । भले तुम्ही एक पुण्यवंत ॥६॥
करी तुका म्हणे करवी आपण । द्यावें थोरपण सेवकांसि ॥७॥
४५१३
काय आम्हां चाळविसी वायांविण । म्हणसी दुरून देखिलासि ॥१॥
लावूनियां डोळे नव्हतों दुश्चित । तुज परचत्ति माव होती ॥२॥
होती दृष्टि आंत उघडी आमची । बाहेरी ते वांयां चि कुंची झाकुं ॥३॥
जालासि थोरला थोरल्या तोंडाचा । गिळियेला वाचा धूर आगी ॥४॥
आगी खातो ऐसा आमचा सांगाती । आनंदें नाचती भोंवताली ॥५॥
भोंवतीं आपणा मेळविलीं देवें । तुका म्हणे ठावें नाहीं ज्ञान ॥६॥
४५१४
नाहीं त्याची शंका वैकुंठनायका । नेणती ते एकाविण दुजा ॥१॥
जाणतियां सवें येऊं नेदी हरि । तर्कवादी दुरी दुराविले ॥२॥
वादियासि भेद निंदा अहंकार । देऊनियां दूर दुराविले ॥३॥
दुरावले दूर आशाबद्ध देवा । करितां या सवा कुटुंबाची ॥४॥
चित्ती द्रव्यदारा पुत्रादिसंपत्ती । समान ते होती पशु नर ॥५॥
नरक साधिले विसरोनि देवा । बुडाले ते भवा नदीमाजी ॥६॥
जीहीं हरिसंग केला संवसारीं । तुका म्हणे खरी खेप त्यांची ॥७॥
४५१५
खेळींमेळीं आले घरा गोपीनाथ । गोपाळांसहित मातेपाशीं ॥१॥
मातेपाशीं एक नवल सांगती । जाली तैसी ख्याती वोणव्याची ॥२॥
ओवाळिलें तिनें करूनि आरती । पुसे दसवंती गोपाळांसि ॥३॥
पुसे पडताळुनी मागुती मागुती । गोपाळ सांगती कवतुक ॥४॥
कवतुका कानीं आइकतां त्यांचे । बोलतां ये वाचे वीट नये ॥५॥
नयन गुंतले श्रीमुख पाहतां । न साहे लवतां आड पातें ॥६॥
तेव्हां कवतुक कळों आलें कांहीं । हळुहळु दोहीं मायबापां ॥७॥
हळुहळु त्यांचें पुण्य जालें वाड । वारलें हें जाड तिमिराचें ॥८॥
तिमिर हें तेथें राहों शके कैसें । जालियां प्रकाशें गोविंदाच्या ॥९॥
दावी तुका म्हणे देव ज्या आपणा । पालटे तें क्षणामाजी एका ॥१०॥
४५१६
काय आतां यासि म्हणावें लेंकरूं । जगाचा हा गुरु मायबाप ॥१॥
माया याची यासि राहिली व्यापून । कळों नये क्षण एक होतां ॥२॥
क्षण एक होतां विसरलीं त्यासि । माझेंमाझें ऐसें करी बाळा ॥३॥
करी कवतुक कळों नेदी कोणा । योजूनि कारणा तें चि खेळे ॥४॥
तें सुख लुटिलें घरिचिया घरीं । तुका म्हणे परी आपुलाल्या ॥५॥
४५१७
आपुलाल्यापरी करितील सेवा । गीत गाती देवा खेळवूनि ॥१॥
खेळु मांडियेला यमुने पाबळीं । या रे चेंडुफळी खेळूं आतां ॥२॥
आणविल्या डांगा चवगुणां काठी । बैसोनिया वांटी गडिया गडी ॥३॥
गडी जंव पाहे आपणासमान । नाहीं नारायण म्हणे दुजा ॥४॥
जाणोनि गोविंदें सकळांचा भाव । तयांसि उपाव तो चि सांगे ॥५॥
सांगे सकळांसि व्हा रे एकीकडे । चेंडू राखा गडे तुम्ही माझा ॥६॥
मज हा न लगे आणीक सांगाती । राखावी बहुतीं हाल माझी ॥७॥
माझे हाके हाक मेळवा सकळ । नव जा बरळ एकमेकां ॥८॥
एका समतुकें अवघेचि राहा । जाईंल तो पाहा धरा चेंडू ॥९॥
चेंडू धरा ऐसें सांगतो सकळां । आपण निराळा एकला चि ॥१०॥
चिंडुनियां चेंडू हाणे ऊर्ध्वमुखें । ठेलीं सकळिक पाहात चि ॥११॥
पाहात चि ठेलीं न चलतां कांहीं । येरू लवलाहीं म्हणे धरा ॥१२॥
धरावा तयानें त्याचें बळ ज्यासि । येरा आणिकांसि लाग नव्हे ॥१३॥
नव्हे काम बळ बुद्धि नाहीं त्याचें । न धरवे निंचें उंचाविण ॥१४॥
विचारीं पडिले देखिले गोपाळ । या म्हणे सकळ मजमागें ॥१५॥
मार्ग देवाविण न दिसे आणिका । चतुर होत का बहुत जन ॥१६॥
चतुर चिंतिती बहुत मारग । हरि जाय लाग पाहोनियां ॥१७॥
या मागें जे गेले गोविंदा गोपाळ । ते नेले सीतळ पंथ ठायां ॥१८॥
पंथ जे चुकले आपले मतीचे । तयांमागें त्यांचे ते चि हाल ॥१९॥
हाल दोघां एक मोहरां मागिलां । चालतां चुकलां वाट पंथ ॥२०॥
पंथ पुढिलांसी चालतां न कळे । मागिलांनीं डोळे उघडावे ॥२१॥
वयाचा प्रबोध विचार ज्या नाहीं । समान तो देहीं बाळकांसी ॥२२॥
सिकविलें हित नायिके जो कानीं । त्यामागें भल्यांनीं जाऊं नये ॥२३॥
नये तें चि करी श्रेष्ठाचिया मना । मूर्ख एक जाणा तो चि खरा ॥२४॥
रानभरी जाले न कळे मारग । मग तो श्रीरंग आठविला ॥२५॥
लाज सांडूनियां मारितील हाका । कळलें नायका वैकुंठींच्या ॥२६॥
चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणीती । तया अति प्रीति गोपाळांची॥२७॥
गोपाळांचा धांवा आइकिला कानीं । सोयी चक्रपाणि पालविलें॥२८॥
साया धरूनियां आले हरिपासीं । लहान थोरांसी सांभाळिलें ॥२९॥
सांभाळिलें तुका म्हणे सकळ हि । सुखी जाले ते ही हरिमुखें ॥३०॥
४५१८
मुखें सांगे त्यांसि पैल चेंडू पाहा । उदकांत डोहाचिये माथां ॥१॥
माथां कळंबाचे अवघडा ठायीं । दावियेला डोहीं जळामाजी ॥२॥
जळांत पाहातां हाडति या दृष्टि । म्हणे जगजेठी ऐसें नव्हे ॥३॥
नव्हे साच चेंडू छाया दिसे आंत । खरा तेथें चत्ति लावा वरी ॥४॥
वरी देखियेला अवघ्यांनीं डोळां । म्हणती गोपाळा आतां कैसें ॥५॥
कैसें करूनियां उतरावा खालीं । देखोनियां भ्यालीं अवघीं डोहो ॥६॥
डोहो बहु खोल काळया भीतरी । सरलीं माघारीं अवघीं जणें ॥७॥
जयाचें कारण तयासी च ठावें । पुसे त्याच्या भावें त्यास हरि ॥८॥
