Mangal Pandey : भारतीय इतिहासात अनेक महान क्रांतिकारकांचा जन्म झाला आहे, ज्यांनी भारताला स्वतंत्र करण्यासाठी आपल्या प्राणाचा बलिदान केला .मंगल पांडे हे भारताचे पहिले स्वातंत्र्यसैनिक म्हणून जगभर प्रसिद्ध आहेत म्हणजेच मंगल पांडे हे भारताचे पहिले स्वातंत्र्यसैनिक आहेत. मंगल पांडे यांनी सर्वप्रथम इंग्रजांविरुद्ध बंड पुकारले. मंगल पांडे यांचे स्वातंत्र्यसैनिक होण्याचे उद्दिष्ट फक्त आणि फक्त भारतातील निष्पाप जनतेची ब्रिटीश राजवटीतून सुटका करणे हेच होते.
मंगल पांडे यांनी सुरू केलेला हा स्वातंत्र्यलढा थांबवण्यासाठी इंग्रजांनी खूप प्रयत्न केले, पण मंगल पांडे यांना पाहून संपूर्ण भारतातील नागरिकांच्या मनात ब्रिटीश राजवटीविरुद्ध क्रांतिकारकाची भावना जागृत झाली.
मंगल पांडे यांच्या स्वातंत्र्यलढ्याच्या सुरुवातीपासून असे अनेक शूर क्रांतिकारक भारतात जन्माला आले, ज्यांनी भारताच्या स्वातंत्र्यासाठी आपल्या प्राणांची आहुती दिली आणि 19व्या शतकाच्या मध्यापर्यंत भारत इंग्रजांच्या तावडीतून मुक्त झाले.
भारताला स्वातंत्र्य मिळवून देण्यासाठी लढणाऱ्या स्वातंत्र्यवीर मंगल पांडे यांचा जन्म बिहारमधील बलिया जिल्ह्यातील नगवा नावाच्या गावात झाला. सध्या हे ठिकाण उत्तर प्रदेशातील ललितपूरजवळ आहे. मंगल पांडे यांचा जन्म 19 जुलै 1827 रोजी ब्राह्मण कुटुंबात झाला. मंगल पांडे यांच्या वडिलांचे नाव श्री दिवाकर पांडे होते, ते पंडित होते म्हणजे पूजा वगैरे करायचे. तर आईचे नाव श्रीमती अभय राणी होते,
मंगल पांडे आपल्या सुरुवातीच्या आयुष्यात ईस्ट इंडिया आर्मीमध्ये सामील झाले होते. मंगल पांडे यांना ईस्ट इंडिया कंपनीच्या सैन्यात पायदळात शिपाई करण्यात आले.
मंगल पांडे ब्रिटीश राजवटीत सैन्यात भरती झाल्यावर भारतात नवीन प्रकारची रायफल सुरू झाली. ज्यावेळी ही रायफल लाँच करण्यात आली, त्यावेळी तिचे नाव एनफिल्ड रायफल असे होते. त्यावेळी या रायफलमधील ग्रीस प्राण्यांच्या चरबीपासून बनवल्याची अफवा पसरली आणि मंगल पांडे हे प्राणी गायी आणि डुक्कर असल्याचे कळताच संतापले.
या रायफलमधील वंगण तोंडातून काढून टाकावे लागले, अशा प्रकारे हिंदू-मुस्लिम धर्मीयांच्या धार्मिक श्रद्धांशी खेळल्याने मंगल पांडेला खूप राग आला आणि त्याने इंग्रजांचा बदला घेण्याचा विचार केला.
रायफलच्या ग्रीसमध्ये प्राण्यांच्या चरबीचे काडतूस वापरल्याच्या निषेधार्थ मंगल पांडे यांनी 29 मार्च 1875 मध्ये एका ब्रिटिश अधिकाऱ्याला गोळ्या घालून ठार केले. बंगालच्या बॅरकपूर कॅन्टोन्मेंटमध्ये मंगल पांडे या ब्रिटिश अधिकाऱ्याची हत्या झाली.
मंगल पांडेने ईस्ट इंडिया कंपनीच्या अधिकाऱ्यावर भरदिवसा गोळ्या झाडल्या. मंगल पांडेने त्या ब्रिटीश अधिकाऱ्याला गोळी मारल्यानंतर स्वत:वर गोळी मारण्याचा प्रयत्न केला, पण त्या पूर्वीच त्यांना एका ब्रिटिश अधिकाऱ्याने पकडल. मंगल पांडे यांना स्वत:वर गोळी झाडायची होती कारण त्यांना कोणत्याही ब्रिटीश शासकाच्या हातून आपला जीव द्यायचा नव्हता, पण त्याचा प्रयत्न फसला आणि ते ब्रिटिश अधिकाऱ्याच्या हाती पकडले गेले.
या घटनेसाठी मंगल पांडे यांना तुरुंगात टाकण्यात आले होते, जिथे त्यांना बरे होण्यासाठी जवळपास एक आठवडा लागला. असे म्हटले जाते की मंगल पांडे यांना कोणत्याही प्रकारचे औषध दिले गेले नाही, कारण त्यांनी एका ब्रिटीश अधिकाऱ्याची हत्या केली होती आणि त्यासाठी त्यांना शिक्षा दिली होती.
यानंतर मंगल पांडेला न्यायालयात हजर करण्याचा निर्णय देण्यात आला. कोर्टाच्या निर्णयानंतर 6 एप्रिल 1857 रोजी मंगल पांडेला 18 एप्रिलला फाशी देण्यात यावी, असा आदेश कोर्टाने दिला होता. मंगल पांडे यांनी इंग्रज अधिकाऱ्यांच्या मनात अशी भीती निर्माण केली होती, त्यांना फाशीची शिक्षा सुनावल्यानंतरही ब्रिटिश राज्यकर्ते त्यांना घाबरले होते.
अखेर मंगल पांडे यांना 18 एप्रिल ऐवजी 8 एप्रिलला फाशी दिली. मंगल पांडेची भीती इंग्रज राज्यकर्त्यांच्या आत इतकी होती की मंगल पांडेच्या मृत्यूनंतरही त्याच्या मृतदेहाजवळ जाण्यास इंग्रज घाबरत होते.
भारताच्या स्वातंत्र्यानंतर, मंगल पांडे यांचा भारत सरकारने सन्मान केला, मंगल पांडे यांना भारत सरकारने 5 ऑक्टोबर 1984 मध्ये हा सन्मान दिला होता.या सन्मानाअंतर्गत एक टपाल तिकीट काढण्यात आले, ज्यावर मंगल पांडे यांचा फोटोही होता.
त्यांच्यावर मंगल पांडे द राजिंग स्टार नावाचा चित्रपट 2005 साली प्रदर्शित झाला. त्यात मंगलपांडे यांची भूमिका आमिरखान यांनी साकारली होती.