भारताच्या राष्ट्रीय सणांपैकी एक म्हणजे आपला स्वातंत्र्यदिन, ज्या दिवशी भारत स्वतंत्र झाला. इंग्रज भारतातून निघून गेले म्हणे, पण हे स्वातंत्र्य आवश्यक आणि इतर अनेक अर्थांनी वेगळे होते. आम्ही यापुढे शारीरिक किंवा मानसिक गुलाम नव्हतो. प्रत्येक क्षेत्रात बोलण्याचे, वाचण्याचे, लिहिण्याचे, मोकळेपणाने फिरण्याचे स्वातंत्र्य मिळाले.
ऐतिहासिक क्षण
इंग्रजांचे भारतात आगमन
भारताला सोन्याचा पक्षी म्हणायचे त्या दिवसांची गोष्ट आहे. 17 व्या शतकात मुघलांचे राज्य असताना ब्रिटीश भारतात व्यापारासाठी आले. हळूहळू व्यापाराच्या बहाण्याने इंग्रजांनी आपले लष्करी सामर्थ्य वाढवले आणि युद्धात अनेक राजांना फसवून त्यांचे प्रदेश जिंकले. 18 व्या शतकापर्यंत, ईस्ट इंडिया कंपनीच्या नावाखाली आपले वर्चस्व प्रस्थापित करून, त्याने आपल्या सभोवतालचे क्षेत्र आपल्या अधीन केले.
भारत गुलाम म्हणून
आपण गुलाम झालो आहोत याची जाणीव झाली होती. आता आम्ही थेट ब्रिटीश राजवटीत होतो. सुरुवातीला इंग्रजांनी आपल्याला शिक्षण देऊन किंवा आपल्या विकासाच्या जोरावर आपल्या गोष्टी लादायला सुरुवात केली की नंतर हळूहळू तो त्यांच्या वागण्यात गुंतला आणि ते आपल्यावर राज्य करू लागले.
इंग्रजांनी आमचा शारीरिक आणि मानसिक छळ केला. या काळात अनेक युद्धेही झाली, त्यातील सर्वात प्रमुख म्हणजे दुसरे महायुद्ध, ज्यासाठी भारतीय सैन्यात मोठ्या प्रमाणात भरती करण्यात आली. भारतीयांचे स्वतःच्या देशात अस्तित्वच नव्हते, इंग्रजांनी जालियनवाला बाग सारखे हत्याकांडही केले आणि भारतीय फक्त त्यांचे गुलाम म्हणून राहिले.
राष्ट्रीय काँग्रेस पक्षाची स्थापना
या विरोधाभासी वातावरणात 28 डिसेंबर 1885 रोजी राष्ट्रीय काँग्रेस पक्षाची स्थापना 64 जणांनी केली. ज्यामध्ये दादाभाई नौरोजी आणि ए.ओ.ह्यूम यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली आणि हळूहळू क्रांतिकारी उपक्रम राबवले जाऊ लागले, लोक पक्षात सहभागी होऊ लागले.
याच क्रमाने इंडियन मुस्लिम लीगची स्थापनाही झाली. असे अनेक पक्ष पुढे आले आणि त्यांच्या अतुलनीय योगदानामुळे आपल्याला स्वातंत्र्य मिळाले. ज्यासाठी अनेक वीरांना गोळ्या घातल्या आणि अनेकांना फासावर लटकवले गेले, अनेक मातांनी संतान गमावली तर काही तरुणवयात विधवा झाल्या.
जातीय दंगली आणि भारताची फाळणी
अशा रीतीने इंग्रज देश सोडून गेले आणि आपणही स्वतंत्र झालो, पण अजून एक युद्ध दिसायचे होते, ते म्हणजे जातीय आक्रमणे. स्वातंत्र्य मिळताच जातीय हिंसाचाराचा भडका उडाला आणि परिणामी देशाची फाळणी झाली.
भारत आणि पाकिस्तान या नावाने हिंदू आणि मुस्लिम राष्ट्र स्थापन झाले. गांधीजींच्या उपस्थितीने हे हल्ले कमी झाले, तरीही मृतांची संख्या लाखोंच्या घरात होती. एका बाजूला स्वातंत्र्याचे वातावरण होते तर दुसऱ्या बाजूला हत्याकांडाचे दृश्य होते. देशाची फाळणी झाली आणि 14 ऑगस्ट हा पाकिस्तानचा स्वातंत्र्य दिन आणि 15 ऑगस्ट हा भारताचा स्वातंत्र्य दिन म्हणून घोषित करण्यात आला.
स्वतंत्र भारत आणि स्वातंत्र्य दिन
स्वातंत्र्य आणि फाळणीनंतर दरवर्षी आपण आपल्या अमर शूर सैनिकांचे आणि दंगलीत मारल्या गेलेल्या निष्पाप लोकांचे स्मरण करून स्वातंत्र्यदिन साजरा करतो. अमर जवानांची निश्चित संख्या नाही, कारण त्यात लहान मुलांपासून वृद्धांपर्यंत सर्वांचा समावेश होता.
जेव्हा संपूर्ण देश एकत्र आला, तेव्हा हे स्वप्न पूर्ण झाले. होय, काही प्रमुख देशभक्त होते ज्यांना दुर्लक्षित करता येत नाही जसे की फाशी देण्यात आलेले भगतसिंग, सुखदेव, राज गुरू, तसेच लाला लजपत राय, बाळ गंगाधर टिळक, सुभाषचंद्र बोस इ. अॅनी बेझंट, सरोजिनी नायडू आणि इतर अनेक स्त्रियाही या कामात मागे नव्हत्या.
नव्या युगात स्वातंत्र्य दिनाचा अर्थ
स्वातंत्र्य दिनाच्या उत्सवाची तयारी मोठ्या उत्साहात केली जाते, दरवर्षी आपले माननीय पंतप्रधान लाल किल्ल्याच्या तटबंदीवरून तिरंगा फडकवतात. त्यानंतर राष्ट्रगीत आणि त्यांच्या भाषणासोबत काही देशभक्तीपर कार्यक्रम सादर केले जातात, ज्याचा आनंद आपण तिथे सादर करून किंवा तिथल्या थेट प्रक्षेपणातून घरी बसून घेऊ शकतो.
दरवर्षी या कार्यक्रमाचे प्रमुख पाहुणे दुसऱ्या देशातून बोलावले जातात. स्वातंत्र्यदिन हा आपला राष्ट्रीय सण असून त्यानिमित्त सर्व शाळा, महाविद्यालये, कार्यालये सर्व बंद असतात. हा असा सण आहे की संपूर्ण देश एकजुटीने साजरा करतो, फक्त प्रत्येकाची शैली वेगळी आहे. कोणी नवीन कपडे घालतात तर कोणी देशभक्तीपर गाणी ऐकून हा दिवस साजरा करतात.
निष्कर्ष
हा सण आपल्याला अमर वीरांच्या बलिदानासह इतिहास विसरु नये याची आठवण करून देतो, व्यवसायाच्या निमित्ताने पुन्हा कुणालाही राज्य करण्याची संधी दिली जाऊ नये आणि आजच्या तरुण पिढीला त्यांच्या गौरवशाली इतिहासाची ओळख व्हावी. स्वातंत्र्यदिन साजरा करण्याच्या प्रत्येकाच्या पद्धती वेगवेगळ्या असल्या तरी उद्देश एकच असतो. ते सर्व मिळून एक दिवस देशासाठी जगतात, आणि सर्वांना शुभेच्छा देतात.