तुकाराम गाथा - अभंग संग्रह ३००१ ते ३५००

३००१

कांहीं विपत्ति अपत्यां । आतां अमुचिया होतां । काय होईंल अनंता । पाहा बोलों कासया ॥१॥

बरें अनायासें जालें । सायासेंविण बोले चाले । काबाड चुकलें । केलें कष्टावेगळें ॥ध्रु.॥

बरा सांपडलासी वोजा । वर्मावरी केशीराजा । बोलायासी तुझा । उजुरचि नाहींसा ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे दगा । बरा दिला होता बागा । झडकरी चलागा । चांग दैवें पावलों ॥३॥

३००२

देवा तुजपें माझ्या पूर्वजांचें ॠण । आहे तें कां नेदिसी अझून ।

अवगलासीं झोंडपणें । परी मी जाण जीवें जिरों नेदीं ॥१॥

कळों येईंल रोकडें । उभा करिन संतांपुढें ।

तुझें काय एवढें । भय आपुलें मागतां ॥ध्रु.॥

आजिवरी होतों नेणता । तों तुज फावलें रे अनंता ।

कवडीचा तो आतां । पडों नेदीन फेर ॥२॥

ठेविला ये जीवनीं जीव । म्हणे तुकयाचा बंधव ।

माझा गळा तुझा पाव । एके ठायीं बांधेन ॥३॥

३००३

मागें असताशी कळला । उमस घेऊं नसता दिला।

तेणें चि काळें केला । असता अवघा निवाडा ॥१॥

इतका न लगता उशीर । न धरितों भीडभार ।

सद्धिासी वेव्हार । कासयासी लागला ॥ध्रु.॥

असोनियां माल खरा । किती केल्या येरझारा ।

धरणें ही दिवस तेरा । माझ्या भावें घेतलें ॥२॥

अझुन तरी इतक्यावरी । चुकवीं जनाचार हरी ।

तुकयाबंधु म्हणे उरी । नाहीं तरी नुरे कांहीं ॥३॥

३००४

आतां न राहें क्षण एक । तुझा कळला रे लौकिक । नेदीं हालों एक । कांहीं केल्यावांचूनि ॥१॥

संबंध पडिला कोणाशीं । काय डोळे झांकितोसी । नेईंन पांचांपाशीं । दे नाहींतरी वोढूनि ॥ध्रु.॥

सुखें नेदीस जाणवलें । नास केल्याविण उगलें । तरि तें ही विचारिलें । आम्ही आहे तुज आधीं ॥२॥

असें च करूनि किती । नागविलीं नाहीं नीती । तुकयाबंधु म्हणे अंतीं । न सोडिसी ते खोडी ॥३॥

३००५

तुज ते सवे आहे ठावें । घ्यावें त्याचें बुडवावें । परि ते आम्हांसवें । आतां न फावे कांहीं ॥१॥

नव्हों सोडायाचे धणी । कष्टें मेळविलें करोनि । पाहा विचारोनी । आढी धरोनि काम नाहीं ॥ध्रु.॥

अवघे राहिले प्रकार । जालों जीवासी उदार । असा हा निर्धार । कळला असावा असेल ॥२॥

आतां निदसुर नसावें । गाठ पडली कुणब्यासवें । तुकयाबंधु म्हणे राखावें । देवा महत्व आपुलें ॥३॥

३००६

बहु बोलणें नये कामा । वाउगें तें पुरुषोत्तमा । एकाचि वचनें आम्हां । काय सांगणें तें सांग ॥१॥

देणें आहे कीं भांडाईं । करणें आहे सांग भाईं । आतां भीड कांहीं । कोणी न धरी सर्वथा ॥ध्रु.॥

मागें गेलें जें होउनी । असो तें धरित नाहीं मनीं । आतां पुढें येथूनि । कैसा काय विचार ॥२॥

सारखी नाहीं अवघी वेळ । हें तों कळतें सकळ । तुकयाबंधु म्हणे खळखळ । करावी ते उरेल ॥३॥

३००७

आतां हें न सुटे न चुके । बोल कां दवडिसी फिके ।

जन लोक पारिखें । अवघें केलें म्यां यासाटीं ॥१॥

नये सरतां नव्हे भलें । तुझें लक्षण कळलें ।

बैसलासी काढिलें । देहाचें मुळीं दिवाळें ॥ध्रु.॥

दिसतोसी बरा बोल कोंवळे । गुण मैंदाचे चाळे ।

दिसताती ये वेळे । काय करूं विसंबोनि ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे देखतां । अंध बहिर ऐकतां ।

