नागेश्वर ज्योतिर्लिंग हे द्वारका शहर आणि बायत द्वारका बेटाच्या वाटेवर गुजरातमधील सौराष्ट्राच्या किनारपट्टीवर वसलेले आहे. हे भगवान शिवाला समर्पित 12 ज्योतिर्लिंगांपैकी एक आहे. नागेश्वर ज्योतिर्लिंग दर्शनात तुम्हाला भगवान शंकराची 25 मीटर उंच बसलेली मूर्ती पाहायला मिळते. मंदिरातील मूर्ती खूप जाड आहे, म्हणून तिला मोटेश्वर असेही म्हणतात. मंदिराजवळ एक मोठी बाग देखील आहे जिथे पर्यटक विश्रांती घेऊ शकतात. नागेश्वर ज्योतिर्लिंगाला 'दारुकवण' असेही म्हटले जाते, जे भारतातील एका प्राचीन महाकाव्याचे नाव आहे.
या ज्योतिर्लिंगाचा शास्त्रात अद्भूत महिमा सांगितला आहे. धार्मिक शास्त्रानुसार भगवान शिव हे नागांचे देवता म्हणून ओळखले जातात.
नागेश्वराचा पूर्ण अर्थ नागांचा स्वामी असा आहे. नागेश्वर हे शिवाचे दुसरे नाव आहे. या पवित्र ज्योर्तिलिंगाच्या दर्शनाचा भारतीय कथेतील पुराणात मोठा महिमा सांगितला आहे. या मंदिरात बसून जो भक्त श्रद्धेने महाकथा ऐकतो, त्याची पापे धुतली जातात, अशी श्रद्धा आहे.
पौराणिक कथा
पौराणिक कथेनुसार, 'सुप्रिय' नावाचा व्यापारी भगवान शिवाचा अनन्य भक्त होता. त्याच्याबद्दल असा विश्वास होता की तो खूप धार्मिक, सद्गुणी होता. एकदा दारुक नावाच्या राक्षसाला त्याच्या भक्ती आणि चांगल्या आचरणामुळे राग आला. आसुरी स्वभावाचा असल्याने त्याला भगवान शिव अजिबात आवडला नव्हते, त्यामुळे तो सुप्रियाला इजा पोहोचवण्यासाठी अशा संधी शोधत असे.
एके दिवशी, तो बोटीने समुद्राजवळून कुठेतरी जात असताना, दारुकने त्याच्यावर हल्ला केला. दारुक या राक्षसाने सुप्रियाचे बोटीतील सर्वांसह अपहरण केले आणि त्याला बंदिवान करून आपल्या पुरीला नेले. सुप्रिय अनन्य शिवभक्त असल्याने नेहमी शिवपूजेत लीन असायचा, त्यामुळे तुरुंगातही त्यांची पूजा थांबली नाही आणि त्यांनी आपल्या इतर साथीदारांनाही शंकराच्या उपासनेची जाणीव करून दिली. ते सर्व शिवभक्त झाले. कारागृहात शिवभक्तीचे वर्चस्व होते.
दारुक या राक्षसाला हे कळताच तो संतापला. तो तुरुंगातील व्यापाऱ्यापर्यंत पोहोचला. व्यापारी त्या वेळी उपासना आणि ध्यानात मग्न होता. त्याच ध्यानाच्या मुद्रेत राक्षस त्याच्यावर रागावू लागला, पण त्याचा सुप्रियवर काहीही परिणाम झाला नाही. निराश होऊन राक्षसाने आपल्या अनुयायांना त्या व्यापाऱ्याला मारण्यास सांगितले. हा आदेशही व्यापाऱ्याला त्रास देऊ शकला नाही. यावरही व्यापारी स्वतःच्या आणि आपल्या साथीदारांच्या उद्धारासाठी भगवान शिवाची प्रार्थना करू लागला. त्यांच्या भक्तीने प्रसन्न होऊन भगवान शिव त्याच कारागृहात ज्योतिर्लिंगाच्या रूपात प्रकट झाले. भगवान शिवाने व्यापाऱ्याला पाशुपत-अस्त्र दिले जेणेकरून तो स्वतःचे रक्षण करू शकेल. या शस्त्राने सुप्रियने दारुक आणि त्याच्या अनुयायांचा वध केला. तेव्हापासून भगवान शिवाच्या या ज्योतिर्लिंगाचे नाव नागेश्वर म्हणून प्रसिद्ध झाले.
नागेश्वर ज्योतिर्लिंगाशिवाय नागेश्वर नावाच्या इतर दोन शिवलिंगांचीही चर्चा ग्रंथात आढळते. द्वारकापुरीचे नागेश्वर ज्योतिर्लिंग हे ज्योतिर्लिंगाच्या रूपाने जगभर प्रसिद्ध आहे.
द्वारकापुरीच्या नागेश्वर ज्योतिर्लिंगाच्या आवारात भगवान शंकराची ध्यानस्थ अवस्थेत अतिशय सुंदर आणि विशाल मूर्ती आहे, त्यामुळे मंदिर तीन किलोमीटर अंतरावरून दिसते. ही मूर्ती 125 फूट उंच आणि 25 फूट रुंद आहे. मुख्य गेट साधे पण सुंदर आहे. मंदिरात सभामंडप आहे.
दर्शनाची वेळ
नागेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिर सकाळी 6 वाजता दर्शनासाठी उघडले जाते आणि 12.30 वाजेपर्यंत भाविकांना येथे परमेश्वराचे दर्शन घेता येते. सकाळी भक्त भोलेनाथाच्या लिंगाला दूध अर्पण करतात. यानंतर मंदिर संध्याकाळी 5 वाजता उघडते आणि 9:30 पर्यंत खुले असते. यावेळी मंदिरात आरती केली जाते.
नागेश्वर ज्योतिर्लिंग कसे पोहचावे
जर तुम्ही नागेश्वर ज्योतिर्लिंगाला भेट देण्यासाठी हवाई मार्ग निवडला असेल, तर येथून जवळचे जामनगर विमानतळ सुमारे 137 किलोमीटर अंतरावर आहे. येथून तुम्ही स्थानिक मार्गाने नागेश्वर ज्योतिर्लिंगापर्यंत सहज पोहोचू शकता.
जर तुम्ही नागेश्वर ज्योतिर्लिंग दर्शनासाठी रेल्वे मार्ग निवडला असेल तर सर्वात जवळचे रेल्वे स्टेशन द्वारका आहे. येथून तुम्ही स्थानिक मार्गाने नागेश्वर ज्योतिर्लिंग मंदिरात पोहोचाल.
जामनगर आणि अहमदाबाद रस्त्यावर नागेश्वर ज्योतिर्लिंग आहे. नागेश्वर ज्योतिर्लिंगासाठी अहमदाबाद आणि जामनगर येथून थेट बसेस उपलब्ध आहेत.