महावीर स्वामी जैन धर्माचे 24 वे तीर्थंकर आहेत. त्यांचा जन्म चैत्र शुक्ल त्रयोदशीला राजा सिद्धार्थ आणि माता त्रिशाला यांच्या पोटी झाला. त्यांना वर्धमान, सन्मती, वीर, अतिवीर इत्यादी नावांनीही ओळखले जाते. भगवान महावीर स्वामींचे संक्षिप्त चरित्र येथे जाणून घ्या-
14. कैवल्य ज्ञान प्राप्ती : वैशाख शुक्ल 10 (रविवार 23 एप्रिल ई.पू. 557)
15. ज्ञान प्राप्ती स्थान : बिहारमधील जुरभिका गावाजवळ रिजुकुला नदीचा किनारा
16. प्रथम देशना : श्रावण कृष्ण प्रतिपदा (शनिवार 1 जुलै ई.पू. 557), स्थान राजगृह नगर, विपुलाचल पर्वत
17. केवली उपदेश काल : 29 वर्ष 5 मास, 20 दिवस
18. निर्वाण तिथी : सुमारे 72 वर्षाच्या वयात कार्तिक कृष्ण अमावस्या-30 (प्रत्यूषवेला मंगळवार 15 ऑक्टोबर ई.पू. 527)
19. निर्वाण भूमी : पावापुरी उद्यान (बिहार)
20. महावीर यांचे भव : भव अर्थात पूर्वजन्म जे 34 आहेत
21. मुख्‍य सिद्धांत : पंच महाव्रत
22. उपदेश भाषा : अर्धमगधी, पाली, प्राकृत
23. तत्व ज्ञान : अनेकांतवाद, स्यादवाद
24. त्यांच्या समकालिन : भगवान बुद्ध
25. एकूण वय योग : 71 वर्ष 6 माह 23 दिवस 12 तास
महावीर कल्याणक हा जैन धर्माचा प्रमुख सण आहे. जैन धर्माचे 24 वे तीर्थंकर भगवान महावीर यांचा जन्मदिवस महावीर जयंती म्हणून ओळखला जातो. 'महावीर जयंती' संपूर्ण भारतातील जैन समाजाकडून भगवान महावीरांची जयंती म्हणून साजरी केली जाते.
वर्धमान महावीरांनी जगाला अहिंसेचा धडा शिकवला. महावीर जयंतीसोबतच हा दिवस महावीर जन्मकल्याणक म्हणूनही ओळखला जातो. जैन दिगंबर आणि श्वेतांबर चैत्र महिन्याच्या 13 व्या दिवशी म्हणजेच चैत्र शुक्ल त्रयोदशीला एकत्र हा सण साजरा करतात. महावीरांना 'वर्धमान', 'वीर', 'अतिवीर' आणि 'सनमती' असेही म्हणतात.
वर्धमान यांचा जन्म तिसरा अपत्य म्हणून चैत्र शुक्ल तेरस/त्रयोदशीच्या दिवशी ख्रिस्तपूर्व 599 वर्षांपूर्वी वैशाली प्रजासत्ताकातील क्षत्रिय कुंडलपूर येथे वडील सिद्धार्थ आणि आई त्रिशाला यांच्या पोटी झाला. त्यांचे आईवडील जैन धर्माचे 23 वे तीर्थंकर पार्श्वनाथ यांचे अनुयायी होते (महावीराच्या आधी 250 वर्षे जगले होते). हे वर्धमान पुढे महावीर स्वामी झाले. बिहारच्या मुझफ्फरपूर जिल्ह्यातील आजचे बसधगाव त्याकाळी वैशाली म्हणून ओळखले जात असे. महावीर लहान असताना, इंद्र आणि देवतांनी त्यांना भगवान जन्म साजरा करण्यासाठी सुमेरू पर्वतावर नेले. महावीर स्वामींचे बालपण राजवाड्यात गेले.
महावीर स्वामी हे अहिंसेचे अवतार होते. त्यांचे जीवन त्याग आणि तपश्चर्याने परिपूर्ण होते. त्याने लंगोटीही घातली नाही. ज्या काळात हिंसाचार, पशुबळी आणि जातिभेद वाढले त्या काळात भगवान महावीरांचा जन्म झाला.
तारुण्यात महावीर यांचा विवाह यशोदा नावाच्या राजकन्येशी झाला होता आणि त्यांना प्रियदर्शन नावाची मुलगीही होती. ते 28 वर्षांचे असताना त्यांच्या पालकांचे निधन झाले. मोठा भाऊ नंदीवर्धन यांच्या सांगण्यावरून महावीर 2 वर्षे घरात राहिले. अखेर वयाच्या 30 व्या वर्षी मार्गशीर्ष कृष्ण दशमीच्या दिवशी त्यांनी दीक्षा घेतली.
या काळात महावीरांनी तपश्चर्या, संयम आणि समता साधली आणि पंचमहाव्रताचा धर्म पाळला. इतरांना दुःख देऊनच इंद्रियांचे सुख आणि इंद्रिय वासनांची प्राप्ती होऊ शकते हे त्यांनी जाणले होते. त्यामुळे सर्वांशी प्रेमाने वागताना त्यांनी अवघ्या जगाला सत्य आणि अहिंसेचा धडा शिकवला. सर्व जगाला उपदेश केला. त्याग आणि संयम, प्रेम आणि करुणा, नम्रता आणि सदाचार हे त्यांच्या उपदेशांचे सार होते.