त्यासि नारायण म्हणे राहा तळीं । चढे वनमाळी झाडावरी ॥९॥
वरि जातां वरि पाहाती गोपाळ । म्हणति सकळ आम्ही नेणों ॥१०॥
नेणों म्हणती हें करितोसि काईं । आम्हां तुझी आईं देइल सिव्या ॥११॥
आपुलिया कानां देउनियां हात । सकळीं निमित्य टाळियेलें ॥१२॥
निमित्याकारणें रचिलें कारण । गेला नारायण खांदीवरी ॥१३॥
खांदीवरी पाव ठेवियेला देवें । पाडावा त्या भावें चेंडू तळीं ॥१४॥
तळील नेणती तुका म्हणे भाव । अंतरींचा देव जाणों नेदी ॥१५॥
४५१९
नेदी कळों केल्याविण तें कारण । दाखवी आणून अनुभवा ॥१॥
न पुरेसा हात घाली चेंडूकडे । म्हणीतलें गडे सांभाळावें ॥२॥
सांभाळ करितां सकळां जिवांचा । गोपाळांसि वाचा म्हणे बरें ॥३॥
बरें विचारुनी करावें कारण । म्हणे नारायण बर्या बरें ॥४॥
बरें म्हणउनि तयांकडे पाहे । सोडविला जाय चेंडू तळा ॥५॥
तयासवें उडी घातली अनंतें । गोपाळ रडते येती घरा ॥६॥
येतां त्यांचा लोकीं देखिला कोल्हाळ । सामोरीं सकळ आलीं पुढें ॥७॥
पुसतील मात आपआपल्यासि । हरिदुःखें त्यांसी न बोलवे ॥८॥
न बोलवे हरि बुडालासें मुखें । कुटितील दुःखें उर माथे ॥९॥
मायबापें तुका म्हणे न देखती । ऐसें दुःख चित्ती गोपाळांच्या ॥१०॥
४५२०
गोपाळां उभडु नावरे दुःखाचा । कुंटित हे वाचा जाली त्यांची ॥१॥
जालें काय ऐसें न कळे कोणासी । म्हणती तुम्हांपासीं देव होता ॥२॥
देवासवें दुःख न पवते ऐसें । कांहीं अनारिसें दिसे आजी ॥३॥
आजि दिसे हरि फांकला यांपाशीं । म्हणउनि ऐशी परि जाली ॥४॥
जाणविल्याविण कैसें कळे त्यांसि । शाहाणे तयांसि कळों आले ॥५॥
कळों आलें तीहीं काफुंदे शांत केला । ठायींचा च त्यांला थोडा होता ॥६॥
होता तो विचार सांगितला जना । गोपाळ शाहाणा होता त्याणें ॥७॥
सांगे आतां हरि तुम्हां आम्हां नाहीं । बुडाला तो डोहीं यमुनेच्या ॥८॥
यासी अवकाश नव्हे चि पुसतां । जालिया अनंता कोण परि ॥९॥
परि त्या दुःखाची काय सांगों आतां । तुका म्हणे माता लोकपाळ ॥१०॥
४५२१
पाषाण फुटती तें दुःख देखोनि । करितां गौळणी शोक लोकां ॥१॥
काय ऐसें पाप होतें आम्हांपासीं । बोलती एकासी एक एका ॥२॥
एकांचिये डोळां असुं बाह्यात्कारी । नाहीं तीं अंतरीं जळतील ॥३॥
जळतील एकें अंतर्बाह्यात्कारें । टाकिलीं लेकुरें कडियेहूनि ॥४॥
निवांत चि एकें राहिलीं निश्चिंत । बाहेरी ना आंत जीव त्यांचे ॥५॥
त्यांचे जीव वरी आले त्या सकळां । एका त्या गोपाळांवांचूनियां ॥६॥
वांचणें तें आतां खोटें संवसारीं । नव्हे भेटी जरी हरिसवें ॥७॥
सवें घेऊनियां चालली गोपाळां । अवघीं च बाळा नर नारी ॥८॥
नर नारी नाहीं मनुष्याचें नावें । गोकुळ हें गांव सांडियेलें ॥९॥
सांडियेलीं अन्नें संपदा सकळ । चित्ती तो गोपाळ धरुनि जाती ॥१०॥
तिरीं माना घालूनियां उभ्या गाईं । तटस्थ या डोहीं यमुनेच्या ॥११॥
यमुनेच्या तिरीं झाडें वृक्ष वल्ली । दुःखें कोमाइलीं कृष्णाचिया ॥१२॥
यांचें त्यांचें दुःख एक जालें तिरीं । मग शोक करी मायबाप ॥१३॥
मायबाप तुका म्हणे सहोदर । तोंवरी च तीर न पवतां ॥१४॥
४५२२
तीर देखोनियां यमुनेचें जळ । कांठीं च कोल्हाळ करिताती ॥१॥
कइवाड नव्हे घालावया उडी । आपणासि ओढी भय मागें ॥२॥
मागें सरे माय पाउला पाउलीं । आपल्या च घाली धाकें अंग ॥३॥
अंग राखोनियां माय खेद करी । अंतरीचें हरी जाणवलें ॥४॥
जाणवलें मग देवें दिली बुडी । तुका म्हणे कुडी भावना हे ॥५॥
४५२३
भावनेच्या मुळें अंतरला देव । शिरला संदेह भयें पोटीं ॥१॥
पोटीं होतें मागें जीव द्यावा ऐसें । बोलिल्या सरिसें न करवे ॥२॥
न करवे त्याग जीवाचा या नास । नारायण त्यास अंतरला ॥३॥
अंतरला बहु बोलतां वाउगें । अंतरींच्या त्यागेंविण गोष्टी ॥४॥
गोष्टी सकळांच्या आइकिल्या देवें । कोण कोण्याभावें रडती तीं ॥५॥
तीं गेलीं घरास आपल्या सकळ । गोधनें गोपाळ लोक माय ॥६॥
मायबापांची तों ऐसी जाली गति । तुका म्हणे अंतीं कळों आलें ॥७॥
४५२४
आला यांचा भाव देवाचिया मना । अंतरीं कारणांसाठीं होता ॥१॥
होता भाव त्यांचा पाहोनि निराळा । नव्हता पाताळा गेला आधीं ॥२॥
आधीं पाठीमोरीं जालीं तीं सकळें । मग या गोपाळें बुडी दिली ॥३॥
दिली हाक त्याणें जाऊनि पाताळा । जागविलें काळा भुजंगासि ॥४॥
भुजंग हा होता निजला मंदिरीं । निर्भर अंतरीं गर्वनिधि ॥५॥
गर्व हरावया आला नारायण । मिस या करून चेंडुवाचें ॥६॥
चेंडुवाचे मिसें काळया नाथावा । तुका म्हणे देवा कारण हें ॥७॥
४५२५
काळयाचे मागे चेंडु पत्नीपाशीं । तेजःपुंज राशी देखियेला ॥१॥
लावण्यपूतळा मुखप्रभाराशी । कोटि रवि शशी उगवले ॥२॥
उघवला खांब कर्दळीचा गाभा । ब्रीदें वांकी नभा देखे पायीं ॥३॥
पाहिला सकळ तिनें न्याहाळूनि । कोण या जननी विसंबली ॥४॥
विसरु हा तीस कैसा याचा जाला । जीवाहुनि वाल्हा दिसतसे ॥५॥
दिसतसे रूप गोजिरें लाहान । पाहातां लोचन सुखावले ॥६॥
