Hartalika Tritiya 2024 Puja Vidhi हरितालिका संपूर्ण पूजा विधी साहित्य आणि मंत्रासह

Webdunia

गणेश चतुर्थींच्या आदल्या दिवशी म्हणजे भाद्रपद शुद्ध तृतियेला हरतालिका किंवा हरितालिका असे म्हणतात. या दिवशी स्त्रियांनी हे व्रत करावे.

महादक्षिणा, पूजा साहित्य व ब्राह्मण दक्षिणा

हळद, कुंकू, गुलाल, रांगोळी, तांब्या, ताम्हण, पळी, भांडे, पाट, गंध, अक्षता, बुक्का, फुले, तुळशी, दूर्वा, उदबत्ती, कापूर, निरांजन, विड्याची पाने 12, कापसाची वस्त्रे, जानवे, सुपार्‍या 12, फळे, 2 नारळ, गूळ-खोबरे, बांगड्या, फणी, गळेसरी, पंचामृत- साहित्य (दूध, दही, तूप, मध, साखर), 5 खारका, 5 बदाम, वाळू 1 भाडे भरुन, 2 हरतालिकेच्या मूर्ती, सौभाग्यवायनाचे साहित्य, तांदूळ, 1 नारळ, 1 फळ, 1 सुपली, आरसा, फणी, हिरव्या बांगड्या 4, हळद-कुंकू डब्या 2, सुटे पैसे, सौभाग्यवायन देणे शक्य नसल्यास दक्षिणा द्यावी.

हरितालिकेच्या पूजेला लागणारी फुले व पत्री-

1. अशोकाची पाने 2. आवळीची पाने, 3. दूर्वांकुर पत्रे, 4. कण्हेरीची पाने, 5. कदंबाची पाने, 6. ब्राह्मीची पाने, 7. धोतर्‍याची पाने, 8. आघाड्याची पाने, 9. सर्व प्रकाराची पाने, 10. बेलाची पाने,

1. चाफ्याची फुले, 2. केवडा, 3. कण्हेरीची फुले, 4. बुकुळीची फुले, 5. धोतर्‍याची फुले, 6. कमळाची फुले, 7. शेवंतीची फुले, 8. जास्वंदीची फुले, 9. मोगर्‍याची फुले, 10. अशोकाची फुले.

अथ पूजाप्रारंभ:

प्राण प्रतिष्ठा: प्रथम आपल्या इष्ट देवतांना हळदकुंकू वाहून देवापुढे विडा ठेवावा. विड्याची दोन पाने, त्यावर सुटे पैसे व त्यावर 1 सुपारी ठेवून देवाला नमस्कार करावा. गुरुजींना म्हणजे आपल्या उपाध्यायांना व वडिलमंडळींना नमस्कार करुन आसनावर बसावे. नंतर उपाध्यायांनी चौरंगावर अक्षता ठेवून त्यावर हरितालिकेच्या दोन मूर्ती ठेवून नंतर वाळूचे लिंग तयार करावे. नंतर प्राण प्रतिष्ठा करावी.

अथ प्राणप्रतिष्ठाप्रारंभ: । संपूर्ण प्राण प्रतिष्ठेचे मंत्र होयपर्यंत मूर्तीच्या हृदयाला हात लावून ठेवावा.

अस्य श्री प्राण प्रतिष्ठामंत्रस्य ब्रह्माविष्णुमहेश्वरा ऋषय: । ऋग्यजु: सामाथर्वाणि छंदांसि। पराप्राणशक्तिर्देवता। आं बीजम्। र्‍हीं शक्ति: । क्रों कीलकम्।

अस्यां (मृन्मय) मूर्तो प्राणप्रतिष्ठापने। विनियोग:। ऊँ आं र्‍हीं क्रों। अं यं रं लं वं शंषं सं हं ळं क्षं अ:। क्रों र्‍हीं आं। हंसा: सोऽहम्।।

