गुरूचरित्र – अध्याय सत्तेचाळीसावा

॥ श्रीगणेशाय नमः ॥ श्रीसरस्वत्यै नमः ॥ श्रीगुरुभ्यो नमः ॥

सिद्ध म्हणे नामधारकासी । अपूर्व एक कथा वर्तली परियेसीं ।

श्रीगुरुचरित्र अतिकवतुकेंसीं । परम पवित्र ऐक पां ॥१॥

गाणगापुरीं असतां श्रीगुरु । ख्याति जाहली अपारु ।

भक्त होता एक शूद्रु । नाम तया 'पर्वतेश्वर' ॥२॥

त्याच्या भक्तीचा प्रकारु । सांगेन ऐका मन स्थिरु ।

भक्ति केली श्रीगुरु । कायावाचामनेंकरुनि ॥३॥

श्रीगुरु नित्य संगमासी । जात असती अनुष्‍ठानासी ।

मार्गीं तो शूद्र परियेसीं । आपुले शेतीं उभा असे ॥४॥

श्रीगुरुतें नित्य देखोनि । येई धांवत शेतांतूनि ।

साष्‍टांगीं नमन करुनि । पुनरपि जाय आपुले स्थाना ॥५॥

माध्यान्हकाळीं मठासी । येतां मागुती नमस्कारी परियेसीं ।

ऐसें किती दिवसवर्षीं । शूद्र भक्ति करीतसे ॥६॥

श्रीगुरु तयासी न बोलती । नमन केलिया उगीच असती ।

येणेंविधि बहु काळ क्रमिती । आला शूद्र नमस्कारा ॥७॥

नमन करितां शूद्रासी । पुसती श्रीगुरु संतोषीं ।

कां रे नित्य कष्‍टतोसी । आड पडतोसी येऊनियां ॥८॥

तुझे मनीं काय वासना । सांगे त्वरित विस्तारुन ।

शूद्र विनवी कर जोडून । शेत आपुलें पिकावें ॥९॥

श्रीगुरु पुसती तयासी । काय पेरिलें तुझ्या शेतासी ।

शूद्र म्हणे यावनाळ बहुवसी । पीक जाहलें तुझे धर्में ॥१०॥

तुम्हांसी नित्य नमन करितां । पीक दिसे अधिकता ।

पोटरें येतील आतां । आतां तुझेनि धर्में जेवूं ॥११॥

स्वामी यावें शेतापाशीं । पहावें अमृतदृष्‍टींसीं ।

तूं समस्तां प्रतिपाळिसी । शूद्र म्हणोनि नुपेक्षावें ॥१२॥

श्रीगुरु गेले शेतापाशीं । पाहूनि म्हणती त्या शूद्रासी ।

सांगेन तुज जरी ऐकसी । विश्वास होईल बोलाचा ॥१३॥

जें सांगेन तुज एक वाक्येंसीं । जरी भक्तीनें अंगीकारिसी ।

तरीच सांगूं परियेसीं । एकोभावें त्वां करावें ॥१४॥

शूद्र विनवी स्वामियासी । गुरुवाक्य कारण आम्हांसी ।

दुसरा भाव मजपाशीं । नाहीं स्वामी म्हणतसे ॥१५॥

मग निरोपिती श्रीगुरु त्यासी । आम्ही जातों संगमासी ।

परतोनि येऊं माध्यान्हेसी । तंव सर्व पीक कापावें ॥१६॥

ऐसें सांगोनि शूद्रासी । श्रीगुरु गेले संगमासी ।

शूद्र विचार करी मानसीं । गुरुवाक्य मज कारण ॥१७॥

शीघ्र आला ग्रामांत । अधिकारियासी विनवीत ।

खंडोनि द्यावें आपलें शेत । गत संवत्सराप्रमाणें देईन धान्य ॥१८॥

अधिकारी म्हणती त्यासी । पीक जाहलें बहु शेतासी ।

म्हणोनि गुतका मागतोसी । अंगीकार न करूं जाण ॥१९॥

नानाप्रकारें विनवी त्यासी । द्विगुण देईन गतसंवत्सरासी ; ।

अंगीकारिलें संतोषीं । वचनपत्र लिहूनि घेती ॥२०॥

आपण अभयपत्र घेऊनि । लोक मिळवोनि तत्क्षणीं ।

गेला शेता संतोषोनि । कापीन म्हणे वेगेंसीं ॥२१॥

कापूं आरंभिलें पिकासी । स्त्री-पुत्र वर्जिती त्यासी ।

पाषाण घेऊनि स्त्री-पुत्रांसी । मारुं आला तो शूद्र ॥२२॥

समस्तांतें मारी येणेंपरी । पळत आलीं गांवाभीतरी ।

आड पडती राजद्वारीं । "पिसें लागलें पतीसी ॥२३॥

पीक होतें बहुवसीं । कापूनि टाकितो मूर्खपणेंसीं ।

वर्जितां पहा आम्ही त्यासी । पाषाण घेउनि मारी तो ॥२४॥

संन्यासी यतीश्वराच्या बोलें । पीक सर्वही कापिलें ।

आमुचें जेवितें भाण गेलें । आणिक मासां भक्षितों आम्ही"॥२५॥

अधिकारी म्हणती तयांसी । कापीना कां आपुल्या शेतासी ।

पत्र असे आम्हांपाशीं । गतवत्सरेसीं द्विगुण द्यावें ॥२६॥

वर्जावया माणसें पाठविती । नायके शूद्र कवणें गतीं ।

शूद्र म्हणे जरी अधिकारी भीती । पेंवीं धान्य असें तें देईन ॥२७॥

जावोनि सांगती अधिकारियासी । आम्हीं सांगितलें त्या शूद्रासी ।

त्यानें सांगितलें तुम्हांसी । विनोद असे परियेसा ॥२८॥

जरी भीतील अधिकारी । तरी धान्य देईन आतांचि घरीं ।

गुरें बांधीन त्यांचे द्वारीं । पत्र आपण दिलें असे ॥२९॥

अधिकारी म्हणती तयासी । आम्हां चिंता असे कायसी ।

पेंवें ठाउकीं असतीं आम्हांसी । धान्य असे अपार ॥३०॥

इतुकें होतां शूद्र देखा । पीक कापिलें मनःपूर्वका ।

उभा असे मार्गीं ऐका । श्रीगुरु आले परतोनि ॥३१॥

नमन करुनि श्रीगुरुसी । शेत कापिलें दाविलें त्यांसी ।

श्रीगुरुनाथ म्हणती तयासी । वायां कापिलें म्हणोनि ॥३२॥

विनोदें तुज सांगितलें । तुवां निर्धारें कापिलें ।;

