उत्तरकाशी बोगदा दुर्घटना : रात्रभर खोदकाम थांबलं, काय आली अडचण?

उत्तरकाशीच्या सिल्कयारा बोगद्यात अडकलेल्या 41 कामगारांना बाहेर काढण्याचं काम पुन्हा एकदा ऑगर ड्रिलिंग मशीनमध्ये बिघाड झाल्यानं गुरुवारी (23 नोव्हेंबर) रात्री थांबलं. आज शुक्रवारी (24 नोव्हेंबर) बचावकार्याचा 13 वा दिवस आहे.

मजुरांना बाहेर काढण्याच्या कामात 14 तासांच्या व्यत्ययानंतर गुरुवारी ( 23 नोव्हेंबर) सकाळी 10 वाजता पुन्हा ड्रिलिंग सुरू करण्यात आलं. मात्र, गुरुवारी ( 23 नोव्हेंबर) रात्री पुन्हा मशिनमध्ये बिघाड झाल्यानं ड्रिलिंगचं काम बंद पडलं. त्यावेळी बोगद्यात अडकलेले मजूर केवळ 10 ते 13 मीटर अंतरावर होतं.

ज्या प्लॅटफॉर्मवर ड्रिलिंगसाठी मशिन बसवण्यात आलं होतं, त्या प्लॅटफॉर्ममध्ये काही भेगा पडल्या होत्या. त्यामुळे प्लॅटफॉर्म हलू लागला. गुरुवारी ऑगर ड्रिलिंग मशिनमध्ये तांत्रिक बिघाड झाल्यानं ड्रिलिंगचं काम थांबवण्यात आलं होतं. आतापर्यंत बचावकर्त्यांनी सिल्क्यरा बोगद्यात 46.8 मीटरपर्यंत ड्रिल केलं आहे.

या बिघाडानंतर ड्रिलिंगचं काम बंद करण्यात आलं. आता तांत्रिक टीम 25 टन वजनाचा हा प्लॅटफॉर्म स्थिर करण्यात व्यस्त आहे. हा दोष सुधारल्यानंतरच पुन्हा ड्रिलिंग सुरू करता येईल.

उत्तरकाशीत घटनास्थळी उपस्थित असलेले पीएमओचे माजी सल्लागार भास्कर खुल्बे शुक्रवारी (23 नोव्हेंबर) सकाळी म्हणाले, "आता परिस्थिती खूप चांगली आहे. काल रात्री आम्हाला दोन गोष्टींवर काम करायचं होतं. पहिलं, आम्हाला मशीनच्या प्लॅटफॉर्मची दुरुस्ती करायची होती. पार्सन्स कंपनीनं ग्राउंड पेनिट्रेशन रडारचं काम केलं. ज्याद्वारे आम्हाला कळलं की पुढील 5 मीटरपर्यंत कोणताही धातूचा अडथळा नाही. याचा अर्थ असा की आमचे ड्रिलिंग सुरळीत व्हायला हवं. आम्ही ढिगारा बाहेर काढत असताना आम्हाला दोन भंगार पाईप्स मिळाले."

मजुरांना बाहेर काढण्यासाठी पाइपलाइन टाकली

यापूर्वी मजुरांना बाहेर काढण्यासाठी नवीन पाइपलाइन टाकण्यात आली होती. पण या संपूर्ण ऑपरेशनमध्ये डोंगर आणि त्याचे मोठे खडक एकामागून एक आव्हानं देत आहेत.

57 मीटर लांबीची पाइपलाइन टाकण्याच्या कामात लोखंडी गर्डर अडथळा बनला, तेव्हा आम्हाला त्या आव्हानांची झलक दिसली.

सर्व पर्यायांपैकी सरकारनं अखेर हॉरिझॉन्टल रेस्क्यू पद्धतीचा अवलंब करण्याचा निर्णय घेतला. यामध्ये 800 मिलीमीटर (32 इंच) रुंदीचे जाड पाईप टाकण्याचं काम करण्यात आलं.

प्रथम ऑगर मशीन बसविण्यात आलं, ज्याद्वारे पाईपसाठी जागा तयार करण्यासाठी ड्रिलिंग केलं गेलं. त्यानंतर या पाईप्सची एक लाईन करण्यात आली. प्रत्यक्षात, पाईपलाईनचा जवळजवळ अर्धा भाग 900 मिलीमीटर आहे. आणि नंतर पुढील पाईप 800 मिलीमीटर रुंदीचे बसवण्यात आले.

वेल्डिंगला दोन ते तीन तास लागले. कारण ही टॉर्क वेल्डिंग पद्धत आहे, ज्यामुळे लोखंड गरम होतं आणि ते थंड होण्यासाठी आणि व्यवस्थित सेट होण्यासाठी सुमारे 2 ते 3 तास लागतात.

या वेळेपूर्वी दुसरा पाईप जोडण्याचा प्रयत्न केल्यास, वेल्डिंग आणि पाईप खराब होऊ शकतात.