भगवान महावीरांनी आपल्या प्रवचनात धर्म, सत्य, अहिंसा, ब्रह्मचर्य आणि अपरिग्रह, क्षमा यांवर सर्वाधिक भर दिला. भगवान महावीरांनी चतुर्विध संघाची स्थापना केली. भगवान महावीरांनी देशाच्या विविध भागात फिरून आपला पवित्र संदेश प्रसारित केला. महावीर स्वामी म्हणतात की धर्म हेच श्रेष्ठ हित आहे. अहिंसा, संयम आणि तपस्या हा धर्म आहे. ते म्हणतात - 'जो धर्मात्मा आहे, ज्याच्या मनात सदैव धर्म असतो त्याला देवही नमस्कार करतात.'
त्यांनी पंचशीलाची तत्त्वे जगाला समजावून सांगितली. त्यानुसार सत्य, अपरिग्रह, अस्तेय, अहिंसा आणि क्षमा ही तत्त्वे आहेत. त्यांनी आपल्या काही खास शिकवणीतून जगाला योग्य मार्ग दाखविण्याचा प्रयत्न केला. आपल्या अनेक प्रवचनांमधून जगाला योग्य मार्गदर्शन केले.
भगवान महावीरांच्या पाच तत्त्वांबद्दल जाणून घ्या-
सत्य: भगवान महावीर स्वामी सत्याविषयी म्हणतात, हे मनुष्य! तुम्ही सत्यालाच खरे तत्व समजा. सत्याचे पालन करणारा ज्ञानी मनुष्य मृत्यूला पार करतो.
अहिंसा : या जगातील सर्व त्रस (एक, दोन, तीन, चार आणि पाच इंद्रिय असणारे जीव) इत्यादींची हिंसा करू नका, त्यांना त्यांच्या मार्गावर जाण्यापासून रोखू नका. त्यांच्याबद्दल तुमच्या अंतःकरणात करुणेची भावना ठेवा. त्यांचे रक्षण करा. हाच अहिंसेचा संदेश भगवान महावीर आपल्याला आपल्या शिकवणीतून देतात.
अपरिग्रह: अपरिग्रहावर भगवान महावीर म्हणतात की जो माणूस स्वतः सजीव किंवा निर्जीव वस्तू गोळा करतो, इतरांना तसे करण्यास करतो किंवा इतरांना तसे करण्याची परवानगी देतो, तो कधीही दुःखातून मुक्त होऊ शकत नाही. हाच संदेश भगवान महावीरांना अपरिग्रहाच्या माध्यमातून जगाला द्यायचा आहे.
ब्रह्मचर्य: महावीर स्वामी ब्रह्मचर्य बद्दल त्यांची अत्यंत मौल्यवान शिकवण देतात की ब्रह्मचर्य हे सर्वोत्तम तप, नियम, ज्ञान, तत्वज्ञान, चारित्र्य, संयम आणि नम्रता यांचे मूळ आहे. तपश्चर्यांमध्ये ब्रह्मचर्य हे श्रेष्ठ तप आहे. स्त्रियांशी संबंध नसलेले पुरुष मोक्षमार्गाकडे वाटचाल करतात.
क्षमा: भगवान महावीर क्षमाबद्दल म्हणतात - 'मी सर्व प्राणिमात्रांकडून क्षमा मागतो. जगातील सर्व प्राणिमात्रांशी माझी मैत्री आहे. माझे कोणाशीही वैर नाही. मी खऱ्या मनाने धर्मात स्वतःला स्थापित केले आहे. मी माझ्या सर्व गुन्ह्यांसाठी सर्व प्राणिमात्रांकडून क्षमा मागतो. सर्व प्राणिमात्रांनी माझ्यावर केलेले अपराध मी क्षमा करतो.
भगवान महावीर म्हणतात - 'ज्या काही पापी प्रवृत्ती मी माझ्या मनातून सोडवल्या आहेत, ज्या काही पापप्रवृत्ती मी शब्दांतून व्यक्त केल्या आहेत आणि जे काही पापप्रवृत्ती मी माझ्या शरीराने केले आहेत, माझ्या त्या सर्व पापी प्रवृत्तींचा नाश होवो. माझी ती सर्व पापे खोटी होवोत.'
त्यांच्या हयातीत त्यांनी अहिंसेचा मोठ्या प्रमाणावर विकास केला. संपूर्ण जगाला अध्यात्माचा धडा शिकवणाऱ्या भगवान महावीरांना कार्तिक कृष्ण अमावस्येच्या रात्री वयाच्या 72 व्या वर्षी पावपुरी नगरीत मोक्ष प्राप्त झाला. भगवान महावीरांच्या निर्वाणाच्या वेळी उपस्थित असलेल्या 18 राजांनी ती रात्र रत्नांच्या प्रकाशाने उजळून भगवान महावीरांचा निर्वाण उत्सव साजरा केला. जैन परंपरेनुसार महावीर जयंतीला महावीर जन्म कल्याणक दिवस असेही म्हणतात.
अस्वीकरण: औषध, आरोग्याशी संबंधित उपाय, योग, धर्म, ज्योतिष, इतिहास, पुराणे इत्यादी विषयांवर वेबदुनियावर प्रकाशित/प्रसारण केलेले व्हिडिओ, लेख आणि बातम्या केवळ तुमच्या माहितीसाठी आहेत, जे विविध स्रोतांमधून घेतले आहेत. वेबदुनिया याच्या सत्यतेची पुष्टी करत नाही. आरोग्य किंवा ज्योतिष शास्त्राशी संबंधित कोणताही प्रयोग करण्यापूर्वी तज्ञांचा सल्ला अवश्य घ्या. हा मजकूर सार्वजनिक हित लक्षात घेऊन येथे सादर केला आहे, ज्यासाठी कोणतेही वैज्ञानिक पुरावे नाहीत.