जागतिक दूध दिन दरवर्षी 1 जून रोजी साजरा केला जातो. सुमारे 150 दशलक्ष कुटुंबे दूध उत्पादनात गुंतलेली आहेत. विकसनशील देशांमधील बहुतेक दूध लहान शेतकरी तयार करतात आणि हे दूध उत्पादन घरगुती उपजीविका, अन्न सुरक्षा आणि पोषण यासाठी योगदान देते. छोट्या उत्पादकांच्या उत्पन्नाचे ते एकमेव साधन आहे.
जगात जागतिक दूध दिनाचे महत्त्व
जगात दूध आणि डेअरी क्षेत्राचे महत्त्व लक्षात घेऊन जागतिक दूध दिन साजरा केला जातो. दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थांच्या फायद्यांचा जगभरात प्रचार केला जातो. सध्या जगभरातील सुमारे एक अब्ज लोकांच्या उदरनिर्वाहाचे साधन दूध आहे.
2001 पासून दरवर्षी 1 जून हा दिवस जागतिक दूध दिन म्हणून साजरा केला जातो. संयुक्त राष्ट्रांच्या अन्न आणि कृषी संघटनेने (FAO) याची स्थापना केली.
जागतिक दूध दिन 2022 ची थीम
या वर्षीच्या जागतिक दूध दिनाची थीम हवामान बदलाच्या समस्येकडे आणि त्याचा दुग्धव्यवसाय क्षेत्रातील प्रभाव कसा कमी करता येईल याकडे सर्वांचे लक्ष वेधून घेणे आहे. येत्या 30 वर्षांत हरितगृह वायूंचे उत्सर्जन कमी करणे हा यामागचा आणखी एक उद्देश आहे. 'डेअरी नेट झिरो' पूर्ण करणे हे देखील त्याचे मुख्य लक्ष्य आहे.
दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थांशी संबंधित काही इतर तथ्ये
गेल्या तीन दशकात जगात दुधाचे उत्पादन 59 % वाढले आहे. 1988 मध्ये उत्पादन 530 दशलक्ष टन होते आणि 2018 मध्ये 843 दशलक्ष टन झाले.
भारत हा जगातील सर्वात मोठा दूध उत्पादक देश असून जागतिक उत्पादनात 22 टक्के वाटा आहे. त्यानंतर अमेरिका, चीन, पाकिस्तान आणि ब्राझीलचा क्रमांक लागतो.
1970 पासून दूध उत्पादनाचा सर्वाधिक विस्तार दक्षिण आशियातील देशांमध्ये झाला. जे विकसनशील देशांमध्ये दोष उत्पादन वाढीचे मुख्य स्त्रोत आहे.
आफ्रिकेतील दूध उत्पादन विकसनशील देशांच्या तुलनेत खूपच कमी वेगाने वाढत आहे, मुख्यतः गरिबी आणि हवामान बदलामुळे.
चीन, इटली, रशिया, मेक्सिको, अल्जेरिया आणि इंडोनेशिया या देशांमध्ये सर्वाधिक दुधाचा तुटवडा आहे.
गायीचे दूध हे जगभरात सर्वाधिक वापरले जाणारे दूध आहे. आरोग्यासाठी असे मानले जाते की गाईचे दूध इतर प्रकारच्या दुधापेक्षा चांगले असते.
जगभरातील अनेक शेतकऱ्यांसाठी दुग्धजन्य पदार्थ हे उत्पन्नाचे मौल्यवान स्त्रोत आहेत.
जगातील अनेक देशांच्या संस्कृतीचा आणि इतिहासाचा दूध हा महत्त्वाचा भाग आहे.
भारतातील जागतिक दूध दिवस
फूड अँड अॅग्रिकल्चर ऑर्गनायझेशन कॉर्पोरेट स्टॅटिस्टिकल डेटाबेस (FAOSTAT) च्या उत्पादन आकडेवारीनुसार, भारत दुग्ध उत्पादनात जगात पहिल्या क्रमांकावर आहे. अंडी उत्पादनात दुसरा आणि मत्स्य उत्पादनात तिसरा क्रमांक लागतो.
देशातील दूध उत्पादनात आणखी वाढ करण्यासाठी, भारत सरकार अनेक केंद्र पुरस्कृत योजना राबवत आहे. तसेच 2014 मध्ये राष्ट्रीय गोकुळ मिशन योजनेचे उद्दिष्ट देशी जातींचा विकास आणि संवर्धन, गोवंश लोकसंख्येचे अनुवांशिक सुधारणा आणि दुग्धोत्पादन आणि गायींची उत्पादकता वाढवणे हे आहे.
दुग्धव्यवसाय विकासासाठी राष्ट्रीय कार्यक्रम: दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थांची गुणवत्ता वाढवणे आणि संघटित दूध खरेदीतील वाटा वाढवणे हे त्याचे उद्दिष्ट आहे. दूध सहकारी संस्था आणि शेतकरी उत्पादक संस्थांचे समर्थन: ही योजना दुग्ध व्यवसायांवर केंद्रित आहे आणि राज्य सहकारी संस्था आणि संघांना भांडवली कर्ज देण्यासाठी मंजूर करण्यात आली आहे.
