श्रीसद्‍गुरुलीलामृत अध्याय सहावा

॥ श्रीसद्‍गुरुलीलामृत ॥

अध्याय सहावा

समास पहिला

विदेहाप्री चालवोनी प्रपंचा । मुमुक्षुजनांलागिं अध्यात्मचर्चा ॥

करोनी बहू लोक जे मेळविती । नमस्कार त्या ब्रह्मचैतन्यमूर्ति ॥ ६ ॥

जयजय सद्‌गुरु स्वानंदा । भक्तिकमलमकरंदा ।

मुमुक्षुभृंग घेती स्वादा । नाठवे देहभाव ॥ १ ॥

तुझिये आनंदाची गोडी । चाखिती जे जे वर्हाडी ।

तितुके गेले देशोधडी । अहंता निःशेष सोडोनी ॥ २ ॥

कोणा न देती ओळख । वरिवरी दिसती स्वाभाविक ।

परि परिपूर्ण निजसुख । स्वानंदरस सेविला ॥ ३ ॥

आकंठ अमर्याद भरले । तेणें ते उन्मत्त झाले ।

घरच्या घरीं बावरले । नवल वाटे ॥ ४ ॥

मायेची ममता सांडिली । पितयाची आज्ञा मोडिली ।

आशा मावशी ती वधिली । देखतदेखतां ॥ ५ ॥

कामक्रोध बंधूंवरी । जो कां सदा गुरगुरी ।

कल्पना ईषणा भगिनी सुंदरी । समोर येऊं देईना ॥ ६ ॥

प्रारब्धठेवा लुटविला । घराचा देव्हारा केला ।

मरणा मारोन उरला । आनंदरस चाखित ॥ ७ ॥

शब्दस्पर्शरूपरस- । गंधभूषणे वेशीस ।

बांधोनि राही उदास । सर्वकाळ आनंदी ॥ ८ ॥

जगावेगळा बडबडे । जगीं असोनियां दडे ।

प्रपंच व्यवसाय नावडे । परि करणें सोडीना ॥ ९ ॥

दया क्षमा शांती त्यापासीं । आत्मतत्त्वीं रमे अहर्निशी ।

सांडोनि लोकलज्जेसी । आनंदमदें धुंद झाला ॥ १० ॥

न मानी आपपर । विधिनिषेधादि आचार ।

बुडविलें सकळ घरदार । आनंदोर्मीमाझारीं ॥ ११ ॥

आनंदे उन्मत्त झाला । न मानी कळिकाळाला ।

पुण्यपाप तुडवूं लागला । सकळ उपाधी ॥ १२ ॥

ऐसा तूं आनंदघन । सेवितां तें सेवकपण ।

समूळ जाय विरोन । सेव्यसेवाआनंद ॥ १३ ॥

जया घडेल हा योग । तेणेंचि साधिला लाग ।

इतरें राखिली तगमग । नरदेहा येवोनि ॥ १४ ॥

सबल सुकृतांच्या राशी । सत्संग नम्रता जयासी ।

तोचि जाणे स्वानंदासी । ज्ञानाज्ञान गिळोनी ॥ १५ ॥

अथवा श्रद्धेचा ओलावा । धरोनि करितां गुरुसेवा ।

स्वानंदसोहळा भोगावा । नित्य सत्य निर्विकार ॥ १६ ॥

ऐसी सेवा साधोनि । सद्‌गुरु गेले नैमिषवनीं ।

एकांतवास साधोनि । पुनरपि गृहीं निघाले ॥ १७ ॥

मार्गीं बहुधा बोधिलें । अनुग्रहें सुखी केलें ।

रामभक्तीसी लाविले । अज्ञ विकल्पी भाविक ॥ १८ ॥

अनेक कामना पुरवोनि । जन लाविती रामभजनीं ।

जेवी औषध न सेवी म्हणोनि । बाळा साखरखडा दाखविती ॥ १९ ॥

ऐसा करित जगदुद्धार । पावले गोंदावलें नगर ।

गृहीं जावोनि 'रघुवीर' । पुकारीतसे गोसावी ॥ २० ॥

माय येवोनि जंव पाहे । तंव गोसावी उभा आहे ।

अंगीं तेज न समाये । प्रेमजिव्हाळा उफाळे ॥ २१ ॥

मागें गणू येवोनि गेला । तोही गोसावीच झाला ।

वर्तमान ठाउकें असेल याला । म्हणोनि करी प्रश्नातें ॥ २२ ॥

'अहो साधु महाज्ञानी । तुम्ही फिरतां रानींवनीं ।

कोठे दिसला कीं नयनीं । पुत्र आमुचा सांगावा ॥ २३ ॥

सदा रामनाम घेत । तुम्हांसारिखा वेष धरित ।

सद्‌गुरुकारणें फिरत । देशीं विदेशीं ॥ २४ ॥

सद्गुणी चातुर्याची खाण । वय सान वैराग्य पूर्ण ।

मध्यमसा गौरवर्ण । अंगठेव सुदृढ ॥ २५ ॥

आम्हां दुःखीं टाकोनि । गेला गृह सोडोनि ।

कोठें देखिला कीं नयनीं । कृपा करूनि सांगावे' ॥ २६ ॥

सद्‌गुरु बोलती मातेप्रति । 'माउली चिंता नसावी चित्तीं ।

उदयीक भेटेल निश्चितीं । तुमचा सुत तुम्हांसी' ॥ २७ ॥

ऐसें वदोन सत्वर । पावले हनुमंतमंदिर ।

दुरोनि पाहती चमत्कार । बाळपणाचा ॥ २८ ॥

नानापरी क्रिडा केली । सोबत्यांची मांदी मेळविली ।

आजीं सर्व पारखीं झालीं । जवळी असोनि ॥ २९ ॥

एक रात्र केली वसति । ओळखी कोणा न देती ।

दुजे दिनीं पाचारिती । चिंतूबुवासी ॥ ३० ॥

उपाध्याय चिंतूबुवा । संबोधिती घेऊन नांवा ।

बालपणाच्या गोष्टीं तेव्हां । खुणेलागीं सांगितल्या ॥ ३१ ॥

खूण पटतां हर्ष झाला । धांवला रावजीगृहाला ।

'गीताई तुमचा सुत आला । मंदिरामाजीं' ॥ ३२ ॥

शब्द पडतांचि श्रवणीं । गीता निघे झडकरोनि ।

गणपति तैं धांवोनि । चरण धरी जननीचे ॥ ३३ ॥

उभयतां संतोष झाला । गणपति सर्वां भेटला ।

हरपला ठेवा गवसला । गोंदावलीसी ॥ ३४ ॥

बालपणचे मित्र सारे । करिती नाना प्रश्नोत्तरें ।

निवविती सकलांचीं अंतरें । प्रवासकथा सांगोनी ॥ ३५ ॥

कथिती अध्यात्मज्ञान । रामभक्ति सगुणभजन ।

सर्वांचे वेधिती मन । आपणाकडे ॥ ३६ ॥

शरण येती तयांसी । निववूनि रामभक्तीसी ।

लाविती तत्क्षणेंसी । युक्तिप्रयुक्ति ॥ ३७ ॥

प्रापंचिकां युक्तिवाद । मुमुक्षुंसी भक्तिबोध ।

नास्तिकांसी प्रेमसंवाद । करोनि भजनीं लाविती ॥ ३८ ॥

मुखोमुखीं पसरली मात । गोंदावलीसी आले संत ।

साक्षात्कारें समाधान देत । प्राणिमात्रासीं ॥ ३९ ॥

शर्करा पाहूनि मुंग्या धांवती । तैसें झालें गोंदावलीप्रति ।

बहुत ग्रामींचे जन येती । साधुदर्शनाकारणें ॥ ४० ॥

बद्ध मुमुक्षु साधक सिद्ध । करिती प्रेमसंवाद ।

समाधान पावोनि धरिती पद । सद्गुरूंचें ते काळीं ॥ ४१ ॥

कोणी म्हणती सिद्धपुरुष । कोणी मानिती देवांश ।

पावले देव प्रत्यक्ष । गोंदावलेंग्रामासी ॥ ४२ ॥

सकलां दर्शनें आनंदवी । ऐसा पावला गोसावी ।

सर्वांगी विभूति लावी । कौपीन परिधान करीतसे ॥ ४३ ॥

जटा दाढी शोभा देती । पायीं खडावा गर्जती ।

गणेशटोपी कफनी घालिती । हातीं स्मरणी शोभतसे ॥ ४४ ॥

मुद्रा रामनामांकित । कुबडी करीं वागवित ।

सदा आनंदें भजन करित । संगें भक्तजन घेवोनि ॥ ४५ ॥

गृहीं वास न करिती । विठ्ठलमंदिरासमीप वसति ।

कट्टा करोनि बैसती । समुदायासमवेत ॥ ४६ ॥

कीर्ति पसरली चहूंदेशी । मत्सर वाटे स्वकीयांसी ।

न साहवे परोत्कर्षासी । हा स्वभावधर्म ॥ ४७ ॥

स्तोम माजविलें फार । सर्व यासी पुसती विचार ।

आमचा अपमान होतो फार । अधिकारी यासी वंदिती ॥ ४८ ॥

तरी आतां ऐसें करावें । यासी मुंडण करवावें ।

गृहस्थाश्रमीं लावावें । म्हणजे महती जाईल ॥ ४९ ॥

करोनि ऐसा विचार । म्हणती हा उतरावा केशभार ।

सद्‌गुरु वदती अनिवार । खर्च असे तयासी ॥ ५० ॥

होम हवन ब्राह्मणभोजन । सांगता असे गहन ।

येरू वदती तयांलागून । सर्व करूं यथासांग ॥ ५१ ॥

त्यांचे मनींचा भाव जाणती । परि गुरुआज्ञा झाली होती ।

प्रपंच करोनि रामभक्ति । वाढवावी सतत ॥ ५२ ॥

स्वार्थ तीर्थ साध्य होतें । म्हणोनि करविलें मुंडणातें ।

अन्नदान हवनातें । यथासांग करविलें ॥ ५३ ॥

रावजी गीता आनंदले । म्हणती बाळ शुद्धीस आले ।

आतां प्रपंच करील वहिलें । चिंता सर्व उडालीं ॥ ५४ ॥

कांता सरस्वती खातवळी । चिंता वाहोन कृश झाली ।

तिजला सत्वर आणिली । कृपासागरें गुरुरायें ॥ ५५ ॥

प्रपंच चालिला अव्यंग । सदा भजती श्रीरंग ।

दर्शना येतसे जग । पूर्वींहूनि अधिकचि ॥ ५६ ॥

प्रपंच करोनि परमार्थ । कैसा साधावा स्वार्थ ।

दाविती राहोनि विरक्त । समस्तांसी ॥ ५७ ॥

प्रातःकालीं देवतार्चन । अखंड करिती नामस्मरण ।

अध्यात्मचर्चा विवरण । श्रोतृसमुदाय निवविती ॥ ५८ ॥

नाना शंका उपशंका । प्रत्ययें फेडिती देखा ।

ग्रंथार्थ बोधिती लोकां । विशद करोनि ॥ ५९ ॥

दासबोध नाथभागवत । भगवद्गीता अध्यात्मग्रंथ ।

अभंगादि गाथा समस्त । तुलसीकृत रामायण ॥ ६० ॥

ग्रंथाग्रंथांची एकवाक्यता । विवरोनि दाविती समस्तां ।

श्रवण करितां श्रोता वक्ता । तादात्म्यता पावती ॥ ६१ ॥

चालतां अध्यात्मनिरूपण । उपासना बोधिती सगुण ।

भक्ति प्रेम उचंबळोन । येतसे श्रोतयांसी ॥ ६२ ॥

ब्रह्मज्ञानाच्या गोष्टीं सांगती । आणि सगुणातें न भजती ।

तेणें इहपर नाडती । ऐसे वक्ते बहुतेक ॥ ६३ ॥

शब्दज्ञानें भरीं भरिती । आणि उपासना सोडिती ।

तैसी नव्हे गुरुमूर्ति । बोधिती सगुणभजन ॥ ६४ ॥

स्वयें आचरोनि दाविलें । आणि जनां शिकविलें ।

तेणें समाधान पावले । कितीएक ॥ ६५ ॥

सायंकाळीं प्रेमळ भजन । करुणारस रूपध्यान ।

नानापरीनें स्तवन । रामरायाचें होतसे ॥ ६६ ॥

बहुत संतांची वचनें । अभंगपदादि कवनें ।

जेणें साधका उपदेश बाणे । भजन अति रसाळ ॥ ६७ ॥

अष्टकें श्लोक आरती । ऐसें भजन नित्य करिती ।

स्वयें करोनि करविती । जनांकरवीं ॥ ६८ ॥

चालविती ऐसी उपासना । प्रपंचकार्यें करिती नाना ।

गोसावी झाला शहाणा । म्हणती सर्व ॥ ६९ ॥

माय बोले गणपतीप्रति । 'एक इच्छा असे निगुती ।

वडिलार्जित वतनवृत्ती । अंगीकारावी तुवां ॥ ७० ॥

पाळी असे आपुली आली । ती पाहिजे तुवां केली ।

मान्य करीं आमुची बोली । पुत्रधर्म म्हणोनि' ॥ ७१ ॥

श्रीगुरु वदती 'माय । रामसेवे अर्पिला देह ।

गरज नसे नोकरी गेह । आम्हां गोसावियासी ॥ ७२ ॥

परि मातृआज्ञा म्हणोनि । होईन मी कुलकर्णी ।

कांही काल क्रमोनि । पुनरपि जाईन वनातें' ॥ ७३ ॥

पुरविण्या वडिलांची हौस । हातीं घेतले वतनास ।

नीतिन्यायमर्यादेस । सीमा नाही ॥ ७४ ॥

भूतीं भाविती भगवंत । न करिती अन्याय घात ।

पंचतत्त्वविवरण जेथ । हिशोबाची काय कथा ॥ ७५ ॥

कळिकाळा ज्याची सत्ता । तया गांवची कायसी वार्ता ।

आश्चर्य वाटे समस्तां । कोठें शिकला ज्ञान हें ॥ ७६ ॥

रयत म्हणती भलें झालें । सुज्ञ कुलकर्णी लाभले ।

अधिकारी संतोषले । कामकाज देखुनी ॥ ७७ ॥

मायबापां संतोष झाला । तीन मास काळ गेला ।

सद्गुरूंनी बदली दिला । पुरे म्हणती व्याप हा ॥ ७८ ॥

रामसेवा करावी । व्यक्ति भक्तीसी लावावी ।

याहोन अन्य पदवी । नको आम्हां ॥ ७९ ॥

जाणें असे नैमिषारण्यीं । मग सद्‌गुरुभेटीलागोनि ।

तुम्ही रामनाम वदनीं । घेत असावें सर्वकाळ ॥ ८० ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते षष्ठाध्यायांतर्गतः प्रथमः समासः ॥