गर्डर कापून मार्ग तयार केला होता

बुधवारी ( 22 नोव्हेंबर) सायंकाळी पाईपलाईन टाकण्याचं काम ढिगाऱ्यामध्ये गर्डर आल्यामुळे खोळंबल्यानं ऑगर मशीनचं काम बंद पडलं होतं.

घटनास्थळी उपस्थित असलेले इंटरनॅशनल टनेलिंग अंडरग्राउंड स्पेसचे अध्यक्ष अरनॉल्ड डिक्स यांनी गुरुवारी (23 नोव्हेंबर) संध्याकाळी सांगितलं की, आमची काल अशी अपेक्षा होती की या वेळेत मजूर बाहेर पडतील. पण आज सकाळी आणि आज दुपारी सुद्धा आम्ही अशीच अपेक्षा करत होतो. पण असं दिसतं की डोंगराची काही वेगळीच इच्छा होती. आम्हाला ऑगर मशीन बंद करावी लागली आणि मशीनवर काही दुरुस्ती केली जात होती."

ते म्हणाले, "कदाचित आम्ही अशा टप्प्यात प्रवेश करत आहोत जिथ आम्हाला इतर पर्यायांचा विचार करावा लागेल."

ऑगर मशिनच्या साह्याने ड्रिलिंगचे काम केलं जातं आणि त्याचा वापर करून पाइपलाइन टाकण्यासाठी जागा तयार केली जात होती.

13 किमी लांबीचा झोझिला बोगदा हा भारतातील सर्वात लांब बोगदा आहे. त्याचे प्रकल्प प्रमुख हरपल सिंह देखील घटनास्थळी पोहोचले आणि त्यांनी सांगितलं की, ड्रिलिंगचं काम सुरू असताना त्यामध्ये गर्डर आला होता. तो गर्डर कापण्यासाठी गॅस कटर आणण्यात आलं होतं. आणि त्याला कापून काढल्यानंतरच मशीननं पुन्हा ड्रिलिंग सुरू केलं. 

12 मीटरचं अंतर पार करण्यासाठी संघर्ष

हरपाल सिंह म्हणाले, "पाईपला पुश करायला, वेल्ड करायला आणि गर्डर कापायला थोडा वेळ लागतो."

बुधवारी सायंकाळपर्यंत 44 मीटर पाईपलाईन टाकण्यात आली असून अजून 12 मीटर टाकणं बाकी असल्याचं त्यांनी सांगितलं. संपूर्ण 57 मीटर लांबीची पाइपलाइन टाकण्याचं उद्दिष्ट होतं.

प्रत्येकी सहा मीटरचे तीन पाइप जोडण्यासाठी गेल्या दोन दिवसांपासून संघर्ष सुरू आहे.

जरी पाईप मध्यभागी थोडेसे दाबले गेले आणि ते 24 इंच रुंद असले तरीही मजुरांना त्यातून बाहेर काढता येईल. त्यामुळे मोठ्या रुंदीचे पाईप वापरले जात आहेत.

दुसरीकडे मजुरांना सुरक्षितपणे रुग्णालयात नेण्यासाठी एनडीआरएफचे जवान घटनास्थळी तैनात आहेत. बोगद्याजवळ डझनभर रुग्णवाहिकाही उभ्या असून स्ट्रेचरही आणण्यात आले आहेत.

बचाव कार्यात कोण सहभागी आहेत

एसजेव्हीएनएल ही ड्रिलिंग आणि पाइपलाइनचे काम पाहत आहे. हा सरकारी प्रकल्प आहे.

बोगद्याचे कामही रेल्वे पाहते, त्यामुळे तेथील तज्ज्ञ आणि अधिकारीही उपस्थित असतात.

एनएचआयडीसीएल या बोगद्याचे बांधकाम पाहत असून त्याचे अधिकारी आणि कर्मचारी उपस्थित आहेत. आयटीबीपीचे जवानही येथे उपस्थित आहेत. एनडीआरएफ आणि एसडीआरएफ (राज्य युनिट) च्या टीम देखील इथं बचाव कार्यात गुंतलेल्या आहेत.

तज्ज्ञांना पाचारण

बोगद्यातील ढिगाऱ्यात ड्रिल करत असलेले बचाव कर्मचारी त्यांच्यापर्यंत पोहोचण्याच्या जवळ आहेत, असं अधिकाऱ्यांचं म्हणणं आहे.

उत्तरकाशी रेस्क्यू ऑपरेशन टीमचे सदस्य गिरीश सिंह रावत म्हणाले की, "रेस्क्यू ऑपरेशन जवळपास शेवटच्या टप्प्यात आहे, मला आशा आहे की 1-2 तासात निकाल येईल.कामगारांना बाहेर काढण्यासाठी पाइपलाइन टाकली जात आहे.ढिगाऱ्यात अडकलेले स्टीलचे तुकडे कापून काढण्यात आले आहेत. पाईपलाईन ड्रिलिंगमध्ये उद्भवलेली समस्या सोडवली गेली आहे.पाइपलाईन टाकण्याची प्रक्रिया सुरू आहे. बोगद्यात मध्ये वीज पोहोचवण्याचं काम आम्ही करतोय."

