यंदा 2021 मध्ये नौतपा 25 मे पासून सुरु होत आहे. यात उष्णता वाढते. या दरम्यान तापमान उच्चांक गाठतो. उत्तर भारतात गरम वारा सुटतं अर्थातच नौतपा दरम्यान उष्णता शिगेला पोहचते.
नौतपाचा ज्योतिष संबंध देखील आहे. ज्योतिष्य गणनेनुसार जेव्हा सूर्य चंद्राच्या नक्षत्र रोहिणीमध्ये प्रवेश करतो तेव्हा नौतपाची सुरुवात होते. सूर्य या नक्षत्रात नऊ दिवस राहतो.
25 मे पासून नौतपा :
प्रत्येक वर्ष उन्हाळ्याच्या हंगामात नौतपाला सुरुवात होते. यावेळी नौतपा वैशाख शुक्ला यांची चतुर्दशी 25 मे पासून सुरू होणार असून 3 जूनपर्यंत सुरू राहणार आहे. यावेळी प्रथम पाच दिवस अधिक कठीण जातील. सूर्य रोहिणी नक्षत्रात प्रवेश करताच पृथ्वीचे तापमान झपाट्याने वाढू लागेल. या वर्षी रोहिणी निवास किनार्‍यावर असेल. पावसाळा चांगला राहील, ज्यामुळे पिकाच्या उत्पादनातही सुधारणा होईल. जेव्हा सूर्य 15 दिवसांसाठी रोहिणी नक्षत्रात येतो, तेव्हा त्या पंधरा दिवसांतील पहिले नऊ दिवस सर्वात गरम असतात. हे प्रारंभिक नऊ दिवस नौतपा म्हणून ओळखले जातात.
नौतापाच्या वेळी सूर्याच्या किरणांचा थेट पृथ्वीवर परिणाम होतो. यामुळे प्रचंड उष्णता जाणवते तर मान्सूनमध्ये चांगला पाऊस पडण्याची शक्यता असते. यंदाही नौतपा दरम्यान पावसाळ्याची शक्यता नाकारात येत नाही. ज्योतिषशास्त्रानुसार, चंद्रदेव रोहिणी नक्षत्रांचे स्वामी आहेत, जे शीतलतेचे घटक आहेत, परंतु यावेळी ते सूर्याच्या प्रभावाखाली येतात.
नौतपा म्हणजे काय?
ज्योतिषशास्त्रीय गणनेनुसार जेव्हा रोहिणी नक्षत्रात 15 दिवस सूर्य येतो तेव्हा त्या पंधरा दिवसांतील पहिले नऊ दिवस सर्वात गरम असतात. या दिवसांना नवतपा म्हणतात. खगोल विज्ञानानुसार या दरम्यान पृथ्वीवरील सूर्यावरील किरण लंबवत पडते ज्यामुळे तापमानात वाढ होते. अनेक ज्योतिष्यांप्रमाणे जर नौतपा पूर्ण नऊ दिवस चांगल्याप्रकारे तापलं तर चांगला पाऊस पडतो.
नौतपा पौराणिक महत्व
मान्यतेनुसार नौतपा याचे ज्योतिषासह पौराणिक महत्व देखील आहे. ज्योतिषशास्त्र आणि श्रीमद्भागवताच्या सूर्यसिद्धांतात नौतपाचे वर्णन आहे. असे म्हटले जाते की जेव्हापासून ज्योतिषशास्त्र निर्माण झाले, तेव्हापासून नौतपा देखील चालू आहेत. सनातन संस्कृतीत शतकानुशतके सूर्याची देवता म्हणूनही उपासना केली जाते.
वैदिक ज्योतिषानुसार, रोहिणी नक्षत्रातील सर्वोच्च ग्रह चंद्र आणि देवता ब्रह्मा आहे. सूर्य उष्णता दर्शविते, तर चंद्र थंडपणा. चंद्राकडून पृथ्वीला शीतलता प्राप्त होते. सूर्य जेव्हा चंद्राच्या नक्षत्र रोहिणीत प्रवेश करतो तेव्हा तो त्या नक्षत्रात आपल्या पूर्ण प्रभावात घेतो. ज्याप्रकारे कुंडलीत सूर्य ज्यात ग्रहात राहतो तो ग्रह अस्त समान होतं, त्याच प्रकारे चंद्राच्या नक्षत्रात आल्याने चंद्राचा शीतल प्रभाव देखील क्षीण होतो अर्थात चंद्र पृथ्वीला शीतलता प्रदान करत नाही. ज्यामुळे तापमानात वाढ होते. ज्योतिष शास्त्रामध्ये नौतपाला जेवढं महत्त्व आहे तेवढंच महत्त्व वैज्ञानिकही ओळखतात.