श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय सहावा

समास दुसरा

ब्रह्मचैतन्य गुरुवर । म्हणती करूं देशांतर ।

भार्या सद्गुणी चतुर । समागमे येऊं म्हणे ॥ १ ॥

अखंड करी नामस्मरण । पतिवचनीं विश्वास पूर्ण ।

सदा ध्याई पतिचरण । पतिव्रता गुरुभार्या ॥ २ ॥

धन्य पतिव्रता माउली । जी ऐसे पद पावली ।

बरी सत्त्वगुणें शोभली । चंद्रकांति जैशी ॥ ३ ॥

सद्‌गुरु तेज दिनकर । सरस्वती प्रभा सुंदर ।

दर्शनें श्रमपरिहार । संसारिकांचा होतसे ॥ ४ ॥

पाळिले मायबापबोला । प्रपंच सर्व नेटका केला ।

मग त्वरित निघाले देशाला । जगदुद्धार करावया ॥ ५ ॥

शकें सत्राशें शहाण्णवीं । बाहेर निघाले गोसावी ।

सवें भार्या शुद्धभावी । गुरुदर्शना घेतली ॥ ६ ॥

दोन प्रहर रजनीसी । निघाले भार्येसरसीं ।

शरण रिघाले तुकाईसी । उभयतां चरणीं लोळती ॥ ७ ॥

पाहोनि शुद्धभाव परम । संतोषला तुकाराम ।

जोडी शोभे सीताराम । दुजीं मर्त्यलोकीं ॥ ८ ॥

तुकाराम वदती ’सती । काय इच्छा तुजप्रति ।

माग माग शीघ्रगति । पूर्ण होय निश्चयें’ ॥ ९ ॥

सती वदे ’पुत्ररत्न । व्हावें पतिसमान ।

हेंचि द्यावें वरदान । महाराजा समर्था ॥ १० ॥

देहवृक्ष सफलित । होतां होईन पुनीत ।

वांझपणें वृथा जात । लोकनिंदाकारण’ ॥ ११ ॥

ऐकोनि ऐसें वचन । गुरुशिष्य करिती हास्यवदन ।

मायेनें मोहिलें म्हणोन । पुत्ररत्न इच्छिलें ॥ १२ ॥

तुकाराम ’तथास्तु’ म्हणती । उभयतांसी निरोप देती ।

मग पावले नाशिकप्रांतीं । पंचवटीसमीप ॥ १३ ॥

सद्‌गुरु वदती भार्येसी । ’काय आठवली विवसी ।

मागितलें पुत्रवरासी । मोक्षदात्यासन्निध ॥ १४ ॥

कामधेनू गृहीं आली । क्षीर सेवून सोडिली ।

ऐसी तुवां करणी केली । मायामोहित होवोनि ॥ १५ ॥

अवचटें परिस गवसला । तो भिंतीमाजीं चिणिला ।

तेणें सुवर्णलाभा मुकला । अभागी जैसा ॥ १६ ॥

अथवा कल्पतरूतळी बैसोनी । अभागी कल्पना करी मनीं ।

भूत झडपील मजलागोनि । या निर्जन अरण्यांत ॥ १७ ॥

राजा बहु संतुष्ट झाला । म्हणें इच्छिलें देईन तुजला ।

अभागी वदे देईं मजला । जीर्ण वस्त्र एखादें ॥ १८ ॥

अत्तरें माखलीं पादत्राणीं । हिरा बैसविला अंगणीं ।

घरीं धान्य नसे गोणी । ऐसें आजि तुवां केलें ॥ १९ ॥

कण फेंकून भूस भरिलें । अथवा चंदन काष्ठें पाणी तापविलें ।

तैसें आजि तुवां केले । पुत्रस्नेहा भुलोनि ॥ २० ॥

जो मोक्षश्रियेचा दाता । जन्ममरणातें चुकविता ।

चिदानंदासी भोगविता । कृपासागर सद्‌गुरु ॥ २१ ॥

तो झालिया प्रसन्न । इच्छिसी पुत्रसंतान ।

न वांछिसि भक्ति अनन्य । रामसेवा घडावी ॥ २२ ॥

चौर्यांशी लक्ष योनी फिरतां । किती पुत्रांची झालीस माता ।

जन्ममरणीं सोडविता । एकही कोठें दिसेना ॥ २३ ॥

नरदेह दो दिवसांची वसति । कोण कोणाचा संगाती ।

कन्या पुत्र आणि पति । देहसंबंधी सकळही ॥ २४ ॥

तो देह नाशिवंत । तत्संबंधीही अशाश्वत ।

ज्याचें त्यानें करावें हित । सद्‌गुरुकृपें ॥ २५ ॥

पुन्नाम नरकापासोनि । म्हणती पुत्र तारील झणीं ।

परि नरकीं जावेंचि कोणी । वासनाक्षय झालिया ॥ २६ ॥

वासना निमालिया पाठीं । स्वर्गनरकाची आटाआटी ।

पापपुण्य उठाउठी । लया जाय मिथ्यत्वें ॥ २७ ॥

उद्धरील बेचाळीस कुळांते । ऐसें बोलती जाणते ।

उद्धरणें तें स्वर्गापरतें । आन नाही ॥ २८ ॥

स्वर्ग क्षीणतेतें पावे । त्यासि हित कैसे म्हणावे ।

तोडिले संसृतीचे गोवे । तरीच हित सधिलें । २९ ॥

जन्मा आलियाचें सार्थक । कांही करावा विवेक ।

जेणें फिटेल हें दुःख । संसृतिजन्य ॥ ३० ॥

असो गुरुकृपें होईल सुत । परि अल्पायुषी अशाश्वत ।

तेणें तुज काय प्राप्त । होईल सांग निश्चयें ॥ ३१ ॥

प्रकृतीपासोन सुख । इच्छिती ते परम मूर्ख ।

दुःखमूळ हा निःशंक । मायाजनित पसारा’ ॥ ३२ ॥

माय सरस्वती खोंचली । म्हणे मज भुली पडली ।

आतां जेणें सार्थकता भली । ती सोय सांगावी ॥ ३३ ॥

सुख एक रामचरणीं । सुखदाता तोचि धनी ।

इतर ते निर्वाणीं । दूर होती पारिखे ॥ ३४ ॥

तुम्ही साधु महाज्ञानी । मज ठाव द्यावा चरणीं ।

लीन दीन उत्सुक म्हणोनि । उपेक्षा करूं नये ॥ ३५ ॥

जेणें मायामोह सुटेल । अनन्यभक्ति पाविजेल ।

मन रामीं रत होईल । ऐसें करावें ॥ ३६ ॥

आपण या देहाचे धनी । देह सार्थकीं लावावा झणीं ।

वरी करितें विनवणी । कृपाळुवा दीनानाथा ॥ ३७ ॥

परिसोनि कांतेचे वचन । संतोषले दयाघन ।

योगदीक्षा तिजलागोन । दिधली तेव्हां गुरुरायें ॥ ३८ ॥

वटदुग्धें जटा वळिल्या । कांचनबांगड्या काढिल्या ।

तुळसीमाळा करीं बांधिल्या । कंठी सूत्र तुळशीचें ॥ ३९ ॥

श्वेत वस्त्र परिधान । भू शय्या व्योम प्रावरण ।

अखंड करविती नामस्मरण । योगमुद्रा सांगितल्या ॥ ४० ॥

प्राणायाम करविती । समाधिही लाविती ।

उपदेशवचनें बोधिती । नित्यकाळीं ॥ ४१ ॥

नदीतटाक गुहावास । वाटे रामाचा वनवास ।

सीमा नसे आनंदास । तया स्थानीं ॥ ४२ ॥

वाटे ऋषीचा आश्रम । उपासना चालिली दुर्गम ।

नित्य ध्याती आत्माराम । सद्‌गुरु आणि माउली ॥ ४३ ॥

कमलसुमन शोधीत भुंगे । धांवती जैसे मनोवेगें ।

मुमुक्षुजन तैसा रिघे । बोधामृत सेवाया ॥ ४४ ॥

अयाचित भिक्षा घेती । कित्येक उपोषणें घडती ।

तेंही समाधान मानिती । नामामृत सेवूनि ॥ ४५ ॥

ऐसा काळ गेला कांही । माउली झाली विदेही ।

न गुंते मायामोहीं । ऐसें जाणिलें गुरुदेवें ॥ ४६ ॥

रामनामी तल्लीन झाली । निःसंदेह वृत्ति बनली ।

सद्‌गुरु निघाले ते काळी । सोडूनिया कांतेसी ॥ ४७ ॥

नाना तीर्थें नाना देश । वनोपवन भाषाविशेष ।

उत्तर दक्षिण भागास । फिरत फिरत चालिले ॥ ४८ ॥

इकडे सरस्वतीमाउली । म्हणें स्वारी कोठें गेली ।

गृही जाण्याची आज्ञा झाली । असे पूर्वीं मजलागी ॥ ४९ ॥

नाशिकग्रामीं गुरुभक्त । कृष्णभट त्रिंबकसुत ।

तेथें जावोनि वदत । ’मज गृहीं पोंचवावें’ ॥ ५० ॥

गुरुपत्नी गृहा आली । तिसी देखतांचे नमस्कार घाली ।

वदे ’आमुची झोंपडी पावन केली । हें महद्भाग्य ॥ ५१ ॥

दोन दिवस हेंचि माहेर । करावा दीक्षेचा उपसंहार ।

मग जाऊं सत्वर । आपले ग्रामीं’ ॥ ५२ ॥

न्हाऊं माखूं घातले । चोळी कंकण लुगडे दिलें ।

सुग्रास जेवूं घातलें । अत्यानंद मानिला ॥ ५३ ॥

दोन दिवस ठेवोनि । निघाले संगे घेवोनि ।

नातेंपुतेंमाजी भगिनी । होती तेथें पोंचविलें ॥ ५४ ॥

इकडे सकल चिंता करित । होते तयां कळली मात ।

ते आनंदें भेटों येत । विचार पुसती मार्गींचा ॥ ५५ ॥

कैसें साधन कैसें भजन । कैसें करविले अनुष्ठान ।

योगदीक्षा किती गहन । सांगतसे सकळांते ॥ ५६ ॥

भेटले तुकाराम सद्‌गुरु । मागितला म्यां पुत्रवरु ।

तेणें कैसा झाला विचारु । आल्हादकारी ॥ ५७ ॥

कैसें घडे अन्नग्रहण । कैं होई उपोषण ।

परि न डळमळे समाधान । सदा आनंदीआनंद ॥ ५८ ॥

माय कुरवाळोन बोले । कष्टलीस नाजुक बाळे ।

दैवीं असे जे लिहिलें । उपाय नसे तयासी ॥ ५९ ॥

कन्या वदे गे आई । कष्टावांचोनि सुख नाही ।

तुम्हीं ऐसा जोडिला जांवई । धन्य भाग्य तुमचें ॥ ६० ॥

तेणें मज समाधान दिलें । पूर्वसुकृत फळा आले ।

धन्य वंदावीं पाउलें । थोरथोरां दुर्लभ’ ॥ ६१ ॥

ऐसे बहुत बोलोन । करी सकळांचें समाधान ।

सदा ध्यायी पतिचरण । रामनाम घेतसे ॥ ६२ ॥

गीता-रावजींस कळली मात । सून सांगे वृत्तांत ।

त्वरित येतील निश्चित । चिंता कांही न करावी ॥ ६३ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते षष्ठाध्यायांतर्गतः द्वितीयः समासः ॥