पाहिलें पर्तोनि काळा दुष्टाकडे । मग म्हणे कुडें जालें आतां ॥७॥
आतां हा उठोनि खाईंल या बाळा । देईंल वेल्हाळा माय जीव ॥८॥
जीव याचा कैसा वांचे म्हणे नारी । मोहिली अंतरीं हरिरूपें ॥९॥
रूपे अनंताचीं अनंतप्रकार । न कळे साचार तुका म्हणे ॥१०॥
४५२६
म्हणे चेंडू कोणें आणिला या ठाया । आलों पुरवाया कोड त्याचें ॥१॥
त्याचें आइकोन निष्ठ वचन । भयाभीत मन जालें तीचें ॥२॥
तिची चित्तवृत्ती होती देवावरी । आधीं ते माघारी फिरली वेगीं ॥३॥
वेगीं मन गेलें भ्रताराचे सोयी । विघ्न आलें कांहीं आम्हांवरीं ॥४॥
वरि उदकास अंत नाहीं पार । अक्षोभ सागर भरलासे ॥५॥
संचार करूनि कोण्या वाटे आला । ठायीं च देखिला अवचिता ॥६॥
अवचिता नेणों येथें उगवला । दिसे तो धाकुला बोल मोठे ॥७॥
मोठ्यानें बोलतो भय नाहीं मनीं । केला उठवूनी काळ जागा ॥८॥
जागविला काळसर्प तये वेळीं । उठिला कल्लोळीं विषाचिये ॥९॥
यमुनेच्या डोहावरी आला ऊत । कार्याकृतांतधूदकारें ॥१०॥
कारणें ज्या येथें आला नारायण । जालें दरुषण दोघांमधीं ॥११॥
दोघांमध्यें जाले बोल परस्परें । प्रसंग उत्तरें युद्धाचिया ॥१२॥
चिंतावला चित्ती तोंडे बोले काळ । करीन सकळ ग्रास तुझा ॥१३॥
जाला सावकाश झेंप घाली वरी । तंव म्हणे हरि मुष्टिघातें ॥१४॥
तेणें काळें त्यासि दिसे काळ तैसा । हरावया जैसा जीव जाला ॥१५॥
आठवले काळा हाकारिलें गोत । मिळालीं बहुतें नागकुळें ॥१६॥
कल्हारीं संधानीं धरियेला हरि । अवघा विखारीं व्यापियेला ॥१७॥
यांस तुका म्हणे नाहीं भक्तीविण । गरुडाचें चिंतन केलें मनीं ॥१८॥
४५२७
निजदास उभा तात्काळ पायापें । स्वामी देखे सर्पें वेष्टियेला ॥१॥
लहानथोरें होतीं मिळालीं अपारें । त्याच्या धुदकारें निवारिलीं ॥२॥
निघतां आपटी धरूनि धांवामधीं । एकाचें चि वधी माथें पायें ॥३॥
एकीं जीव दिले येतां च त्या धाकें । येतील तीं एकें काकूलती ॥४॥
यथेष्ट भक्षिलीं पोट धाये वरी । तंव म्हणे हरि पुरे आतां ॥५॥
आतां करूं काम आलों जयासाटीं । हरी घाली मिठी काळयासि ॥६॥
यासि नाथूनियां नाकीं दिली दोरी । चेंडू भार शिरीं कमळांचा ॥७॥
चालविला वरी बैसे नारायण । गरुडा आळंगुन बहुडविलें ॥८॥
विसरु न पडे संवगड्या गाईं । यमुनेच्या डोहीं लक्ष त्यांचें ॥९॥
त्याच्या गोष्टी कांठीं बैसोनि सांगती । बुडाला दाविती येथें हरि ॥१०॥
हरीचें चिंतन करितां आठव । तुका म्हणे देव आला वरी ॥११॥
४५२८
अवचित त्यांणीं देखिला भुजंग । पळतील मग हाउ आला ॥१॥
आला घेऊनियां यमुनेबाहेरी । पालवितो करीं गडियांसि ॥२॥
गडियांसि म्हणे वैकुंठनायक । या रे सकळिक मजपाशीं ॥३॥
मजपाशीं तुम्हां भय काय करी । जवळि या दुरी जाऊं नका ॥४॥
कानीं आइकिले गोविंदाचे बोल । म्हणती नवल चला पाहों ॥५॥
पाहों आले हरीजवळ सकळ । गोविंदें गोपाळ आळिंगिले ॥६॥
आल्या गाईं वरी घालितील माना । वोरसलें स्तना क्षीर लोटें ॥७॥
लोटती सकळें एकावरी एक । होउनि पृथक कुर्वाळलीं ॥८॥
कुर्वाळलीं आनंदें घेती चारापाणी । तिहीं चक्रपाणी देखियेला ॥९॥
त्यां च पाशीं होता परि केली माव । न कळे संदेह पडलिया ॥१०॥
याति वृक्ष वल्ली होत्या कोमेलिया । त्यांसि कृष्णें काया दिव्य दिली ॥११॥
दिलें गोविंदें त्या पदा नाहीं नाश । तुका म्हणे आस निरसली ॥१२॥
४५२९
आस निरसली गोविंदाचे भेटी । संवसारा तुटी पुढिलिया ॥१॥
पुढें पाठविलें गोविंदें गोपाळां । देउनि चपळां हातीं गुढी ॥२॥
हाका आरोळिया देउनि नाचती । एक सादाविती हरि आले ॥३॥
आरंधीं पडिलीं होतीं तयां घरीं । संकीर्ण त्या नारी नरलोक ॥४॥
लोका भूक तान नाहीं निद्रा डोळा । रूप वेळोवेळां आठविती ॥५॥
आहाकटा मग करिती गेलिया । आधीं ठावा तयां नाहीं कोणा ॥६॥
आधीं चुकी मग घडे आठवण । तुका म्हणे जन परिचयें ॥७॥
४५३०
जननी हे म्हणे आहा काय जालें । शरीर रक्षिलें काय काजें ॥१॥
काय काज आतां हरिविण जिणें । नित्य दुःख कोणें सोसावें हें ॥२॥
हें दुःख न सरे हरि न भेटे तों । त्यामागें चि जातों एका वेळे ॥३॥
एकवेळ जरी देखतें मी आतां । तरी जीवापरता न करितें ॥४॥
करितां हे मात हरीचें चिंतन । शुभ तो शकुन तुका म्हणे ॥५॥
४५३१
शुभ मात तिहीं आणिली गोपाळीं । चेंडू वनमाळी घेउनि आले ॥१॥
आली दारा देखे हरुषाची गुढी । सांगितली पुढी हरुषें मात ॥२॥
हरुषलीं माता केलें निंबलोण । गोपाळांवरून कुरवंडी ॥३॥
गोपाळां भोवतें मिळालें गोकुळ । अवघीं सकळ लहान थोरें ॥४॥
थोर सुख जालें ते काळीं आनंद । सांगती गोविंद वरि आला ॥५॥
आले वरि बैसोनियां नारायण । काळया नाथून वहन केलें ॥६॥
नगराबाहेरी निघाले आनंदें । लावूनियां वाद्यें नाना घोष ॥७॥
नारायणापुढें गोपाळ चालती । आनंदें नाचती गाती गीत ॥८॥
तंव तो देखिला वैकुंठींचा पती । लोटांगणीं जाती सकळ ही ॥९॥
सकळ ही एका भावें आलिंगिले । अवघियां जाले अवघे हरि ॥१०॥
हरि आलिंगनें हरिरूप जालीं । आप विसरलीं आपणास ॥११॥
