हिंदू कॅलेंडरच्या मुख्य तारखांपैकी एक म्हणजे अक्षय्य तृतीया. हिंदूंसाठी हा अत्यंत पवित्र दिवस आहे. अक्षय तृतीया वैशाख महिन्याच्या शुक्ल पक्षाच्या तृतीयेला साजरी केली जाते. याला अखाती तीज असेही म्हणतात.
अक्षय्य तृतीयेचा अर्थ
अक्षय म्हणजे "जे कधीही संपत नाही" आणि म्हणूनच असे म्हटले जाते की अक्षय्य तृतीया ही अशी तिथी आहे ज्यामध्ये सौभाग्य आणि शुभ परिणामांचा कधीही क्षय होत नाही. या दिवशी केलेले कार्य मनुष्याच्या जीवनात कधीही न संपणारे शुभ फल देते. म्हणूनच असे म्हटले जाते की या दिवशी एखादी व्यक्ती जिंकल्यानंतरही चांगले कर्म आणि दान करते, त्याचे शुभ परिणाम मोठ्या प्रमाणात मिळतात आणि शुभ परिणामांचा प्रभाव कधीही संपत नाही.
अक्षय्य तृतीया का साजरी केली जाते?
अक्षय्य तृतीया हा हिंदू धर्मात साजरा केला जाणारा अतिशय पवित्र सण आहे. सर्व हिंदू तो मोठ्या उत्साहाने साजरा करतात. हिंदू धर्मासोबतच अक्षय्य तृतीयेचा दिवस जैन धर्मासाठीही महत्त्वाचा आहे.
हिंदू श्रद्धा
अखाती तीजमागे अनेक हिंदू श्रद्धा आहेत. काही जण याचा संबंध भगवान विष्णूच्या जन्माशी जोडतात, तर काही जण भगवान श्रीकृष्णाच्या लीलाशी जोडतात. सर्व समजुती श्रद्धेशी संबंधित असण्यासोबतच खूप रोचक आहेत.
1. हा दिवस पृथ्वीचे रक्षक भगवान विष्णू यांना समर्पित आहे. हिंदू धर्माच्या मान्यतेनुसार विष्णूने श्री परशुरामाच्या रूपात पृथ्वीवर अवतार घेतला होता. या दिवशी विष्णू सहाव्यांदा परशुरामाच्या रूपात पृथ्वीवर अवतरले आणि म्हणूनच हा दिवस परशुरामाचा जन्मदिवस म्हणूनही साजरा केला जातो. धार्मिक मान्यतेनुसार, त्रेता आणि द्वापर युगापर्यंत विष्णू पृथ्वीवर चिरंजीवी (अमर) राहिले. परशुराम हे सप्तर्षींपैकी एक ऋषी जमदग्नी आणि रेणुका यांचे पुत्र होते. हे ब्राह्मण कुटुंबात जन्माला आले आणि म्हणूनच अक्षय्य तृतीया आणि परशुराम जयंती सर्व हिंदू मोठ्या थाटामाटात साजरी करतात.
2. दुसर्‍या मान्यतेनुसार त्रेतायुगाच्या प्रारंभी पृथ्वीची सर्वात पवित्र मानली जाणारी गंगा नदी या दिवशी स्वर्गातून पृथ्वीवर आली होती. भगीरथाने गंगा नदी पृथ्वीवर आणली होती. या पवित्र नदीचे पृथ्वीवर आगमन झाल्याने या दिवसाचे पावित्र्य वाढते आणि म्हणूनच या दिवसाचा हिंदूंच्या पवित्र सणात समावेश होतो. या दिवशी पवित्र गंगा नदीत स्नान केल्याने व्यक्तीची पापे नष्ट होतात.
3. हा दिवस माता अन्नपूर्णा, स्वयंपाकघर आणि पाककला (अन्न) ची देवी, यांचा वाढदिवस देखील मानला जातो. अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी आई अन्नपूर्णेचीही पूजा केली जाते आणि भंडारदरा भरून ठेवण्यासाठी आईकडून वरदान मागितले जाते. अन्नपूर्णेच्या पूजेने स्वयंपाकघर आणि जेवणाची चव वाढते.
