दंडकारण्य आणि लेह ही भारतातील माँ सरस्वतीची दोन सर्वात जुनी प्रार्थनास्थळे मानली जातात. पहिलं आंध्र प्रदेशातील आहे जे वेद व्यासांनी बांधले होते. बासर हे गाव आंध्र प्रदेशातील आदिलाबाद जिल्ह्यातील मुधोल भागात आहे.
गोदावरीच्या काठावर वसलेल्या या गावात विद्येची देवी सरस्वतीचे मोठे मंदिर आहे. सरस्वतीजींचे असेच आणखी एक मंदिर जम्मू-काश्मीरच्या लेहमध्ये आहे. याशिवाय मैहरची आई शारदा यांचे मंदिरही जगप्रसिद्ध आहे. पण माँ शारदा यांचे वास्तव्य दंडकारण्य आणि लेह येथे असल्याचे मानले जाते.
बासर गावात असलेल्या मंदिराबाबत असे म्हणतात की महाभारताचे लेखक महर्षी वेद व्यास हे जेव्हा मानसिक गोंधळात अडकले होते तेव्हा ते शांतीसाठी तीर्थयात्रेला गेले होते. गोदावरी नदीच्या काठाचे सौंदर्य पाहून ते काही काळ इथेच थांबले.
माँ सरस्वतीच्या मंदिरापासून थोड्या अंतरावर असलेल्या दत्त मंदिराजवळून जाणार्‍या गोदावरी नदीत एक बोगदा होता, ज्यातून त्यावेळचे महाराज पूजेसाठी येत-जात असत.
येथेच वाल्मिकी ऋषींनी रामायणाच्या लेखनाला सुरुवात करण्यापूर्वी माता सरस्वतीला प्रतिष्ठित करून आशीर्वाद प्राप्त केला होता. या मंदिराजवळ वाल्मिकीजींची संगमरवरी समाधी बांधलेली आहे.
मंदिराचे गर्भगृह, गोपुरम, परिक्रमा मार्ग इत्यादी त्याच्या बांधकाम योजनेचा भाग आहेत. मंदिरातील मध्यवर्ती मूर्ती सरस्वतीची असून, लक्ष्मीजीही विराजमान आहेत. सरस्वतीजींची मूर्ती पद्मासन आसनात 4 फूट उंच आहे.
मंदिरात एक स्तंभ देखील आहे ज्यातून सात स्वर ऐकू येतात. येथील विशेष धार्मिक प्रथेला अक्षर आराधना म्हणतात. यामध्ये मुलांना त्यांचा शैक्षणिक अभ्यास सुरू करण्यापूर्वी अक्षराभिषेकासाठी येथे आणले जाते आणि हळदीचा लेप प्रसाद म्हणून खाण्यास दिला जातो.
मंदिराच्या पूर्वेला महाकाली मंदिर आहे आणि सुमारे 100 मीटर अंतरावर एक गुहा आहे. येथे एक खडबडीत खडक देखील आहे, जिथे सीताजींचे दागिने ठेवलेले आहेत. बासर गावात आठ तलाव आहेत ज्यांना वाल्मिकी तीर्थ, विष्णूतीर्थ, गणेश तीर्थ, पुथा तीर्थ असे म्हणतात.