शिवभारत अध्याय नववा

कवींन्द्र उवाच ।

अथ देवगिरिं प्रपय दिल्लीन्द्रे मुदितात्मनि ।

दुर्मदे महमुदे च सन्नसैन्ये विषादिनि ॥१॥

शाहो निजामशाहस्य शैलदुर्गाण्यनेकशः ।

शिवनेरिमुखान्याशु बलेन वशमानयत् ॥२॥

गोदावरीं महापुण्यां प्रवरां च प्रभाविणीम् ।

नीरां क्षीरधिसक्षीरां भीमां भीमरथीमपि ॥३॥

श्रितं जनपदं सर्वं समाक्रम्य क्रमेण च ।

स्ववशे स्थापयामास सद्यः सह्यं च पर्वतम् ॥४॥

शक्रप्रस्थस्य शक्रेण विरुद्धोऽयमभूद्यदा ।

महाराजममुं भेजुर्महाराष्ट्रनृपास्तदा ॥५॥

घांटिकाः काम्टिकास्तद्वद्नोकपाटाश्च कांकटाः ।

तोमराश्चाहुबाणाश्च महिताश्च महाद्रिकाः ॥६॥

खराटाः पांडरास्तद्वद्व्याघ्रघोरफटादयः ।

तदा शाहनरेन्द्रेण पृतनापतयः कृताः ॥७॥

अथ शाहजयापेक्षी जहानगिरनंदनः ।

समं येदिलशाहेन सद्यः संधिमयोजयत् ॥८॥

ततो राजतुरासाहं शाहं युधि जिगीवतोः ।

तयोस्समभवत्सीमा भीमा नाम महानदी ॥९॥

मनीषिण ऊचुः

शाहः शाहिजहानस्य सेनया येदिलस्य च ।

साहसी सिंहविक्रान्तः कति वर्षाण्ययुद्धत ॥१०॥

कथं च संधिमकरोत् ताभ्यां द्वाभ्यामपि प्रभुः ।

कवीन्द्र भवतः श्रोतुमिदमीहामहे वयम् ॥११॥

कवीन्द्र उवाच

शाहः साहिजहानस्य येदिलस्य च सेनया ।

अयुध्यत समास्तिस्रः सहस्रकरविक्रमः ॥१२॥

ततो स्वप्नपतिः स्वप्ने धूर्जटिस्तेन वन्दितः ।

तदृशौ दशनोद्योतैर्दीपयंस्तमवोचत ॥१३॥

धूर्जटिरुवाच

अतीव दुर्जयो लोके दिल्लीन्द्रोऽसौ महाद्युतिः ।

तस्मादायोधनावेशात् विरम त्वं महामते ॥१४॥

यदनेन पुरा चीर्णं तपस्तीव्रं दुरात्मना ।

तद्यावदस्त्यसौ तावन्न विनाशमुपैष्यति ॥१५॥

सर्वेऽपि यवनास्तात पूर्वदेवान्वया इमे ।

देवांश्च भूमिदेवांश्च विद्विषन्ति पदे पदे ॥१६॥

यो हन्तुं यवनानेतानेतां भुवमवातरत् ।

स एष भगवान् विष्णुः शिवसंज्ञः शिशुस्तव ॥१७॥

करिष्यत्यचिरेणैव तदेतत्त्वच्चिकीर्षितम् ।

तस्मादनेहसं कंचित् प्रतीक्षस्व महाभुज ॥१८॥

एवमुक्तवति प्रीतिमति देवे कपर्दिनि ।

प्राबुध्यत प्रसन्नात्मा प्रभाते पृथिवीपतिः ॥१९॥

ततो निजामविषयं शाहः स्वविषयं विना ।

दिल्लीन्द्राय ददौ कंचित् येदिलाय च कंचन ॥२०॥

हठशीलोऽपि तं शाहं प्रहाय हठमात्मनः ।

व्यधाद्येदिलताम्राभ्यां संधिं त्रिनयनाज्ञया ॥२१॥

ततो निजामविषयं संप्राप्य मुदितात्मसु ।

परावृत्तेषु ताम्नेषु पराक्रमणकारिषु ॥२२॥

असमर्थमिवात्वानं मन्यमानो महामतिः ।

तदिदं चिंतयामास येदिलो निजचेतसि ॥२३॥

समर्थैः समरांभोधौ निजामो यैर्निमज्जितः ।

तेऽमी ताम्राननाः प्रायो मज्जयिष्यन्ति मामपि ॥२४॥

