हिंदू धर्मानुसार वर्षातील सर्व एकादशींना महत्त्व आहे. मासिक पाहिल्यास एकादशीचे व्रत एका महिन्यात दोनदा पाळले जाते, एक शुक्ल पक्षात आणि दुसरे कृष्ण पक्षात. या सर्वांचे स्वतःचे विशिष्ट महत्त्व आणि नाव आहे. तसेच फाल्गुन महिन्यातील शुक्ल पक्षातील एकादशीला आमलकी एकादशी म्हणून ओळखले जाते, तिला अनेक ठिकाणी रंगभरी एकादशी असेही म्हटले जाते. हिंदू धर्माशी संबंधित प्राचीन धार्मिक ग्रंथांमध्ये एकादशी तिथी भगवान विष्णू आणि श्रीकृष्ण यांच्याशी संबंधित आहे.
नावाप्रमाणेच आमलकी एकादशीचा संबंध आवळा या फळाशी आहे, त्यामुळे या दिवशी भगवान विष्णूंसोबत आवळ्याच्या झाडाचीही पूजा केली जाते. असे मानले जाते की हे आवळा वृक्ष भगवान विष्णूला अतिशय प्रिय आहे, त्यामुळे या एकादशीला आवळा एकादशी किंवा आमली ग्यारस असेही म्हणतात.
मान्यतेनुसार आवळा वृक्षाची उत्पत्ती भगवान विष्णू आणि भगवान ब्रह्मा यांच्याशी संबंधित आहे. त्याच्या प्रत्येक भागात भगवान विष्णूचा वास असल्याचे मानले जाते. आमलकी एकादशीच्या दिवशी जे लोक आवळ्याच्या झाडाखाली बसून विष्णूची पूजा करतात त्यांना विशेष लाभ होतो.
हिंदू पंचगानुसार या वर्षी म्हणजेच 2024 मध्ये आमलकी एकादशीचे व्रत 20 मार्च रोजी पाळले जाणार आहे. एकादशी तिथी 20 मार्च 2024 रोजी सकाळी 12:21 पासून सुरू होईल आणि 21 मार्च रोजी उदया तिथीनुसार पहाटे 2 वाजता समाप्त होईल, हे आमलकी एकादशी व्रत मंगळवार, 20 मार्च 2024 रोजी पाळले जाईल.
आमलकी एकादशीची कथा
धार्मिक दस्तावेजांमध्ये आमलकी एकादशीशी संबंधित एक कथा आहे, ज्यानुसार एकदा भगवान ब्रह्मदेवाने स्वतःला जाणून घेण्यासाठी परब्रह्माची तपश्चर्या सुरू केली, तेव्हा त्यांच्या तपश्चर्येने प्रसन्न होऊन भगवान विष्णू प्रकट झाले. त्यांना पाहून ब्रह्माजी भावूक झाले आणि त्यांच्या डोळ्यातून अश्रू वाहू लागले. ब्रह्माजींचे अश्रू नारायणाच्या पायावर पडत होते... असे म्हणतात की नारायणाच्या पाया पडल्यावर प्रत्येक अश्रू आवळा वृक्षात रुपांतरीत होत होते. ज्या दिवशी ही घटना घडली, ती एकादशी तिथी होती, तेव्हा श्रीहरी म्हणाले की, आजपासून हे झाड आणि त्याचे फळ हे माझे रूप मानले जाईल. हा दिवस आमलकी एकादशी म्हणून ओळखला जाईल. जो भक्त या एकादशीला आवळ्याच्या झाडाची यथायोग्य पूजा करेल त्याला माझ्या पूजेप्रमाणेच फळ मिळेल. त्याच्या सर्व पापांची क्षमा होईल आणि त्याच्या आत्म्याला मृत्यूनंतर मोक्ष प्राप्त होईल.