अस्यां मूर्तो जीव इह स्थितः ॥ ॐ आं र्‍हीं क्रोम् ॥ अं यं रं लं वं शं षं सं हं ळं क्षं अः ॥ क्रों र्‍हीं आम्। हंस: सोऽहम्।।

अस्यां मूर्तो प्राणा इह प्राणा: ॥ ॐ आं र्‍हीं क्रोम् ॥ अं यं रं लं वं शं षं सं हं ळं क्षं अः ॥ क्रों र्‍हीं आम्। हंस: सोऽहम्।।

अस्यां मूर्तो सर्वेन्द्रियाणि वाडमनस्त्वकचक्षुः श्रोत्रजिह्वा घ्राणपाणिपाद पायूपस्थानी हैवागत्य सुखं चिरं तिष्ठन्तु स्वाहा ॥ ॐ असुनीते पुनरस्मासु । चक्षुः पुनः प्राणमिह नो धेहि भोगं । ज्योक् पश्येम सूर्यमुच्चरन्तमनुमते मृळया नः स्वस्ति ॥ ॐ चत्वारि वाक् परिमिता पदानि । तानि विदुर्ब्राह्मणा ये मनीषिणः । गुहा त्रीणि । निहिता नेगयन्ति तुरीयं वाचो मनुष्या वदन्ति ॥ गर्भाधानादि पंचदशसंस्कार सिद्धयर्थं पंचदशप्रणवावृत्तिः करिष्ये ॐ १५

( मूर्तीच्या ह्रदयाला हात लावून ओंकार पंधरा वेळा म्हणावा . )

रक्तांभोधिस्थपो तोल्लसदरुण सरोजाधि रुढाकराब्जैः पाशं कोदंडमिक्षू द्भवमय गुणमप्यंकुशं पंचबाणान् ॥ विभ्राणासृक्कपालं त्रिनयन लसितापीन वक्षोरुहाडया देवी बालार्कवर्णा भवतु सुखकरी प्राणशक्तिः पराः नः ॥१॥

तच्चक्षुर्देवहितं शुक्रमुच्चरम् ॥ पश्येम शरदः शतं जीवेम शरदः शतं ।

( या मंत्राने देवाच्या डोळयांना दूर्वांनी तूप लावावे . )

श्रीउमामहेश्वराभ्यां नमः सकलपूजार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि धूपदीपौ च समर्पयामि , नैवेद्यं समर्पयामि , सुवर्णपुष्पार्थे दक्षिणां समर्पयामि । अनेक कृतपूजनेन तेन श्रीउमामहेश्वरौ प्रीयेताम् ।

वरील दिलेल्या नाममंत्राने देवास गंध, अक्षता व फुले वाहावी. नंतर उदबत्ती ओवाळावी. निरांजन ओवाळावे. दुधाचा नैवेद्य दाखवावा. नंतर दोन विडयाची पाने व सुपारी वर दक्षिणा ठेवावी . नमस्कार करुन डाव्या हातात पळीभर पाणी घेऊन उजव्या हातावरुन ताम्हणात पाणी सोडावे.

अस्यै प्राणाः प्रतिष्ठन्तु अस्यै प्राणाः क्षरन्तु च । अस्यै देवत्वमर्चायै मामहेत्विचकच्चन ।

ज्या वेळेस वरील प्राणप्रतिष्ठा करणे अशक्य असेल त्या वेळी ( अस्यै प्राणाः ) हा मंत्र म्हणून प्राणप्रतिष्ठा करावी

॥ अथ पूजाप्रारंभः ॥

प्रथम आपल्या इष्ट देवतांना हळदकुंकू वाहून देवापुढे विडा (विडयाची पाने दोन त्यावर एक सुपारी) ठेवून देवाला नमस्कार करावा. गुरुजींना म्हणजे उपाध्यायांना व वडील मंडळींना नमस्कार करुन आसनावर बसावे. नंतर पूजेला सुरुवात करावी.