सकळांसी सुख एक दिलें देवें । मायबापां भावें लोकपाळां ॥१२॥
मायबाप देवा नाहीं लोकपाळ । सारिखीं सकळ तुका म्हणे ॥१३॥
४५३२
नेणें वर्ण धर्म जीं आलीं सामोरीं । अवघीं च हरी आळिंगिलीं ॥१॥
हरि लोकपाळ आले नगरांत । सकळांसहित मायबाप ॥२॥
पारणें तयांचें जालें एका वेळे । देखिलें सावळें परब्रम्ह ॥३॥
ब्रम्हानंदें लोक सकळ नाचती । गुढिया उभविती घरोघरीं ॥४॥
घरोघरीं सुख आनंद सोहळा । सडे रंग माळा चौकदारीं ॥५॥
दारीं वृंदावनें तुळसीचीं वनें । रामकृष्णगाणें नारायण ॥६॥
नारायण तिहीं पूजिला बहुतीं । नाना पुष्पयाती करूनियां ॥७॥
यांचें ॠण नाहीं फिटलें मागील । पुढें भांडवल जोडिती हीं ॥८॥
हीं नव्हतीं कधीं या देवा वेगळीं । केला वनमाळी सेवाॠणी ॥९॥
सेवाॠणें तुका म्हणे रूपधारी । भक्तांचा कैवारी नारायणा ॥१०॥
४५३३
नारायण आले निजमंदिरासि । जाले या लोकांसि बहुडविते ॥१॥
बहुडविले बहु केलें समाधान । विसरु तो क्षण नका माझा ॥२॥
मात सांगितली सकळ वृत्तांत । केलें दंडवत सकळांनीं ॥३॥
सकळां भातुकें वांटिल्या साखरा । आपलाल्या घरा लोक गेले ॥४॥
लोक गेले कामा गाईंपें गोपाळ । वारली सकळ लोभापाठी ॥५॥
लोभ दावुनियां आपला विसर । पाडितो कुमर धनआशा ॥६॥
आशेचे बांधले तुका म्हणे जन । काय नारायण ऐसा जाणे ॥७॥
४५३४
जाला कवतुक करितां रोकडें । आणीक ही पुढें नारायण ॥१॥
येउनियां पुढें धरिला मारग । हरावया भाग इंद्रापाशीं॥२॥
इंद्रा दहीं दुध तूप नेतां लोणी । घेतलें हिरोनि वाटे त्यांचें ॥३॥
हिरोनि घेतल्या कावडी सकळा । म्हणती गोपाळा बरें नव्हे ॥४॥
नव्हे तें चि करी न भे कळिकाळा । तुका म्हणे लीळा खेळे देव ॥५॥
४५३५
खेळ नव्हे बरा इंद्र कोपलिया । देव म्हणे तयां भेऊं नका ॥१॥
नका धरू भय धाक कांहीं मनीं । बोले चक्रपाणि गौळियांसि ॥२॥
गौळियांसि धीर नाहीं या वचनें । आशंकितमनें वेडावलीं ॥३॥
वेडावलीं त्यांसि न कळतां भाव । देवआदिदेव नोळखतां ॥४॥
नोळखतां दुःखें वाहाती शरीरीं । तुका म्हणे वरि भारवाही ॥५॥
४५३६
भारवाही नोळखती या अनंता । जवळी असतां अंगसंगें ॥१॥
अंगसंगें तया न कळे हा देव । कळोनि संदेह मागुताला ॥२॥
मागुती पडती चिंतेचिये डोहीं । जयाची हे नाहीं बुद्धि स्थिर ॥३॥
बुद्धि स्थिर होउं नेदी नारायण । आशबद्ध जन लोभिकांची ॥४॥
लोभिकां न साहे देवाचें करणें । तुका म्हणे तेणें दुःखी होती ॥५॥
४५३७
दुःखी होती लोभें करावें तें काईं । उडतील गाईं म्हैसी आतां ॥१॥
आणीकही कांहीं होईंल अरष्टि । नायिके हा धीट सांगितलें ॥२॥
सांगों चला याच्या मायबापांपाशीं । निघाले घरासि देवा रागें ॥३॥
रागें काला देतां न घेती कवळ । टोकवी गोपाळ क्रोधियांसि ॥४॥
क्रोध देवावरि धरियेला राग । तुका म्हणे भाग न लभती ॥५॥
४५३८
भाग त्या सुखाचे वांकड्या बोबड्या । आपलिया गड्या भाविकांसि ॥१॥
भारवाही गेले टाकुनि कावडी । नवनीतगोडी भाविकांसि ॥२॥
काला करूनियां वांटिलां सकळां । आनंदें गोपाळांमाजी खेळे ॥३॥
खेळेंमेळें दहीं दुध तूप खाती । भय नाहीं चित्ती कवणाचें ॥४॥
कवणाचें चाले तुका म्हणे बळ । जयासी गोपाळ साह्य जाला ॥५॥
४५३९
जाणवलें इंद्रा चरित्र सकळ । वांकुल्या गोपाळ दाविताती ॥१॥
तातडिया मेघां आज्ञा करी राव । गोकुळींचा ठाव उरों नेदा ॥२॥
नेदाविया काईं म्हसी वांचों लोक । पुरा सकळिक सिळाधारीं ॥३॥
धाक नाहीं माझा गोवळियां पोरां । सकळिक मारा म्हणे मेघां ॥४॥
म्हणविती देव आपणां तोंवरी । जंव नाहीं वरी कोपलों मी ॥५॥
मीपणें हा देव न कळे चि त्यांसी । अभिमानें रासि गर्वाचिया ॥६॥
अभिमानरासि जयाचिये ठायीं । तुका म्हणे तई देव दुरी ॥७॥
४५४०
देव त्यां फावला गोपाळां । नाहीं तेथें कळा अभिमान ॥१॥
नाडलीं आपल्या आपण चि एकें । संदेहदायकें बहुफारें ॥२॥
फारें चाळविलीं नेदी कळों माव । देवाआदिदेव विश्वंभर ॥३॥
विश्वासावांचुनि कळों नये खरा । अभक्तां अधीरा जैसा तैसा ॥४॥
जैसा भाव तैसा जवळि त्या दुरि । तुका म्हणे हरि देतो घेतो ॥५॥
४५४१
तो या साच भावें न कळे चि इंद्रा । म्हणउनि धारा घाली सिळा ॥१॥
घाली धारा मेघ कडाडिला माथा । वरि अवचिता देखियेला ॥२॥
देखती पाऊस वोळला गोपाळ । भ्याले हे सकळ विचारिती ॥३॥
विचार पडला विसरले खेळ । अन्याय गोपाळ म्हणती केला ॥४॥
लागलेंसे गोड न कळे ते काळीं । भेणें वनमाळी आठविती ॥५॥
आतां कायकैसा करावा विचार । गोधनासि थार आपणिया ॥६॥
यांचिया विचारें होणार ते काईं । तुका म्हणे ठायीं वेडावलीं ॥७॥
४५४२
वेडावलीं काय करावें या काळीं । म्हणे वनमाळी गोपाळांसि ॥१॥
शिरी धरूं गोवर्धन उचलूनि । म्हणे तुम्ही कोणी भिऊं नका ॥२॥
नका सांडूं कोणी आपला आवांका । मारितां या हाका आरोळिया ॥३॥
अशंकित चित्ते न वटे त्यां खरें । धाकें च ते बरें म्हणती चला ॥४॥
चित्ती धाक परि जवळी अनंत । तुका म्हणे घात होऊं नेदी ॥५॥
४५४३
नेदी दुःख देखों दासा नारायण । ठेवी निवारून आल्या आधीं ॥१॥