4. दक्षिणेकडील प्रांतात या दिवसाची वेगळी ओळख आहे. त्यांच्या मते, या दिवशी कुबेर (भगवानाच्या दरबाराचा खजिनदार) यांनी शिवपुरम नावाच्या ठिकाणी त्यांची पूजा करून शिवाला प्रसन्न केले होते. कुबेराच्या तपश्चर्येने प्रसन्न होऊन शिवाने कुबेराला वरदान मागायला सांगितले. कुबेरांनी लक्ष्मीजींकडून आपली संपत्ती व संपत्ती परत मिळवण्यासाठी वरदान मागितले. तेव्हा शंकरजींनी कुबेराला लक्ष्मीची पूजा करण्याचा सल्ला दिला. म्हणूनच तेव्हापासून आजपर्यंत अक्षय्य तृतीयेला लक्ष्मीजींची पूजा केली जाते. लक्ष्मी ही विष्णूची पत्नी आहे, म्हणूनच लक्ष्मीची पूजा करण्यापूर्वी भगवान विष्णूची पूजा केली जाते. दक्षिणेला या दिवशी लक्ष्मी यंत्रमाची पूजा केली जाते, ज्यामध्ये विष्णू, लक्ष्मीजींसोबत कुबेराचेही चित्र असते.
5. महर्षी वेद व्यास यांनी अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी महाभारत लिहिण्यास सुरुवात केली. या दिवशी महाभारतातील युधिष्ठिराला ‘अक्षयपत्र’ प्राप्त झाले होते. या अक्षयपात्राचे वैशिष्ट्य म्हणजे त्यातून अन्न कधीच संपत नाही. या पात्राद्वारे युधिष्ठिर आपल्या राज्यातील गरीब आणि भुकेल्या लोकांना अन्नदान करून मदत करत असे. या श्रद्धेच्या आधारावर या दिवशी केलेले दानाचे पुण्यही अक्षय मानले जाते, म्हणजेच या दिवशी मिळालेले पुण्य कधीही संपत नाही. त्यामुळे वर्षानुवर्षे माणसाचे भाग्य वाढते.
6. अक्षय्य तृतीयेची आणखी एक कथा महाभारतात प्रचलित आहे. या दिवशी दुशासनाने द्रौपदीचा अपमान केला होता. या वस्त्रहरणातून द्रौपदीला वाचवण्यासाठी श्रीकृष्णाने कधीही न संपणारी साडी दान केली.
7. अक्षय्य तृतीयेमागे हिंदूंची आणखी एक रोचक श्रद्धा आहे. श्रीकृष्णाने पृथ्वीवर जन्म घेतला तेव्हा अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी त्यांचा गरीब मित्र सुदामा कृष्णाला भेटायला आला. कृष्णाला देण्यासाठी सुदामाकडे फक्त चार तांदळाचे दाणे होते, तेच सुदामाने कृष्णाच्या चरणी अर्पण केले. पण आपला मित्र आणि सर्वांचे हृदय जाणणाऱ्या देवाने सर्व काही समजून घेऊन सुदामाचे दारिद्र्य दूर केले, त्याच्या झोपडीचे महालात रूपांतर केले आणि त्याला सर्व सुविधांनी परिपूर्ण केले. तेव्हापासून अक्षय्य तृतीयेला केलेल्या दानाचे महत्त्व वाढले आहे.
8. भारतातील ओरिसामध्ये अक्षय्य तृतीयेचा दिवस शेतकऱ्यांसाठी शुभ मानला जातो. या दिवसापासून येथील शेतकरी आपल्या शेतात नांगरणी करू लागतात. ओरिसातील जगन्नाथपुरी येथूनही या दिवशी रथयात्रा काढली जाते.
