अष्टांग योगाच्या प्रगत आसनांपैकी वृश्चिकासन हे एक कठीण योगासन आहे, ज्याच्या नियमित सरावाने शरीराला अनेक समस्यांमध्ये फायदा होतो. वृश्चिकासन हे बैकबेंड और फोरआर्म बैलेंस पोज याचे संयोजन आहे. हे आसन करण्यासाठी हाताची समतोल स्थिती आणि संतुलन, लवचिकता आणि हातांची ताकद हे आवश्यक आहे. या आसनात शरीराला विंचूच्या आसनात हलवावे लागते म्हणून त्याला वृश्चिकासन किंवा द स्कॉर्पियन पोज असेही म्हणतात. या आसनाचा सराव सकाळी करावा, असे तज्ज्ञ सांगतात. हे फक्त रिकाम्या पोटी करावे. हे लक्षात ठेवले पाहिजे की या आसनाचा सराव आणि जेवण यामध्ये किमान 10 तासांचे अंतर असावे. हे आसन पोटासाठी तसेच मज्जातंतू, अंतःस्रावी ग्रंथी आणि वृद्धत्वाच्या समस्यांसाठी अत्यंत फायदेशीर मानले जाते.
1. योगा मॅट किंवा चटई घालून जमिनीवर उभे रहा.
2. हात आणि गुडघे जमिनीवर ठेवा.
3. कोपरापर्यंत हात जमिनीवर ठेवा आणि डाव्या हाताची कोपर उजव्या हाताने आणि उजव्या हाताची कोपर डाव्या हाताने धरा.
4. आता लक्षात ठेवा की तुमच्या हातातील अंतर खांद्यांमधील अंतराएवढे आहे.
5. आता शरीराचा समतोल राखून नितंबांना वरच्या बाजूला करा.
6. आता दोन्ही गुडघे जमिनीपासून वर करा आणि हेडस्टँड सारख्या मुद्रेत या.
7. पायाची बोटे बाहेर तोंड करून, पाय डोक्याच्या दिशेने हलवा.
8. सुमारे 20 ते 30 सेकंद या स्थितीत राहिल्यानंतर, तुमचे दोन्ही पाय आरामात जमिनीकडे न्या आणि पूर्वीच्या स्थितीत या.
9. जर तुम्हाला हेडस्टँडची सवय नसेल, तर तुम्ही हे करण्यासाठी भिंतीचा आधार घेऊ शकता.
10. सामान्य स्थितीत या आणि काही काळ शरीराला आरामशीर स्थितीत ठेवा.
खबरदारी
योग आसनांचा सराव सुरू करणार्‍या लोकांनी वृश्चिकासनाचा सराव करू नये, हे आसन फक्त सवयीच्या लोकांसाठी शिफारसीय आहे. एकट्याने सराव केल्याने दुखापत होण्याची शक्यता असते, त्यामुळे एकट्याने करणे देखील टाळावे. या आसनाचा सराव करताना काही गोष्टी लक्षात ठेवणे आवश्यक आहे.
सुरुवातीला, प्रशिक्षक किंवा तज्ञांच्या देखरेखीखाली सराव केला पाहिजे.
पाठीचा कणा, नितंब दुखापत, चक्कर येणे, उच्च रक्तदाब, हृदयविकार इत्यादी समस्यांमध्ये याचा सराव करू नका.
गर्भधारणेदरम्यान आणि मासिक पाळी दरम्यान महिलांनी याचा सराव करू नये.
फायदे
1. पोटासंबंधी समस्यांवर फायदेशरी. याच्या नियमित सरावाने पोटातील चरबी कमी होण्यास मदत होते.
2. शरीराची सहनशक्ती सुधारण्यास उपयोगी.
3. हात, पाय आणि पाठ मजबूत होते.
4. हे नितंबांच्या स्नायूंसाठी खूप फायदेशीर आहे.
5. पाय मजबूत आणि टोंड ठेवण्यसाठी.
6. फुफ्फुसासाठी अत्यंत फायदेशीर, या आसनाच्या नियमित सरावाने छातीचा डायाफ्राम विस्तारण्यास फायदा होतो.
7. नियमित अभ्यासाने मेंदूमध्ये रक्तदाब वाढतो, ज्यामुळे स्मरणशक्ती आणि एकाग्रता सुधारते.
8. पाठीचा कणा, खांदे आणि हाताचा वरचा भाग लवचिक बनवण्यासाठी हे आसन खूप फायदेशीर आहे.
9. त्याचा नियमित सराव चिंता आणि तणाव दूर करण्यासाठी उपयुक्त मानला जातो.
10. थायरॉईड ग्रंथींचे कार्य सुधारण्यासाठी या आसनाचा नियमित सराव फायदेशीर ठरतो.
11. चेहऱ्याचे सौंदर्य वाढवण्यासाठी आणि सुरकुत्या कमी करण्यासाठी याच्या नियमित सरावाचा फायदा होतो.
12. मानेशी संबंधित समस्यांमध्ये याचा सराव फायदेशीर आहे, वृश्चिकासनाचा सराव केल्यास स्पॉन्डिलायटिसचा धोका कमी होतो.
13. केस पांढरे होणे आणि गळणे इत्यादी केसांशी संबंधित समस्यांमध्ये या आसनाचा नियमित सराव खूप फायदेशीर मानला जातो.
14. या आसनाचा नियमित अभ्यास केल्याने लघवीशी संबंधित आजारांमध्येही फायदा होतो.
15. वृश्चिकासनाचा नियमित सराव केल्याने क्राउन (सहस्रार) चक्र, तिसरा नेत्र (अजना) चक्र, गळा (विशुद्ध) चक्र और हृदय (अनाहत) चक्र सक्रिय आणि संतुलित ठेवण्यास मदत होते.