श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय सहावा

समास तिसरा

इकडे सद्‌गुरुनिधान । पुनरपि घेती गुरुदर्शन ।

मग करिती तीर्थाटन । नाना देशी ॥ १ ॥

अयोध्या मथुरा हरिद्वार । हिमाचलीं बदरीकेदार ।

जाती काशी विश्वेश्वर । क्षेत्रें पुनीत करावया ॥ २ ॥

उत्तरतीर्थें सर्व करोनि । कांही वास इंदोर भुवनीं ।

शरणागतांसी तारोनी । संप्रदाय वाढविती ॥ ३ ॥

इंदोर येथें शिष्य फार । सद्गुरूंचे झाले किंकर ।

त्यांतील जे सत्त्वागार । नामें सांगूं तयांची ॥ ४ ॥

भैय्यासाहेब मोडक म्हणोनि । अखंड होते नामस्मरणी ।

सद्‌गुरु राहती त्यांचे सदनीं । शुद्धभाव पाहोनियां ॥ ५ ॥

जिजीबाई नामेंकरोनि । विप्रस्त्री सुज्ञ सद्गुणी ।

लगाली श्रीसमर्थ चरणी । देह सार्थक करावया ॥ ६ ॥

जिजीबाईस तुकारामदर्शन । तैसें भैयांसही जाण ।

करविलें स्वयें नेऊन । परमभाविक जाणूनिया ॥ ७ ॥

रावसाहेब पळशीकर । दिवाण सद्गुणी चतुर ।

आणिकही असती शिष्य फार । इंदोरग्रामी ॥ ८ ॥

इंदोर हर्दा गोंदावली । सद्गुरूंची स्थाने भली ।

बहुत दिवस वस्ती केली । परमक्षेत्रें पुण्यभूमी ॥ ९ ॥

इंदुरी विशेष प्रसिद्ध । आनंदसागर ब्रह्मानंद ।

गुरुकृपें झाले सिद्ध । सर्वाधिकारी ॥ १० ॥

तयां उपदेश त्या ग्रामी । म्हणोनि विशेष पुण्यभूमी ।

वरचेवरी सद्‌गुरुस्वामी । वास करिती त्या ठायीं ॥ ११ ॥

कांही काळ करोनि वास । सद्‌गुरु निघाले दक्षिणेस ।

मार्गीं देती बहुतांस । उपदेश परमपावन ॥ १२ ॥

बहुत लोक दर्शना येती । बहुतांच्या कामना पुरविती ।

नाना चमत्कार घडती । आश्चर्य वाटे सकळांसी ॥ १३ ॥

कोणी दोघे कालिकाउपासक । होते परममांत्रिक ।

जारणमारण-उच्चाटणादिक । विद्येमाजीं अति कुशल ॥ १४ ॥

त्यांनी श्रीगुरु देखिले । नाना चमत्कार करिती भले ।

म्हणती आपणांहून आगळें । सामर्थ्य दिसतें यांजपाशी ॥ १५ ॥

तरी एवढी विद्या शिकावी । म्हणजे वाढेल पदवी ।

काय युक्ति योजावी । विद्याधन मिळवावया ॥ १६ ॥

आसुरें विद्येमाजी प्रवीण । लेखिती आपणांसारिखे जन ।

बहुत प्रकारें विनवोन । म्हणती मंत्र संगावा ॥ १७ ॥

सद्‌गुरु वदती तयांसी । भक्ताभिमानी वैकुंठवासी ।

तोचि घडविता कार्यासी । आम्ही असों निमित्तमात्र ॥ १८ ॥

नाहीं पंचाक्षरी मंत्र । वेताळ नवचंडी-यंत्र ।

सर्व हालवित सूत्र । प्रभु एक रामराय ॥ १९ ॥

आम्ही तयांचे किंकर । सदा गातो रघुवीर ।

न जाणो मंत्र शाबर । सत्य सत्य जाणावें ॥ २० ॥

तें न मानवे तयांसी । म्हणती हो चोरितसे आम्हांपाशीं ।

बंधन करूं नागपाशीं । म्हणजे वळती येईल ॥ २१ ॥

ऐसे चिंतिती अंतरी । फिरती सद्‌गुरुबरोबरी ।

गांठोनि एका डोंगरी । नागपाश टाकिला ॥ २२ ॥

तत्काळ नाग निर्माण झाले । सर्वांगासी बंधन केलें ।

सद्‌गुरु हांसते तये वेळे । कैसी तृष्णा विद्येची ॥ २३ ॥

उभयतां वदती तयांसी । आम्हां मंत्र सांगावा निश्चयेसी ।

तरीच सोडूं या पाशीं । ना तरी घात घडेल ॥ २४ ॥

गुरु म्हणती आम्ही रामभक्त । आमचा न होय घात ।

तुमचा मंत्र जाईल व्यर्थ । सर्प मृत झालिया ॥ २५ ॥

तामसीविद्येपासोनि । तुम्ही करितसां नरकाची जोडणी ।

यमयातनेची जाचणी । भोगितां सर्व आठवेल ॥ २६ ॥

दो दिवसांचे सुखासाठी । पापें सांठवितां कोटी ।

अजुनी अनुताप घ्या पोटीं । म्हणजे सुख पावाल ॥ २७ ॥

सुख व्हावे शाश्वत । ऐसें करा कांही हित ।

ना तरी बुडाल समस्त । नरककुंडामाझारीं ॥ २८ ॥

साधका सिद्धी नाडती । तुम्हांसी चेटकें बुडविती ।

न जाणतां आपुली गति । दुजियासी काय देतां ॥ २९ ॥

बोध करिती बहुतांपरी । न मानिती ते आसुरी ।

म्हणती करितो फसवेगिती । पाश सोडायाकारणें ॥ ३० ॥

तीन दिवस वाट पाहिली । मग 'रघुवीर समर्थ' गर्जना केली ।

डोंगराखाली उडी घेतली । नाग झाले छिन्नभिन्न ॥ ३१ ॥

देखोनि ऐसा चमत्कार । उभयतां वाटला विस्मय थोर ।

सामर्थ्य असतांही धुरंधर । तीन रात्री साहिल्या ॥ ३२ ॥

जाईल आमुचें मंत्रबल । म्हणोनि सोशित हाल ।

तोडिले दुर्भेद्य व्याल । मानवी बल नव्हे हें ॥ ३३ ॥

आधीं बहुत बोध झाला । वरी साक्षात्कार घडला ।

उभयतां अनुताप उपजला । धांवोनि चरण धरियेले ॥ ३४ ॥

अनंत अपराधी मंदमती । बहुत भोगिल्या आपत्ती ।

कृपासागर गुरुमूर्ति । क्षमा दीनांसी करावी ॥ ३५ ॥

म्हणोनि लागती चरणी । कृपा भाकित करुणावाणी ।

सोडवा या भवांतुनी । परमपावन गुरुराया ॥ ३६ ॥

सद्‌गुरु दयाघन वर्षले । मुमुक्षुचातकां शांतविले ।

अनुग्रह देवोन लाविले । रामभक्तीसी ॥ ३७ ॥

दोघे सेवा करिती गहन । एका निरोप देती जाण ।

सच्चिदानंद नामेंकरून । फिरती गुरुसन्निध ॥ ३८ ॥

अतिकठिण सेवा करी । नामें झिजवी वैखरी ।

तुर्याअवस्थेतें वरी । सच्चिदानंद ॥ ३९ ॥

येथेंचि सिद्धि नाडिती । साधका फशीं पाडिती ।

याची अपूर्व कथा धरावी चित्ती । श्रोते साधन सुज्ञ हो ॥ ४० ॥

सद्‌गुरु रामेश्वरा चालिले । आगगाडीस्थानासमीप आले ।

अवकाश जाणोनि बैसले । धर्मशाळेमाझारी ॥ ४१ ॥

कांही काळ लोटल्यावरी । गाडी आली अड्ड्यावरी ।

श्रीगुरु पोंचती तंववरी । गाडी चालूं जाहली ॥ ४२ ॥

सच्चिदानंद हें अवलोकून । म्हणे श्रीगुरुवांचोन ।

कोठें धांवतेस 'कूं' करोन । स्थिर रहा ॥ ४३ ॥

त्याचे तपसिद्धीचेनि बळे । गाडी पुढें न चाले ।

उपाय करोनि थकले । गाडी चालक ॥ ४४ ॥

सद्‌गुरु मनीं जाणती । बळेंचि विलंब लाविती ।

पाहोन शिष्याची कृति । बोलते झाले ॥ ४५ ॥

'साधोनिया साधनासी । सिद्धिउपभोग इच्छिसी ।

ही काय आठवली तुजसी । तमोबुद्धि पूर्वींची ॥ ४६ ॥

आम्हां गोसावियांप्रति । जाण्याची काय गडबळ होती ।

उदयीक जाऊं पुढती । तुवां हें काय केलें ॥ ४७ ॥

कलि वाढला दुर्धर । काम्यकर्मीं सकल वर ।

भलताच होईल जोजार । साधनीं व्यत्यय येईल ॥ ४८ ॥

आम्हां सत्वर जाणे असे । तरी काय विलंब असे ।

नेत्र मिटावे स्वल्पसे । मग पहा चमत्कृति' ॥ ४९ ॥

क्षण एक नेत्र मिटले । शिष्यासह गुप्त झाले ।

उघडोन बा पाहीं । डोळे । रामेश्वरा नमन करी ॥ ५० ॥

सिद्धिची तों ऐसीं स्थिति । परि साधकां ने अधोगती ।

अद्याप न जाय आसक्ति । मुख न दावी द्वादशाब्दें' ॥ ५१ ॥

बोलोनि ऐसें तयासी । गुप्त झाले सत्वरेंसी ।

प्रकटले इंदुरीं ज्ञानराशी । सद्‌गुरुनाथ एकले ॥ ५२ ॥

कांही काल इंदुरीं राहिले । इकडे रावजी निवर्तले ।

श्रीगुरूंनी मुंडन केले । लोक आश्चर्य करिताती ॥ ५३ ॥

सांगते झाले लोकांसी । आज वडील वैकुंठवासी ।

तिकडे गोंदावलीची स्थिति कैसी । झाली पहा ॥ ५४ ॥

गीताईस दुःख झाले । सत्त्वगुणी रावजी गेले ।

अण्णा बाळ उघडे पडले । कनिष्ठ बंधु सद्गुरूंचे ॥ ५५ ॥

ज्येष्ठ सुतावांचोनि कांही । उत्तरक्रिया होणें नाही ।

ऐसा अभिप्राय सर्वही । विप्रीं काढिला मंथुनी ॥ ५६ ॥

सद्गुरूंचा शोध करिती । आल्यागेल्या विचार पुसती ।

कांही कळेना निश्चितीं । चिंता करिती अनिवार ॥ ५७ ॥

तंव अकस्मात् दशमदिनीं । तेथें आली गुरुजननी ।

मुंडन केले पाहोनि । आश्चर्य करिती लोक सर्व ॥ ५८ ॥

यथासांग क्रिया केली । सवेंचि स्वारी निघोनि गेली ।

सकळां हळहळ वाटली । धांवा करिती गुरूंचा ॥ ५९ ॥

पुनः प्रकटती इंदुरांत । सद्‌गुरु गोसावी वेष सोडीत ।

राजयोग धरिती परिधान करित । कौपीन कफनी फरगूल ॥ ६० ॥

गणेश टोपी शिरीं घालिती । पायीं खडावा वागविती ।

कुबडी स्मरणी झोळी घेती । कार्याकारण ॥ ६१ ॥

उंची वस्त्रें जरतारी । द्वादश शरीरीं ।

केशर अक्षंत शोभे शिरीं । वैष्णवी त्रिपुंड्र ॥ ६२ ॥

एकांतवास सोडिला । शिष्यसमुदाय असंख्य झाला ।

घेती घेवविती नामाला । श्रीरामप्रभूच्या ॥ ६३ ॥

बहुत जन दर्शना येती । अनुग्रह घेतां सुखी होती ।

नित्य उठती भोजनपंक्ति । समाराधना गुरुगृहीं ॥ ६४ ॥

दर्शनमात्रें आनंदवी । नानासंकटी सोडवीं ।

भाविक नास्तिक कामिक लावी । रामभजनीं सकळांसी ॥ ६५ ॥

शास्त्री वैदिक वेदांती । कर्मठ शाक्त सिद्धांती ।

सकलांचे समाधान करिती । श्रेष्ठत्व दाविती नामाचें ॥ ६६ ॥

नाम सकळाचें सार । नाम सकला आधार ।

कलियुगी भवपार । एक नामचि पाववी ॥ ६७ ॥

ऐसा करूनि उपदेश । प्रचीत दाविती जनांस ।

हरिहाट केला कालिकतास । संतसमुदाय मेळवुनि ॥ ६८ ॥

सकलां रामरुप पाहती । नरनारी सेवा करिती ।

मायबापाहूनि प्रीति । सद्‌गुरुवरी सकलांची ॥ ६९ ॥

सद्‌गुरु आमुचा आप्तसखा । सद्‌गुरु आमुचा पाठिराखा ।

सद्‌गुरु चैतन्यचि देखा । सूत्रें हालवी सकलांची ॥ ७० ॥

सद्‌गुरु सन्निध असतां कळिकाळा हाणूं लाथा ।

ऐसें सकलांचे चित्ता । वाटतसे भावबळें ॥ ७१ ॥

वैभव नृपाहून थोर । 'महाराज' ऐसें वदती नर ।

गोंदावलें गांवकामगार । गोंदवलेकर कोणी म्हणे ॥ ७२ ॥

सामर्थ्य पाहतां अद्भुत । यास्तव म्हणती समर्थ ।

भक्ति-ज्ञान-वैराग्ययुक्त । सत्पुरुष कोणी म्हणे ॥ ७३ ॥

सद्वस्तु सच्छिष्या दाविती । तेणें सद्‌गुरु कोणी म्हणती ।

गणूबुवा गोंदावलीप्रति । बोलती बालमित्र ॥ ७४ ॥

गुरुदत्त ब्रह्मचैतन्य । नाम असे परम मान्य ।

चैतन्यब्रह्मीं अनन्य । एकरूप जाहले ॥ ७५ ॥

गोंदवलेकर महाराज ऐसें । नाम प्रसिद्ध विशेषें ।

सकल सिद्धांमाजी विलसे । सद्‌गुरु शिरोमणीं ॥ ७६ ॥

चहूं देशी ख्याती झाली । महान् साधु गुरुमाऊली ।

नाना संकटीं पावलीं । बहुतांसी ॥ ७७ ॥

शिष्यशाखा बहु झाली । अनेक साधनी लाविली ।

उपदेश वचनीं निवविलीं । अंतरें कित्येकांचीं ॥ ७८ ॥

कोणी वाद करावया येती । कोणी छिद्रेंचि शोधिती ।

कोणी परिक्षां करूं धांवती । सत्य कीं मिथ्या ॥ ७९ ॥

ज्ञान पाहोनि धरिती मौन । वृत्ति पाहोन होती लीन ।

तेज पाहून म्हणती शरण । नास्तिक आणि विकल्पी ॥ ८० ॥

नित्य भजन अन्नदान । नित्य अध्यात्मविवरण ।

नित्य उत्साह आनंदघन । सद्‌गुरुसन्निध ॥ ८१ ॥

सकलां मुखीं रामनाम । हातीं स्मरणीं संख्या नेम ।

सकलांचें सारिखें प्रेम । श्रीचरणीं ॥ ८२ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते षष्ठाध्यायांतर्गतः तृतीयः समासः ॥