द्विराचम्य ० पुढे दिलेल्या चोवीस नावांपैकी पहिल्या तीन नावांचा उच्चार करुन प्रत्येक नावाच्या शेवटी संध्येच्या पळीने उजव्या हातावर पाणी घेऊन प्राशन करावे. चौथ्या नावाचा उच्चार करुन संध्येच्या पळीने उजव्या हातावर पाणी घेऊन उदक सोडावे. याप्रमाणे दोन वेळा करावे.

१) केशवाय नमः २) नारायणाय नमः ३) माधवाय नमः ४) गोविंदाय नमः ५) विष्णवे नमः ६) मधुसूदनाय नमः

७) त्रिविक्रमाय नमः ८) वामनाय नमः ९) श्रीधराय नमः १०) ह्रषीकेशाय नमः ११) पद्मनाभाय नमः १२) दामोदराय नमः १३) संकर्षणाय नमः १४) वासुदेवाय नमः १५) प्रद्युम्नाय नमः १६) अनिरुद्धाय नमः १७) पुरुषोत्तमाय नमः १८) अधोक्षजाय नमः १९) नारसिंहाय नमः २०) अच्युताय नमः २१) जनार्दनाय नमः २२) उपेंद्राय नमः २३) हरये नमः २४) श्रीकृष्णाय नमः

येथून पुढे ध्यान करावे ते असेः - हातात अक्षता घेऊन दोन्ही हात जोडावे व आपली दृष्टी आपल्या समोरील देवाकडे लावावी.

श्रीमन्महागणाधिपतये नमः । इष्टदेवताभ्यो नमः । कुलदेवताभ्यो नमः । ग्रामदेवताभ्यो नमः । स्थानदेवताभ्यो नमः । वास्तुदेवताभ्यो नमः । मातापितृभ्यां नमः । श्रीलक्ष्मीनारायणाभ्यां नमः । सर्वेभ्यो देवेभ्यो नमः । सर्वेभ्यो ब्राह्मणेभ्यो नमो नमः ॥ निर्विघ्नमस्तु । सुमुखश्चैकदंतश्च कपिलो गजकर्णकः । लंबोदरश्च विकटो विघ्ननाशो गणाधिपः ॥ धूम्रकेतुर्गणाध्यक्षो भालचंद्रो गजाननः । द्वादशैतानि नामानि यः पठेत् शृणुयादपि ॥ विद्यारंभे विवाहे च प्रवेशे निर्गमे तथा । संग्रामे संकटे चैव विघ्नस्तस्य न जायते ॥ शुक्लांबरधरं देवं शशिवर्णं चतुर्भुजम् ॥ प्रसन्नवदनं ध्यायेत् सर्वविघ्नोपशांतये ॥ सर्वमंगलमांगल्ये शिवे सर्वार्थसाधिके ॥ शरण्ये त्र्यंबके गौरि नारायणि नमोस्तु ते ॥ सर्वदा सर्वकार्येषु नास्ति तेषाममंगलम् । येषां ह्रदिस्थो भगवान् मंगलायतनं हरिः । तदेव लग्नं सुदिनं तदेव ताराबलं चंद्रबलं तदेव । विद्याबलं दैवबलं तदेव लक्ष्मीपते तेंघ्रियुगं स्मरामि ॥ लाभस्तेषां जयस्तेषां कुतस्तेषां पराजयः ॥ येषामिंदीवरश्यामो ह्रदयस्थो जनार्दनः ॥ विनायकं गुरुं भांनुं ब्रह्मविष्णुमहेश्वरान् ॥ सरस्वतीं प्रणौम्यादौ सर्वकार्यार्थसिद्धये ॥ अभीप्सितार्थ सिद्धयर्थं पूजितो यः सुरासुरैः ॥ सर्वविघ्न हरस्तस्मै गणाधिपतये नमः ॥ सर्वेष्वारब्धकार्येषु त्रयस्त्रिभुवनेश्वरः ॥ देवा दिशंतु नः सिद्धिं ब्रह्मेशानजनार्दनाः ॥

