Khajuraho Dance Festival वारसा भूमीवर आनंदी नृत्य

आपल्या सौंदर्यासाठी जगभरात प्रसिद्ध असलेली खजुराहोची मंदिरे या वसंत ऋतु आणि शरद ऋतूत आनंदाने उधळतात. ही मंदिरे आपला अनमोल वारसा आहेत, प्राचीन वैभवाने भरलेल्या खजुराहोच्या पवित्र भूमीवर नृत्य महोत्सव एक नवा उत्साह आणि आनंद भरून काढत आहे. लयसोबत घुंगरूंचा आवाज एक वेगळीच अनुभूती देते. महोत्सवाच्या दुसऱ्या दिवशीही नृत्यशैलीचे अप्रतिम वैविध्य पाहायला मिळाले. शेंकी सिंगच्या कथ्थकपासून सायली काणेपर्यंत, अरुपा गायत्रीपासून मनाली देवपर्यंत सर्वांनी आपल्या नृत्य सादरीकरणाने खूप रंग भरले.

कार्यक्रमाच्या दुसऱ्या दिवसाची सुरुवात पद्मविभूषण पंडित बिरजू महाराज यांचे शिष्य शेंकी सिंग यांच्या कथ्थक नृत्याने झाली. पंडित बिरजू महाराज यांनी रचलेल्या आणि संगीतबद्ध केलेल्या गणेश वंदनेने त्यांनी सुरुवात केली. राग यमनच्या सुरात भिजलेल्या आणि भजनी थेकामध्ये गुंफलेल्या या सादरीकरणात शेंकी सिंग यांनी नृत्याविष्कारातून गणेशाचे रूप साकारण्याचा प्रयत्न केला. यानंतर त्यांनी तीनतालमध्ये शुद्ध नृत्य सादर केले. यामध्ये त्यांनी काही बंदिश, परमेलू आणि तिहाइया यांचे सुनियोजित सादरीकरण केले. "आज उस शोख की चितवन को बहुत याद किया " या गझलवरील नृत्य सादरीकरणाने त्यांनी नृत्याचा समारोप केला. दादरा तालात रचलेली ही गझल मिश्रा किरवाणी यांच्या सुरात रचली गेली. शेंकी यांनी यांनी आपल्या नृत्याविष्कारातून या गझलेतील अद्भुतरम्य सुंदरपणे मांडले. त्यांना तबल्यावर उत्पल घोषाल, सारंगीवर अनिल कुमार मिश्रा आणि गायनात जयवर्धन दधीची यांनी साथसंगत केली.

आजच्या दुसऱ्या सादरीकरणात पुण्याहून आलेल्या सायली काणे आणि कलावर्धिनी या नृत्यसंस्थेच्या त्यांच्या सहकाऱ्यांनी भरतनाट्यम सादर केले. अरुंधती पटवर्धन यांच्या शिष्या सायली यांनी हरिहर या पुष्पांजली सादर करून नृत्याची सुरुवात केली. दुसऱ्या परफॉर्मन्समध्ये त्यांनी अर्धनारीश्वरावर सुंदर नृत्य सादर केले. शिवाच्या अर्धनारीश्वर अवताराबद्दल एक प्रचलित आख्यायिका आहे की एकदा माता पार्वतीने भगवान शिवाला प्रार्थना केली की त्यांना शिवात विलीन व्हायचे आहे आणि त्यांनी देवीला तसे करण्याची परवानगी द्यावी. त्यावेळी भगवान शिवाने माता पार्वतीची प्रार्थना स्वीकारली आणि अर्धनारीश्वर अवतरले. सायली आणि त्यांच्या मैत्रिणींनी त्यांच्या नृत्याविष्कारातून अर्धनारीश्वर सुंदरपणे साकारले. "आराध्यमि सततम" या श्लोकाच्या विविध भागांवर केलेले हे नृत्य अप्रतिम होते. राग कुमुदक्रिया आणि रूपक तालमध्ये दीक्षितांनी रचलेल्या रचनेने रसिकांना मंत्रमुग्ध केले.