श्रीसद्‌गुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय सहावा

समास चवथा

इंदूरी महत्त्व वाढले । गोंदावल्यासी वर्तमान कळले ।

दादोबा आणि गोपाळ निघाले । स्नेहसंबंधी श्रींचे ॥ १ ॥

समजुतीने आणावयाकारणे । दोघांसी केलें पाठवणें ।

इंदूरी दोघे पाहुणे । आले शोध करित ॥ २ ॥

चरणीं लोटांगण घालिती । गोंदावलीची वार्ता सांगती ।

बहुत दिवस आपणाप्रति । जावोनियां जाहले ॥ ३ ॥

काकू शोक करिते फार । उघडे पडलें घरदार ।

तुम्हांसी आणावया सत्वर । आम्हां उभयतांसी दहाडिलें ॥ ४ ॥

सकलही चिंता करिती । तुम्ही चला शीघ्रगती ।

नानापरीनें सांगती । ज्ञानियासी उभयतां ॥ ५ ॥

बरें म्हणोनि कुरवाळिले । जाऊं म्हणोनि राहविलें ।

स्थिति पाहून चकित झाले । राजयोग साजिरा ॥ ६ ॥

उषःकाली भूपाळ्या म्हणती । मंजुळस्वरें कांकड आरती ।

प्रभात होतां पूजा करिती । चरणतीर्थ प्राशन ॥ ७ ॥

भाळीं शोभे केशरी टिळा । कंठीं घालिती पुष्पमाळा ।

मस्तकीं वाहती तुळसीदळा । भक्त अनेक ॥ ८ ॥

नानापरींचे नैवेद्य । देवोनि धरिती श्रीगुरुपद ।

सर्वांस वांटिती प्रसाद । सद्‌गुरु स्वहस्तें ॥ ९ ॥

नित्य समाराधना होती । बहुपरींची पक्वान्नें करिती ।

किती खाती जेवती । गणती नाही ॥ १० ॥

रोगग्रस्त पिशाचग्रस्त । आपत्तीनें जाहले व्यस्त ।

विनवणी करिती समस्त । उद्धरी आम्हां दयाळा ॥ ११ ॥

कोणी दारिद्र्यें त्रस्त झाले । कोणी व्यंगत्व पावले ।

निपुत्रिकही तेथें आले । पुत्रवांछा धरोनि ॥ १२ ॥

आशा मूळ प्रकृती । कामना अनंत उठती ।

कोणी करावी गणती । आर्त तितुके धांवले ॥ १३ ॥

तैसेचि बद्ध मुमुक्षु । साधक आणि जिज्ञासु ।

धांवती सेवाया रसु । गुरुवाक्यबोध ॥ १४ ॥

ऐसिया गर्दीत गवसले । कार्या आलेले विसरले ।

बहुतां दिवशीं स्मरण झालें । उभयतांसी गोंदवलीचें ॥ १५ ॥

पुनः प्रार्थना करिती । सत्वर चला हो म्हणती ।

महाराज अनुमोदन देती । कठिण वाटे सकळांसी ॥ १६ ॥

बेत ठरविला जाण्याचा । निरोप घेती सकळांचा ।

नयनीं पूर अश्रूंचा । लोटतसे भक्तांचिया ॥ १७ ॥

पुनरपि येऊं परतोन । ऐसें देती आश्वासन ।

निघते झाले तेथून । गोंदावलीसी पातले ॥ १८ ॥

आनंद झाला सर्वांसी । भेटले लहान थोरांसी ।

महाराज आले ग्रामासी । गांवोगांवी वार्ता गेली ॥ १९ ॥

भक्तमंडळी धांवली । यात्रा भरली गोंदावली ।

नामनौबत दुमदुमली । भक्तिप्रेम स्फुरतसे ॥ २० ॥

खातवळी पाठविला दूत । भार्या आणविली त्वरित ।

संसारी राहोनि वर्तत । अलिप्तपणें विदेही ॥ २१ ॥

घरची व्यवस्था लागली । माता बोधें शांतविली ।

अण्णांनी देहयात्रा संपविली । सद्‌गुरुसन्निध ॥ २२ ॥

मुक्ताबाई बहीण सती । खातवळी दिली होती ।

तीही गेली स्वर्गाप्रति । अल्पवयामाझारी ॥ २३ ॥

सरस्वती माय गरोदर राहिली । ओट्या भोजनें चालली ।

सद्‌गुरु म्हणती काय भुली । पडली या लोकांसी ॥ २४ ॥

नऊ मास पूर्ण झाले । पुत्ररत्न जन्मास आले ।

परि बारसें नाही करूं दिले । अल्पायुषी जाणोनि ॥ २५ ॥

एक संवत्सराआंत । पुत्र झाला असे मृत ।

तदुपरि मायहि जात । पुत्रासी भेटाया ॥ २६ ॥

असो स्नुषा निवर्तली । गीता माउली दुःखी झाली ।

सद्गुरूंनी माया त्यजिली । वृत्तिशून्य होवोनि ॥ २७ ॥

ऐसा काही काळ निघोन गेला । गीताबाईनें आग्रह धरिला ।

दुजा विवाह पाहिजे केला । पुरवी आस येवढी ॥ २८ ॥

हो ना करिता रुकार । देते झाले गुरुवर ।

स्वयें शोधून सुंदर । आणीन मी नोवरी ॥ २९ ॥

आश्वासुनी मातेसी । गेले आटपाडी महालासी ।

वधु शोधिली सुंदरसी । दोनीं नेत्रीं आंधळी ॥ ३० ॥

बहुत कन्या दाविती । परि सर्वही नाकारिती ।

सखारामपंतांची करिती । सुलक्षणी कन्या पसंत ॥ ३१ ॥

देशपांडे उपनाम ब्राह्मण । चिंता करी रात्रंदिन ।

कन्या असे नेत्रहीन । वर कैंचा मिळेल ॥ ३२ ॥

तंव महाराज अवचित । आळशावरी गंगा लोटत ।

तैसे पावले तेथ । पूर्वपुण्य वधूचें ॥ ३३ ॥

पाहोनि हस्तरेषा । जोडा जमला म्हणती खासा ।

परि मी गोसावी ऐसा । विचार करूनि पाहावें ॥ ३४ ॥

शिळें खावोनि उदर भरणें । त्यासी वाढिली पक्वान्नें ।

तैसें जाणोनि पितयानें । तिथिनिश्चय ठरविला ॥ ३५ ॥

आटपाडीस झाले लग्न । भार्येसह गोंदावलीस जाण ।

येवोनि वंदिले चरण । माउलीचे उभयतां ॥ ३६ ॥

मायगृहीं यमुना म्हणती । सासरीं जाहली सरस्वती ।

आईसाहेब सकळ वदती । शिष्यवर्ग ॥ ३७ ॥

पुनरपि गृहस्थाश्रम । धरिला जो दे आराम ।

तीन्ही आश्रमां परम । साह्यकारी ॥ ३८ ॥

ऐसे गेले कांही दिवस । उपासना वाढली विशेष ।

गृहीं बांधावें मंदिरास । योजिलें मनीं ॥ ३९ ॥

तडवळें येथील कुळकर्णीं । त्यांनी राममूर्ति कोदंडपाणी ।

लक्ष्मणा सीता ऐशा तिन्ही । आणविल्या होत्या ॥ ४० ॥

राममंदिर बांधावयाला । पैसा बहुत जमविला ।

परि सर्वही खर्चिला । वाडा बांधविला सुरेख ॥ ४१ ॥

तेणें ईश्वरी क्षोभ होय । गृह दग्ध होवोनि जाय ।

परि मूर्तीसी न घडे अपाय । अघटित करणी देवाची ॥ ४२ ॥

ठेविल्या होत्या गृहांत । तयासी कळली मात ।

गोंदावलेकर भगवद्भक्त । गृहीं मंदिर योजिताती ॥ ४३ ॥

तयाने आणोन दिधल्या । म्हणे या सार्थकीं लागल्या ।

गुरुगृही कैशा शोभल्या । मूर्ति नव्हे प्रत्यक्ष रूप ॥ ४४ ॥

भक्ताधीन पुरुषोत्तम । भक्तहृदयी आत्माराम ।

भक्तगृहीं शोभतो परम । दर्शनें श्रमपरिहार ॥ ४५ ॥

कुंभार सरवीर कामगार । परम कुशल चतुर ।

तयाकरवीं श्रींचे मंदिर । शके अठराशें तेरांत बांधिले ॥ ४६ ॥

म्हसवडकर बापूसाहेब माने । श्रीमंत असोन सत्त्वगुणें ।

युक्त होते तयांनी । केली मेघडंबरी ॥ ४७ ॥

तैसेंचि बांधिले सिंहासन । कुसरी आणि शोभायमान ।

वरी बैसविले ठाण । रामसीता लक्ष्मणा ॥ ४८ ॥

स्थापनोत्साह अपूर्व झाला । वैदिकसमुदाय जमविला ।

रामचरणां भेटी आला । महानद्यांसह सागर ॥ ४९ ॥

अन्नपूर्णा जाहली उदार । केला गांवभंडार ।

भक्ताधीन परमेश्वर । मग काय उणें ॥ ५० ॥

प्रत्यक्ष ठाकला श्रीराम । जेथें अनंत पावले विश्राम ।

पावती, पावतील, परम- । भाग्यें घडे दर्शन ॥ ५१ ॥

जेथे वसे नाम सतत । वाटे सजीव बोलत ।

समोर उभा हनुमंत । हस्तद्वय जोडोनी ॥ ५२ ॥

देव भक्त आणि नाम । अपूर्व त्रिवेणीसंगम ।

पीडित पावती आराम । ध्यान दर्शन केलिया ॥ ५३ ॥

ध्यान सतेज गंभीर । हास्यमुद्रा, चापशर ।

शोभतसे हस्तकीं , साक्षात्कार । नित्य घडती ॥ ५४ ॥

एकदां ऐसा प्रकार घडला । महाराज करितां भजनाला ।

करीं रामप्रसाद आला । गुलाबकुसुमें ॥ ५५ ॥

पुढें महाराज काशीस निघाले । तेव्हां रामनयनीं अश्रु आले ।

सत्वर येऊं म्हणतां राहिले । जन समस्त पाहती ॥ ५६ ॥

साक्षात् उभे अयोध्यावासी । निश्चयें वाटे सर्वांसी ।

ऐसेपरी मंदिरासी । स्थापना केली गृहामाजीं ॥ ५७ ॥

एके दिवशी गीता माउली । गणपतीसी बोलूं लागली ।

एक इच्छा असे राहिली । महायात्रेची ॥ ५८ ॥

स्नान घडावें भागीरथीचें । दर्शन श्रीविश्वेश्वराचें ।

सार्थक होईल देहाचें । ऐसें करी सत्वर ॥ ५९ ॥

पुरविण्या मातेची आस । निघाले काशीयात्रेस ।

भार्या धाडिली माहेरास । पुढें जाऊं म्हणोनिया ॥ ६० ॥

सदनावरी तुळसीपत्र ठेविलें । विप्रांकरवीं लुटविलें ।

लोभमूळ संसारजाळें । तोडिले मायेचें ॥ ६१ ॥

दहा वेळां काशी केली । म्हणता पायवाट पडली ।

संगें मंडळी निघाली । शेंपन्नास ॥ ६२ ॥

काशीस गेले आजवरी । परि एकले पादचरी ।

तैसे नव्हे या अवसरीं । विश्वकुटुंबी जाहले ॥ ६३ ॥

प्रयागीं गंगाभेट केली । वेणीमाधवाचरणीं घातली ।

तीर्थश्राद्धें सकल केलीं । अक्षयवट दाविला ॥ ६४ ॥

दाविला त्रिवेणीसंगम , दुर्ग त्रिकोणी दुर्गम ।

करविला दानधर्म । माउलीहस्तें ॥ ६५ ॥

त्रिरात्र करोनि वसति । निघाले श्री काशीप्रति ।

जेथें नांदे उमापति । भूकैलास प्रत्यक्ष ॥ ६६ ॥

लिंगमय दिसे काशी । दर्शनें जी अघ नाशी ।

ती दाविली मातेसी । गंगा आणि मनकर्णिका ॥ ६७ ॥

धुंडिराज दंडपाणी । अष्टभैरव दावोनी ।

मग विश्वेश्वर भवानी । करविलें दर्शन । ॥ ६८ ॥

दानधर्म बहुत केला । करिती तीर्थश्राद्धाला ।

विप्रसमुदाय तोषविला । षड्रस अन्नें अर्पोनि ॥ ६९ ॥

पंचक्रोशी अरुणा अशी । दाविली श्रीव्यासकाशी ।

मनीषा पुरवोनि ऐशी । गयाक्षेत्रीं निघाले ॥ ७० ॥

विष्णुपदीं अर्पिला पिंड । जो चुकवी यमदंड ।

धर्म करूनि उदंड । पंड्यांची हांव शमविली ॥ ७१ ॥

बेचाळीस कुळें उद्धरिली । अन्य अनंत तारिलीं ।

परि लौकिक करणी केली । गुरुमाउलीनें ॥ ७२ ॥

मार्गीं बहु जन अनुग्रह घेती । दर्शनें समाधान पावती ।

बोलका देव प्रत्यक्ष म्हणती । पावला आम्हां ॥ ७३ ॥

धर्मकेंद्र काशीपुर । तेथें नामाचा केला गजर ।

शास्त्री पंडित विद्वान थोर । रामभजनीं लाविले ॥ ७४ ॥

जेथें कर्मठ ब्राह्मण । भक्तिपंथा करिती छळण ।

तयांसी प्राकृत नामस्मरण । करावया लाविले ॥ ७५ ॥

काशीनिवासी विद्वान थोर । बाबूभट नामें द्विजवर ।

सद्गुरूंचे झाले किंकर । वास करिती श्रींजवळी ॥ ७६ ॥

कलियुगीं नामचि सार । दावोनि तारिले अपार ।

धन्य कुळ धन्य संसार । जे गुरुवचनी विश्वसले ॥ ७७ ॥

असो करोनि त्रिस्थळी । अयोध्ये आले भक्तबळी ।

मातृआज्ञा प्रतिपाळी । ऐसा विरळा ॥ ७८ ॥

अयोध्यें गीता माउली । अकस्मात् विकृति पावली ।

देहयात्रा संपविली । पुण्यक्षेत्रीं ॥ ७९ ॥

दशदानें सुवर्णदानें । सवत्स दुभती गोप्रदानें ।

विहित तितुकीं दिधलीं दानें । सच्छील द्विजांसी ॥ ८० ॥

नामोत्साह करविला । अन्न वांटले गरिबांला ।

अंतकाळ सांग केला । माउलीचा ॥ ८१ ॥

समुदाय पाठविला ग्रामाप्रति । नैमिष्यारण्यीं स्वयें जाती ।

पुनरपि एकदां अयोध्येप्रति । स्वारी आली यात्रेसी ॥ ८२ ॥

दहिवडीकर जानकीबाई । विनोदें वदती तिजसी पाही ।

सोबतीस तुम्ही राहतां काई । माउलीचे आमुच्या ॥ ८३ ॥

पुण्यक्षेत्र शरयूतीर । वरी सन्निध सद्‌गुरुवर ।

जाणोन देत प्रत्युत्तर । हो जी, हो जी, म्हणोनि ॥ ८४ ॥

निमित्तमात्र आला ज्वर । ठेविलें तिनें कलेवर ।

मुक्तिदाता सद्‌गुरुवर । सुसंधि साधिली ॥ ८५ ॥

तिजसीही तिलांजली । सद्गुरूंनी स्वये दिली ।

अनंत सुकृतें फळा आलीं । धन्य जाहली उभयलोकीं ॥ ८६ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते षष्ठाध्यायांतर्गतः चतुर्थः समासः ॥