9. वेगवेगळ्या प्रांतात या दिवसाचे स्वतःचे महत्त्व आहे. बंगालमध्ये सर्व व्यापाऱ्यांनी या दिवशी गणेश आणि लक्ष्मीची पूजा करून त्यांचे लेखापरीक्षण पुस्तक सुरू करण्याची प्रथा आहे. त्याला इथे ‘हलखता’ म्हणतात.
10. पंजाबमध्येही या दिवसाला खूप महत्त्व आहे. हा दिवस नवीन हंगामाच्या सुरुवातीचा सूचक मानला जातो. या अक्षय्य तृतीयेला ब्रह्म मुहूर्तावर जाट कुटुंबातील पुरुष मंडळी त्यांच्या शेताकडे जातात. त्या रस्त्यावर जितके प्राणी-पक्षी आढळतात, तितकेच ते कापणी आणि पावसासाठी शुभ मानले जाते.
अक्षय्य तृतीया पूजा विधि Akshaya Tritiya Pooja Vidhi
या दिवशी भगवान विष्णू आणि लक्ष्मीच्या पूजेला महत्त्व आहे. या दिवशी भगवान विष्णूची पूजा केली जाते आणि विष्णूला तांदूळ अर्पण केल्याने विशेष फायदा होतो.पूजा केल्यानंतर त्यांना तुळशीच्या पानांसह अन्न अर्पण केले जाते. सर्व विधी पूर्ण केल्यानंतर देवाची अगरबत्ती लावून आरती केली जाते.
उन्हाळ्यात येणारे आंबे आणि चिंच देवाला अर्पण केले जातात आणि वर्षभर चांगले पीक आणि पावसासाठी आशीर्वाद मागितले जातात. अनेक ठिकाणी या दिवशी मातीची भांडी पाण्याने भरली जातात. कच्चा आंबा, चिंच आणि गूळ पाण्यात मिसळून देवतेला अर्पण केले जाते.
चांगल्या हेतूने दिलेली प्रत्येक गोष्ट परोपकाराची पुण्य वाटते. या दिवशी तूप, साखर, धान्य, फळे, भाज्या, चिंच, कपडे, सोने, चांदी इत्यादींचे दान करावे.
या दिवशी छोट्या दानाचेही खूप महत्त्व आहे. असे असले तरी, एका रंजक मान्यतेनुसार अक्षय्य तृतीयेला इलेक्ट्रॉनिक्स वस्तू देण्याचेही महत्त्व आहे. या दिवशी अनेक लोक पंखे, कुलर इत्यादी दान करतात किंबहुना हा सण उन्हाळ्याच्या दिवसात येतो, त्यामुळे उन्हापासून बचाव करण्यासाठी उपकरणे दान केल्यास त्याचा फायदा होतो आणि देणगीदारांना पुण्य प्राप्त होते, असा विश्वास यामागे आहे.
अक्षय्य तृतीयेचे महत्त्व Akshaya Tritiya Importance or significance
हा दिवस सर्व शुभ कार्यासाठी उत्तम आहे. अक्षय्य तृतीयेला लग्न करणे खूप शुभ मानले जाते. ज्याप्रमाणे या दिवशी केलेल्या दानाचे पुण्य कधीच संपत नाही, त्याचप्रमाणे रोजच्या लग्नातही पती-पत्नीमधील प्रेम कधीच संपत नाही. या दिवशी लग्न झालेले लोक जन्मापर्यंत एकत्र नांदतात. लग्नाव्यतिरिक्त उपनयन सोहळा, घराचे उद्घाटन, नवीन व्यवसाय सुरू करणे, नवीन प्रकल्प सुरू करणे इत्यादी सर्व शुभ कार्ये देखील शुभ मानली जातात. या दिवशी अनेकजण सोने आणि दागिने खरेदी करतात.
या दिवशी व्यवसाय इत्यादी सुरू केल्याने व्‍यक्‍तीला सदैव प्रगती मिळते आणि शुभ परिणाम दिवसेंदिवस वाढत जातात.
