देवशयनी एकादशीच्या दिवशी भगवान श्रीहरी झोपायला जातात. आषाढ महिन्यातील शुक्ल पक्षातील एकादशी म्हणजे 10 जुलै 2022 पासून ते 4 महिने झोपतात. चार महिने झोपल्यानंतर भगवान देवोत्थान एकादशीला म्हणजेच 4 नोव्हेंबर 2022 रोजी जागे होतील. असे मानले जाते की या काळात देव झोपला असेल तर सामान्य पूजेशिवाय इतर सर्व शुभ कार्ये चार महिन्यांसाठी स्थगित होतील आणि देवोत्थान एकादशीपासून पुन्हा सुरू होतील.
संतांपासून गृहस्थांपर्यंत महत्त्व
आषाढ एकादशी असेही म्हणतात. भारतात या आषाढी एकादशीपासून सुरू होणाऱ्या चातुर्मासाला प्राचीन काळापासून गृहस्थांपासून संत-महात्मांपर्यंत, साधकांपर्यंत अनन्यसाधारण महत्त्व आहे. योग, ध्यान आणि धारणा यांना जीवनात खूप स्थान आहे कारण यामुळे सुप्त शक्तींचे पुनर्जागरण होते आणि अक्षय उर्जेचा संचय होतो. हे हरिशयनी एकादशीचे उत्तम प्रकारे प्रतिनिधित्व करते, जेव्हा भगवान विष्णू स्वतः योग निद्राचा आश्रय घेऊन चार महिने ध्यान करतात. देवशयनी एकादशी व्यतिरिक्त आषाढ महिन्याच्या शुक्ल पक्षातील एकादशीला हरिशयनी किंवा शेषशयनी किंवा पद्मनाभ एकादशी असेही म्हणतात कारण श्री हरी या नावांनीही संबोधले जातात.
त्रिदेव राजा बळीसोबत चार महिने येथे राहतात
श्रीमद भागवत महापुराणातील आठव्या श्लोकात दानवीर बळीची कथा त्याचे पौराणिक महत्त्व दर्शवते. जेव्हा भगवान वामनाने राजा बळीला साडेतीन पावले जमीन दान मागितली आणि तिन्ही जग तीन पावलांमध्ये मोजले. तेव्हाही ज्ञानी राजा बळी, ज्याला श्रीहरींचा सहवास लाभला होता, त्याने धैर्य आणि शब्दाचा आदर राखून सांगितले, हे प्रभो, संपत्तीपेक्षा संपत्ती महत्त्वाची आहे, म्हणूनच तू त्या व्यक्तीच्या संपत्तीचा समावेश केला आहेस. तीन टप्प्यांत, अर्ध्या पायरीने त्याच्या शरीराची गणना करा. ते करा
बळीची प्रेमळ भक्ती, स्नेह आणि त्याग पाहून संतप्त होऊन भगवान विष्णूने त्याला अधोलोकाचे अचल राज्य दिले आणि वरदान मागायला सांगितले. राजा बळीने वचनबद्ध झालेल्या विष्णूला सांगितले, भगवान, तू नेहमी माझ्या महालात रहा. तेव्हापासून, श्री हरीच्या वरदानानंतर, तिन्ही देव म्हणजे विष्णूजी आणि महादेव आणि ब्रह्माजी देखील देवशयनी एकादशीपासून देव प्रबोधिनी एकादशीपर्यंत अधोलोकात वास करतात. म्हणूनच या आषाढ एकादशीलाच व्रत ठेवून भगवान विष्णूची कमळाच्या फुलांनी पूजा केल्याने त्रिदेवाच्या उपासनेचे फळ मिळते, असे म्हटले जाते.
अशी व्रत पूजा करावी
जाणकारांच्या मते या चार महिन्यांच्या कालावधीत श्री विष्णूचे ध्यान करून व्रत, उपासना इ. जो दररोज सकाळी स्नान करून भगवान विष्णूसमोर उभे राहून 'पुरुषसूक्त' जपतो, त्याची बुद्धी वाढते. जो मनुष्य हातात फळ घेऊन शांतपणे भगवान विष्णूची एकशे आठ प्रदक्षिणा करतो तो कधीही पाप करत नाही. या काळात जो व्यक्ती रोज वेदांचे पठण करून भगवान विष्णूची पूजा करतो, तो विद्वान असतो. चार महिने नियम पाळणे शक्य नसेल तर कार्तिक महिन्यातच सर्व नियमांचे पालन करावे.
चार महिन्यांत उपयोगी वस्तूंचा त्याग करण्याचे व्रत घेणाऱ्यांनी त्या वस्तू ब्राह्मणाला दान दिल्यास त्याग सफल होतो. असे मानले जाते की जो मनुष्य पावसाळ्यातील चार महिने फक्त शाकाहारी भोजन करून भगवान विष्णूच्या दर्शनासाठी घालवतो, तो श्रीमंत असतो, जो या काळात नक्षत्र पाहून फक्त एकदाच भोजन करतो, तो श्रीमंत आणि देखणा होतो. एक दिवसाचा फरक देऊन जे चार महिने जेवतो तो नेहमी वैकुंठधाममध्ये राहतो.