जगप्रसिद्ध भगवान जगन्नाथांची रथयात्रा आज रविवार 7 जुलैपासून सुरू होत आहे. ओरिसातील पुरी येथे दरवर्षी भगवान जगन्नाथाच्या रथयात्रेचा मोठा आणि भव्य कार्यक्रम आयोजित केला जातो. हिंदू धर्मात या रथयात्रेला विशेष स्थान आहे. हिंदू कॅलेंडरनुसार, दरवर्षी आषाढ महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या दुसऱ्या तिथीला एक मोठी रथयात्रा काढली जाते, त्यानंतर आषाढ महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या 10 व्या दिवशी ती संपते.
या रथयात्रेत भगवान जगन्नाथ बहीण सुभद्रा आणि भाऊ बलभद्र यांच्यासह वर्षातून एकदा प्रसिद्ध गुंडीचा माता मंदिरात जातात. या पवित्र रथयात्रेत भगवान जगन्नाथ आपल्या बहीण आणि भावासह संपूर्ण शहरात फिरतात.
जगन्नाथपुरी हे भारतातील चार धामांपैकी एक आहे. श्री जगन्नाथ मंदिर हे श्रीकृष्णाला समर्पित आहे. पृथ्वीवरचे वैकुंठ म्हणून देखील हे मंदिर प्रसिद्ध आहे.
ही रथयात्रा जगन्नाथ मंदिरापासून सुरू होऊन 3 किलोमीटर अंतरावर असलेल्या गुंडीचा मंदिरात पोहोचते.
भगवान जगन्नाथाच्या जगप्रसिद्ध रथयात्रेत, भगवान जगन्नाथ आपली बहीण सुभद्रा आणि भाऊ बलराम यांच्यासोबत शहरात फिरण्यासाठी निघतील, त्यानंतर गुंडीचा मातेच्या मंदिरात प्रवेश करतील जेथे ते काही दिवस मुक्काम करतील. या रथयात्रेत तीन वेगवेगळे रथ असतील, त्यात भगवान जगन्नाथ, बहीण सुभद्रा आणि बलराम यांचा समावेश असेल. रथयात्रेत बलराम समोर, बहिण सुभद्राचा रथ मध्यभागी आणि भगवान जगन्नाथाचा रथ मागे असतो.
भगवान जगन्नाथाच्या रथाला नंदीघोष किंवा गरुद्धध्वज म्हणतात, त्याचा रथ लाल आणि पिवळा आहे. रथ नेहमी कडुलिंबाच्या लाकडापासून बनवला जातो. दरवर्षी बांधले जाणारे हे रथ एकाच उंचीचे बनवले जातात. भगवान जगन्नाथाचा रथ 44 फूट 2 इंच उंच आहे. या रथात एकूण 16 चाके आहेत. रथयात्रेत भगवान जगन्नाथाचा रथ शेवटपर्यंत फिरतो.
रथयात्रेत बलरामजींचा रथ पुढच्या बाजूने फिरतो. भगवान बलरामजींच्या रथाला 'तलध्वज' म्हणतात आणि तो लाल आणि हिरव्या रंगांनी ओळखला जातो. बलरामांच्या रथाची उंची 43 फूट 3 इंच आहे. भगवान बलरामांच्या रथाला एकूण 14 चाके असून हा रथ ज्या दोरीने ओढला जातो त्याला वासुकी म्हणतात.
देवी सुभद्राच्या रथाला दर्पदालन म्हणतात जो काळा किंवा निळा रंगाचा असतो. देवी सुभद्राचा रथ दोन रथांच्या मध्ये फिरतो. देवी सुभद्राचा दर्पदालन रथ 42 फूट 3 इंच उंच आहे. या रथाला 12 चाके आहेत. जगन्नाथ मंदिरापासून रथयात्रा सुरू होते आणि 3 किमी चालते. दूरच्या गुंडीचा मंदिरात पोहोचतो. हे ठिकाण भगवानच्या मावशीचे घरही मानले जाते. देवी सुभद्राचा रथ ज्या दोरीने ओढला जातो त्याला स्वर्णचूडा म्हणतात.
भगवान जगन्नाथाची रथयात्रा मोठ्या थाटामाटात काढली जाते. रथ ओढण्याचे दृश्य फारच अप्रतिम आहे. ढोल, झांज, तुतारी आणि शंख घेऊन भक्त त्यांच्या परमेश्वराची रथयात्रा काढतात. हा पवित्र रथ ओढण्याचे सौभाग्य ज्याला मिळते तो भाग्यवान समजला जातो. रथयात्रा जगन्नाथ मंदिरापासून सुरू होते आणि गुंडीचा मंदिरात पोहोचते जे मावशीचे घर मानले जाते. दुसऱ्या मान्यतेनुसार, येथे विश्वकर्माने या तीन मूर्ती बांधल्या होत्या, म्हणून हे स्थान भगवान जगन्नाथाचे जन्मस्थान देखील आहे. येथे तीन देव सात दिवस विश्रांती घेतात, आषाढ महिन्याच्या दहाव्या दिवशी सर्व रथ पुन्हा मुख्य मंदिराकडे निघतात.
धार्मिक मान्यतेनुसार जो व्यक्ती रथयात्रेत सामील होऊन स्वामी जगन्नाथजींच्या नावाचा जप करत गुंडीचा नगरपर्यंत जातो तो सर्व संकटांतून मुक्त होतो, तर जो माणूस जगन्नाथाचे दर्शन घेताना धूळ, चिखल इत्यादींमध्ये लोळतो. मार्गाने तो मागे वळतो तेव्हा तो थेट भगवान विष्णूच्या परम निवासस्थानापर्यंत पोहोचतो.