अक्षय्य तृतीया कथा आणि ती ऐकण्याचे महत्त्व Akshaya tritiya katha
अक्षय्य तृतीयेची कथा ऐकून विधिपूर्वक पूजा केल्याने भरपूर लाभ मिळतो. या कथेला पुराणातही महत्त्व आहे. जो कोणी ही कथा ऐकतो, पूजा करतो व दानधर्म करतो त्याला सर्व प्रकारचे सुख, धन, ऐश्वर्य, कीर्ती, वैभव प्राप्त होते. या संपत्ती आणि कीर्तीच्या प्राप्तीसाठी वैश समाजातील धर्मदास नावाच्या व्यक्तीने अक्षय्य तृतीयेचे महत्त्व जाणून घेतले.
ही फार जुनी गोष्ट आहे की, धरमदास एका छोट्या गावात कुटुंबासह राहत होते. ते खूप गरीब होते. आपल्या कुटुंबाच्या उदरनिर्वाहाची त्यांना नेहमीच काळजी असायची. त्यांच्या कुटुंबात अनेक सदस्य होते. धर्मदास हे अतिशय धार्मिक वृत्तीचे व्यक्ती होते. एकदा त्यांनी अक्षय्य तृतीयेला उपवास करण्याचा विचार केला. अक्षय्य तृतीयेच्या दिवशी सकाळी लवकर उठून त्यांनी गंगेत स्नान केले. नंतर पद्धतशीरपणे भगवान विष्णूची पूजा आणि आरती केली. या दिवशी आपल्या क्षमतेनुसार पाण्याची भांडी, पंखे, जव, सत्तू, तांदूळ, मीठ, गहू, गूळ, तूप, दही, सोने, कपडे इत्यादी वस्तू देवाच्या चरणी ठेवून दान केल्या. ही सर्व देणगी पाहून धर्मदास यांच्या कुटुंबीयांनी व त्यांच्या पत्नीने त्यांना रोखण्याचा प्रयत्न केला. ते म्हणाले की, जर धरमदास हे सर्व दानधर्मासाठी देतील तर कुटुंबाचा उदरनिर्वाह कसा होणार? तरीही धर्मदास आपल्या दानधर्माने आणि पुण्यकर्माने विचलित झाले नाहीत आणि त्यांनी ब्राह्मणांना अनेक प्रकारच्या दान दिल्या.
आयुष्यात जेव्हा कधी अक्षय्य तृतीया साजरी करण्याची वेळ आली या पवित्र सणानिमित्त प्रत्येक वेळी धर्मदासांनी या दिवशी पूजा केली आणि दान असे विधी केले. म्हातारपणाचा आजार, कुटुंबाचा त्रासही त्यांना त्यांच्या उपवासापासून विचलित करू शकला नाही.
या जन्माच्या पुण्य परिणामामुळे पुढच्या जन्मी धर्मदासांनी राजा कुशावती म्हणून जन्म घेतला. कुशावती राजा अतिशय प्रतापी होता. त्याच्या राज्यात सर्व प्रकारचे सुख, संपत्ती, सोने, हिरे, रत्ने, संपत्ती कोणत्याही प्रकारे कमतरता नव्हती. त्याच्या राज्यात लोक खूप सुखी होते. अक्षय्य तृतीयेच्या पुण्यपूर्ण प्रभावामुळे राजाला वैभव आणि कीर्ती प्राप्त झाली, परंतु ते कधीही लोभाला बळी पडले नाही. सत्कर्माच्या मार्गापासून दूर जाऊ नका. त्यांच्या अक्षय्य तृतीयेचे पुण्य त्यांना नेहमीच लाभले.
ज्याप्रमाणे भगवंताने धर्मदासांवर कृपा केली, त्याचप्रमाणे जो कोणी या अक्षय्य तृतीयेच्या कथेचे महत्त्व ऐकून नियमानुसार पूजा व दान करील, त्याला अक्षय्य पुण्य आणि कीर्ती प्राप्त होईल.