आधीं पुढें शुद्ध करावा मारग । दासांमागें मग सुखरूप ॥२॥
पर्वतासि हात लाविला अनंतें । तो जाय वरतें आपेंआप ॥३॥
आपल्याआपण उचलिला गिरी । गोपाळ हे करी निमित्यासि ॥४॥
निमित्य करूनि करावें कारण । करितां आपण कळों नेदी ॥५॥
दिनाचा कृपाळु पतितपावन । हें करी वचन सांच खरें ॥६॥
सांगणें न लगे सुखदुःख दासा । तुका म्हणे ऐसा कृपावंत ॥७॥
४५४४
कृपावंतें हाक दिली सकळिकां । माजिया रे नका राहों कोणी ॥१॥
निघाले या भेणे पाउसाच्या जन । देखे गोवर्धन उचलिला ॥२॥
लाविले गोपाळ फेरीं चहूंकडे । हांसे काफुंदे रडे कोणी धाकें ॥३॥
धाकें हीं सकळ निघालीं भीतरी । उचलिला गिरी तयाखालीं ॥४॥
तयाखालीं गाईं वत्सें आलीं लोक । पक्षी सकळिक जीवजाति ॥५॥
जिहीं म्हणविलें हरीचे अंकित । जातीचे ते होत कोणी तरी ॥६॥
जाति कुळ नाहीं तयासि प्रमाण । अनन्या अनन्य तुका म्हणे ॥७॥
४५४५
त्यांसि राखे बळें आपुले जे दास । कळिकाळासि वास पाहों नेदी ।१॥
पाउस न येतां केली यांची थार । लागला तुषार येऊं मग ॥२॥
येउनि दगड बैसतील गिरी । वरुषला धारीं शिळाचिये ॥३॥
शळिांचिये धारीं वरुषला आकांत । होता दिवस सात एक सरें ॥४॥
एक सरें गिरि धरिला गोपाळीं । होतों भाव बळी आम्ही ऐसे ॥५॥
ऐसें कळों आलें देवाचिया चित्ता । म्हणे तुम्हीं आतां हात सोडा ॥६॥
हांसती गोपाळ करूनि नवल । आइकोनि बोल गोविंदाचे ॥७॥
दावितील डोया गुडघे कोपर । फुटले ते भार उचलितां ॥८॥
भार आम्हांवरि घालुनि निराळा । राहिलासी डोळा चुकवुनि ॥९॥
निमित्य अंगुळी लावियेली बरी । पाहों कैसा गिरी धरितोसि ॥१०॥
सिणले हे होते ठायींच्या त्या भारें । लटिकें चि खरें मानुनियां ॥११॥
यांणीं अंत पाहों आदरिला याचा । तुका म्हणे वाचा वाचाळ ते ॥१२॥
४५४६
वाचाळ लटिके अक्त जे खळ । आपुलें तें बळ वाखाणीती ॥१॥
बळें हुंबरती सत्य त्यां न कळे । नुघडती डोळे अंधळ्यांचे ॥२॥
आसुडिल्या माना हात पाय नेटें । तंव भार बोटें उचलिला ॥३॥
लटिका चि आम्हीं सीण केला देवा । कळों आलें तेव्हां सकळांसि ॥४॥
आलें कळों तुका म्हणे अनुभवें । मग अहंभावें सांडवलीं ॥५॥
४५४७
सांडवले सकळांचे अभिमान । आणिले शरण लोटांगणीं ॥१॥
लोटांगणीं आले होऊनियां दीन । मग नारायण म्हणे भलें ॥२॥
भला आजि तुम्ही केला साच पण । गिरि गोवर्धन उचलिला ॥३॥
लागती चरणा सकळ ते काळीं । आम्हांमध्यें बळी तूं चि एक ॥४॥
एका तुजविण न यों आम्ही कामा । कळों कृष्णा रामा आलें आजी ॥५॥
आजिवरि आम्हां होता अभिमान । नेणतां चरणमहिमा तुझा ॥६॥
तुझा पार आम्ही नेणों नारायणा । नखीं गोवर्धना राखियेलें ॥७॥
राखियेलें गोकुळ आम्हां सकळांसि । दगडाच्या राशी वरुषतां ॥८॥
वर्णावें तें काय तुझें महिमान । धरिती चरण सकळिक ॥९॥
सकळ ही तान विसरलीं भूक । सकळ ही सुख दिलें त्यांसि ॥१०॥
त्यासि कळों आला वैकुंठनायका । तुका म्हणे लोक निर्भर ते ॥११॥
४५४८
लोकां कळों आला देव आम्हांमधीं । टाकिली उपाधि तिहीं शंका ॥१॥
शंका नाहीं थोरां लाहानां जीवांसि । कळला हा हृषीकेशी मग ॥२॥
मग मनीं जाले निर्भर सकळ । संगें लोकपाळ कृष्णाचिया ॥३॥
कृष्णाचिया ओंव्या गाणें गाती गीत । कृष्णमय चत्ति जालें त्यांचें ॥४॥
त्यांसि ठावा नाहीं बाहेरिल भाव । अंतरीं च वाव सुख जालें ॥६॥
सुखें तया दीस न कळे हे राती । अखंड या ज्योती गोविंदाची ॥६॥
चिंतनें चि धालीं न लगे अन्नपाणी । तुका म्हणे मनीं समाधान ॥७॥
४५४९
समाधान त्यांचीं इंद्रियें सकळ । जयां तो गोपाळ समागमें ॥१॥
गोविंदाचा जाला प्रकाश भीतरी । मग त्यां बाहेरी काय काज ॥२॥
काज काम त्यांचें सरले व्यापार । नाहीं आप पर माझें तुझें ॥३॥
माया सकळांची सकळां ही वरी । विषय तें हरि दिसों नेदी ॥४॥
दिसे तया आप परावें सारिखें । तुका म्हणे सुखें कृष्णाचिया ॥५॥
४५५०
कृष्णाचिया सुखें भुक नाहीं तान । सदा समाधान सकळांचें ॥१॥
कळलें चि नाहीं जाले किती दिस । बाहेरिल वास विसरलीं ॥२॥
विसरु कामाचा तुका म्हणे जाला । उद्वेग राहिला जावें यावें ॥३॥
४५५१
जावें बाहेरी हा नाठवे विचार । नाहीं समाचार ठावा कांहीं ॥१॥
कांहीं न कळे तें कळों आलें देवा । मांडिला रिघावा कवतुक ॥२॥
कवतुकासाठीं क्त देहावरि । आणिताहे हरि बोलावया ॥३॥
यासि नांव रूप नाहीं हा आकार । कळला साचार भक्ता मुखें ॥४॥
मुखें भक्तांचिया बोलतो आपण । अंगसंगें भिन्न नाहीं दोघां ॥५॥
दोघे वेगळाले लेखिल जो कोणी । तयाचा मेदिनी बहु भार ॥६॥
तयासी घडलीं सकळ ही पापें । भक्तांचिया कोपें निंदा द्वेषें ॥७॥
द्वेषियाचा संग न घडावा कोणा । विष जेंवी प्राणां नाश करी ॥८॥
करितां आइके निंदा या संतांची । तया होती ते चि अधःपात ॥९॥
पतन उद्धार संगाचा महिमा । त्यजावें अधमा संत सेवीं ॥१०॥
संतसेवीं जोडे महालाभरासी । तुका म्हणे यासि नाश नाहीं ॥११॥
४५५२
नाहीं नाश हरि आठवितां मुखें । जोडतील सुखें सकळ ही ॥१॥
