भगवान दत्तात्रेय हे भगवान विष्णूचे अवतार आहेत. प्रदोष काळात मार्गशीर्ष पौर्णिमेला त्यांचा अवतार झाला. श्रीमद भागवतानुसार महर्षी अत्रींनी पुत्रप्राप्तीच्या इच्छेने व्रत केल्यावर 'दत्तो मयाहमिति यद् भगवान्‌ स दत्तः' मी स्वतःला तुमच्या स्वाधीन केले - भगवान विष्णूचे असे बोलून भगवान विष्णू अत्र्यांच्या पुत्राच्या रूपात अवतरले आणि त्यांना दत्त म्हटले गेले.
दत्त आणि अत्रेय यांच्या संयोगामुळे त्यांचे दत्तात्रेय हे नाव प्रसिद्ध झाले. अत्र्यांचा पुत्र असल्याने त्यांना अत्रेय म्हणतात. त्यांच्या आईचे नाव अनसूया आहे, त्यांची पती भक्ती ही जगात प्रसिद्ध आहे. पुराणानुसार ब्राह्मणी, रुद्राणी आणि लक्ष्मी या देवींना त्यांच्या पतिधर्माचा अभिमान वाटला. देवाला आपल्या भक्ताचा अभिमान सहन झाला नाही, मग त्यांनी एक अद्भुत लीला करण्याचा विचार केला.
भक्त वत्सल भगवान यांनी देवर्षी नारदांच्या मनात प्रेरणा निर्माण केली. फिरत फिरत नारद देवलोकात पोहोचले आणि एक एक करून तिन्ही देवतांकडे गेले आणि म्हणाले की अत्री पत्नी अनसूया समोर तुमची पवित्रता नगण्य आहे.
तीन देवींनी देवर्षी नारदांची ही गोष्ट त्यांच्या स्वामींना- विष्णू, महेश आणि ब्रह्मा यांना सांगितली आणि त्यांना अनसूयेच्या पवित्रतेची चाचणी घेण्यास सांगितले. देवतांनी खूप समजावले, पण त्यांच्या जिद्दीपुढे काही चालले नाही. शेवटी तिन्ही देव साधुवेश होऊन अत्रिमुनींच्या आश्रमात पोहोचले. महर्षी अत्री त्यावेळी आश्रमात नव्हते.
पाहुण्यांना पाहून देवी अनसूया यांनी त्यांना नमस्कार केला आणि अर्घ्य, कंदमूलादि अर्पण केले, परंतु ते म्हणाले - जोपर्यंत तुम्ही तुमच्या मांडीवर बसून आम्हाला भोजन देत नाही तोपर्यंत आम्ही पाहुणचार स्वीकारणार नाही. हे ऐकून देवी अनसूया प्रथम अवाक झाली, पण आदरातिथ्याचे वैभव नष्ट होऊ नये म्हणून त्यांनी नारायणाचे ध्यान केले. आपल्या पतीचे स्मरण करून ही देवाची लीला मानून त्या म्हणाल्या जर माझी पितृभक्ती खरी असेल तर या तीन ऋषींनी सहा महिन्यांचे बाळ व्हावे. इतक्यात तिन्ही देव सहा महिन्यांच्या बाळांसारखे रडू लागले.
मग आईने त्यांना आपल्या कुशीत घेऊन दूध पाजले आणि मग त्यांना पाळण्यात डोलायला सुरुवात केली. असाच काही काळ गेला. इकडे देवलोकात तिन्ही देव परत न आल्याने तिन्ही देवी अत्यंत व्याकूळ झाल्या. परिणामी नारदांनी येऊन सर्व परिस्थिती सांगितली. तिन्ही देवी अनसूयेकडे आल्या आणि तिची क्षमा मागितली. अनसूया देवीने आपल्या भक्तीने तिन्ही देवांना त्यांच्या पूर्वीच्या रूपात बनवले.
अशाप्रकारे प्रसन्न होऊन तिन्ही देवतांनी अनसूयेला वरदान मागायला सांगितले, तेव्हा देवी म्हणाली - तिन्ही देव मला माझ्या पुत्राप्रमाणे मिळोत. तथास्तु असे म्हणत तिन्ही देवी-देवता आपापल्या जगात गेले. कालांतराने हे तीन देव अनसूयेच्या गर्भातून प्रकट झाले. ब्रह्मदेवाच्या अंशातून चंद्र, शंकराच्या अंशातून दुर्वासा आणि विष्णूच्या अंशातून दत्तात्रेय हे भगवान विष्णूचे अवतार आहेत आणि त्यांच्या प्रकट तिथीला दत्तात्रेय जयंती म्हणतात.
गुरुवारचा काय संबंध?
धार्मिक शास्त्रानुसार, नऊ ग्रहांमध्ये बृहस्पति (गुरु) सर्वश्रेष्ठ असल्याचे वर्णन केले गेले आहे आणि केवळ बृहस्पतीलाच गुरु ही पदवी आहे. त्यामुळे हा दिवस ब्रह्मा आणि बृहस्पतीचा दिवस मानला जातो. हिंदू धर्मातही गुरुवार हा धर्माचा दिवस मानला जातो.
ज्योतिषशास्त्रानुसार गुरुवारची देवता भगवान ब्रह्मा आहे आणि बृहस्पति किंवा गुरू आणि भगवान दत्तात्रेय यांच्याशी संबंधित आहे. भगवान दत्तात्रेय ब्रह्मदेवाच्या अंशापासून, चंद्र शंकराच्या अंशापासून, दुर्वासाची उत्पत्ती विष्णूच्या अंशापासून झाली. त्यामुळे भगवान दत्तात्रेयांच्या पूजेसाठी गुरुवारचा दिवस अत्यंत महत्त्वाचा मानला जातो. त्यामुळे गुरुवारी उपवास करून भगवान दत्तात्रेयांची पूजा केल्याने भाग्य जागृत होते.
Disclaimer: चिकित्सा, आरोग्य उपाय, योग, धर्म, ज्योतिष इत्यादी विषयांवर वेबदुनियामध्ये प्रकाशित/प्रसारण केलेले लेख आणि व्हिडिओ तसेच बातम्या फक्त तुमच्या माहितीसाठी आहेत. यासंबंधीचा कोणताही प्रयोग करण्यापूर्वी तज्ज्ञांचा सल्ला घ्यावा.