छत्रपती संभाजी महाराजांना 'छावा' हे नाव कसे पडले? जाणून घ्या ती रंजक कहाणी

विकी कौशलचा ''छावा' हा चित्रपट १४ फेब्रुवारी २०२५ रोजी प्रदर्शित होणार आहे. चित्रपटाचा ट्रेलर प्रदर्शित झाला आहे आणि ट्रेलर पाहिल्यानंतर लोक खूप उत्साहित झाले आहेत. या चित्रपटात विकी कौशलने छत्रपती संभाजी महाराजांची भूमिका साकारली आहे. ट्रेलरमध्ये एक संवाद ऐकू येतो, 'शेर नहीं रहा, लेकिन छावा अभी भी जंगल में घूम रहा है।’(सिंह आता राहिला नाही, पण छावा अजूनही जंगलात फिरत आहे.) छत्रपती शिवाजी महाराजांना सिंह आणि त्यांचे मोठे पुत्र छत्रपती संभाजी महाराजांना छावा म्हणून ओळखले जाते. छावा म्हणजे सिंहाचा पिल्लू शूर पुत्र. 

आज या लेखात आपण छत्रपती संभाजी महाराजांबद्दल जाणून घेऊया आणि त्यांना 'छावा' हे नाव कसे मिळाले ते देखील बघू.

छत्रपति संभाजी महाराज कोण होते?

मराठा साम्राज्याचा पाया छत्रपती शिवाजी महाराजांनी घातला. ते एक शूर आणि धाडसी योद्धा होते. महाराजांनी सईबाईशी लग्न केले आणि त्यांना एक मुलगा झाला. छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या ज्येष्ठ मुलाचे नाव छत्रपती संभाजी महाराज होते. ते २ वर्षांचे असताना त्यांच्या आईचे निधन झाले. त्यानंतर त्यांचे संगोपन त्यांच्या आजी जिजाबाई यांनी केले. 

संभाजी फक्त ९ वर्षांचे असताना त्यांनी पहिल्यांदा औरंगजेबाला आग्र्यात पाहिले. लहानपणापासूनच त्याला त्याच्या शत्रूची मुत्सद्दीपणा आणि क्रूरता माहित होती. औरंगजेबाला फसवून छत्रपती शिवाजी जेव्हा आग्रा किल्ल्यातून बाहेर पडले तेव्हा संभाजी त्यांच्यासोबत होते. त्यावेळी शिवाजी महाराजांनी आपल्या मुलाला मथुरा येथील एका मराठी कुटुंबात सोडले होते आणि त्यांच्या मृत्यूची अफवा पसरवली होती.

तथापि काही दिवसांनी संभाजी महाराज महाराष्ट्रात पोहोचले. ते नेहमीच आक्रमक होते. छत्रपती शिवाजी महाराजांचे निधन झाले तेव्हा संभाजी महाराज पन्हाळा किल्ल्यात होते. त्यावेळी रायगडमधील छत्रपती शिवाजी महाराजांच्या मंत्र्यांनी आणि सरदारांनी संभाजी महाराजांचा सावत्र भाऊ राजाराम यांना छत्रपती बनवण्याचा निर्णय घेतला होता. 

जेव्हा मराठा सेनापती हम्मीराव मोहिते यांना हे कळले तेव्हा त्यांनी संभाजी महाराजांना पन्हाळा किल्ल्यातून सोडवले आणि रायगड किल्ला जिंकला आणि राजाराम, त्यांची आई आणि इतर अनेकांना कैद केले. यानंतर १६८० मध्ये संभाजी महाराज छत्रपती म्हणून मराठा गादीवर बसले. प्रथम त्यांनी मुघल शहर बुरहानपूरवर हल्ला केला आणि ते उद्ध्वस्त केले. याशिवाय संभाजींनी औरंगजेबाचा मुलगा अकबर यालाही संरक्षण दिले.

छत्रपती संभाजी महाराजांना छावा का म्हणतात?