॥श्रीसदगुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय सहावा

समास पाचवा

नमन करूं सीतापती । कोदंडधारी श्याममूर्ती ।

कमलनयन दिव्यकांती । महामेरू सत्त्वाचा ॥ १ ॥

विश्वामित्रा साह्य केलें । असुर सर्व संहारिले ।

चरणस्पर्शें पावन केलें । अहिल्यासतीसी ॥ २ ॥

साष्टांगेंसी प्रणिपात । करूं सद्भावनायुक्त ।

गुरुलीला अगम्य बहुत । दासामुखीं वदवावी ॥ ३ ॥

सद्‌गुरु गेले नैमिषवनीं । राहिले एकांत साधूनि ।

उद्धरावया अज्ञानी । पुन्हां इंदुरीं पावले ॥ ४ ॥

सकळांसी श्रुत झाले । गुरुमहाराज येथें आले ।

आनंदोर्मीनें धांवले । गुरुदर्शनाकारणें ॥ ५ । ।

पंचक्रोशी दशक्रोशी । लोक येती दर्शनासी ।

आनंदीआनंद सर्वांसी । होता झाला ॥ ६ ॥

तेथोन आले हर्द्याप्रति । जेथें सुज्ञ विप्र वसती ।

तेथेंही उपासना वाढविती । अनुग्रहप्रसाद देवोनि ॥ ७ ॥

काशीनाथ भैय्या सावकार । तयांकरवीं बांधविलें मंदिर ।

पट्टाभिषिक्त राम सुंदर । स्थापना केली श्रीगुरूंनी ॥ ८ ॥

पूजा नैवेद्य दीप जाण । आल्या अतिथा अन्नदान ।

व्हावया शेती करोन । दिधली असे समर्थें ॥ ९ ॥

महादेवभट्ट इंदोरकर । पुजारी नेमिला सत्त्वस्थ फार ।

बहुत दिवस गुरुवर । सकुटुंब तेथें राहती ॥ १० ॥

उपरि गोंदवलीस आले । अपरिमित भक्त झाले ।

रामनाम जप चाले । चहूंकडे सारिखा ॥ ११ ॥

एक कोट तीन कोट । कोणी करिती तेरा कोट ।

पापाची बुडविली मोट । पापकर्मीं कलियुगीं ॥ १२ ॥

कोणी बद्धाचे साधक झाले । कोणी सिद्धपदवी पावले ।

कोणी वैराग्यातें धरिले । शीळेमाजीं सद्गुरूंचे १३ ॥

चित्तशुद्धि पावले झणीं । झाले दीक्षेचे अधिकारी कोणी ।

कोणी सद्‌गुरुरूप होवोनि । सर्वाधिकारी जाहले ॥ १४ ॥

कोणा चिंतामणि गवसोन । आळसे दारिद्र्य भोगिती जाण ।

ऐसे अभागी किती जन । होवोनि गेले ॥ १५ ॥

नित्य उत्साह गुरुगृहीं । आनंदासी सीमा नाही ।

धनिक गरीब सर्वही । नांदती एके ठायीं ॥ १६ ॥

विद्वान आणि अज्ञानी । पुरुष आणि मायबहिणी ।

नांदती सद्‌गुरुसदनीं । मत्सररहित नीतीनें ॥ १७ ॥

सुधारणा पुराण मतवादी । सात्विक राजस तमोबुद्धि ।

आळशी दक्ष वाग्भेदी । एके छत्रीं वावरती ॥ १८ ॥

व्याघ्रा आणि अजापुत्रा । दरवेशी बांधी एकसूत्रा ।

तेवीं सद्‌गुरुतपस्तेजछत्रा- । खालीं निर्वैर नांदती ॥ १९ ॥

सकळांचें ध्येय एक । सकळां साधनही एक ।

गुरुकृपा मजवरी अधिक । वाटतसे प्रत्येका ॥ २० ॥

बाल तरुण आणि वृद्ध । सकलां सारिखा संवाद ।

रोगासारिखें औषध । वैद्य जैसें देतसे ॥ २१ ॥

शक्ति पाहोन सेवा सांगती । कामिकांच्या कामना पुरविती ।

आशासूत्रासी वळविती । भक्तिमार्गें हळूं हळूं ॥ २२ ॥

जाणोनि सकळांचे अंतर । तेचि देती प्रत्युत्तर ।

खूण पटतां साक्षात्कार । समाधान होतसे ॥ २३ ॥

कोट्यावधि शिष्य झाले । सकलांतरी गुरु खेळे ।

साधनी अडले भुलले । त्यांसी लाविती मार्गासी ॥ २४ ॥

कोणा प्रत्यक्ष सांगत । कोणा होय दृष्टांत ।

दुजें रूप धरोनि हेत । पुरविती कोणाचा ॥ २५ ॥

ज्यानें संकटीं करुणा भाकिली । तेथें सत्वर धांव घाली ।

ऐसी सद्‌गुरुमाउली । संकटकालीं पावतसे ॥ २६ ॥

उदय होतां गभस्ती । साधन बिंबें प्रकाशती ।

तैसी ही गुरुमूर्ती । सर्वां घटीं वास करी ॥ २७ ॥

सद्‌गुरुकृपाप्रकाशें । साधन होई उल्हासें ।

न पडती संसृतीचे फांसे । तयावरी ॥ २८ ॥

शुद्ध भाव जयापाशी । तया अनुभवाच्या राशी ।

देशीं असो वा विदेशीं । सदा सन्निध महाराज ॥ २९ ॥

शिष्य जरी झोंपी जाये । तरी सद्‌गुरु उभा आहे ।

जाणोनि अपाय उपाय । साह्य करी सर्वदा ।। ३० ॥

जैसी होय चित्तशुद्धी । तैसी क्रिया साधनविधी ।

लावोनिया भवनदी । तारोनि नेती गुरुराव ॥ ३१ ॥

कोणा घाली कौपीन । कोणा कफनी टोपी पूर्ण ।

कोणा धरविती मौन । कांही कालपर्यंत ॥ ३२ ॥

कोणा सांगती गुरुसेवा । कोणा म्हणती देव पुजावा ।

कोणा एकांत सेवावा । ऐसी आज्ञा होतसे ॥ ३३ ॥

ब्रह्मचर्य कोणा सांगती । कित्येकांची लग्नें करिती ।

कोणाच्या जटा वाढविती । कोणाचें करविती मुंडण ॥ ३४ ॥

कोणा करविती सन्निध वास । कित्येकांसी दूर देश ।

गृहीं बैसोन जपास । कित्येकांस करविती ॥ ३५ ॥

कोणा देउनिया दीक्षा । मागविती नित्य भिक्षा ।

’ॐ भवति’ या पक्षा । रक्षण करविती ॥ ३६ ॥

कोणा करवी देवालय । बांधविती सद्‌गुरुराय ।

’आल्या अतिथा द्या आश्रय’ । ऐसी आज्ञा होतसे ॥ ३७ ॥

सिद्ध झाले शिष्य थोर । तयां देती अधिकार ।

करावा आतां जगदुद्धार । भक्तिपंथ वाढवावा ॥ ३८ ॥

जाणोन अंतरस्थिति । वर्तमान-भूत-भविष्यगति ।

कठिण सुलभ आज्ञा करिती । भक्तांलागीं दयासिंधु ॥ ३९ ॥

पाहतां सद्‌गुरुदरबार । वाटे हें कैलास शिखर ।

भूतगण दिसती फार । चित्रविचित्र ॥ ४० ॥

वरि सांगितले वेष । आणिक प्रकार बहुवस ।

माळा मुद्रा मणी विशेष । असती तयांमाझारी ॥ ४१ ॥

यावरी हें सुधारणायुग । अनंत वेषें नटलें जग ।

वर्णन करितां दिसेल व्यंग । महाराष्ट्रबोलीं ॥ ४२ ॥

चिंधी बांधिती गळ्यांत । हाडकें हातीं कंठांत ।

निर्जीव चर्म वागवीत । मस्तकावरी कित्येक ॥ ४३ ॥

निष्कारण आंधळे किती । नेत्रां उपनेत्र लाविती ।