सकळी ही सुखें वोळलीं अंतरीं । मग त्याबाहेरी काय काज ॥२॥
येऊं विसरलीं बाहेरी गोपाळें । तल्लीन सकळें कृष्णसुखें ॥३॥
सुख तें योगियां नाहीं समाधीस । दिलें गाईं वत्स पशु जीवां ॥४॥
वारला पाऊस केव्हां नाहीं ठावा । तुका म्हणे देवावांचूनियां ॥५॥
४५५३
यांसि समाचार सांगतों सकळा । चलावें गोकुळा म्हणे देव ॥१॥
देव राखे तया आडलिया काळें । देव सुखफळें देतो दासां ॥२॥
दासां दुःख देखों नेदी आपुलिया । निवारी आलिया न कळतां ॥३॥
नाहीं मेघ येतां जातां देखियेला । धारीं वरुषला शिळांचिये ॥४॥
एवढें भक्तांचें सांकडें अनंता । होय निवारिता तुका म्हणे ॥५॥
४५५४
काकुलती एकें पाहाती बाहेरी । तया म्हणे हरि वोसरला ॥१॥
वोसरला मेघ आला होता काळ । बाहेरी सकळ आले लोक ॥२॥
कवतुक जालें ते काळीं आनंद । कळला गोविंद साच भावें ॥३॥
भावें तयापुढें नाचती सकळें । गातील मंगळें ओंव्या गीत ॥४॥
गीत गाती ओंव्या रामकृष्णावरी । गोपाळ मोहोरी वाती पांवे ॥५॥
वत्सें गाईं पशू नाचती आनंदें । वेधलिया छंदें गोविंदाच्या ॥६॥
चत्ति वेधियेलें गोविंदें जयाचें । कोण तें दैवाचें तयाहुनि ॥७॥
तयाहुनि कोणी नाहीं भाग्यवंत । अखंड सांगात गोविंदाचा ॥८॥
गोविंदाचा संग तुका म्हणे ध्यान । गोविंद ते जन गोकुळींचे ॥९॥
४५५५
गोकुळींची गती कोण जाणे परि । पाहों आला वरी इंद्रराव ॥१॥
इंद्रापाशीं मेघ बोलती बडिवार । सकळ संहार करुनि आलों ॥२॥
आतां जीव नाहीं सांगाया ते रानीं । पुरिलें पाषाणीं शिळाधारीं ॥३॥
रिता कोठें नाहीं राहों दिला ठाव । जल्पती तो भाव न कळतां ॥४॥
न कळतां देव बळें हुंबरती । साच ते पावती अपमान ॥५॥
माव न कळतां केली तोंडपिटी । इंद्र आला दृष्टी पाहावया ॥६॥
पाहतां तें आहे जैसें होतें तैसें । नाचती विशेषें तुका म्हणे ॥७॥
४५५६
नाचतां देखिलीं गाईं वत्सें जन । विस्मित होऊन इंद्र ठेला ॥१॥
लागला पाऊस शिळांचिये धारीं । वांचलीं हीं परी कैसीं येथें ॥२॥
येथें आहे नारायण संदेह नाहीं । विघ्न केलें ठायीं निर्विघ्न तें ॥३॥
विचारितां उचलिला गोवर्धन । अवतार पूर्ण कळों आला ॥४॥
आला गौळियांच्या घरा नारायण । करितो स्तवन इंद्र त्यांचें ॥५॥
त्यांच्या पुण्या पार कोण करी लेखा । न कळे चतुर्मुखा ब्रम्हयासि ॥६॥
सीणतां जो ध्याना न ये एकवेळा । तो तया गोपाळां समागमें ॥७॥
समागमें गाईं वत्स पुण्यवंता । देह कुर्वाळितां अंगसंग ॥८॥
संग जाला मायबापां लोकपाळां । आळिंगिती गळा कंठाकंठ ॥९॥
करिते हे जाले स्तुती सकळिक । देव इंद्रादिक गोविंदाची ॥१०॥
करितील वृष्टी पुष्पवरुषाव । देवआदिदेव पूजियेला ॥११॥
पुष्पांजुळी मंत्र घोष जयजयकार । दुमदुमी अंबर नेणें नादें ॥१२॥
नामाचे गजर गंधर्वांचीं गाणीं । आनंद भुवनीं न माये तो ॥१३॥
तो सुखसोहळा अनुपम्य रासी । गोकुळीं देवासी दोहीं ठायीं ॥१४॥
दोहीं ठायीं सुख दिलें नारायणें । गेला दरुषणें वैरभाव ॥१५॥
भावना भेदाची जाय उठाउठी । तुका म्हणे भेटी गोविंदाचे ॥१६॥
४५५७
गोविंदाचें नाम गोड घेतां वाचे । तेथें हे कइंचे वैरभाव ॥१॥
भावें नमस्कार घातले सकळीं । लोटांगणें तळीं महीवरि ॥२॥
वरि हातबाहे उभारिली देवें । कळलीया भावें सकळांच्या ॥३॥
सकळ ही वरि बहुडविले स्थळा । चलावें गोपाळा म्हणे घरा ॥४॥
राहिलीं हीं नाचों गोविंदाच्या बोलें । पडिलीया डोलें छंदें हो तीं ॥५॥
छंद तो नावरे आपणा आपला । आनंदाचा आला होता त्यांसि ॥६॥
त्यांच्या तुका म्हणे आनंदें सकळ । ठेंगणें गोपाळ समागमें ॥७॥
४५५८
समागमें असे हरि नेणतियां । नेदी जाऊं वांयां अंकितांसि ॥१॥
अंकितां सावध केलें नारायणें । गोपाळ गोधनें सकळिकां ॥२॥
सकळही जन आले गोकुळासि । आनंद मानसीं सकळांच्या ॥३॥
सकळांचा केला अंगीकार देवें । न कळतां भावें वांचवी त्यां ॥४॥
त्यां जाला निर्धार हरि आम्हांपासीं । निवांत मानसीं निर्भर तीं ॥५॥
निर्भर हे जन गोकुळींचे लोक । केले सकळिक नारायणें ॥६॥
नारायण भय येऊं नेदी गांवा । तुका म्हणे नांवा अनुसरे त्या ॥७॥
४५५९
ये दशे चरित्र केलें नारायणें । रांगतां गोधनें राखिताहे ॥१॥
हें सोंग सारिलें या रूपें अनंतें । पुढें हि बहु तें करणें आहे ॥२॥
आहे तुका म्हणे धर्म संस्थापणें । केला नारायणें अवतार ॥३॥
४५६०
अवतार केला संहारावे दुष्ट । करिती हे नष्ट परपीडा ॥१॥
परपीडा करी दैत्य कंसराव । पुढें तो ही भाव आरंभिला ॥२॥
लाविलें लाघव पाहोनियां संधी । सकळांही वधी दुष्टजना ॥३॥
दुष्टजन परपीडक जे कोणी । ते या चक्रपाणी न साहति ॥४॥
न साहवे दुःख भक्तांचें या देवा । अवतार घ्यावा लागे रूप ॥५॥
रूप हें चांगलें रामकृष्ण नाम । हरे भवश्रम उच्चारितां ॥६॥
उच्चारितां नाम कंस वैरभावें । हरोनियां जीवें कृष्ण केला ॥७॥
कृष्णरूप त्यासि दिसे अवघें जन । पाहे तों आपण कृष्ण जाला ॥८॥
पाहिलें दर्पणीं आधील मुखासि । चतुर्भुज त्यासि तो चि जाला ॥९॥
जालीं कृष्णरूप कन्या पुत्र भाज । तुका म्हणे राज्य सैन्य जन ॥१०॥