म्हणे तुमचें वाक्य भलें । तेंचि कामधेनु मज ॥३३॥

ऐसें ऐकोनि श्रीगुरु म्हणती । निर्धार असेल तुझे चित्तीं ।

होईल अत्यंत फळश्रुती । चिंता न करीं म्हणोनियां ॥३४॥

ऐसें सांगोनि श्रीगुरुनाथ । आले आपण ग्रामांत ।

सवें शूद्र असे येत । आपुले घराप्रती गेला ॥३५॥

पुसावया लोक येती समस्त । होतसे त्याचे घरीं आकांत ।

स्त्री-पुत्र सर्व रुदन करीत । म्हणती आमुचा ग्रास गेला ॥३६॥

शूद्र समस्तां संबोखी । न करीं चिंता रहा सुखी ।

गुरुसोय नेणिजे मूर्खीं । कामधेनु असे वाक्य त्यांचें ॥३७॥

एकेकाचे सहस्त्रगुण । अधिक लाभाल तुम्ही जन ।

स्थिर करा अंतःकरण । हानि नव्हे मी जाणें ॥३८॥

नर म्हणतां तुम्ही त्यासी । शिवमुनि असे भरंवसीं ।

असेल कारण पुढें आम्हांसी । म्हणोनि निरोपिलें ऐसें मज ॥३९॥

श्रीगुरुकृपा होय ज्यासी । दैन्य कैंचें असे त्यासी ।

निधान जोडलें आम्हांसी । म्हणोनि तो शूद्र सांगतसे ॥४०॥

नानापरीनें स्त्री-पुत्रांसी । संबोखीतसे शूद्र अति हर्षीं ।

इष्‍टवर्ग बंधुजनासी । येणेंचि रीतीं सांगतसे ॥४१॥

समस्त राहिले निवांत । ऐसे आठ दिवस क्रमीत ।

वारा वाजला अति शीत । ग्रामींचें पीक नासलें ॥४२॥

समस्त राष्‍ट्रींचें पीक देखा । शीतें नासलें सकळिका ।

पर्जन्य पडिला अकाळिका । मूळनक्षत्रीं परियेसा ॥४३॥

ग्राम राहिला पिकेंवीण । शूद्रशेत वाढलें दशगुण ।

वाढले यावनाळ सगुण । एकेका अकरा फरगडेंसीं ॥४४॥

पीक झालें अत्यंत । समस्त लोक विस्मय करीत ।

देश राहिला स्वभावें दुष्कृत । महदाश्चर्य जहालें देखा ॥४५॥

ते शूद्रस्त्री संतोषोनि । शेता आली पूजा घेऊनि ।

अवलोकीतसे आपुले नयनीं । महानंद करीतसे ॥४६॥

येऊनि लागे पतीचे चरणीं । विनवीतसे कर जोडूनि ।

बोले मधुर करुणावचनीं । क्षमा करणें म्हणतसे ॥४७॥

अज्ञानमदें अति वेष्‍टिलें । नेणतां तुम्हांसी अति निंदिलें ।

श्रीगुरु कैंचा काय ऐसें म्हणितलें । क्षमा करणें प्राणेश्वरा ॥४८॥

ऐसें पतीसी विनवोनि । शेतींचे पांडवांसी पूजोनि ।