रोगग्रस्तासारिखे किती । झांकिती हातपाय ॥ ४४ ॥

जैसा देश तैसा वेष । धरितां लाहिजे सुखास ।

ना तरी हा हव्यास । काचोळा करील त्वचेचा ॥ ४५ ॥

ऐसे दिसती बहु प्रकार । सांगतां होय ग्रंथविस्तार ।

नाना देशींचे नर । रीतिरिवाज वेगळे ॥ ४६ ॥

एकाचें एका कळेना । ऐसे भाषाप्रकार नाना ।

हिंदुस्थानी कानडी जाणा । तेलुगु-गीर्वाणादिक ॥ ४७ ॥

कोणी पिशाचें झाले ग्रस्त । कोणा रोगें केलें ग्रस्त ।

कोणी भ्रमाने बरळत । भूतगण समर्थांचे ॥ ४८ ॥

सकल चरण सेवा करिती । पाहतां चित्रविचित्र दिसती ।

वाटे दुजे भूतपति । महाराज आमुचे ॥ ४९ ॥

वैदिक शास्त्री विद्वान । गरीब आणि धनवान ।

संगतिसुखालागोन । सकुटुंब राहती ॥ ५० ॥

ऐसा कुटुंबियांचा संसार । चालविती गुरुवर ।

विश्वकुटुंबी म्हणती नर । याचसाठीं ॥ ५१ ॥

आणिकही श्रेष्ठ भक्त । ऐसे होते बहुत ।

नित्य येती जाती तयांस । सीमा नाही ॥ ५२ ॥

भाऊसाहेब केतकर । बापूसाहेब पाटखळकर ।

जतकर फारिष्टर । शाळिग्राम व गुरुजी ॥ ५३ ॥

दादोबा अंताजीपंत । व्यंकण्णभट गोडसे वदत ।

रामशास्त्री व पिटके वंदित । वाईक्षेत्रनिवासी ॥ ५४ ॥

गोविंद नामें आळतेकर । पोतनीस जाहगीर ।

सखारामपंत देशपांडे श्वशुर । रामपूजे लाविले ॥ ५५ ॥

मुक्ताबाई परम भक्त । श्रीचरणी देह ठेवित ।

मथूबाई विख्यात । सेवा करी गुरूची ॥ ५६ ॥

अम्मानामें मद्रासी । देहकष्ट बहु सोसी ।

द्वादश वर्षें मौनासी । धरिती झाली गुरुआज्ञें ॥ ५७ ॥

जर लोकर रेशीम । सुबक करी विणकाम ।

शोभवी सद्‌गुरु श्रीराम । भक्तिभावें करोनि ॥ ५८ ॥

चंद्राबाई परमभक्त । मंदिरीं वाची भागवत ।

ताई सुस्वर गाणीं गात । बेळगांवची रहिवाशी ॥ ५९ ॥

आणिकही भक्त बहु असती । नित्य गुरुसेवा करिती ।

भाग्य आलें उदयाप्रति । तेही भोगिती आनंद ॥ ६० ॥

बुवा शास्त्री रामदासी । साहेब पंत संन्यासी ।

राव भट्ट ब्रह्मचार्यांसी । सीमा नाही ॥ ६१ ॥

मामलेदार न्यायाधीश । सरवीर आणि फडणवीस ।

वैद्य जाती विशेष । तात्या नामें संबोधिती ॥ ६२ ॥

अठरापगड याती जमती । सकलां एकरूप पाहती ।

सांभाळोनि धर्मनीति । नाम घेवविती मुखानें ॥ ६३ ॥

सेवाप्रकार बहु असती । अल्प बोलूं संकेतीं ।

जेणें श्रवण पावन होती । भाविकांचे ॥ ६४ ॥

अखंड मुखीं रामनाम । हा एक मुख्य नेम ।

द्यान पूजा अध्यात्म । अवतारलीला वर्णावी ॥ ६५ ॥

याहीवरी सद्‌गुरुसेवा । सेविती सुखाचा ओलावा ।

तोही प्रकार परिसावा । श्रोतेजनीं ॥ ६६ ॥

कोणी खडावा धरिती । कोणी छत्र वागविती ।

पीक पात्र धरोनि हातीं । कोणी उभे सर्वदा ॥ ६७ ॥

कफनी फरगुल कौपीन । पात्रें पडशी भरोन ।

उभे नित्य सन्निधान । सद्गगुरुपाशीं ॥ ६८ ॥

ऐसें करावया कारण । शेती पाहावया फिरतां जाण ।

तैसेचि जाती ग्रामालागून । क्वचित्काळीं बहु दूर ॥ ६९ ॥

कोणी पाय चेपती । कोणी अंग रगडती ।

ऊष्णकाळीं पंखा वारिती । कितीएक ॥ ७० ॥

कोणी आणिती पाणी । सडासंमार्जन कोणी ।

देह अर्पिती सद्‌गुरुचरणीं । अनन्य भक्त नरनारी ॥ ७१ ॥

सेवा सुलभ वा कठिण । घेवोन करिती समाधान ।

येरवीं विदेहालागून । चाड नसे किमपिही ॥ ७२ ॥

कोणा मनीं विकल्प येतां । तात्काळ दाविती विदेहता ।

भक्तालागीं झाली माता । गरजवंत ॥ ७३ ॥

कोणी गाडी ओढती । कोणी उचलोन नेती ।

कोणी संगें धावती । घोड्यावरी बैसतां ॥ ७४ ॥

फौजदार भिकाजी श्रीपत । बताशा घोडा अर्पित ।

वाण सुंदर परि मस्त । कोणासही नावरे ॥ ७५ ॥

परि वरी बैसतां माऊली । निमुट चाले सरळ चालीं ।

क्वचित् स्वारी नाहीं झाली । तरी घाली धिंगाणा ॥ ७६ ॥

गुरुसेवेची आवड भारी । मूक म्हणोनि दंगा करी ।

महाराज बसतां वरी । वार्यासारिखा धांवतसे ॥ ७७ ॥

शाहूराव चिवटे यांसी । घोडा दिधला पाळावयासी ।

तेथें तीन दिवस उपवासी । नेत्रीं येती अश्रुधारा ॥ ७८ ॥

परत दिधला आणोन । अश्व नव्हे सामान्य ।

हा भक्त दिसे अनन्य । वाहन एक श्रीगुरूंचे ॥ ७९ ॥

गंगी नामें गाय लंगडी । सद्‌गुरुरूपीं झाली वेडी ।

कुरवाळितां राहे उगडी । तोंवरी मागें हिंडतसे ॥ ८० ॥

वासना भूतें झडपिती । तींही सेवा करिती ।

संगतीनें उपरम पावती । तामसी बुद्धि सोडोनि ॥ ८१ ॥

आम्हां पिशाच्चयोनींतून । सोडवा, सेवा करूं गहन ।

तुमचें घडलें दर्शन । मुक्त करा दयाळुवा ॥ ८२ ॥

दुष्टबुद्धि पिशाच्चगण । त्यांचेंही पालटे मन ।

कैसें आमुचें अज्ञान । प्रपंचमोह सुटेना ॥ ८३ ॥

मानव भूतें मूक प्राणी । सेवा करिती अखंड चरणीं ।

सद्‌गुरु समस्तांलागोनि । रामरूप पाहती ॥ ८४ ॥

अनंत येती आणि जाती । सकळांवरी सारखी प्रीति ।

आलिया जेवूं घालिती । निघतां बांधिती शिदोरी ॥ ८५ ॥

दर्शना येती सुवासिनी । खणानारळें ओटी भरोनी ।

लेकुरां अंगीटोपी करोनी । आनंदे बोळविती ॥ ८६ ॥

नाना सांसारिक संकटें । निवारिती युक्तिवाटें ।

घरच्याहून प्रिय मोठे । वाटती लहानथोरां ॥ ८७ ॥

नाना हितगुजें सांगती । कन्या जशी माउलीप्रति ।

तैसी सकलां गुरुमूर्ति । संकटकालीं तारितसे ॥ ८८ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुरुलीलामृते षष्ठाध्यायांतर्गतः पंचमः समासः ॥

