Govardhan Puja 2025 : जिथे श्रीकृष्णाने केली होती गोकुळवासियांची रक्षा; गोवर्धन गिरीराज पर्वत

भारतातील उत्तर प्रदेश राज्यात दिव्य आणि मोहक असा गोवर्धन पर्वत आहे, ज्याला गिरिराज जी म्हणून देखील ओळखले जाते. दरवर्षी लाखो भाविक गोवर्धन परिक्रमेसाठी या ठिकाणी भेट देतात. तसेच तुम्ही देखील दिवाळीच्या सुट्टीत गोवर्धन पूजा विशेष गोवर्धन पर्वताला नक्कीच भेट देऊ शकतात. गोवर्धन पर्वताची पौराणिक कथा महाभारत आणि श्रीमद्भागवत पुराणाशी जोडलेली आहे. असे मानले जाते की जेव्हा भगवान इंद्राने गोकुळातील लोकांना त्रास देण्यासाठी मुसळधार पाऊस पाडला तेव्हा भगवान श्रीकृष्णाने त्यांच्या करंगळीवर गोवर्धन पर्वत उचलून त्यांचे रक्षण केले. तेव्हापासून गोवर्धनाची पूजा केली जाते आणि त्याला गिरिराज जी म्हणून ओळखले जाते. गोवर्धनला देवाचे प्रतीक मानून भक्त येथे परिक्रमा करतात. कार्तिक पौर्णिमा, दिवाळी आणि गोवर्धन पूजा या काळात गोवर्धन परिक्रमेचे महत्त्व आणखी वाढते.

गोवर्धन पर्वताचे महत्त्व-

गोवर्धन हे भगवान श्रीकृष्णाच्या बालपणीच्या मनोरंजनासाठी एक महत्त्वाचे ठिकाण आहे. असे मानले जाते की जेव्हा भगवान इंद्राला त्यांच्या शक्तींचा खूप अभिमान वाटला तेव्हा भगवान श्रीकृष्णाने त्यांचा अहंकार तोडण्यासाठी येथे एक खेळकर कृती केली. एकदा गोकुळात, जेव्हा सर्वजण विविध पदार्थ बनवत होते आणि आनंदाने नाचत आणि गाणी गात होते, तेव्हा भगवान श्रीकृष्णाने त्यांची आई यशोदा यांना विचारले की ते कोणत्या सणाची तयारी करत आहे. आई यशोदा यांनी त्यांना भगवान इंद्राच्या पूजेबद्दल आणि भगवान इंद्राच्या आशीर्वादामुळे ब्रजमधील सर्व रहिवाशांना चांगला पाऊस कसा पडतो, ज्यामुळे चांगले अन्न उत्पादन होते याबद्दल सांगितले. त्यांच्या आईचे शब्द ऐकून भगवान श्रीकृष्ण म्हणाले की जर हे खरे असेल तर आपण गोवर्धन पर्वताची पूजा केली पाहिजे, कारण येथे आपल्या गायी चरतात आणि तेथील झाडे आणि वनस्पती चांगल्या पावसासाठी जबाबदार आहे. गोकुळातील लोकांना हा सल्ला खरा वाटला. सर्वांनी देवांचा राजा इंद्राऐवजी गोवर्धन पर्वताची पूजा करण्यास सुरुवात केली. जेव्हा इंद्राला कळले की गोकुळातील लोक त्याच्याऐवजी गोवर्धनाची पूजा करत आहे, तेव्हा त्याला खूप अपमान वाटला आणि तो संतापला आणि त्याने गोकुळातील लोकांना धडा शिकवण्यासाठी मुसळधार पाऊस पाडण्यास सुरुवात केली. हा मुसळधार पाऊस इतका विनाशकारी होता की त्यामुळे गोकुळातील लोकांची घरे उद्ध्वस्त झाली. सर्वांना वाचवण्यासाठी भगवान श्रीकृष्णाने गोवर्धन पर्वत आपल्या करंगळीवर उचलला, त्यानंतर गोकुळातील सर्व लोक त्यांच्या कुटुंबियांसह आणि गुराढोरांसह त्याखाली आश्रय घेतला. इंद्राने सात दिवस मुसळधार पाऊस पाडला. परंतु भगवान श्रीकृष्ण गोवर्धन पर्वताखाली असल्याने कोणालाही इजा झाली नाही. नंतर इंद्रदेवाला कळले की तो एका मुलाविरुद्ध नाही तर भगवान विष्णूच्या अवताराशी लढत आहे. त्याचा अभिमान मोडण्यासाठी, लीलाधरने हा चमत्कार केला. त्याने भगवान श्रीकृष्णाची माफी मागितली आणि तो आपल्या निवासस्थानी परतला. असे म्हटले जाते की त्या दिवसापासून गोवर्धन पूजा सुरू झाली.

