Shri Laxmi Narsimha Nira Narsingpur नृसिंह अवतार हा विष्णूच्या दशावतारांपैकी चौथा अवतार मानला जातो. वैशाख शुद्ध चतुर्दशीला हिरण्यकश्यपू या राक्षसाच्या नाशासाठी देवांच्या विनंतीवरूनच विष्णूंनी हा अवतार घेतला असल्याची आख्यायिका प्रचलित आहे. वैशाख शुक्ल चतुर्दशीला नृसिंह जयंती येते.
श्री क्षेत्र नीरा - नृसिंहपुर
श्रीक्षेत्र नीरा-नृसिंहपूर हे पुणे जिल्ह्याच्या पूर्व-दक्षिण दिशेला नीरा आणि भीमा नद्यांच्या संगमावर वसलेले आहे. ज्यांचे कुलदैवत 'नृसिंह' आहे, त्यांनी या तीर्थस्थानी जाऊन श्री नृसिंहाचे दर्शन घेतले पाहिजे. इंद्रदेवाने हिरण्यकशिपूची पत्नी कयाधूचे अपहरण केल्याचे पद्मपुराणात लिहिले आहे. त्यावेळी ती गरोदर होती. त्याकाळी या नृसिंहपूर परिसरात नीरा नदीच्या काठी नारदमुनींचा आश्रम होता. नारदांनी इंद्राला तिथेच थांबवले आणि सांगितले की कयाधूच्या गर्भातून देवाचा भक्त जन्म घेणार आहे. तेव्हा इंद्राने कयाधूला नारदांच्या आश्रमात ठेवले. पुढे या आश्रमात कयाधूच्या पोटी भक्त प्रल्हादाचा जन्म झाला. नारदमुनींसोबत राहिल्याने प्रल्हादातील भक्ती दृढ झाली.
मोठा झाल्यावर प्रल्हादने नीरा-भीमा नद्यांच्या संगमाच्या वाळूतून भगवान नृसिंहाची मूर्ती बनवली आणि दररोज भक्तिभावाने पूजा करू लागला. या पूजेने प्रसन्न होऊन श्री नरसिंहाने त्यांना दर्शन दिले आणि वरदान दिले की जो कोणी या वाळूच्या मूर्तीची तुझ्यासारखी पूजा करेल, त्याच्या मनोकामना पूर्ण होतील.
हीच मूर्ती पश्चिमेकडे तोंड करून या मंदिरात असल्याचे सांगितले जाते. हे मंदिर इ.स. हे 1678 मध्ये सुरू झाले.
नीरा भीमा या पवित्र संगमावर भक्त श्रेष्ठ प्रल्हादाने आपल्या आराध्य दैवताची स्थापना केली. त्याने केलेल्या वालुकामूर्तीत श्री नृसिंहांनी प्रवेश करून आपल्या भक्तांसाठी या ठिकाणी नेहमीकरिता वास्तव्य केले. त्यामुळे या क्षेत्राला श्रेष्ठ तीर्थक्षेत्राचे स्वरूप प्राप्त झाले आहे. हे दैवत श्रीलक्ष्मी नृसिंह या नावाने प्रसिद्ध आहे.
येथील श्री नृसिंहमूर्ती पश्चिमाभिमुख असून वाळूच्या दगडापासून बनलेली आहे. भक्त प्रल्हाद यांनी पूजलेली ही मूर्ती दोन्ही हात मांड्यांवर ठेवून विरासन मुद्रेत असून समोरच्या मंदिरातील भक्त प्रल्हाद यांच्या मूर्तीकडे व भक्तांकडे भगवान नृसिंह अत्यंत करुणेने पाहत असल्याचे दिसते. या मूर्तीच्या डाव्या बाजूला असलेल्या गर्भगृहात भगवान ब्रह्मदेवाची पूजा केलेली अत्यंत प्राचीन श्री नृसिंह शामराजाची उत्तराभिमुख मूर्ती आहे. हे देवस्थान अत्यंत जागृत आहे.
श्री क्षेत्र नीरा- नृसिंहपुर कसे पोहचाल
रस्त्याने -
नीरा-नरसिंहपूर हे पुण्यापासून जवळपास 155 किमी अंतरावर आहे. टेंभुरमणीपासून फक्त 11 किमी अंतरावर आहे जे राष्ट्रीय महामार्ग क्रमांक 9 वर आहे, म्हणजे मुंबई-सोलापूर-हैद्राबाद. तुम्ही पुण्याहून राज्य परिवहन बसने किंवा इतर खाजगी वाहनाने येऊ शकता.
रेल्वेने -
सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन कुर्डुवाडी आहे, जे नरसिंगपूरपासून 35 किमी अंतरावर आहे. कुर्डुवाडी येथून तुम्ही बसने प्रवास करू शकता किंवा अनेक खाजगी वाहने तेथे उपलब्ध आहेत.
हवाई मार्गाने -
सर्वात जवळचे विमानतळ पुणे आहे. ते नीरा-नरसिंगपूर पासून जवळपास 155 किमी अंतरावर आहे. तुम्ही एसटी बसेस किंवा खाजगी वाहनाने येथे पोहोचू शकता. भगवान नरसिंहाच्या मंदिरात अनेक खोल्या उपलब्ध आहेत ज्या भगवान लक्ष्मी-नरसिंह मंदिर विश्वस्त यांनी बांधल्या आहेत. महाराष्ट्र शासनाचे ‘द गेस्ट हाऊस’ देखील येथे उपलब्ध आहे.