श्रीमद्भगवतो महापुरुषस्य विष्णोराज्ञया प्रवर्तमानस्य अद्य ब्रह्मणो द्वितीये परार्धे विष्णुपदे श्रीश्वेतवाराहकल्पे वैवस्वतमन्वंतरे कलियुगे प्रथमचरणे भरतवर्षे भरतखंडे जंबुद्वीपे दंडकारण्ये देशे गोदावर्याः दक्षिणे तीरे शालिवाहनशके अमुकनाम संवत्सरे दक्षिणायने वर्षाऋतौ भाद्रपद मासे शुक्ल पक्षे तृतीयां तिथौ अद्यवासरः वासरस्तु अमुक वासरे अमुक दिवस नक्षत्रे अमुकस्थिते वर्तमाने चंद्रे अमुकस्थिते श्रीसूर्ये अमुकस्थिते श्रीदेवगुरौ शेषेषु गृहेषु यथायथं राशिस्थानस्थितेषु सत्सु शुभनामयोगे शुभकरणे एवंगुण विशेषण विशिष्टायां शुभपुण्यतिथौ मम आत्मनः सकलशास्त्र पुराणोक्त फलप्राप्तर्थे श्रीपरमेश्वर प्रीत्यर्थे मम इह जन्मनि जन्मांतरे च अखंडित सौभाग्य पुत्रपौत्रादि अभिवृद्धि धनधान्य दीर्घायुष्यादिसकल सिद्धि द्वारा हरितालिका व्रतांगत्वेन प्रतिवार्षिक विहितं उमामहेश्वर देवता प्रीत्यर्थं यथाज्ञानेन यथामिलित उपचारद्रव्यैः षोडशोपचार पूजनमहं करिष्ये ॥

(उजव्या हातात पाणी घेऊन ताम्हणात सोडावे.)

तत्रादौ निर्विघ्नतासिद्धयर्थं महागणपतिपूजनं कलशघंटापूजनं च करिष्ये ॥

(नंतर तांदुळावर सुपारी ठेवून गणपतीचे ध्यान करावे.)

वक्रतुंड महाकाय सूर्यकोटिसमप्रभ । निर्विघ्नं कुरु मे देव सर्वकार्येषु सर्वदा ॥१॥

(या मंत्राने गणपतीवर अक्षता वाहाव्या.)

अस्मिन् पूगीफले ऋद्धिबुद्धिसहितं महागणपतिं सांगं सपरिवारं सायुधं सशक्तिकं आवाहयामि ॥ महागणपतिं ध्यायामि ॥ महागणपतये नमः ॥ आसनार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥ महागणपतये नमः पाद्यं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने पळीभर पाणी घालावे.)

महागणपतये नमः अर्घ्यं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने गंधाक्षतामिश्रित पाणी घालावे.)

महागणपतये नमः आचमनीयं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने पळीभर पाणी घालावे.)

महागणपतये नमः स्नानं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने देवाला स्नान घालावे.)

महागणपतये नमः सुप्रतिष्ठितमस्तु ॥ महागणपतये नमः वस्त्रोपवस्त्रार्थे कार्पासवस्त्रे समर्पयामि ॥

(या मंत्राने कापसाची दोन वस्त्रे गणपतीला वाहावी.)

महागणपतये नमः यज्ञोपवीतं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने जानवे वाहावे.)

महागणपतये नमः विलेपनार्थे चंदनं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने गंध लावावे.)

महागणपतये नमः अलंकारार्थे अक्षतान् समर्पयामि ॥ ऋद्धिसिद्धिभ्यां नमः ॥ हरिद्रां कुंकुमं सौभाग्यद्रव्यं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने हळदकुंकू वाहावे.)

महागणपतये नमः ॥ सिंदूरं नानापरिमलद्र्व्याणि समर्पयामि ॥

(या मंत्राने शेंदूर व बुक्का अर्पण करावा.)

