गणेश गीता अध्याय ३

(गीति)

गणेशपुराण यांतिल, गणेशगीता प्रसंग हा तिसरा ।

सूत मुनींना सांगति, गणपति सांगे नृपाल या तिसरा ॥१॥

गणपति म्हणे वरेण्या, पूर्वी जी प्रथम होत उत्पत्ती ।

१.

त्या वेळीं त्रिगुणात्मक, ब्रह्मा विष्णू महेश हे होती ॥२॥

ज्या योगानें तीनहि, मूर्ती होती जगांत निर्माण ।

त्या योगानें तीनहि, गुण वसती हरि हरादि विधि जाण ॥३॥

ऐसा विष्णू जाणुन, त्यासी जो मीं निवेदिला योग ।

विष्णूपासुन रविला, त्यापुढती त्या सुतास कथिं योग ॥४॥

वैवस्वत विष्णूचा, सूत असे त्या मनू असें म्हणती ।

त्यापासुन ऐकूनि तो, योग पुढें कीं मनी जगा कथिती ॥५॥

विज्ञानप्रतिपादन हा, योग असे तो परंपरा येत ।

२.

कथितों वरेण्य भूपा, प्रियकर माझा सुभक्त तूं होत ॥६॥

कालगतीनें भूपा, विश्वासासी तसाच श्रद्धेस ।

३.

झाला अपात्र म्हणुनी, गुप्तच होता बहूत तो दिवस ॥७॥

यापरि गुप्त असे तो, योग तुला सांगतों श्रवीं राया ।

हितकर फार असूनी, वेदांचें सार सर्व आहे या ॥८॥

पूर्वी तुजला कथिला, होता तो योग सांगतों ऐक ।

४.

झाला स्तब्धच भूपति, ऐकून ऐसें सुभाष्य क्षण एक ॥९॥

पुसतो भूपति प्रभुला, सुलीन वाचे पुढील प्रश्नांनीं ।

अपुला जन्महि झाला, श्रविलें मीं लिंगगर्भ या स्थानीं ॥१०॥

ऐसें असून म्हणतां, पूर्वी हा योग विष्णुला कथिला ।

५.

गूढार्थ स्पष्ट करुनी, म्हणतां हा सांगणें प्रभू मजला ॥११॥

गणपति भूपा सांगे, मज तुज झाले अनेक ते जन्म ।

६.

तुजला स्मरतच नाहीं, मजला स्मरती समस्त ते जन्म ॥१२॥

विष्णूआदी करुनी, मजपासुन ते समस्त सुर होती ।

७.

युगिं युगिं जन्मा येती, अंतरबाह्यहि मदीय ते विरती ॥१३॥

श्रेष्ठ असा ब्रह्मा नी, आहे तैसाच तो महादेव ।

८.

स्थावर जंगम सारें, विश्वहि मी कीं असेंच तें सर्व ॥१४॥

जनन मरण नसे तीं, अनादि आत्मा असेच ईश्वर मी ।

९.

त्रिगुणात्मक मायेचा, आश्रय घे जनन बहुत योनी मी ॥१५॥

जेव्हां अधर्म पसरे, धर्माचा र्‍हास होतसे तेव्हां ।

१०.

साधू रक्षण करणें, दुष्टनिवारण करीतही तेव्हां ॥१६॥

यास्तव मजला लागे, जन्मुन यावें तदर्थ महिवरती ।

११.

नानाविध लीलांनीं दुष्टांचे नाश करुनि बहु रीती ॥१७॥

स्थापावें धर्माला, नाश करावा अधर्म हें कार्य ।

यास्तव अवतारुनी, भूवरि येणें तदर्थ हें राय ॥१८॥

मुनिगणसाधू यांचें, पालन करणें प्रमूख हें कार्य ।

वर्णाश्रमधर्माला, रक्षावें हें अधींच जनकार्य ॥१९॥

युगिं युगिं अवतरणें हें, जाणे जो त्या त्वरीत अवतारा ।

१२.

त्याला जन्म पुन्हा कीं, येतच नाहीं म्हणून मुक्‍त खरा ॥२०॥

ताठा ममता सोडुन, जाणे जो कर्म वीर्य ममरुपा ।

१३.

तो मुक्त सत्य होतो, जन्म न त्याला पुन्हां न ये भूपा ॥२१॥

निर्भय निरिच्छ असुनी, मजवर श्रद्धा करुन आश्रय ते ।

१४.

ज्ञानें तपेंच पावन, होउन येती समीप माझ्या ते ॥२२॥

ज्या ज्या भावें मजला, सेविति ते ज्ञानमुक्तसे योगी ।

१५.

तैशी तैशी त्यांना, फलप्राप्ती मी त्वरीतशा मार्गी ॥२३॥

माझे अनुयायी जे, होती ते मदिय मार्ग अनुसरती ।

१६.