तस्मादमुं महाबाहुं मालवर्मात्मजं नृपम् ।

साहाय्ये स्वे निधास्यामि विधास्यामि विधित्सितम् ॥२५॥

पूर्वमस्यैवावलंबादिभरामः पिता मम ।

विध्वस्तारातिरध्यास्त निर्विशंकः स्वमानसम् ॥२६॥

सहसावमतः सोऽयं मतिमंदतया मया ।

मामुपेक्ष्य गतो मानादिभरामादनंतरम् ॥२७॥

महामानी महाबाहुरसौ शाहमहीपतिः ।

कृत्वा मदधिकं महाबाहुरसौ वर्धितः ॥२८॥

इति चेतसि संचिन्त्य महमूदो महाद्युतिः ।

अमात्यान् प्रेषयामास सद्यः शाहनृपं प्रति ॥२९॥

अनुनीतः स तैस्तत्र मंत्रिभिर्मंत्रवेदिभिः ।

प्रतिजज्ञे महाबाहुर्येदिलस्य सहायताम् ॥३०॥

अथ शाहमहीपालमवलंब्यावलंबदम् ।

बत प्रतिपदं लेभे महमूदो महामुदम् ॥३१॥

अथो फरादखानस्य सुतं समरर्धूवहम् ।

निखिलानीकिनीमान्यं सेनान्यं रणदुलहम् ॥३२॥

बलिना शाहराजेन महाराजेन संयुतम् ।

प्रतापी प्रेषयामास जेतुं कर्णाटकीवृतम् ॥३३॥

तदा फरादखानेन याकुतेनांकुशेन च ।

हशेन्यंबरखानेन मसूदेन तथा पुनः ॥३४॥

प्रवारघांटिकेंगाळगाढघोरफटादिभिः ।

सुभटैस्सहितैस्तैस्तैः प्रतस्थे रणदूलहः ॥३५॥

अथ सेनाधिपतिना सार्धं तेन महामनाः ।

बली भृशबलो राजा प्राप कार्णाटमंडलम् ॥३६॥

ततो बिंदुपुराधीशं वीरभद्रं महौजसम् ।

वृषपत्तनपालं च प्रसिद्धं केंगनायकम् ॥३७॥

कावेरीपत्तनपतिं जगद्देवं महाभुजम् ।

श्रीरंगपत्तनेंद्रं च क्रूरं कंठीरवाभिधम् ॥३८॥

तंजापुरप्रभुं चापि वीरं विजयराघवम् ।

तथा तंजीपरिवृढं प्रौढं वेंकटनायकम् ॥३९॥

त्रिमल्लनायकाह्वं च मधुरानाथमुद्धतम् ।

पीलुगण्डाखंडलं च बिकटं वेंकटाह्वयम् ॥४०॥

धीरं श्रीरंगराजं च विद्यानगरनायकम् ।

प्रसिद्धं तम्मगौडं च हंसकूटपुरेश्वरम् ॥४१॥

वशीकृत्य प्रतापेन तथान्यानपि पार्थिवान् ।

शाहं संतोषयामास सेनान्यं रणदूलहम् ॥४२॥

कृत्वाऽथ वीरसंहारकारियुद्धमहर्दिवम् ।

युद्धशौण्डात् किंपगौंडात् गृहीतं सुमनोहरम् ॥४३॥

रणदूलहखानेन पारिबर्हमिवार्पितम् ।

सोऽध्यास्त विजयी राजा बिंगरूळाभिधं पुरम् ॥४४॥

अथ तस्मिन् पुरवरे पटुप्राकारगोपुरे ।

सुधावदातसौधाग्रपताकोल्लिखितांबरे ॥४५॥

तत्तत्कारुकलाकीर्नरम्यहर्म्यमयान्तरे ।

विटंकस्थितबंहिष्ठपारावतकृतस्वरे ॥४६॥

वातायनोत्पतन्नीलकंठकूजितपूजिते ।

विस्तीर्णापणविन्यस्तपण्यवस्तुसमन्विते ॥४७॥

प्रतिसद्योल्लसत्कूपे विकसद्दीर्घदीर्घिके ।

नैकशृंगाटकोदंचज्जलयंत्रोच्छल्लज्जले ॥४८॥

प्रफुल्लनिषुटकुटच्छायच्छन्नमहीतले ।

भित्तिविन्यस्तसच्चित्रलुभ्यल्लोकाविलोचने ॥४९॥

नानावर्णाश्मसंबद्धस्निग्धसुंदरमंदुरे ।

विसंकटपुरद्वारकूटकुट्टिममण्डिते ॥५०॥

