अविधवा नवमी हा पितृ पक्षाच्या (पूर्वजांना समर्पित पंधरवडा) ‘नवमी’ (9 व्या दिवशी) पाळला जाणारा एक शुभ हिंदू विधी आहे. उत्तर भारतीय दिनदर्शिकेनुसार, ते ‘अश्विन कृष्ण पक्ष’ दरम्यान पाळले जाते, तर गुजरात, महाराष्ट्र, कर्नाटक आणि आंध्र प्रदेश या राज्यात अमावस्यंत दिनदर्शिकेनुसार अविधवा नवमी ‘भाद्रपद कृष्ण पक्ष नवमी’ या दिवशी येते.
हा दिवस विवाहित स्त्रियांना समर्पित आहे ज्यांचा मृत्यू त्यांच्या पतीच्या आधी झाला आहे. म्हणून अविधवा नवमी हा विधुरांचा दिवस आहे. या दिवशी हिंदू देवतांऐवजी ‘धुरिलोचन’ सारख्या देवतांची पूजा केली जाते. ‘धुरी’ या शब्दाचा अर्थ ‘धूर’ तर ‘लोचन’ म्हणजे ‘डोळे’ असा होतो आणि धुरामुळे या देवतांचे डोळे अर्धे बंद राहतात. अविधवा नवमीच्या दिवशी, भक्त या देवांना आवाहन करण्यासाठी आणि त्यांचे आशीर्वाद घेण्यासाठी पूजा करतात. अविधवा नवमीचे विधी एका प्रदेशानुसार भिन्न असतात आणि समुदायांमध्ये देखील भिन्न असतात. अविधवा नवमी प्रामुख्याने भारताच्या उत्तरेकडील राज्यांमध्ये साजरी केली जाते आणि ती ‘अदुखा नवमी’ म्हणूनही प्रसिद्ध आहे.
अविधवा नवमी 2024: 25 सप्टेंबर बुधवारी आहे.
अविधवा नवमी विधी:
स्त्रियांसाठी अविधवा नवमीचा विधी पितृ पक्षाच्या ‘नवमी’ (9व्या दिवशी) तिथीला ज्येष्ठ पुत्राने करावा. मृत महिलांच्या आत्म्याला शांती आणि मुक्ती देण्यासाठी या दिवशी नियमित तर्पण आणि पिंडदानाचे श्राद्ध विधी केले जातात. तसेच अविधा नवमीला ब्राह्मण मुथायदे भोजनाची व्यवस्था करावी. अन्नदान केल्यानंतर ब्राह्मणांना दक्षिणा दिली जाते, ज्यामध्ये साडी, ब्लाउज पीस, कुमकुम, आरसा आणि फुले असतात.
अविधवा नवमीच्या दिवशी काही प्रदेशात सामान्य श्राद्ध विधी केले जात नाहीत. त्याऐवजी विवाहित महिलेच्या आत्म्याला भोजन अर्पण केले जाते. काही ठिकाणी लोक संकल्प श्राद्ध अविधवा नवमीला करतात, तर काही लोक या दिवशी फक्त सामान्य श्राद्ध विधी करतात.
अविधवा नवमीचे महत्त्व:
‘अविधवा’ या शब्दाचा अर्थ ‘विधवा नाही’. म्हणून अविधवा नवमीचे विधी सुमंगली म्हणून मरण पावलेल्या स्त्रियांसाठी केले जातात. हे विधी मृत्यूनंतर विवाहित स्त्रीच्या आत्म्याला शांती देतात आणि त्या बदल्यात ती तिच्या संततीवर आशीर्वाद दर्शवते. हिंदू शास्त्रानुसार मुथाईचा पती जिवंत असेपर्यंत अविधवा नवमी पाळावी. हा विधी वडिलांच्या मृत्यूनंतर पाळला जाऊ नये. म्हणून अविधवा नवमी श्राद्ध कर्म फक्त महिला पितरांसाठीच केले जाते. जर कोणत्याही कारणास्तव, एखादी व्यक्ती अविधवा नवमी विधी करण्यास चुकली तर, श्राद्ध ‘महालय अमावस्येला’ करता येईल.