महागणपतये नमः ॥ पूजार्थे ऋतुकालोद्भव पुष्पाणि दूर्वांकुरांश्च समर्पयामि ॥

(या मंत्राने तांबडी फुले व दूर्वा वाहाव्या.)

महागणपतये नमः ॥ धूपं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने उदबत्ती ओवाळावी)

महागणपतये नमः ॥ दीपं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने निरांजन ओवाळावे)

महागणपतये नमः ॥ नैवेद्यार्थे गुडखाद्यनैवेद्यं समर्पयामि ॥

(पाण्याने चौकोनी मंडळ काढून त्यावर गूळखोबरे ठेवून त्याचा नैवेद्य गणपतीला समर्पण करावा व पुढील मंत्राने म्हणावे)

प्राणाय नमः ॥ अपानाय नमः ॥ व्यानाय नमः ॥ उदानाय नमः ॥ समानाय नमः ॥ ब्रह्मणे नमः ॥ नैवेद्यमध्ये प्राशनार्थे पानीयं समर्पयामि ॥

(असे म्हणून ताम्हनात पळीभर पाणी सोडावे)

प्राणाय नमः हे मंत्र पुन्हा एकदा म्हणावे . नंतर

उत्तरापोशनं समर्पयामि ॥ हस्तप्रक्षालनं समर्पयामि ॥ मुखप्रक्षालनं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने तीन वेळा पाणी सोडावे)

करोद्वर्तनार्थे चंदनं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने गणपतीला गंध लावावे)

मुखवासार्थे पूगीफलतांबूलं सुवर्णनिष्क्रय दक्षिणां समर्पयामि ॥

(या मंत्राने विड्यावर दक्षिणा ठेवून त्यावर पाणी सोडावे)

महागणपतये नमः ॥ मंत्रपुष्पं समर्पयामि ॥

(गणपतीला फूल वाहावे . नंतर हात जोडून प्रार्थना करावी)

कार्ये मे सिद्धिमायातु प्रसन्ने त्वयि धातरि ॥ विघ्नानि नाशमायांतु सर्वाणि सुरनायक ॥ अनया विघ्नेश्वरपूजया सकलविघ्नहर्ता महागणपतिः प्रीयताम् ॥

॥ कलशपूजा ॥

(नंतर तांब्याची पूजा करावी)

कलशस्य मुखे विष्णुः कंठे रुद्रः समाश्रितः । मूले तत्र स्थितो ब्रह्मा मध्ये मातृगणास्मृताः ॥ कुक्षौ तु सागराः सर्वे सप्तद्विपा वसुंधरा । ऋग्वेदोथ यजुर्वेदः सामवेदो ह्यथर्वणः ॥ अंगैश्च सहिताः सर्वे कलशं तु समाश्रिताः ॥ अत्र गायत्रीसावित्री शांतिः पुष्टिकरी तथा । आयांतु देवपूजार्थं दुरितक्षयकारकाः ॥ गंगे च यमुने चैव गोदावरि सरस्वतिः ॥ नर्मदे सिंधु कावेरि जलेस्मिन् सन्निधिं कुरु । कलशाय नमः ॥ सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने तांब्याला गंध, अक्षता व फूल लावावे)

॥ घंटापूजा ॥

आगमार्थं तु देवानां गमनार्थं तु रक्षसाम् ॥ कुर्वे घंटारवं तत्र देवताह्वानलक्षणम् ॥१॥

घंटाद्रेव्यै नमः ॥ सर्वोपचारार्थे गंधाक्षतपुष्पं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने घंटेला, गंध, अक्षता व फूल लावावे)

घंटानादं कुर्यात् ।

(या मंत्राने घंटा वाजवावी)

अपवित्रः पवित्रो वा सर्वावस्थां गतोपि वा ॥ यः स्मरेत् पुंडरीकाक्षं स बाह्याभ्यंतरः शुचिः पूजाद्रव्याणि संप्रोक्ष्य आत्मानं च प्रोक्षेत् ॥