गोवर्धनातील प्रमुख पर्यटन स्थळे-

दंघाटी-येथे श्री गिरिराज मुखारबिंदचे सुंदर दृश्य पाहता येते आणि नव्याने बांधलेल्या मंदिरात भगवानांच्या असंख्य मूर्ती आहे. श्रीकृष्ण आणि त्यांचे मित्र या खोऱ्यात ब्रिज गोपिकांना थांबवत असत आणि दूध आणि दह्याचे दान घेत असत. यात्रेकरू सहसा दंघाटी येथून गोवर्धन परिक्रमा सुरू करतात.

जतिपुरा-या ठिकाणी श्रीनाथजी गिरिराज खडकाखाली प्रकट झाले. या ठिकाणी श्रीनाथजींच्या विविध दिव्य कृत्यांचे जतन केले आहे. नंतर, औरंगजेबाने हिंदू मंदिरांवर केलेल्या हल्ल्यांमुळे, श्रीनाथजींना नाथद्वारा येथे नेण्यात आले.

अन्यौर-हे तेच ठिकाण आहे जिथे नंद बाबा आणि यशोदा मैय्यांनी ब्रिजच्या सर्व रहिवाशांसह श्री गिरिराजजींना विविध प्रकारचे पदार्थ अर्पण केले. भगवान श्रीकृष्ण स्वतः गिरिराजाच्या रूपात प्रकट झाले आणि सर्व पदार्थ अर्पण केले. 

पुंछरी का लौठा- हे गोवर्धन पर्वताचे शेपूट असल्याचे म्हटले जाते. येथे श्रीनाथजींचे मित्र मानल्या जाणाऱ्या लौठा पैलवानाचे मंदिर आहे. जेव्हा श्रीनाथजी ब्रिज सोडून राजस्थानला जात होते, तेव्हा त्यांनी लौठाला त्यांच्यासोबत येण्यास सांगितले. लौठाजी म्हणाले, "गोपाळ, मी प्रतिज्ञा केली आहे की मी ब्रिज सोडणार नाही आणि तू परत येईपर्यंत काहीही खाणार नाही किंवा पिणार नाही." श्रीनाथजी म्हणाले, "मी तुला वरदान देतो की तू अन्न किंवा पाण्याशिवाय निरोगी आणि जिवंत राहशील."

मानसी गंगा-कारण ती भगवान श्रीकृष्णाच्या मनातून उद्भवली होती, म्हणून तिचे नाव मानसी गंगा ठेवण्यात आले. असे मानले जाते की जेव्हा नंद बाबा आणि गोकुळातील इतर रहिवासी गंगेत स्नान करण्यासाठी निघाले तेव्हा त्यांनी रात्रीसाठी गोवर्धनमधील एक रमणीय ठिकाण निवडले. भगवान श्रीकृष्णांना मग प्रश्न पडला की ब्रिजमधील रहिवाशांनी गंगेत स्नान करण्यासाठी इतके दूर का जावे, कारण ब्रिजधाम हे सर्व पवित्र स्थळांचे घर आहे. या विचारातून, गंगा माता गोवर्धनच्या पायथ्याशी मानसी गंगेच्या रूपात प्रकट झाली.

गोविंद कुंड- याच ठिकाणी भगवान इंद्र आणि भगवान श्रीकृष्ण यांच्यात संवाद झाला, जिथे इंद्राने आपली चूक मान्य करून भगवान श्रीकृष्णाची माफी मागितली आणि कामधेनू गायीच्या दुधाने अभिषेक झालेल्या लीलाधरची पूजा केली.

राधा कुंड आणि श्याम कुंड-कंसाने पाठवलेल्या अरिष्टासूरला मारल्यानंतर, ज्याने स्वतःला बैलाचे रूप धारण करून वासरांच्या गटात मिसळले होते, राधाने राधा आणि इतर मित्रांच्या विनंतीवरून स्वतःला शुद्ध करण्यासाठी श्याम कुंड बांधले. त्यांनी राधा आणि इतर गोपींसाठी राधा कुंड बांधले. असे मानले जाते की या तलावांमध्ये स्नान केल्याने सर्व पापांपासून मुक्तता मिळते.

हरिदेव मंदिर- मानसी गंगेच्या दक्षिण तीरावर स्थित, तो गिरिराज गोवर्धनचा पूजनीय देवता आहे. एका रूपात श्रीकृष्ण गिरिधारी बनले आणि त्यांचे दुसरे रूप गिरिराजजी यांना आपल्या तळहातावर धारण केले आणि त्यांच्या एका रूपाने त्यांची पूजा केली.

