हवनातील स्वाहा शब्द: हिंदू धर्मात प्रत्येक शुभ कार्यापूर्वी पूजा (पूजा-पाठ) आणि हवन-विधीचा नियम आहे. अशी श्रद्धा आहे की कोणतेही शुभ कार्य करण्यापूर्वी भगवंताचे स्मरण करून त्याची विधिवत पूजा केल्याने ते कार्य सफल होते. त्यामुळे पूजेनंतर हवन केले जाते. हवनात आहुती देताना त्याला स्वाहा म्हणतात हे तुमच्या लक्षात आलेच असेल. हवनात यज्ञ करताना स्वाहा का म्हणतात किंवा आहुतीच्या वेळी स्वाहा हा शब्द का उच्चारला जातो हे फार कमी लोकांना माहिती असेल. आजच्या आम्ही तुम्हाला स्वाहा म्हणण्यामागील कारण आणि त्याच्याशी संबंधित पौराणिक कथा सांगणार आहोत. चला जाणून घेऊया.
स्वाहा शब्दाचा अर्थ
प्राचीन काळापासून यज्ञवेदीमध्ये आहुती देताना स्वाहा हा शब्द वापरला जात आहे. स्वाहा या शब्दाचा अर्थ योग्य मार्गाने पोहोचवणे असा आहे. जेव्हा जेव्हा हवन असतो तेव्हा हवन कुंडात यज्ञवेदीमध्ये स्वाहा म्हणत हवन सामग्री अर्पण केली जाते. या हवन साहित्याचा भोग अग्नीद्वारे देवतांना दिला जातो. मान्यतेनुसार, जोपर्यंत देवतांचा स्वीकार होत नाही तोपर्यंत कोणतेही हवन किंवा यज्ञ यशस्वी मानला जात नाही. आणि जेव्हा स्वाहाद्वारे अग्नीने अर्पण केले जाते तेव्हाच देवता हे वरदान स्वीकारतात.
स्वाहा ही अग्निदेवाची पत्नी आहे. अशा स्थितीत हवनाच्या वेळी स्वाहा हा शब्द उच्चारताना अग्निदेवाद्वारे हवन साहित्य देवतांपर्यंत पोहोचवले जाते. पुराणात असा उल्लेख आहे की ऋग्वेद काळात देव आणि मानव यांच्यात अग्नी हे माध्यम निवडले गेले. असे मानले जाते की जे काही अग्नीत जाते ते पवित्र होते. अग्नीद्वारे अग्नीत दिलेली सर्व सामग्री देवतांपर्यंत पोहोचते. श्रीमद भागवत गीता आणि शिवपुराणात यासंबंधी अनेक कथा सांगितल्या आहेत.
याशिवाय ऋग्वेद, यजुर्वेद यांसारख्या वैदिक ग्रंथातही अग्नीचे महत्त्व सांगितले आहे, तसेच एक आख्यायिकाही सांगितली आहे, ज्यामध्ये दक्ष प्रजापतीच्या कन्येचे नाव 'स्वाहा' होते, तिचा विवाह अग्निदेवाशी झाला होता. पत्नीचे नाव स्वाहा घेतल्यावरच अग्निदेव मानवाकडून हवन साहित्य स्वीकारतात, असे म्हटले जाते, म्हणून यज्ञानंतर स्वाहाचा उच्चार अनिवार्य करण्यात आला. (अस्वीकरण: या लेखात दिलेली माहिती आणि माहिती सामान्य गृहीतकांवर आधारित आहे. वेबदुनिया याची पुष्टी करत नाही. हे लागू करण्यापूर्वी कृपया संबंधित तज्ञाशी संपर्क साधा.)