सिलक्यारा बोगदा पीआरओनं सांगितलं की ढिगाऱ्यात धातूचे मोठे गज होते जे कापणं अवघड कार्य होतं. छोटे धातूचे तुकडे ते कापू शकतात. पण धातूचे मोठे गज कापण्यासाठी त्यांना जड यंत्रांची आवश्यकता आहे.ते आत ढिगाऱ्यातून काढणं आवश्यक आहे. काम लवकर सुरू व्हायला हवं.

वेल्डिंगतज्ज्ञांना दिल्लीहून सिलक्यारा बोगद्याच्या ठिकाणी पाचारण करण्यात आलं आहे जेथे अडकलेल्या कामगारांना बाहेर काढण्यासाठी बचाव कार्य सुरू आहे.

बोगद्यांचं सेफ्टी ऑडिट करण्याचा निर्णय

उत्तरकाशी इथं घडलेल्या घटनेनंतर देशात सुरू असलेल्या 2 डझनांपेक्षा जास्त बोगद्यांचं सेफ्टी ऑडिट करण्याचा निर्णय सरकारने घेतला आहे. रॉयटर्स या वृत्तसंस्थेने दिलेल्या माहितीनुसार राष्ट्रीय महामार्ग प्राधिकरणाने अशा दुर्घटना होऊ नयेत यासाठी देशातल्या 29 बोगद्यांचं सेफ्टी ऑडिट करण्याचा निर्णय घेतला आहे.

हे ऑडिट एनएचएआयसह दिल्ली मेट्रो कॉर्पोरेशनचे अधिकारी करतील. या दोन्ही संस्थांनी एकत्रित काम करुन एका आठवड्याच्या आत अहवाल द्यावेत असं सरकारने स्पष्ट केलं आहे.

यातले 12 बोगदे हिमाचल प्रदेशात, 6 जम्मू आणि काश्मीरमध्ये आणि बाकीचे उत्तराखंड आणि इतर राज्यांत आहेत.

बुधवारी (22 नोव्हेंबर) संध्याकाळी अधिकाऱ्यांनी सांगितलं होतं की त्यांना खात्री आहे की गुरुवारी दुपारपर्यंत कामगारांची सुटका केली जाईल.

12 नोव्हेंबर रोजी कामगार बोगदा बांधत असताना भूस्खलनामुळे त्याचा काही भाग कोसळला होता.

अधिकाऱ्यांनी काही तासांतच या बोगद्यात अडकलेल्या कर्माचाऱ्यांशी संपर्क स्थापित केला होता.

बोगद्यात अडकलेल्या मजुरांना पाईपलाईनद्वारे ऑक्सिजन,अन्नपदार्थ आणि पाणी पोहचवण्यात आलं. याप्रकरणी अधिकारी नियमित अपडेट देत असून बचाव कार्य अंतिम टप्प्यात असल्याचं त्यांनी सांगितलं.

पण मजुरांचे कुटुंब आणि मित्र चिंताग्रस्त आणि संतप्त झाले आहेत. मजुरांना काढण्यासाठी इतका वेळ का लागतो आहे असा प्रश्न त्यांना पडलाय

सोमवारी(20 नोव्हेंबर) एंडोस्कोपिक कॅमेरा नवीन पाईपमध्ये टाकून मजुरांचा पहिला व्हीडिओ मिळाला होता. अधिकाऱ्यांनी त्यांना कॅमेऱ्यासमोर स्वतःची ओळख पटवण्यास सांगितलं आणि लवकरच त्यांची सुटका केली जाईल असं आश्वासन दिलं. मदत करणारे कामगारांपर्यंत पोहोचण्यासाठी अनेक योजनांवर काम करत आहेत.

नवीन पाईप रुंद आहे आणि अधिकारी म्हणतात की ते आता अधिक ऑक्सिजन, अन्न आणि औषधे, मोबाईल फोन आणि चार्जर यांसारख्या आवश्यक गोष्टींचा पुरवठा करता आला.

मंगळवारी ( 21 नोव्हेंबर) तब्बल 10 दिवसांनी कामगारांना पहिलं गरम जेवण पोहचवण्यात आलं. डाळ तांदुळाची खिचडी पॅक करून त्यांना गरम जेवण बोगद्याच्या आत पाठण्यात आलं.

मजुरांच्या बचावासाठी चिन्यासौर मध्ये एक कम्युनिटी सेंटरमध्ये मजुरांसाठी एक तात्पुरतं रुग्णालय स्थापन करण्याचं काम वेगानं सुरू आहे.

बोगद्यात एनडीआरएफची टीम ऑक्सिजन सिलिंडर सकट आहे आणि बाहेर अनेक अँम्ब्युलन्स उभ्या आहेत.

काल (22 नोव्हेंबर) रात्री साडेआठ वाजताच्या सुमारासच्या अपडेटनुसार 12 मीटर ड्रिलिंगचं काम अद्याप बाकी आहे.