॥श्रीसदगुरुचरणार्पणमस्तु ॥

अध्याय सहावा

समास सहावा

नमोप्रचंडकोदंडविहारी । जनकदुहिताचित्तहारी ।

दशमुखदर्पविदारी । अयोध्याधीशा ॥ १ ॥

भार्गवरामा लाजविले । क्षत्रियतेज ऊर्जित केले ।

दशरथात्मजा चरणयुगुले । कृपा करोनि दाखवी ॥ २ ॥

श्रीसद्गुरूंचा संसार । नित्य चाले जगदुद्धार ।

वर्णितां शिणले अपार । म्यां पामरें काय बोलावें ॥ ३ ॥

परि मनें धरिली हांव । कौतुक पुरवी गुरुराव ।

आवडीचा नसे ठाव । त्रिभुवनीं दुजा ॥ ४॥

नित्य नवी आवडी उठो । मन ये चरणी लिगटो ।

वासनासंसार फाटो । ही विनंती माझी ॥ ५ ॥

बहुतांचे संसार शिरीं । घ्यावयाची हौस भारी ।

तेवीं माझा म्हणतो तोहि करीं । धरोनि घालवी मोहातें ॥ ६ ॥

असो गुरुगृहींची स्थिति । दृढ धरा एकचित्तीं ।

जेथें नांदे रमापति । सकलां घटीं दृग्गोचर । ॥ ७ ॥

आईसाहेब सत्त्वशील । प्रसूत झाल्या तीन वेळ ।

दोन कन्या एक बाळ । यथाकाल क्रमानें ॥ ८ ॥

परि तीं नाहीं जगली । बाळपणीं स्वर्गीं गेलीं ।

शांतिनामें होती राहिली । तीन वर्षेंपर्यंत ॥ ९ ॥

सिद्धांचिया पोटी । यावया पुण्यकोटी ।

आत्मा प्रत्यक्षपणें उठी । अधिकार नव्हे सामान्य ॥ १० ॥

जे मोक्षाचे अधिकारी । परि राहिली कांही कुसरी ।

तेचि जन्मती या घरीं । प्रारब्धशेष भोगाया ॥ ११ ॥

मातुःश्रींसी लोभ फार । भक्त येती अनिवार ।

वस्त्रेंभूषणें धन अलंकार । अर्पिती गुरुमायेसी ॥ १२ ॥

त्या आदरें संरक्षिती । कधीं कोणाही न देती ।

लोभ विघातक परमार्थीं । जाणिलें गुरुदेवें ॥ १३ ॥

तेव्हां ऐसा प्रकार घडला । आईसाहेबां ज्वर भरला ।

वाढतां वाढतां वाढला । सर्व झाले भयभीत ॥ १४ ॥

सद्‌गुरु वदती ते समयीं । ’आतां तुझा नेम नाहीं ।

सर्वस्व अर्पीं द्विजपायीं । भक्तिभावें करोनिया’ ॥ १५ ॥

संकल्पें उदक सोडविलें । झांकले तें बाहेर काढले ।

द्विजस्त्रियांसी अर्पिले । स्वहस्तें श्रीगुरूंनीं ॥ १६ ॥

उंची वस्त्रें भरजरी । अलंकार रत्नें गोजिरी ।

विप्रां भासे शनि उदरीं । आजिं आला आम्हांसी ॥ १७ ॥

अंगावरील वस्त्राविण । सर्वही लुटविता जाण ।

प्रकृतीस आला गुण । अघटित करणी सद्गुरूंची ॥ १८ ॥

याउपरि कन्या एक । श्रीगुरु घेती दत्तक ।

वर पाहोन सुरेख । दान करिती सालंकृत ॥ १९ ॥

तिचें विठाबाई नांव । मार्डीकर वासुदेवराव ।

चतुर सुगुणी सवैभव । जामात केला तयासी ॥ २० ॥

लग्नसोहळा चालूं असतां । अद्भुत घडली वार्ता ।

श्रवण करितां सद्‌गुरुसत्ता । कळों येईल ॥ २१ ॥

गांवोगांवींचे पाहुणे । आले घेवोनि वाहनें ।

त्यांतील एक घोडें तरणें । बांधिले होतें मांडवीं ॥ २२ ॥

तों काय झाली मात । अश्व अकस्मात झाला मृत ।

विप्र जमोनि विचार करीत । आतां कैसें करावें ॥ २३ ॥

अंत्यज आणिला मांडवांत । शुभकार्या अशुभ होत ।

आम्हीं नेतांही अनुचित । दिसेल कीं निश्चयें ॥ २४ ॥

बहुत चिंतेमाजीं पडले । महाराजांसी श्रुत केलें ।

काय उचित ये वेळें । सांगा तुम्ही सर्वज्ञ ॥ २५ ॥

महाराज म्हणती द्विजांसी । पाहूं चला अश्वासी ।

निजले असेल समयासी । तुम्हां वाटे मृत झालें ॥ २६ ॥

अश्वासमीप जावोनि । कृपादृष्टीं पाहती झणीं ।

वरदहस्तें कुरवाळोनि । म्हणती चैतन्य संचरले ॥ २७ ॥

तंव काय नवल झालें । घोडें झडकरी उठलें ।

चारा खावों लागलें । देखत देखतां ॥ २८ ॥

आश्चर्य वाटलें सकळांसी । अघटित घटना केली कैसी ।

साक्षात् ईश्वर निश्चयेंसी । लोकोद्धारा अवतरले ॥ २९ ॥

नयनीं आनंदाश्रु आले । सर्वांगी रोम थरारले ।

क्षणक्षणा नमवूं लागले । चरणांवरी मस्तक ॥ ३० ॥

असो विवाह सांग झाला । सकलां आनंद वाटला ।

संतति संपत्तिनें भरला । संसार विठाईचा ॥ ३१ ॥

यापरी आणिक किती । गरिबांचे विवाह करिती ।

जांवयांस नाहीं मिती । त्यांत मुख्य सप्तक ॥ ३२ ॥

सुखवस्तु श्रीमान । सात साहेब मुख्य जाण ।

संगतीसखा लागोन । नित्यवास गुरुगृहीं ॥ ३३ ॥

बहुत सिद्ध होवोनि गेले । त्यांत चौदा मुख्य गणिले ।

साधनीं अनंत लागले । सीमा नाहीं ॥ ३४ ॥

कोणी बद्धचि राहिले । कोणी मुमुक्षु झाले ।

कनिष्ठ उत्तम भले । शिष्य झाले अपार ॥ ३५ ॥

मायबाप सासू श्वशूर । कांता पति कन्या कुमर ।

इष्टमित्रांहून गुरुवर । प्रिय वाटती सकळांसी ॥ ३६ ॥

हितगुज गोष्टी सांगती । युक्ति प्रयुक्ति बोध घेती ।

जेणें होय दुःखमुक्ती । विनविती ते गुरुराया ॥ ३७ ॥

कोणा साधन नामस्मरण । कोणाकरवीं अनुष्ठान ।

करवोन दुःखें हरण । करिती ते सकळांचीं ॥ ३८ ॥

शिष्यसमुदाय रामभक्त । त्यां देवाहून प्रिय संत ।

परि श्री वदती हें उचित । नोहे बापा ॥ ३९ ॥

आधीं देवा नमावें । मग गुरूंसी वंदावें ।

परि ते कोणी आयकावें । बोलका देव आमुचा ॥ ४० ॥

जनीं जनार्दन ओळखिला । तो स्वयेंचि देव झाला ।

प्रत्यक्ष सांडोन प्रतिमेला । पुसे कोण ॥ ४१ ॥

अनंत अन्याय क्षमा करिती । परि अहंकार नावडे गुरुमूर्ती ।

साक्षात्कारें छेदन करिती । क्षण एक न लागतां ॥ ४२ ॥

जाणोन परांचे अंतर । नेमकें देती प्रत्युत्तर ।

ऐसा घडतां साक्षात्कार । समाधान पावती ॥ ४३ ॥

कोणी कांही करिती प्रश्न । तात्काळ बोलती जें वचन ।

तेंचि सत्य होय जाण । कालत्रयीं पालटेना ॥ ४४ ॥

आशा धरोनि पुनरावृत्ति । पुन्हां मांडितां प्रश्नोक्ति ।

मनाजोगें बोलोन शांतविती । परि पहिलें तें ढळेना ॥ ४५ ॥

दक्ष तो लक्ष देई । इतरां न कळे कांही ।

आशेनें आंधळें लवलाहीं । करोनि सोडिलें ॥ ४६ ॥

प्रकृति तितुक्या विकृति । अनेक जातींचे जन येती ।

चहाडखोर व्यसनी अतिथी । कर्मठ आणि तामसी ॥ ४७ ॥

अंतरी ओळखुनी अवगुण । तयांसी करिती सावधान ।

न दुखवितां अंतःकरण । बोध करिती ॥ ४८ ॥

जरी कोणाची वस्तु गेली । महाराजां श्रुत झाली ।

सर्वज्ञ म्हणोनि ओळखिली । दुर्बुद्धि कोणाची ॥ ४९ ॥

एकांतीं जावोनि भेट घेती । वस्तु काढोनि आणिती ।

म्हणती सांपडली आम्हांप्रति । मार्गावरी ॥ ५० ॥

दुर्बुद्धी मनीं खोंचले । म्हणती येथें कांही न चले ।

सद्‌गुरुबोधें त्यागिले । दुर्गुण कित्येकीं ॥ ५१ ॥

