हिंदू धर्मात शंखला खूप महत्त्व आहे. त्याच्या उपयोगाशिवाय उपासना अपूर्ण मानली जाते. पौराणिक कथेनुसार, दुर्वास ऋषींच्या शापापासून वाचण्यासाठी, भगवान विष्णूंनी देवतांना राक्षसांसह समुद्रमंथन करण्याचा सल्ला दिला. मंथनातून अनेक अद्भुत रत्ने बाहेर आली आणि विषही बाहेर आले, ते प्यायल्याने महादेवाचे नाव नीलकंठ पडले. समुद्रमंथनातून निघालेले विष पिऊन महादेव हिमालयाकडे निघाले, पण तरीही समुद्राच्या पाण्यात विषाचा प्रभाव होता. एका शंखाने ते विषारी पाणी स्वीकारून समुद्राचे पाणी सामान्य केले होते. विषारी पाणी प्राशन केल्याने ज्या प्रकारे महादेवाचा कंठ निळा झाला आणि त्याचे नाव नीळकंठ पडले, त्याचप्रमाणे या शंखाचे नावही नीलकंठ पडले. या विशेष शंखाचा आकार दोन्ही बाजूंनी उघडा आहे. त्याचे तोंड वरपासून खालपर्यंत उघडे राहते.
आणि जर एखाद्याला साप चावला असेल किंवा विंचू चावला असेल तर हे शंख गंगेच्या पाण्यामध्ये भरून पीडित व्यक्तीला प्यायला दिल्याने विष नाहीसे होते किंवा त्याचा क्रोध कमी होतो. विषारी प्राण्याने चावलेली जागा स्थानिक गायीचे गोमूत्र शंखशिंपल्यात टाकून स्वच्छ करावी.
ज्या व्यक्तीच्या घरात हा शंख बसवला जातो, त्याच्या घरात साप, विंचू इत्यादी विषारी प्राणी प्रवेश करत नाहीत, अशी परंपरा आहे. या शंखामध्ये काळ्या गाईचे दूध टाकून काही वेळ सूर्यकिरणांमध्ये ठेवून ते प्यायल्याने अंतर्गत असाध्य रोग दूर होण्याची शक्ती असते. जर एखादी व्यक्ती मानसिक तणावाने त्रस्त असेल तर त्याला पांढऱ्या देसी गायीचे दूध त्याच शंखमध्ये काही वेळ ठेवल्यानंतर पाजावे. असे केल्याने त्या पीडितेला मानसिक तणावातून कायमची मुक्तता मिळते.
Edited by : Smita Joshi