कुपोषणासारखी गंभीर स्थिती उद्भवते जेव्हा एखाद्या व्यक्तीच्या आहारात योग्य प्रमाणात पोषक घटक नसतात. याला खराब पोषण म्हणून देखील ओळखले जाते.
कुपोषण - ही अशी स्थिती आहे जेव्हा आपल्याला आहारात पुरेसे पोषक मिळत नाहीत.
अतिपोषण - जेव्हा आपल्याला आवश्यकतेपेक्षा जास्त पोषक मिळतात.
याचा परिणाम कुणावर होतो? (Who is affected)
कुपोषण ही एक सामान्य आरोग्य समस्या आहे. कुपोषण एकतर अपुरा आहार किंवा अन्नातून पोषकद्रव्ये शोषून घेण्याच्या समस्येमुळे होते. यासाठी अनेक कारणे असू शकतात, ज्यात कमी गतिशीलता, दीर्घकालीन आरोग्य स्थिती किंवा कमी उत्पन्न.
कुपोषणाची लक्षणे कोणती? (Signs of malnutrition)
कुपोषणाचे सर्वात सामान्य लक्षण म्हणजे अनियोजित वजन कमी होणे (साधारणपणे तीन ते सहा महिन्यांच्या आत आपल्या शरीराच्या वजनाच्या 5-10% पेक्षा जास्त नुकसान), तथापि, इतर लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते-
कमकुवत स्नायू
नेहमी थकल्यासारखे वाटणे
उदास राहणे
रोग किंवा संक्रमणांमध्ये वाढ
मुलांमध्ये कुपोषणाची खालील लक्षणे दिसू शकतात-
वर्तन मध्ये बदल जसे की विलक्षण चिडचिडे, सुस्त किंवा चिंताग्रस्त दिसणे
तुमच्या बाळाचे वजन आणि शारीरिक विकासाचे मूल्यांकन तुमच्या डॉक्टरांनी त्याच्या वयाच्या पहिल्या काही वर्षांमध्ये नियमितपणे केले पाहिजे.
डॉक्टरांना कधी भेटायचे? (When to see your doctor?)
जर तुमचा बॉडी मास इंडेक्स (BMI) 18.5 पेक्षा कमी असेल किंवा तुम्हाला वरीलपैकी कोणतीही लक्षणे जाणवत असतील किंवा अनुभवत असतील तर तुमच्या डॉक्टरांशी संपर्क साधा. BMI द्वारे, हे ओळखले जाते की तुमचे वजन तुमच्या उंचीवर आधारित आहे की नाही.
तुम्हाला किंवा तुमच्या संपर्कातील कोणीतरी कुपोषित आहे असे तुम्हाला वाटत असल्यास, तुम्ही ताबडतोब डॉक्टरांना भेटायला हवे. ते कुपोषणाची चिन्हे तपासेल आणि कुपोषणास कारणीभूत असलेल्या परिस्थितीवर लक्ष केंद्रित करतील.
कुपोषणाचा उपचार कसा केला जातो? (How is malnutrition treated?)
आपल्या कुपोषणाचे कारण आणि तीव्रता यावर अवलंबून आहे की उपचार घरी किंवा रुग्णालयात केले जावं. कुपोषणाने ग्रस्त लोकांसाठी आहारातील बदल हा सर्वात महत्वाचा उपचार आहे. जर तुम्ही कुपोषित असाल तर तुमच्या आहारात पौष्टिक पूरकांचा समावेश असावा. जर तुम्ही तुमच्या पोषणविषयक गरजा पूर्ण करण्यासाठी पुरेसे खाण्यास असमर्थ असाल तर दोन मुख्य उपचार पर्याय आहेत-
पाचन तंत्रास पोषक तत्त्वे पुरवण्यासाठी फीडिंग ट्यूबचा वापर केला जाऊ शकतो.
एखाद्या ड्रिपचा वापर शिराद्वारे थेट शरीरात पोषक आणि द्रव पोहोचवण्यासाठी केला जाऊ शकतो.
मुलांमध्ये कुपोषणाच्या लक्षणांमध्ये हे समाविष्ट असू शकते-
वजन आणि उंची या दोन्ही बाबतीत अपेक्षित दराने वाढण्यास अपयश.
वर्तन मध्ये बदल जसे की विलक्षण चिडचिडे, सुस्त किंवा चिंताग्रस्त दिसणे
केस आणि त्वचेच्या रंगात बदल
मुलांवर उपचार करणे
कधीकधी, मुलांमध्ये कुपोषणाची अनेक प्रकरणे दीर्घकालीन आरोग्य स्थितीमुळे उद्भवतात आणि बर्याचदा रुग्णालयात उपचारांची आवश्यकता असते.
बालपणातील कुपोषणावर कधीकधी आपल्या मुलाला उर्जा आणि प्रथिनांचे प्रमाण वाढवण्यासाठी अतिरिक्त पोषण देऊन उपचार करता येतात. यामध्ये विशेष पूरक आहार घेणे आणि उर्जा आणि पोषक घटकांचा वापर करणे समाविष्ट असू शकते.
गंभीरपणे कुपोषित बाळांना खायला द्यावे लागते आणि पुन्हा काळजीपूर्वक पोषण द्यावे लागते, त्यामुळे त्यांना थेट खायला दिले जाऊ शकत नाही.
एकदा त्यांची स्थिती स्थिर झाली की त्यांना हळूहळू सामान्य आहाराची ओळख करून दिली जाऊ शकते.
कुपोषण रोखणे (Preventing malnutrition)
आपल्याला योग्य प्रमाणात पोषण मिळत आहे याची खात्री करण्याचा सर्वोत्तम मार्ग म्हणजे निरोगी, संतुलित आहार घेणे.
निरोगी आणि संतुलित आहारामध्ये सर्व प्रमुख अन्न गटांचे पदार्थ असतात.
चार मुख्य अन्न गट आहेत-
फळे आणि भाज्या - दिवसातून किमान 5 वेळा
ब्रेड, तांदूळ, बटाटे, पास्ता, तृण धान्ये आणि इतर स्टार्चयुक्त पदार्थ
दूध आणि दुग्धजन्य पदार्थ - जसे की चीज आणि दही
मांस, मासे, अंडी, सोयाबीनचे, शेंगदाणे आणि इतर दुग्धजन्य प्रथिनांचे स्त्रोत
जास्त प्रमाणात चरबी आणि साखर असलेले अन्न आणि पेय बहुतेक लोकांसाठी आवश्यक नसतात आणि ते फक्त कमी प्रमाणात सेवन केले पाहिजेत.