खरंतर छावा म्हणजे मराठीत सिंहाचे पिल्लू. संभाजी महाराज स्वभावाने खूप क्रोधी आणि शक्तिशाली होते. त्याने आपल्या ९ वर्षांच्या कारकिर्दीत १२० युद्धे लढली आणि ती सर्व जिंकली. त्याच वेळी, मराठी लेखक शिवाजी सावंत यांनी त्यांच्या छावा या कादंबरीत छत्रपती शिवाजी महाराजांना सिंह आणि त्यांचा पुत्र संभाजी यांना सिंहाचा पिल्लू म्हणजेच छावा म्हटले. ही कादंबरी सर्वात लोकप्रिय होती. यानंतर छत्रपती संभाजी महाराजांना संपूर्ण महाराष्ट्रात छावा म्हणून संबोधले जाऊ लागले. या व्यतिरिक्त छत्रपती संभाजी महाराजांनी कोणतेही शस्त्र न वापरता सिंहाचा जबडा फाडला हा लोकप्रिय प्रसंग प्रचलित आहे. तसेच शंभूराजांची सिंहाशी लढतानाची अनेक चित्रे आणि पुतळे आपल्याकडे पहायला मिळतात. पण असे काही खरंच घडले होते का याबद्दल अनेक मते आहेत. तरी याचा अर्थ त्यांच्या शूरपणाचे चित्रण करण्याचा असावा.

औरंगजेबाने हल्ला करून त्यांना पकडले

जेव्हा औरंगजेबाला कळले की छत्रपती संभाजी महाराजांनी विजापूर आणि गोलकोंडा जिंकला आहे, तेव्हा त्याने मोठ्या संख्येने मुघल सैन्य गोळा केले आणि संभाजींवर हल्ला केला. १६८७ मध्ये, मुघल आणि मराठ्यांमध्ये एक भयंकर युद्ध झाले आणि त्यात सेनापती हम्मीराव मोहिते यांचा मृत्यू झाला. पण संभाजी महाराज विजयी झाले. त्यानंतर १६८९ मध्ये जेव्हा छत्रपती संभाजी महाराज एका बैठकीसाठी संगमेश्वरला पोहोचले, तेव्हा मुघल सरदार मुकर्रब खानची फौज आधीच तिथे उपस्थित होती. मुघल सैन्याने संभाजींवर पाळत ठेवून हल्ला केला. या हल्ल्यात अनेक लोक मृत्युमुखी पडले आणि संभाजी महाराज आणि त्यांचे मंत्री कवी कलश यांना तुरुंगात टाकण्यात आले.

छत्रपती संभाजी महाराज आणि त्यांच्या मंत्र्याला कैद करून बहादूरगडला नेण्यात आले. तिथे त्याला ४० दिवस मानसिक आणि शारीरिक छळ करण्यात आला. जेव्हा संभाजी महाराज औरंगजेबासमोर हजर झाले तेव्हा मुघल बादशहाने गुडघे टेकले आणि अल्लाहचे आभार मानले. औरंगजेबाने संभाजींना इस्लाम स्वीकारल्यास त्या बदल्यात त्यांना जीवदान दिले जाईल असे सांगितले. छत्रपती संभाजी महाराजांनी इस्लाम स्वीकारण्यास नकार दिला.

संभाजी महाराजांचा मृत्यू कसा झाला?

हे ऐकून औरंगजेबाने संभाजींचे नखे उपटण्याचा आणि गरम लोखंडी सळ्यांनी त्यांचे डोळे उपटण्याचा आदेश दिला. यानंतर छत्रपती संभाजी महाराजांना तुळापूर येथील इंद्रायणी आणि भीमा नद्यांच्या संगमावर नेण्यात आले आणि त्यांची हत्या करण्यात आली आणि त्यांच्या शरीराचे तुकडे करून जनावरांना खायला घालण्यात आले. छत्रपती संभाजी महाराजांच्या मृत्युनंतर मराठा साम्राज्य हादरले. असं म्हणतात की संभाजींना पाहिल्यानंतर औरंगजेब म्हणाला होता की अल्लाहने आम्हाला संभाजीसारखा पुत्र का दिला नाही?

अस्वीकरण: हा लेख सामान्य माहितीवर आधारित आहे आणि केवळ माहितीच्या उद्देशाने दिली आहे. वेबदुनिया याला दुजोरा देत नाही.