मराठी महिन्यांपैकी एक महत्वाचा महिना म्हणजे श्रावण मास. श्रावण महिन्यालाच सणांचा महिना असेही म्हणतात. या महिन्याची सर्व आतुरतेने वाट पाहत असतात कारण या महिन्यात आपल्या भारतीय संस्कृतीत साजरे केले जाणारे बरेच सण असतात. त्यामुळे या महिन्यात सर्वांना हौसमौज करायला मिळते.
हा महिना दरवर्षी पावसाळ्यातील जुलै ते ऑगस्ट दरम्यान असतो, म्हणून याला पावसाचा महिना असेही म्हणतात कारण यावेळी भरपूर पाऊस पडतो. हा महिना हिंदूंच्या श्रद्धेचे प्रतीक देखील मानला जातो कारण या महिन्यात हिंदू विशेषत: महादेवाची पूजा करतात. हा काळ शेतीच्या दृष्टीकोनातूनही खूप महत्त्वाचा आहे कारण यावेळी शेतकरी आपल्या पिकांची पेरणीही करतात.
श्रावर महिना कोणता?
पुराणानुसार या महिन्यात श्रावण नक्षत्र असलेली पौर्णिमा येते, त्यामुळे या महिन्याचे नाव 'श्रावण' पडले. श्रावण हा मराठी वर्षाचा पाचवा महिना आहे. हिंदू धर्माच्या मान्यतेनुसार, श्रावण महिना हा हिंदूंचा सर्वात पवित्र महिना आहे. हिंदूंच्या धार्मिक भावना आणि श्रद्धा या महिन्याशी जोडलेल्या आहेत. ग्रेगोरियन कॅलेंडरनुसार हा महिना दरवर्षी जुलै ते ऑगस्ट दरम्यान येतो.
सामान्य भाषेत याला 'श्रावण' असे म्हणतात. हा महिना भगवान शिवाला अत्यंत प्रिय आहे, अशी हिंदूंची धार्मिक श्रद्धा आहे, म्हणून या महिन्यात हिंदू भगवान शंकराची पूजा करतात. याला भगवान शंकराचा महिना असेही म्हणतात. हा संपूर्ण महिना भक्तिगीते आणि धार्मिक वातावरणाने भरलेला असतो. हिंदू देवी-देवतांच्या मंदिरांमध्ये भाविकांची गर्दी असते. हिंदू या महिन्यातील विशेष दिवस उपवास करतात आणि महिनाभर शुद्ध आणि शाकाहारी अन्न खातात.
श्रावणातील सण
श्रावणमास म्हणजे व्रतवैकल्यांचा आणि सणावारांचा महिना. श्रावणातील सर्व सोमवारांचे खूप माहात्म्य आहे. यादिवशी भक्त व्रत करतात. तसेच दर मंगळवारी मंगळागौरीची पूजा केली जाते. तसेच शनिवारी मारुतीची आराधना केली जाते. श्रावणात नागपंचमीला सर्प पूजा केली जाते. तर नारळीपौर्णिमेला सागराला भक्तिभावाने नारळ अर्पण केला जातो. रक्षाबंधन सण देखील याच महिन्यात साजरा करण्याची पद्धत आहे. श्रावणातील अष्टमीला श्रीकृष्ण जन्माष्टमी साजरी करतात. या दिवशी श्रीकृष्णाचा जन्म झाला असे पुराणात सांगितले आहे. म्हणून या दिवशी भाविक उपवास करतात आणि कृष्ण जन्माचा सोहळा साजरा करतात. श्रावणातील नवमीला बालगोपाल गोपाळकाला, दहीहंडी साजरी करतात. त्यानंतर येतो तो बैलपोळा हा सण. यालाच श्रावणी पोळा असेही म्हणतात. शेतकरी आपल्या बैलांच्या गळ्यात घुंगराच्या माळा घालतात त्यांची सजावट करतात. या दिवशी शेतकरी आपल्या बैलाची पूजा करतात. बैलांना नैवेद्य दाखवतात आणि सर्व गावकरी मिळून या बैलांची गावामध्ये मिरवणूक काढतात.
शेतकऱ्यांसाठी श्रावण महिना महत्त्वाचा आहे कारण यावेळी शेतकरी अनेक प्रकारची धान्ये, भाजीपाला, फुले इत्यादी पेरतात. भात, मका, ज्वारी, बाजरी, सूर्यफूल आणि अनेक प्रकारच्या भाज्यांची पेरणी या महिन्यात केली जाते.
श्रावण महिना हा हिंदू भक्तीचा महिना आहे. एप्रिल ते जून या कडाक्याच्या उष्णतेमुळे मनुष्य व प्राणी दोघांचेही हाल होतात, झाडे, नद्या, कालवे, तलाव, विहिरी इत्यादी कोरड्या पडतात आणि अनेक ठिकाणी दुष्काळसदृश परिस्थिती निर्माण होऊन लोकांचे हाल होतात. श्रावण महिन्यातील मुसळधार पावसाने पृथ्वीच्या या दयनीय वातावरणाला नवसंजीवनी मिळते आणि सर्वत्र आनंदाची नवी लहर दिसू लागते.
निष्कर्ष
श्रावण महिन्याचे महत्त्व प्राचीन काळापासून चालत आले आहे. पुराणात समुद्रमंथन फक्त श्रावण महिन्यातच होते. श्रावण महिन्यात भगवान शिव आणि माता पार्वती पृथ्वीवर वास करतात. हा महिना जसा भक्तीचा महिना आहे तसाच जीवनाचाही महिना आहे. श्रावण महिन्यात शेतकरी नवनवीन पिकेसावन आणि निसर्गही नवनवीन झाडे-झाडांना जन्म देतो. श्रावण हा महिना मानव, प्राणी आणि पक्षी सर्वांसाठी आनंदी वातावरण घेऊन येतो.