४५६१
सैन्य जन हांसे राया जालें काईं । वासपे तो ठायीं आपणासि ॥१॥
आपणा आपण जयास तीं तैसीं । वैरभाव ज्यांसि भक्ति नाहीं ॥२॥
नाहीं याचा त्याचा भाव एकविध । म्हणउनि छंद वेगळाले ॥३॥
वेगळाल्या भावें ती तया हांसती । तयास दिसती अवघीं हरि ॥४॥
हरिला कंसाचा जीव भाव देवें । द्वेषाचिया भावें तुका म्हणे ॥५॥
४५६२
द्वेषाचिया ध्यानें हरिरूप जाले । भाव हारपले देहादिक ॥१॥
देहादिक कर्में अभिमान वाढे । तया कंसा जोडे नारायण ॥२॥
नारायण जोडे एकविध भावें । तुका म्हणे जीवें जाणें लागे ॥३॥
४५६३
जीवभाव त्याचा गेला अभिमान । म्हणऊनि जन हांसे कंसा ॥१॥
सावध करितां नये देहावरि । देखोनियां दुरि पळे जन ॥२॥
जन वन हरि जालासे आपण । मग हे लोचन झांकियेले ॥३॥
झांकुनि लोचन मौन्यें चि राहिला । नाहीं आतां बोलायाचें काम ॥४॥
बोलायासि दुजें नाहीं हें उरलें । जन कृष्ण जाले स्वयें रूप ॥५॥
रूप पालटलें गुण नाम याति । तुका म्हणे भूतीं देव जाला ॥६॥
४५६४
जालों स्वयें कृष्ण आठव हा चित्ती । भेद भयवृत्ति उरली आहे ॥१॥
उरली आहे रूप नांव दिसे भिन्न । मी आणि हा कृष्ण आठवतो ॥२॥
तोंवरि हा देव नाहीं तयापासीं । आला दिसे त्यासि तो चि देव ॥३॥
देवरूप त्याची दिसे वरी काया । अंतरीं तो भयाभीत भेदें ॥४॥
भेदें तुका म्हणे अंतरे गोविंद । साचें विण छंद वांयां जाय ॥५॥
४५६५
वांयां तैसे बोल हरिशीं अंतर । केले होती चार भयभेदें ॥१॥
भेदभय गेलें नोळखे आपणा । भेटी नारायणा कंसा जाली ॥२॥
जाली भेटी कंसा हरिशीं निकट । सन्मुख चि नीट येरयेरां ॥३॥
येरयेरां भेटी युद्धाच्या प्रसंगीं । त्याचें शस्त्र अंगीं हाणितलें ॥४॥
त्याचें वर्म होतें ठावें या अनंता । तुका म्हणे सत्तानायक हा ॥५॥
४५६६
नारायणें कंस चाणूर मदिला । रार्ज्यीं बैसविला उग्रसेन ॥१॥
उग्रसेन स्थापियेला शरणागत । पुरविला अंत अभक्ताचाम ॥२॥
अवघें चि केलें कारण अनंतें । आपुलिया हातें सकळ ही ॥३॥
सकळ ही केलीं आपुलीं अंकित । राहे गोपीनाथ मथुरेसि ॥४॥
मथुरेसि आला वैकुंठनायक । जालें सकळिक एक राज्य ॥५॥
राज्य दिलें उग्रसेना शरणागता । सोडविलीं माता पिता दोन्हीं ॥६॥
सोडवणे धांवे भक्ताच्या कैवारें । तुका म्हणे करें शस्त्र धरी ॥७॥
४५६७
धरी दोही ठायीं सारखा चि भाव । देवकी वसुदेव नंद दोघे ॥१॥
दोन्ही एके ठायीं केल्या नारायणें । वाढविला तिणें आणि व्याली ॥२॥
व्याला वाढला हा आपल्या आपण । निमित्या कारणें मायबापा ॥३॥
माय हा जगाची बाप नारायणा । दुजा करी कोण यत्न यासि ॥४॥
कोण जाणे याचे अंतरींचा भाव । कळों नेदी माव तुका म्हणे ॥५॥
४५६८
दिनाचा कृपाळु दुष्टजना काळ । एकला सकळ व्यापक हा ॥१॥
हांसे बोले तैसा नव्हे हा अनंत । नये पराकृत म्हणों यासि ॥२॥
यासि कळावया एक भक्तिभाव । दुजा नाहीं ठाव धांडोळितां ॥३॥
धांडोळितां श्रुति राहिल्या निश्चित । तो करी संकेत गोपींसवें ॥४॥
गोपिकांची वाट पाहे द्रुमातळीं । मागुता न्याहाळी न देखतां ॥५॥
न देखतां त्यांसि उठे बैसे पाहे । वेडावला राहे वेळोवेळां ॥६॥
वेळोवेळां पंथ पाहे गोपिकांचा । तुका म्हणे वाचा नातुडे तो ॥७॥
४५६९
तो बोले कोमळ निष्ठ साहोनि । कोपतां गौळणी हास्य करी ॥१॥
करावया दास्य भक्तांचें निर्लज्ज । कवतुकें रज माथां वंदी ॥२॥
दिलें उग्रसेना मथुरेचें राज्य । सांगितलें काज करी त्याचें ॥३॥
त्यासि होतां कांहीं अरिष्टनिर्माण । निवारी आपण शरणागता ॥४॥
शरणागतां राखे सर्व भावें हरि । अवतार धरी तयांसाटीं ॥५॥
तयांसाटीं वाहे सुदर्शन गदा । उभा आहे सदा सांभाळित ॥६॥
तळमळ नाहीं तुका म्हणे चत्तिा । भक्तांचा अनंता भार माथां ॥७॥
४५७०
मारिले असुर दाटले मेदिनी । होते कोणाकोणी पीडित ते ॥१॥
ते हा नारायण पाठवी अघोरा । संतांच्या मत्सरा घातावरी ॥२॥
वरिले ते दूतीं यमाचिया दंडीं । नुच्चरितां तोंडीं नारायण ॥३॥
नारायण नाम नावडे जयासि । ते जाले मिरासी कुंभपाकीं ॥४॥
कुंभपाकीं सेल मान तो तयांचा । तुका म्हणे वाचा संतनिंदा ॥५॥
४५७१
वास नारायणें केला मथुरेसि । वधूनि दुष्टांसि तये ठायीं ॥१॥
ठायीं पितियाचे मानी उग्रसेना । प्रतिपाळ जनांसहित लोकां ॥२॥
लोकां दुःख नाहीं मागील आठव । देखियेला देव दृष्टी त्यांणीं ॥३॥
देखोनियां देवा विसरलीं कंसा । ठावा नाहीं ऐसा होता येथें ॥४॥
येथें दुजा कोणी नाहीं कृष्णाविणें । ऐसें वाटे मनें काया वाचा ॥५॥
काया वाचा मन कृष्णीं रत जालें । सकळां लागलें कृष्णध्यान ॥६॥
ध्यान गोविंदाचें लागलें या लोकां । निर्भर हे तुका म्हणे चित्ती ॥७॥
४५७२
चिंतले पावलीं जयां कृष्णभेटी । एरवीं ते आटी वांयांविण ॥१॥
वासना धरिती कृष्णाविणें कांहीं । सीण केला तिहीं साधनांचा ॥२॥
चाळविले डंबें एक अहंकारें । भोग जन्मांतरें न चुकती ॥३॥
न चुकती भोग तपें दानें व्रतें । एका त्या अनंतेंवांचूनियां॥४॥
चुकवुनि जन्म देईंल आपणा । भजा नारायणा तुका म्हणे ॥५॥