कुसुम सरोवर-मानसी गंगा आणि राधा कुंड यांच्यामध्ये स्थित, हे ठिकाण भव्य आणि अद्वितीय आहे. राधा आणि कृष्णाच्या प्रेमाशी संबंधित अनेक महत्त्वाच्या कथा आहे. हे जाट शासक महाराजा सूरजमल यांच्या स्मारक छताचे ठिकाण देखील आहे. कुसुम सरोवरात नारद कुंड आहे, जिथे नारदांनी भक्तीपर श्लोक लिहिले होते आणि जवळच श्री राधा वन बिहारी मंदिर आहे.

गोवर्धनमधील प्रमुख उत्सव-  

गोवर्धन पूजा-दिवाळीनंतर साजरा केला जाणारा हा उत्सव भगवान श्रीकृष्णाच्या गोवर्धन पर्वत उचलण्याच्या दैवी कृतीशी संबंधित आहे. असे मानले जाते की भगवान श्रीकृष्णाने गोवर्धन पर्वत आपल्या करंगळीवर उचलला होता जेणेकरून गोकुळातील लोकांना भगवान इंद्राच्या क्रोधापासून वाचवता येईल. या दिवशी लोक गोवर्धन पर्वताचे शेणापासून प्रतिरूप बनवून त्याची पूजा करतात आणि अन्नकुट साजरा करतात.

गोवर्धन परिक्रमा-ही एक अत्यंत पवित्र आणि महत्त्वाची धार्मिक तीर्थयात्रा आहे जी गोवर्धनमधील विविध धार्मिक स्थळे, मंदिरे आणि घाटांना श्रद्धांजली वाहण्याची संधी देते. भगवान श्रीकृष्णाच्या दैवी कृत्यांशी संबंधित स्थळांना भेट देण्यासाठी ही प्रदक्षिणा केली जाते. 

श्रीकृष्ण जन्माष्टमी उत्सव-हा भगवान श्रीकृष्णाच्या जन्माच्या स्मरणार्थ साजरा केला जाणारा एक प्रमुख हिंदू सण आहे. जन्माष्टमीला, भाविक दिवसभर उपवास करतात आणि मध्यरात्री भगवान श्रीकृष्णाची पूजा करतात. मथुरा, वृंदावन, गोवर्धन, द्वारका आणि इस्कॉन मंदिरांमध्ये जन्माष्टमी मोठ्या थाटामाटात साजरी केली जाते.  

राधा अष्टमी उत्सव- ब्रिजमध्ये राधा अष्टमी मोठ्या थाटामाटात साजरी केली जाते. ही राधेचा वाढदिवस म्हणून साजरी केली जाते आणि या दिवशी लाखो भाविक येतात. मंदिरांमध्ये विशेष पूजा आणि आरत्या केल्या जातात आणि भव्य चित्रे सजवली जातात.

गोवर्धन होळी-गोवर्धन होळीचा इतिहास भगवान कृष्ण आणि राधा यांच्याशी संबंधित असंख्य पौराणिक कथा आणि लीलांसोबत गुंफलेला आहे. ब्रिजमध्ये, तरुणपणी, कृष्ण राधा आणि इतर गोपींसोबत होळी खेळत असे. रंगांशी खेळणे आणि प्रेमाची देवाणघेवाण करणे हा कृष्णाच्या रासलीलेचा एक महत्त्वाचा भाग होता. ब्रिजमध्ये होळीचा सण कृष्ण आणि राधा यांच्या प्रेम आणि भक्तीचे प्रतीक आहे, ज्यामध्ये रंग प्रेम आणि एकतेचे प्रतीक आहे. गोवर्धनमध्ये, फुले, लाडू आणि रंगांनी होळी साजरी केली जाते, जिथे स्थानिक आणि पर्यटक एकमेकांना गुलाल फेकतात आणि रंग लावतात.

गोवर्धन पर्वत जावे कसे?

मथुरा भारतातील प्रमुख शहरांशी रस्ते, रेल्वे आणि हवाई मार्गाने चांगले जोडलेले आह।  

विमान मार्ग-मथुराचे सर्वात जवळचे विमानतळ दिल्लीचे इंदिरा गांधी आंतरराष्ट्रीय विमानतळ आहे, जे १६० किमी अंतरावर आहे. तेथून,टॅक्सी किंवा बसने सहजपणे गोवर्धनला पोहचता येते 

रेल्वे मार्ग- मथुरा रेल्वे स्टेशन भारतातील प्रमुख शहरांशी जोडलेले आहे, जे जवळजवळ प्रत्येक ठिकाणी रेल्वे सेवा प्रदान करते. येथून टॅक्सी किंवा ऑटोने गोवर्धनला सहज पोहचता येते 

रस्ता मार्ग- मथुरा हे दिल्ली, आग्रा, जयपूर आणि लखनऊ सारख्या शहरांशी रस्त्याने चांगले जोडलेले आहे. नियमित बस सेवा देखील उपलब्ध आहे तसेच  स्वतःच्या वाहनाने येथे सहज पोहचता येते.