अपुल्या व दुसर्‍यांच्या, कर्मांमाजी समानसे असती ॥२४॥

जे जे मानव करिती, या लोकीं जें सहेतुकें कर्म ।

त्या कर्मानें तोषित, इच्छितसे देव होति हें वर्म ॥२५॥

देती त्वरीत त्यांना, कर्माचें तें सुयोग्य फल राया ।

१७.

ऐकें पुढील भाषण, श्रवण करीं बा सुशांत राहुनियां ॥२६॥

सत्त्व-रज-तमापासुन, या लोकीं चार वर्ण निर्मियले ।

१८.

या वर्णांचें मिश्रण, कथितों तुजला समग्र तें पहिलें ॥२७॥

परंतु कर्मापासुन, जे गुण होती जनीत त्यांनीं ते ।

१९.

नित्य अलिप्त नि ईश्वर, मजसी बुधजन आणिक ते ॥२८॥

कर्ता आणि अकर्ता, म्हणती ऐसें अनेक नामांनीं ।

नामें प्रमूख माझीं, ऐकें भूपा सुशांत कर्णांनीं ॥२९॥

निरिच्छपणिं जो जाणे, अपुल्याला कोण आपण आहोंत ।

२०.

तो कर्मबंधनानें, होतच नाहीं सुबद्ध म्हणतात ॥३०॥

यास्तव पूर्वीचें तें, कर्म करीती मुमुक्षुजन सारे ।

कर्म प्राधान्य असें, मानिति तें तत्त्व साच भूपा रे ॥३१॥

ज्याला अज्ञानाचें, बंधन आहे सहेतुकें भव हा ।

ऐसें जाणून येतां, होतो तो मुक्‍तकारणीं या हा ॥३२॥

कारण ज्या ठायीं ते, बुद्धी कूशल महर्षिही भुलती ।

(गणेशगीता श्लोक २१ व २२)

यास्तव कर्म अकर्महि, तुजला कथितों सुबोधशा रीती ॥३३॥

कर्म अकर्म नि तिसरें, विकर्म यांचें मुमुक्षुंनीं तत्त्व ।

तिनीं समजुन घेण्या, योग्य असें सांगतों पुढें तत्त्व ॥३४॥

या तीनीं कर्मांची, आहे गति ती बहूत गंभीर ।

२३.

आहेस भक्त यास्तव, कथितों तुजला समर्थ साच तर ॥३५॥

जें ज्ञान क्रियेमाजी, अक्रियतेचें असें असे तें हें ।

अक्रिय गोष्टीमाजी, क्रिय गोष्टींचें दिसोन येतें हें ॥३६॥

ऐसें ज्ञान जयाचें, कर्म करुनिही अकर्मसें समजे ।

२४.

इहलोकांत तयांचें, कर्मापासून मुक्त तो समजे ॥३७॥

कर्मांकुर याच्या जो, कर्मारंभ करी वियोगानें ।

२५.

ज्ञाते म्हणती आहे, सक्रिय तो तत्त्वदर्शि या ज्ञानें ॥३८॥

साधनविरहित मानव, तृप्त निरंतर त्यजील फल हेतू ।

२६.

ऐसें कर्म करी जयिं, तयिं लाभे फल सुयोग्य जाणें तूं ॥३९॥

त्यागी निरिच्छ मानव, आत्मा जिंकी जरी करी कर्मे ।

२७.

त्यापासुन तरि पापी, नच होई तो करुनियां कर्मे ॥४०॥

मत्सर द्वेषहि दोनी, सोडुन हे भाव सर्वदा सम त्या ।

सिद्धि असिद्धी दोनी, मानी मानव करुन कर्मा त्या ॥४१॥

कर्म करुनियां मानव, बद्ध न होई मिळेल फळ त्यांत ।

२८.

तोषित राहे मानव, त्या योगें भूपती तुला कथित ॥४२॥

विज्ञानयुक्त ज्ञानी, सर्वस्वीं विषय मुक्तसा आहे ।

२९.

याज्ञिक कर्म तयाला, बाधक नोहे सुलीनता लाहे ॥४३॥

याज्ञिक अग्नी आणिक, होमाचे नी तसेच हवनाचे ।

अर्पिति मजला द्रव्या, ब्रह्माला पावतें नृपा साचें ॥४४॥

कारण कर्म असें तें, ब्रह्मार्पण बुद्धिनेंच तें करिती ।

३०.

यास्तव कर्माठायीं, याज्ञिक ते सर्वदा नृपा रतती ॥४५॥

कांहीं योगी दैवा, मानिति साचे तयास हा यज्ञ ।

३१.

कांहीं योगी अग्नी, ब्रह्माला रुपधारिसा यज्ञ ॥४६॥

निग्रहिरुपी अग्नी, त्यामाजी हवन इंद्रिया करिती ।

३२.

इंद्रियरुपी अग्नी, त्यामाजी विषय ते हवी देती ॥४७॥

पंचप्रान नि इंद्रियं, यांचीं कर्में समर्पिती कांहीं ।

३३.