चयाट्टमस्तकन्यस्तनालायंत्रसुदुर्गमे ।

समीकनिपुणानीकप्रकरप्रतिपालिते ॥५१॥

समन्तादतलस्पर्शपरिखाबारिभासुरे ।

अपारसागराकारकासारपरिशीलिते ॥५२॥

अनिलोल्लासितलताललितोद्यानमण्डले ।

कनकाचलसंकाशदेवतायतनांचिते ॥५३॥

संवसन् वासवसमः स एष नृपसत्तमः ।

निजैः परिजनैः सार्धं विविधं मुदमाददे ॥५४॥

स कदाचिन्मृगयया कदाचित् साधुसेवया ।

कदाचिदर्चया शंभोः कदाचित् काव्यचर्चया ॥५५॥

कदाचिन्नर्तकीनृत्यदर्शनोत्सर्वलीलया ।

कदाचिन्नैकविधया शरसंधानशिक्षया ॥५६॥

कदाचिदायुधागारविन्यस्तायुधवीक्षया ।

कदाचिदात्मसंग्राह्यतत्तत्सैन्यपरीक्षया ॥५७॥

कदाचित् पुष्पितोद्दामनगरोद्यानयात्रया ।

कदाचित् सारसाक्षीभिः शृंगाररसदीक्षया ॥५८॥

कदाचिद्योगशास्त्रोक्तकलया योगमुद्रया ।

प्रभुस्तत्तद्रसमयं समयं समनीनयत् ॥५९॥

जननी शंभुशिवयोस्तत्र यादवनंदिनी ।

जग्राह हृदयं पत्युः शुद्धान्ते सुमहत्यापि ॥६०॥

हलिना हरिणा चापि वसुदेवो यथान्वहम् ।

व्यराजत तथा शाहः शंभुना च शिवेन च ॥६१॥

स तु शंभोः कनीयांसं गरीयांसं गुणश्रिया ।

बहु मेने महाराजः शिवशर्माणमात्मजम् ॥६२॥

यदाप्रभृति संजातः स एष तनयः शिवः ।

तदाप्रभृति शाहस्य समृद्धाः सर्वसंपदः ॥६३॥

अतिष्ठन् द्वारि बहुशो मंदराचलसुंदराः ।

विजितांभोरुहरुचो मदवारिमुचो गजाः ॥६४॥

आसन् सहस्रशश्चापि मंदुरायां मनोहराः ।

वातो इवाशुगतयः सैंधवाः समरोध्दुराः ॥६५॥

ववृधे चाधिकं कोषस्तोषेण सह नित्यशः ।

प्रतापः पप्रथेऽत्यर्थं प्रभावश्च दिने दिने ॥६६॥

दुर्ग्रहाण्यपि दुर्गाणि सुग्रहत्वं प्रपेदिरे ।

विजयस्सर्वदैवासीत् स्वप्नेऽपि न पराभवः ॥६७॥

पुष्पाणां च फलानां च सस्यानां चाभिवृद्धयः ।

साधनेन विना सिद्धिमीयुस्सर्वाश्च सिद्धयः ॥६८॥

एवं समृद्धतां नीतः पुराणपुरुषात्मना ।

सुतेन तेन सुतरां मुमुदे मालनंदनः ॥६९॥

ततस्तं तनयं वीक्ष्य सगुणं सप्तहायनम् ।

लिपिग्रहणयोग्योऽयमिति भूपो व्यचिन्तयत् ॥७०॥

स तं पुत्रं मंत्रिपुत्रैः सवयोभिः समन्वितम् ।

न्यवेशयत गुर्वंके मेधाविनमलोहलम् ॥७१॥

आख्याति लिखितुं यावदाचार्यो वर्णमादिमम् ।

तावद् द्वितीयमप्येष विलिख्य तमदर्शयत् ॥७२॥

सर्वासामपि विद्यानां द्वारभावमुपागताम् ।

लिपिं यथावदखिलां ग्राहयामास तं गुरुः ॥७३॥

तमथ सहजमेधाशालिनं सुस्वाभावं ।

नृपमृगपतिशावं वागगम्यानुभावम् ।

गुरुरुपचितचित्तः शिक्षितानां समूहे ।

द्रुतधृतलिपिविद्यं वीक्ष्य वैलक्ष्यमूहे ॥७४॥

इत्यनुपुराणे निवासकरपरमानंदप्रकाशितायां संहितायां नवमोऽध्यायः ।