हिंदू धर्मात अनेक देवतांची पूजा केली जाते, त्यापैकी एक मनसा माता आहे. देवी मनसा ही भगवान शंकराची कन्या म्हणून ओळखली जाते. देवी मनसाचा दारी जाणारे भाविक धन्य होतात असे म्हणतात. शास्त्रानुसार मनसाच्या आईचा विवाह जगतकरूशी झाला होता आणि तिच्या मुलाचे नाव आस्तिक होते. माता मनसा हिला नागांचा राजा नागराज वासुकीची बहीण म्हणूनही ओळखले जाते.
मनसादेवीच्या मंदिराचा इतिहास अतिशय प्रभावी आहे. हरिद्वार शहरापासून सुमारे 3 किमी अंतरावर शिवालिक टेकडीवर बिल्वा पर्वतावर त्यांचे प्रसिद्ध मंदिर आहे. एक प्रकारे हे ठिकाण हिमालय पर्वतराजीच्या दक्षिणेकडील भागात येते. नवरात्रात लाखो भाविक मातेच्या दरबारात येतात. येथे लोक आपला नवसपूर्ण करण्यासाठी देवीआईकडून आशीर्वाद घेतात. असे मानले जाते की माता मनसा देवी भाविकांची प्रत्येक इच्छा पूर्ण करते.
मनसा देवी मंदिराचे वैशिष्ट्य -
या मंदिरात देवीच्या दोन मूर्ती आहेत. मूर्तीला पाच हात आणि तीन तोंडे आहेत. तर दुसऱ्या मूर्तीला आठ हात आहेत. हे मंदिर 52 शक्तीपीठांपैकी एक आहे. असे म्हटले जाते की माता मनसा ही शक्तीचे एक रूप आहे, जी ऋषी कश्यप यांची कन्या होती, ही देवी स्वयंभू आहे,म्हणून तिला मनसा म्हटले गेले. मनसा माँ या नावानुसार आपल्या भक्तांच्या मनोकामना पूर्ण करणारी आहे. आईचे भक्त आपली इच्छा पूर्ण करण्यासाठी येथे येतात आणि झाडाच्या फांदीवर पवित्र धागा बांधतात आणि त्यांची इच्छा पूर्ण झाल्यावर ते पुन्हा येतात आणि आईला नमस्कार करतात आणि आईचा आशीर्वाद घेतात आणि फांदीचा धागा सोडतात. असे म्हटले जाते की पूर्वी फक्त खालच्या वर्गातील लोकच मानसा देवीची पूजा करत असत, परंतु हळूहळू तिचा विश्वास भारतात पसरला. त्यांच्या मंदिराची मुळात आदिवासी पूजा करत असत परंतु हळूहळू त्यांची मंदिरे इतर दैवी मंदिरांनी बदलली गेली.
तसे, मनसा देवीची अनेक रूपात पूजा केली जाते. ती कश्यप आणि नागमाता यांची कन्या तसेच विषाची देवी शिवाची कन्या मानली जाते. 14 व्या शतकानंतर ते शिवाच्या घराण्याप्रमाणे मंदिरांत समावेश करण्यात आला. मनसा देवीचा जन्म समुद्रमंथनानंतर झाला.
विषाची देवी
विषाची देवी म्हणून, बंगाल प्रदेशात तिची पूजा केली गेली आणि शेवटी शैव मुख्य प्रवाहात आणि हिंदू धर्माच्या ब्राह्मण परंपरेत स्वीकारली गेली. या सात नावांचा जप केल्याने सापांचे भय होत नाही, ही नावे आहेत जरत्कारू, जगतगौरी, मनसा, सियोगिनी, वैष्णवी, नागभगिनी, शैवी, नागेश्वरी, जगत्करुप्रिया, आस्तिकमाता आणि विषहरी.
मंदिर कुठे आहे
हरिद्वार शहरापासून सुमारे 3 किमी अंतरावर शिवालिक टेकडीवर बिल्वा पर्वतावर देवी मनसाचे प्रसिद्ध मंदिर आहे. मंदिरातून माँ गंगा आणि हरिद्वारचे सपाट मैदान चांगले दिसते. या मंदिरात भक्त केबल कारने पोहोचू शकतात. ही केबल कार येथील 'उडनखाटोला' या नावाने प्रसिद्ध आहे. हरिद्वार शहरातून पायी येणाऱ्यांना साधारण दीड किमीची खडी चढण चढावी लागते. मात्र, मंदिरात कार किंवा बाईकनेही थोडे आधी पोहोचता येते.
मंदिर उघडण्याची वेळ -
पहाटे 5 ते रात्री9 वाजेपर्यंत मंदिर खुले असते. दुपारी 12 ते 2 या वेळेतच मंदिर बंद असते. या वेळी मनसादेवीचे शृंगार केले जाते असे मानले जाते.
मंदिरात जाण्यासाठी
एकतर सरळ चढून जावे लागेल किंवा रोपवेनेही तुम्ही येथे भेट देऊ शकता. मंदिरात जाण्यासाठी तुम्हाला एकूण 786 पायऱ्या चढाव्या लागतात.
इतर मनसा देवी मंदिरे: या ठिकाणाव्यतिरिक्त भारतात माँ मानसाची इतर मंदिरे आहेत. जसे की राजस्थानमधील अलवर आणि सीकर, कोलकात्यात मानसा बारी, हरियाणातील पंचकुला, बिहारमधील सीतामढी आणि दिल्लीतील नरेला या ठिकाणी देखील मनसा देवीची मंदिरे आहेत.