ज्ञानें प्रकाशरुपी, आत्मा अग्नीच मानिती त्यांही ॥४८॥

द्रव्यें तपें नि कोणी, स्वाध्यायानें मदीय पूजन हें ।

३४.

करिती तसेंच यति ते, ज्ञानानें यजन करिति भूपा हें ॥४९॥

प्राणांत अपानाची, गति तैशी ती निरोधिती ज्ञानी ।

अपान वायूमध्यें, प्राणाची ती निरोधती ज्ञानी ॥५०॥

प्राणायाम म्हणावें, भूपा या नियमबद्धशा कृतिला ।

सांगेन अतां पुढें ती,ऐकें साद्यंतशा पुढें विधिला ॥५१॥

प्राणादिक वायू हे, जिंकुनि गतिचें तयांत तें हवन ।

करितात यज्ञ ऐसा, त्यायोगें पाप नाश तें करुन ॥५२॥

नाना प्रकार परिंनीं, ज्ञानी करिती बहूतसें यजन ।

३५/३६.

यज्ञीय शेष भक्षुनि, ब्रह्मपदालागिं पावती यजुन ॥५३॥

यज्ञ करित जे नाहीं, त्यांना हाही मिळेच ना लोक ।

३७.

त्यांना मिळेल कोठुन, तदितर दुसरा मिळेल का लोक ॥५४॥

वेदानें कथिलेले, कायिक वाचिक तृतीय मानसिक ।

३८.

जाणुन घेउन तीनी, करितां तूं मुक्त होसि हें ऐक ॥५५॥

सार्‍या यज्ञांमाजी, मान्य असे ज्ञानयज्ञ मज राया ।

मोक्षाला साधन तो, नाशक आहे समस्त कर्मां या ॥५६॥

नाशुन कर्मां सार्‍या, मोक्षाला ज्ञानयज्ञ नेत असे ।

३९.

यास्तव त्याला जाणुन, करणें अभ्यास सर्वदा परिसें ॥५७॥

सत्पुरुषांना वंदुन, सेवुन नंतर पुसे तयां ज्ञान ।

४०.

तत्त्वज्ञानी असती, सांगति सत्वर सुयोग्यसें ज्ञान ॥५८॥

नाना संग करी जो, सेवित नाहीं कधींच संतांस ।

४१.

तो बद्ध असा होतो, भवपाशानें सदैव हें परिस ॥५९॥

सद्‌गुण प्राप्ती होते, साधुसमागम घडे सदा राया ।

४२.

दुःखें नाशुन सारीं, इहपरलोकीं स्वहीत साधाया ॥६०॥

आहेत सुलभ सारीं, इतर तशीं साधनें करायास ।

साधुसमागम दुर्लभ, आहे यास्तव करी प्रयत्‍नास ॥६१॥

साधूंपासुन लाधे, ज्ञान खरोखर सुबोधसें राया ।

४३.

बंधन पावत नाहीं, भवपाशांनीं अनेक कर्मां या ॥६२॥

इतुकें झाल्यानंतर, ज्ञानानें सर्व भूत आत्म्यांत ।

४४.

दिसती मनुजा ऐकें पापी असुनी तरीहि तो मुक्त ॥६३॥

जैसा अग्नी भस्मचि, या लोकींच्या प्रसिद्ध वस्तूंचें ।

४५.

करितो त्यापरि तैसा, ज्ञानाग्नी हा घटीत कर्मांचें ॥६४॥

ज्ञानाइव दुसरी ती, वस्तू पावत नसेच भूपा ही ।

४६.

ज्ञानाच्या योगानें, कांहीं कालें स्वआत्मता लाही ॥६५॥

भक्‍तीयुक्‍त असा तो, इंद्रियं जिंकी तयास हो ज्ञान ।

४७.

कांहीं कालें करुनी, सत्वर मोक्षास नेतसे ज्ञान ॥६६॥

भक्‍ती श्रद्धाविरहित, संशयवृत्ती असे सदा जो तो ।

४८.

प्राप्ती कल्ल्याणाची, नाहीं नी लोक दोन अंतर तो ॥६७॥

आत्मज्ञानी रत जो, संशयवृत्ती समूळ मावळली ।

४९.

कर्मे करीत असतां, बंधनकारक न हो कदा काळीं ॥६८॥

संशयरुपी ऐसें, अंतस्थहि तो असोन अज्ञानी ।

५०.

नाश करितसे योगी, तो त्यासी ज्ञानरुप खड्‌गांनीं ॥६९॥

विज्ञानप्रतिपादन हा, गणेशगीता तृतीय अध्याय ।

संपूर्ण असे झाला, करितों अर्पण प्रभूकृपा होय ॥७०॥

कवनेंरुपी शमि ती, अर्पी प्रभुला सुलीनसा दास ।

मोरेश्वरसुत नमितों, साष्टांगें करुन पादकमलांस ॥७१॥