४५७३
भजल्या गोपिका सर्व भावें देवा । नाहीं चित्ती हेवा दुजा कांहीं ॥१॥
दुजा छंदु नाहीं तयांचिये मनीं । जागृति सपनीं कृष्णध्यान ॥२॥
ध्यान ज्यां हरीचें हरीसि तयांचें । चित्त ग्वाही ज्यांचें तैशा भावें ॥३॥
भाग्यें पूर्वपुण्यें आठविती लोक । अवघे सकळिक मथुरेचे ॥४॥
मथुरेचे लोक सुखी केले जन । तेथें नारायण राज्य करी ॥५॥
राज्य करी गोपीयादवांसहित । कमिऩलें बहुतकाळ तेथें ॥६॥
तेथें दैत्यीं उपसर्ग केला लोकां । रचिली द्वारका तुका म्हणे ॥७॥
४५७४
रचियेला गांव सागराचे पोटीं । जडोनि गोमटीं नानारत्नें ॥१॥
रत्न खणोखणी सोनियाच्या भिंती । लागलिया ज्योति रविकळा ॥२॥
कळा सकळ ही गोविंदाचे हातीं । मंदिरें निगुतीं उभारिलीं ॥३॥
उभारिलीं दुगॉ दारवंठे फांजी । कोटी चर्या माजी शोभलिया ॥४॥
शोभलें उत्तम गांव सागरांत । सकळांसहित आले हरि ॥५॥
आला नारायण द्वारका नगरा । उदार या शूरा मुगुटमणि ॥६॥
निवडीना याति समान चि केलीं । टणक धाकुलीं नारायणें ॥७॥
नारायणें दिलीं अक्षईं मंदिरें । अभंग साचारें सकळांसि ॥८॥
सकळ ही धर्मशीळ पुण्यवंत । पवित्र विरक्त नारीनर ॥९॥
रचिलें तें देवें न मोडे कवणा । बळियांचा राणा नारायण ॥१०॥
बळबुद्धीनें तीं देवा च सारिखीं । तुका म्हणे मुखीं गाती ओंव्या ॥११॥
४५७५
गाती ओंव्या कामें करितां सकळें । हालवितां बाळें देवावरि ॥१॥
ॠद्धिसिद्धी दासी दारीं ओळंगती । सकळ संपत्ति सर्वां घरीं ॥२॥
घरीं बैसलिया जोडलें निधान । करिती कीर्तन नरनारी ॥३॥
नारीनर लोक धन्य त्यांची याति । जयांसि संगति गोविंदाची ॥४॥
गोविंदें गोविंद केले लोकपाळ । चिंतनें सकळ तुका म्हणे ॥५॥
४५७६
कांहीं चिंता कोणा नाहीं कोणेविशीं । करी द्वारकेसि राज्य देव ॥१॥
द्वारकेसि राज्य करी नारायण । दुष्ट संहारून धर्म पाळी ॥२॥
पाळी वेदआज्ञा ब्राम्हणांचा मान । अतीतपूजन वैष्णवांचें ॥३॥
अतीत अलिप्त अवघियां वेगळा । नाहीं हा गोपाळा अभिमान ॥४॥
अभिमान नाहीं तुका म्हणे त्यासि । नेदी आणिकांसि धरूं देव ॥५॥
४५७७
धरियेलें रूप कृष्ण नाम बुंथी । परब्रम्ह क्षिती उतरलें ॥१॥
उत्तम हें नाम राम कृष्ण जगीं । तरावयालागीं भवनदी ॥२॥
दिनानाथब्रिदें रुळती चरणी । वंदितील मुनि देव ॠषि ॥३॥
ॠषीं मुनीं भेटी दिली नारायणें । आणीक कारणें बहु केलीं ॥४॥
बहु कासावीस जाला भक्तांसाटीं । तुका म्हणे आटी सोसियेली ॥५॥
४५७८
सोसियेला आटी गर्भवास फेरे । आयुधांचे भारे वागवितां ॥१॥
वाहोनि सकळ आपुलिये माथां । भार दासां चिंता वाहों नेदी ॥२॥
नेदी काळाचिये हातीं सेवकांसि । तुका म्हणे ऐसी ब्रिदावळी ॥३॥
४५७९
ब्रिदावळी ज्याचे रुळते चरणीं । पाउलें मेदिनी सुखावे त्या ॥१॥
सुखावे मेदिनी कृष्णाचिये चालीं । कुंकुमें शोभलीं होय रेखा ॥२॥
होउनि भ्रमर पाउलांचें सुख । घेती क्त मुख लावूनियां ॥३॥
याचसाटीं धरियेला अवतार । सुख दिलें फार निजदासां ॥४॥
निज सुख तुका म्हणे भक्तां ठावें । तींहीं च जाणावें भोगूं त्यासि ॥५॥
४५८०
भोगिला गोपिकां यादवां सकळां । गौळणीगोपाळां गाईंवत्सां ॥१॥
गाती धणीवरी केला अंगसंग । पाहिला श्रीरंग डोळेभरि ॥२॥
भक्ति नवविधा तयांसि घडली । अवघीं च केली कृष्णरूप ॥३॥
रूप दाखविलें होतां भिन्न भाव । भक्त आणि देव भिन्न नाहीं ॥४॥
नाहीं राहों दिलें जातां निजधामा । तुका म्हणे आम्हांसहित गेला ॥५॥
४५८१
गेला कोठें होता कोठुनियां आला । सहज व्यापला आहे नाहीं ॥१॥
आहे साच भावें सकळव्यापक । नाहीं अभाविक लोकां कोठें ॥२॥
कोठे नाहीं ऐसा नाहीं रिता ठाव । अनुभवी देव स्वयें जालें ॥३॥
जातों येतों आम्ही देवाचे सांगांतें । तुका म्हणे गात देवनाम ॥४॥
४५८२
मना वाटे तैसीं बोलिलों वचनें । केली धिटपणें सलगी देवा ॥१॥
वाणी नाहीं शुद्ध याति एक ठाव । भक्ति नेणें भाव नाहीं मनीं ॥२॥
नाहीं जालें ज्ञान पाहिलें अक्षर । मानी जैसें थोर थोरी नाहीं ॥३॥
नाहीं मनीं लाज धरिली आशंका । नाहीं भ्यालों लोकां चतुरांसि ॥४॥
चतुरांच्या राया मी तुझें अंकित । जालों शरणागत देवदेवा ॥५॥
देवा आतां करीं सरतीं हीं वचनें । तुझ्या कृपादानें बोलिलों तीं ॥६॥
तुझें देणें तुझ्या समर्पूनि पायीं । जालों उतरायी पांडुरंगा ॥७॥
रंकाहुनि रंक दास मी दासांचें । सामर्थ्य हें कैचें बोलावया ॥८॥
बोलावया पुरे वाचा माझी कायी । तुका म्हणे पायीं ठाव द्यावा ॥९॥
४५८३
चारी वेद ज्याची कीर्ती वाखाणिती । प्रत्यक्ष ये मूर्ति विठोबाची ॥१॥
चहुंयुगांचें हें साधन साधिलें । अनुभवा आलें आपुलिया ॥२॥
एवढें करूनि आपण निराळा । प्रत्यक्ष डोळां दाखविलें ॥३॥
दावुनि सकळ प्रमाणाच्या युक्ति । जयजयकार करिती अवघे भक्त ॥४॥
भक्ति नवविधा पावली मुळची । जनार्दननामाची संख्या जाली ॥५॥
नवसें ओंव्या आदरें वाचितां । त्याच्या मनोरथा कार्यसिद्धि ॥६॥
सीमा न करवे आणीक ही सुखा। तुका म्हणे देखा पांडुरंगा ॥७॥