श्रीगुरुतपस्तेजाखालीं । दुर्गुणांची होळी झाली ।

नरनारी एकत्र नांदलीं । चोर आणि धनिक ॥ ५२ ॥

कित्येकांसी साधनबळें । दुर्गुण त्यजाया लाविले ।

स्वर्गाहून अधिक शोभलें । सद्‌गुरुधाम ॥ ५३ ॥

स्वर्गीं कामक्रोधांच्या राशी । ईषणा मत्सर भूतांसी ।

क्षय होय सुकृतासी । नित्यकाळीं ॥ ५४ ॥

तैसें नव्हे गुरुधाम । सकाम होती निष्काम ।

जोडती सुकृतें अनुपम । देवादिकां दुर्लभ ॥ ५५ ॥

कित्येक ते आपत्काळीं । धांवती सद्‌गुरुपदकमळीं ।

विनविती जीं तापली । दारिद्र्यदुःखें ॥ ५६ ॥

तयांसी साह्य करिती । व्रतबंधां नाहीं मिति ।

विवाह करूनिया देती । गरिबागुरिबांचे ॥ ५७ ॥

नामस्मरण अन्नदान । यांची गणती करील कोण ।

दुष्काळीं करिती अन्नदान । कित्येकांलागून साह्य केलें ॥ ५८ ॥

जेथें नांदे लक्ष्मिपति । तेथें सहजचि लक्ष्मीची वसति ।

दानधर्मासी नाहीं मिति । सद्‌गुरुघरीं ॥ ५९ ॥

चिंतुबुवा कुलगुरूंसी । आणविलें गोंदावलीसी ।

क्षेत्र देऊनि तयांसी । राहविलें तेथेंचि ॥ ६० ॥

घरची शेती वाढविली । विहीर जमीन सोज्ज्वळ केली ।

रामसंस्थानाकडे दिली । नूतनही मोलें घेऊनी ॥ ६१ ॥

रुद्रस्वाहाकार केला । तैसेंचि गायत्री पुरश्चरणाला ।

द्रव्य देवोनि तृप्त केला । अनेक वेळां विप्रगण ॥ ६२ ॥

दुष्काळीं आटपाडीसी । दारिद्र्यें पीडित विप्रांसी ।

बैसविलें नामजपासी । अन्नवस्त्र देउनी ॥ ६३ ॥

अठरा कारखाने चालती । प्रतिवर्षें नूतन इमारती ।

करोनि बहु शोभविती । गोंदावलीसी ॥ ६४ ॥

पहिले मंदिर लहान होतें । यास्तव दुजें बांधिलें तेथें ।

दिवसेंदिवस दाटी होते । ऐसें मनीं आणोनी ॥ ६५ ॥

धर्मशाळा बांधिली मोठी । दत्तमंदिर ज्ञानवापीतटी ।

भजनशाळा बांधली गोमटी । तैसेंचि मंदिर शनीचें ॥ ६६ ॥

भक्तजन उतरायासी । जागा होईना पुरेसी ।

जाणोनि नूतन गृहांसी । बांधविती ॥ ६७ ॥

गोठणीं केली गोशाळा । ओढ्यासी घाट बांधिला ।

दुरुस्त झाली पाकशाळा । पार आणि वृंदावनें ॥ ६८ ॥

भाऊसाहेब केतकर । सद्भक्त चतुर कामगार ।

तयांकरवीं गुरुवर । देखरेख ठेविती ॥ ६९ ॥

उभय मंदिरापाशीं । शिवालयें बांधिलीं खाशीं ।

ऐक्य दाखविलें हरिहरांसी । येणें प्रकारें ॥ ७० ॥

श्रीगुरूंची सेवा करोनि । देह झिजविला जयांनी ।

त्यांची नांवे श्रोतेजनीं । अल्पस्वल्प परिसावीं ॥ ७१ ॥

महाभागवत कुर्तकोटीकर । छत्र धरिती गुरूंवर ।

पादुका वागविती निरंतर । समागमें राहोनी ॥ ७२ ॥

भागवतां निरोप झाला तेव्हां । तदनंतर गोविंदबुवा ।

तैसीच करिती भावें सेवा । मानवां जी दुर्लभ ॥ ७३ ॥

पंतोजी कोल्हापुरकर । गोरक्षणीं दक्ष फार ।

वस्त्रें धुताती सुंदर । वामनराव ज्ञानेश्वरी ॥ ७४ ॥

दाढे जे अंताजीपंत । दामोदर दुजे भक्त ।

श्रीधरभट्ट स्वदेह झिजवित । खजिनदार गुरुघरचे ॥ ७५ ॥

द्रोण पत्रावळी लक्ष्मण । पुरवी एकनिष्ठें करून ।

भवानराव निळकंठबुवा जाण । इंधनासी पुरविती ॥ ७६ ॥

हरभट चिंचणीकर जोशी । प्रेमें भजन करिती हर्षीं ।

मर्ढेकरशास्त्री पुराणासी । नित्य वाचिती मंदिरीं ॥ ७७ ॥

भाऊसाहेब वनाधिकारी । वाईकर रामशास्त्री ।

हेही वाचिती मंदिरीं । धर्मग्रंथ ॥ ७८ ॥

विश्वनाथ अश्व पाळी । मुक्ताबाई पाकशाळीं ।

आणिकही भक्त मंडळी । देह झिजविती गुरुगृहीं ॥ ७९ ॥

ज्यांची भाग्यें उदया येती । तेचि गुरुगृहीं राबती ।

अभागी आम्ही मंदमति । चरणधूळ वंदूं तयांची ॥ ८० ॥

कोणी रांगोळ्या घालिती । गुरुचरण प्रक्षाळिती ।

उष्टावळी कोणी काढिती । दळण दळती गुरुभगिनी ॥ ८१ ॥

दामूबुवा कुरवलीकर । सेवें झिजविलें शरीर ।

सिद्धपणें महीवर । विचरती आतां ॥ ८२ ॥

गुरुगृहीं काढून केर । नाशिला सर्व संसार ।

ऐसे असती अनेक नर । वंदूं तयां साष्टांगे ॥ ८३ ॥

ही गोंदावलीची स्थिति । इतरत्रही बहु असती ।

ग्रंथ वाढेल या भितीं । स्वल्प संकेत दाखविला ॥ ८४ ॥

असो ऐसा संसार । कुटुंबी जन अपार ।

अखंड चाले कारभार । उसंत नाहीं ॥ ८५ ॥

इतुकीही करूनि व्याप्ति । तेथें सदैव नांदे शांती ।

वृत्तिशून्य योगेश्वर असती । अनुभवा येई प्रत्यक्ष ॥ ८६ ॥

ज्ञानी स्वप्नींचे वैभव । खोटें पाहे सावयव ।

असत्य जाणूनि लाघव । सत्यपणें पाहे जैसा ॥ ८७ ॥

नित्य जलामाजीं वसती । परि जलबिंदूही न धरिती ।

कमलपणें जैशा रीती । तैसे वागती गुरुराव ॥ ८८ ॥

अथवा आकाश जगव्यापक । माजीं कार्यें होतीं अनेक ।

चहूंभूतांचे कौतुक । किती म्हणोनि सांगावें ॥ ८९ ॥

सों सों वारा वाही । धुरळा उठवीं ठायीं ठायीं ।

वाटे आकाश भेदोनि जाई । दिव्यलोकीं ॥ ९० ॥

धूमाचे चालिले लोट । विजांचा उठे कडकडाट ।

मेघ फिरती घनदाट । ठायीं ठायीं अंबरीं ॥ ९१ ॥

परि तें कांही मळेना । भिजेना हलेना उडेना ।

व्यापकता शांति सोडेना । जैसें तैसें ॥ ९२ ॥

अखंड व्यपार होती जाती । वरिवरी विकारले दिसती ।

परि डळमळेना शांति । अलिप्त स्वरूपानुसंधानें ॥ ९३ ॥

जनकराजा कलियुगींचा । वाटे सद्‌गुरु आमुचा ।

करोनि व्यापक प्रपंचा । विदेहता नित्य भोगी ॥ ९४ ॥

असो जनसमुदाय वाढला । वेळोवेळीं बोध केला ।

जिहीं भावें हृदयीं धरिला । भोगिती ते जीवन्मुक्ति ॥ ९५ ॥

त्यांतील कांहींसा भाग । त्यांचेचि शब्दें बोलूं मग ।

श्रवणें निवेल तगमग । मनन क्रिया केलिया ॥ ९६ ॥

पुढील अध्यायीं निरूपण । सद्‌गुरुवचनें होईल पूर्ण ।

चित्तीं धरितां अनुसंधान । समाधान पावेल ॥ ९७ ॥

प्रपंच आणि परमार्थ । तरोनि साधेल स्वार्थ ।

सद्‌गुरुवचन सिद्धांत । येईल हाता ॥ ९८ ॥

सप्तमाध्याय महौषधि । सेवितां शमे भवव्याधि ।

स्थिर करोनियां बुद्धि । श्रवण मनन करावें ॥ ९९ ॥

कामधेनू गृहीं आली । पूजनें अर्चनें तोषविली ।

सहज होईल पान्हावली । मनोप्सित पुरवील ॥ १०० ॥

इति श्रीसद्‌गुरुलीला । श्रवणीं स्वानंदसोहळा ।

पुरविती रामदासीयांचा लळा । कृपाकटाक्षें ॥ १०१ ॥

॥ इति श्रीसद्‌गुगुलीलामृते षष्ठाध्यायांतर्गतः षष्ठः समासः ॥

॥श्रीसदगुरुचरणार्पणमस्तु ॥ ॥ इति षष्ठोऽध्यायः समाप्तः ॥