विचार करिती दोघेजणी । श्रीगुरुदर्शना जावें आतां ॥४९॥

म्हणोनि सर्व आयतीसीं । पूजों आलीं श्रीगुरुसी ।

स्वामी पुसती तयांसी । काय वर्तमान म्हणोनियां ॥५०॥

दोघेंजण स्तोत्र करिती । जय जया शिवमुनि म्हणती ।

कामधेनु कुळदैवती । तूंचि आमुचा देवराया ॥५१॥

तुझें वचनामृत आम्हां । चिंतामणिप्रकार महिमा ।

पूर्ण जाहलें आमुचें काम्य । शरण आलों तुज आजि ॥५२॥

'भक्तवत्सल' ब्रीद ख्याति । ऐसें जगीं तुज वानिती ।

आम्हीं देखिलें दृष्‍टांतीं । म्हणोनि चरणीं लागलीं ॥५३॥

नाना प्रकारें पूजा आरती । शूद्र-स्त्री करीतसे भक्तीं ।

श्रीगुरु संतोषले अतिप्रीतीं । म्हणती लक्ष्मी अखंड तुझे घरीं ॥५४॥

निरोप घेऊनि दोघेंजण । गेलीं आपुले आश्रमासी जाण ।

करितां मास काळक्रमण । पीक जाहलें अपार ॥५५॥

गतसंवत्सराहूनि देखा । शतगुण जाहलें धान्य अधिका ।

शूद्र म्हणतसे ऐका । अधिकारियासी बोलावोनि ॥५६॥

शूद्र म्हणे अधिकारियासी । पीक गेलें सर्व गांवासी ।

रिता दिसतसे कोठारासी । आपण देईन अर्ध वांटा ॥५७॥

गतवत्सर-द्विगुण तुम्हांसी । अंगीकृत होय परियेसीं ।

धान्य जाहलें बहुवसीं । शताधिकगुण देखा ॥५८॥

देईन अर्ध भाग मी संतोषीं । संदेह न करा हो मानसीं ।

अधिकारी म्हणती तयासी । धर्महानि केवीं करुं ॥५९॥

गुरुकृपा असतां तुजवरी । पीक जाहलें बहुतापरी ।

नेऊनियां आपुले घरीं । राज्य करीं म्हणती त्यासी ॥६०॥

संतोषोनि शूद्र देखा । विप्रांसी वांटी धान्य अनेका ।

घेऊनि गेला सकळिका । राजवांटा देऊनि ॥६१॥

सिद्ध म्हणे नामधारकासी । श्रीगुरुचरित्र-महिमा परियेसीं ।

दृढ भक्ति असे सदा ज्यासी । कैंचें दैन्य तया घरीं ॥६२॥

सकळाभीष्‍ट तयासी होती । लक्ष्मी राहे अखंडिती ।

श्रीगुरुसेवा भावभक्तीं । म्हणे सरस्वती-गंगाधर ॥६३॥

इति श्रीगुरुचरित्रामृते परमकथाकल्पतरौ श्रीनृसिंहसरस्वत्युपाख्याने सिद्धनामधारकसंवादे शूद्रवरप्रदानं नाम सप्तचत्वारिंशोऽध्यायः ॥४७॥

॥ श्रीगुरुदेवदत्त ॥ ॥ ओंवीसंख्या ६३ ॥

॥श्रीगुरुदत्तात्रेयार्पणमस्तु॥

गुरूचरित्रअध्यायअठ्ठेचाळीसावा