भारतीय रेल्वे ही जगातील चौथी सर्वात मोठी रेल्वे आहे. यासह, ही आशियातील सर्वात मोठी रेल्वे आहे. दररोज कोट्यवधी प्रवासी त्यांच्या गंतव्यस्थानाचा प्रवास पूर्ण करण्यासाठी रेल्वेवर अवलंबून असतात. तथापि, ओडिशाच्या बालासोर (ओडिशा ट्रेन अपघात) येथे नुकत्याच झालेल्या भीषण रेल्वे अपघातानंतर, रेल्वेच्या सुरक्षेसाठी वापरली जाणारी कवच प्रणाली प्रसिद्धीच्या झोतात आली आहे. रेल्वेची ही आर्मर सिस्टीम काय आहे जाणून घेऊ या.
कवच प्रणाली म्हणजे काय
कवच सिस्टीम ही एक स्वदेशी अँटी प्रोटेक्शन सिस्टीम (APS) आहे, जी 2002 मध्ये रिसर्च डिझाईन अँड स्टँडर्ड्स ऑर्गनायझेशन (RDSO) ने तीन विक्रेत्यांच्या सहकार्याने विकसित केली होती. ट्रेनचे अपघात रोखण्यासाठी ते विशेषतः तयार केले गेले होते, जेणेकरून कोणतीही जीवित आणि मालमत्तेची हानी होऊ नये.
2022 च्या अर्थसंकल्पात आत्मनिर्भर भारत अंतर्गत कवच प्रणालीचीही घोषणा करण्यात आली होती, ज्या अंतर्गत रेल्वे नेटवर्क सुसज्ज केले जाणार होते. सध्या ते 1098 किमी मार्गावर आणि दक्षिण-मध्य रेल्वेमध्ये 65 लोकोमोटिव्हमध्ये स्थापित केले आहे. याशिवाय 1200 किलोमीटरचा मार्ग सुसज्ज करण्याचे काम सुरू आहे.
कवच प्रणाली कसे काम करते -
लाल सिग्नल असतानाही ट्रेन ओलांडली, तर तो सिग्नल पास्ड अॅट डेंजर (SPAD) मानला जातो. या स्थितीत, चिलखत प्रणाली सक्रिय करते आणि ट्रेनवरील स्वयंचलित ब्रेक सोडते, ज्यामुळे ट्रेनचा वेग कमी होतो.
जर ट्रेन ओव्हरस्पीडमध्ये असेल, तर ही यंत्रणा लागू होते आणि ट्रेनच्या ब्रेकचा वापर करून वेग कमी करते.
जर हवामान खराब असेल किंवा जास्त धुके असेल तर त्याच्या मदतीने ट्रेन चालवता येते. हे सिग्नल यंत्रणेच्या मदतीने लोको-पायलटला ट्रेनच्या ऑपरेशनमध्ये मदत करते.
कोणत्याही एका ट्रॅकवर दोन गाड्या असल्यास सिग्नल यंत्रणेच्या मदतीने माहिती घेऊन स्वयंचलित ब्रेक लावून ट्रेन थांबवते, ज्यामुळे दोन गाड्या एकत्र येण्यापासून रोखतात. एकाच ट्रॅकवर दोन गाड्यांची गर्दी टाळण्यासाठी ही सर्वात कार्यक्षम यंत्रणा मानली जाते.
रेल्वेत अनेक अपघात रेल्वे फाटकावरही होतात, त्यामुळे लोक थांबत नाहीत. अशा परिस्थितीत लोक घाईघाईने फाटकातून जातात आणि अनेकदा रेल्वे अपघाताला बळी पडतात. यापूर्वीही अशा घटना समोर येत आहेत. त्यासाठी रेल्वेकडून सिग्नल यंत्रणेला फाटक जोडण्यात येत असून, सिग्नल असतानाच फाटक उघडले जाते. त्याच वेळी, गेट ओलांडताना, लोको पायलटला शिट्टी वाजवण्यास सांगितले जाते, जेणेकरून गेटवर उभे असलेले लोक सावध होऊ शकतील. त्याचबरोबर आता ट्रेनच्या शिट्टीला कवच प्रणालीशी जोडण्यात आले आहे, जेणेकरून जेव्हाही ट्रेन फाटकातून जाईल तेव्हा ती आपोआप शिट्टी वाजवेल.
हे एका लोको-पायलटला दुसऱ्या लोको-पायलटशी संवाद साधण्यास मदत करते, ज्यामुळे ट्रेनचे अचूक स्थान कळू शकते आणि ट्रेन चांगल्या समन्वयाने चालवता येतात.