(या मंत्राने फुलाने पूजेच्या साहित्यावर पाणी शिंपडून नंतर आपल्या अंगावर शिंपडावे)

अथ ध्यानम् ।

(हातात अक्षता घेऊन हरतालिकेचे ध्यान करावे)

पीतकौशेयवसनां हेमाभां कमलासनाम् ॥ भक्तानां वरदां नित्यं पार्वतीं चिंतयाम्यहम् ॥ विधाय वालुकालिंगमर्चयंती महेश्वरम् ॥ पूर्णेंदुवदनां ध्यायेद्धरितालीं वरप्रदाम् ॥१॥

मंदारमाला कुलितालकायै कपालमालां कितशेखराय ॥ दिव्यांबरायै च दिगंबराय नमः शिवायै च नमः शिवाय ॥ श्रीउमामहेश्वराभ्यां नमः ॥ ध्यायामि

(अक्षता वाहाव्या)

देवि देवि समागच्छ प्रार्थयेहं जगन्मये ॥ इमां मया कृतां पूजां गृहाण सुरसत्तमे ॥ श्रीउमामहेश्वराभ्यां नमः । आवाहनार्थे अक्षतान् समर्पयामि ।

(या मंत्राने अक्षता वाहाव्या)

भवानि त्वं महादेवि सर्वसौभाग्यदायके ॥ अनेक रत्नसंयुक्तमासनं प्रतिगृह्यताम् ॥ श्रीउमामहेश्वराभ्यां नमः ॥ आसनार्थे अक्षतान् समर्पयामि ।

(या मंत्राने अक्षता वाहाव्या)

सुचारुशीतलं दिव्यं नानागंध समन्वितम् ॥ पाद्यं गृहाण देवेशि महादेवि नमोस्तु ते ॥ श्रीउमा महेश्वराभ्यां नमः ॥ पादयोः पाद्यं समर्पयामि ॥

(या मंत्राने पळीभर पाणी घालावे)

श्रीपार्वति महाभागे शंकरप्रियवादिनि ॥ अर्घ्यं गृहाण कल्याणि भर्त्रा सह पतिव्रते ॥ श्रीउमामहेश्वराभ्यां नमः ।

(या मंत्राने गंध अक्षता व फूलमिश्रित पाणी घालावे)

गंगाजलं समानीतं सुवर्णकलशे स्थितं ॥ आचम्यतां महाभागे रुद्रेण सहितेनघे ॥ श्रीउमामहेश्वराभ्यां नमः । आचमनीयं समर्पयामि ।

(या मंत्राने एक पळीभर पाणी घालावे)

दद्याज्य मधुसंयुक्तं मधुपर्कं मयानघे ॥ दत्तं गृहाण देवेशि भवपाशविमुक्तये ॥ मधुपर्कं समर्पयामि ।

(या मंत्राने दही व मध एकत्र करुन वाहावे)

गंगासरस्वती रेवापयोष्णी नर्मदाजलैः ॥ स्नापितासि मया देवि तथा शांतिं कुरुष्व मे ॥ श्रीउमामहेश्वराभ्यां नमः ॥ स्नानीयं समर्पयामि ।

(या मंत्राने देवाला पाणी घालावे)

पंचामृतैः स्नपयिष्ये ॥

(असे म्हणून ताम्हनात पळीभर पाणी सोडावे)

सौरभेयं महद्दिव्यं पवित्रं पुष्टिवर्धनं ॥ स्नानार्थं ते मया दत्तं दुग्धं गृहणीष्व ते नमः ॥ श्रीउमामहेश्वराभ्यां नमः पयः स्नानं समर्पयामि ॥ पयःस्नानानंतरं शुद्धोदकस्नानं समर्पयामि ॥

(देवाला दूध घालावे. नंतर दोन पळया पाणी घालावे)