पुढच्या प्रस्तुतीमध्ये त्यांनी नवरस श्लोकावर नृत्य सादर केले. रामायणातील कथा या नृत्यात सुंदरपणे विणल्या गेल्या होत्या. राग मलिकामध्ये सजलेल्या दीक्षितांच्या या रचनेवर सायली आणि त्यांच्या मैत्रिणींनी शरीराच्या हालचाली आणि भावविश्वातून नवे रस रसिकांसमोर मांडले. त्यांनी पारंपरिक तिल्लाना नृत्याने सांगता केली. सर्व सहकाऱ्यांनी राग रेवती आणि आदि ताल मध्ये रचलेल्या महाराजा पुरासंथानमच्या रचनेत देवी कालीची रूपे साकारण्याचा प्रयत्न केला. या सादरीकरणात अनुजा हेरेकर, रिचा खरे, सागरिका पटवर्धन, प्राची, संपदा कुंटे, मुग्ध जोशी आणि भक्ती पांडव यांनी सायलीला नृत्यात साथ दिली. गायनाला विद्या हरी, मृदंगमवर श्रीराम शुभ्रमण, व्हायोलिनवर व्ही अनंतरामन आणि नटवंगमवर अरुंधती पटवर्धन यांनी साथसंगत केली.

आजच्या तिसऱ्या सादरीकरणात भुवनेश्वरहून आलेल्या अरुपा गायत्री पांडा यांनी ओडिसी नृत्य सादर केले. त्यांनी नृत्याची सुरुवात कालिदास लिखित कालिका स्तुती अलागिरी नंदिनीने केली. या रचनेतील नृत्यदिग्दर्शन गुरु अरुणा मोहंती यांचे होते. तर संगीत विजय कुमार जैना यांनी दिले होते. लय रचना वनमाली महाराणा आणि विजय कुमार पारीक यांची होती. या सादरीकरणात अरुपा गायत्री यांनी दुर्गेची विविध रूपे आपल्या नृत्याविष्कारात विणत रसिकांसमोर मांडली.

त्यांचे पुढील सादरीकरण मधुराष्टकम् हे होते. नयनं मधुरं हसितं मधुरम्। हृदयं मधुरं गमनं मधुरं,मधुराधिपतेरखिलं मधुरम् ही रचना वल्लभाचार्य जी यांनी कृष्णाच्या भक्तीमध्ये रचली होती. ही कृष्णाच्या रूपाच्या सौंदर्याची स्तुती आहे. अरुपा गायत्री यांनी नृत्याच्या माध्यमातून अतिशय सुंदरपणे सादर केले. अरुपा गायत्री यांनी कृष्णाच्या बालपणीच्या करमणूक, लोणी चोरी, कालिया मर्दन, रास होळी यासह सर्व गोष्टी सादर केल्या. या सादरीकरणातील नृत्यदिग्दर्शन पद्मश्री पंकज चरण दास यांनी केले. तर नृत्य दिग्दर्शन अरुणा मोहंती यांचे होते. संगीत हरिहर पांडा यांचे होते. सत्यव्रत कथेने अरुपा गायत्रीसोबत गायनात साथ दिली. तर मर्दलवर रामचंद्र बेहरा, व्हायोलिनवर अग्निमित्र बेहरा, बासरीवर धीरज पांडे आणि सितारवर प्रकाशचंद्र महापात्रा यांनी त्यांना साथ दिली.

मुंबईतील मनाली देव आणि त्यांच्या ग्रुपने सादर केलेल्या कथ्थक नृत्याने आजच्या सभेची सांगता झाली. मनाली आणि त्यांच्या साथीदारांनी गणेश वंदनेने आपल्या नृत्याला सुरुवात केली. संपूर्ण ग्रुपने राग भीमपलासीमध्ये रचलेल्या श्रावण सुंदर नाम गणपती या रचनेवर भक्तिमय शैलीत नृत्य सादर करून गणपती साकारण्याचा प्रयत्न केला.

यानंतर मनाली यांनी त्यांच्या मैत्रिणींसोबत तीनताल मध्ये कथ्थकची तांत्रिक बाजू सर्वांसमोर शुध्द नृत्यात सादर केली. पुढील सादरीकरणात मनाली यांनी रुपक ताल मध्ये रचलेल्या रामाच्या स्तुतीला समर्पित भजनावर एकल सादरीकरणाद्वारे रामाच्या विविध पैलूंना नृत्याविष्काराद्वारे मूर्त रूप दिले. राग सोहनियर तीनतालमधील तरानाने नृत्याची सांगता झाली. या सादरीकरणाला प्रिया देव, जुई देव, अक्षता माने, मिताली इनामदार, दिया काळे, अदिती शहासने यांनी साथसंगत केली तर तबल्यावर पंडित मुकुंदराज देव, तबल्यावर श्रीरंग टेंबे, रोहित देव आणि बासरीवर सतेज करंदीकर यांनी साथसंगत केली. सुप्रसिद्ध कला समीक्षक विनय उपाध्याय यांनी गायनाची साथसंगत केली.