कैसें व्हावें आतां । इतकियाउपरी ॥३॥

३००८

तिहीं ताळीं हेचि हाक । म्हणती पांढरा स्फटिक ।

अवघा बुडविला लौकिक । सुखें चि भीके लाविलीं ॥१॥

थोंटा नांव शिरोमणी । नाहीं जोडा त्रिभुवनीं ।

म्हणोनि शाहाणे ते कोणी । तुझे दारीं बैसतिना ॥ध्रु.॥

निर्गुण निलाजिरा निनांवा । लंड झोंड कुडा देवा ।

नागवणा या नांवा । वांचूनि दुजा नाइकों ॥२॥

सर्वगुणें संपन्न । कळों आलासी संपूर्ण ।

तुकयाबंधु म्हणे चरण । आतां जीवें न सोडीं ॥३॥

३००९

तो चि प्रसंग आला सहज । गुज धरितां नव्हे काज । न संडितां लाज । पुढें वोज न दिसे ॥१॥

तूं तर न होसी शाहाणा । नये सांगतों तें ही मना । आपण आपणा । आतां प्रयत्न देखावा ॥ध्रु.॥

न पुरवी पाहातां वाट । द्यावें प्रमाण चोखट । कास घालूनियां नीट । चौघाचार करावा ॥२॥

आतां श्रमाचें कारण । नव्हे व्हावें उदासीन । न पडे तयाविण । गांठी तुकयाबंधु म्हणे ॥३॥

३०१०

हळूहळू जाड । होत चालिलें लिगाड । जाणवेल निवाड । न करिसी परी पुढें ॥१॥

मी तों सांगून उतराईं । जालों आतां तुज काईं । कळों येईंल भाईं । तैसा करीं विचार ॥ध्रु.॥

मागें युगें अठ्ठाविस । जालीं दिवसाचा दिवस । मुदल व्याज कासावीस । होसी देवा ये कामें ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे राखें । आतां टाकीं तुझीं तीं सुखें । जगजाहिर ठाउकें । जालें नाहीं खंडलेंसें ॥३॥

३०११

पत्र उचटिलें प्रेत्नें । ग्वाही कराया कारणें । नाहींतरी पुण्यें । तुझ्या काय उणें आम्हां ॥१॥

नांव तुझें चि करोनि । आहों सुखें पोट भरोनि । केली जाणवणी । म्हणउनि नाहीं म्हणसील ॥ध्रु.॥

आतां इतकियाउपरी । दे नको भलतें करीं । म्हणती ॠणकरी । आमुचा इतकें उदंड ॥२॥

तुकयाबंधु जागा । अळवावया पांडुरंगा । केला कांहीं मागायाची । नव्हती गरज ॥३॥

३०१२

माझ्या भावें केली जोडी । न सरेसी कल्पकोडी । आणियेलें धाडी । घालुनि अवघें वैकुंठ ॥१॥

आतां न लगे यावें जावें । कोठें कांहीं च करावें । जन्मोजन्मीं खावें । सुखें बैसोनसें जालें ॥ध्रु.॥

असंख्य संख्या नाहीं पार । आनंदें दाटलें अंबर । न माये अपार । त्रिभुवनीं सांटवितां ॥२॥

अवघें भरलें सदोदित । जाले सुखाचे पर्वत । तुकयाबंधु म्हणे परमार्थ । धन अद्भुत सांपडलें ॥३॥

३०१३

आतां चुकलें देशावर । करणें अकरणें सर्वत्र । घरासी आगर । आला सकळसद्धिींचा ॥१॥

जालों निधाईं निधानें। लागलें अनंतगुणरत्न । जन्माचें विच्छिन्न । दुःख जालें दारिद्र ॥ध्रु.॥

तारूं सागरिंचें अवचितें । हेंदोवलें आलें येथें । ओढिलें संचितें । पूर्वदत्तें लाधलें ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे सीमा । नाहीं आमुचिया दैवा । आतां पुरुषोत्तमा । ऐसा सवदागर सांपडला ॥३॥

३०१४

सांपडलें जुनें । आमुच्या वडिलांचें ठेवणें । केली नारायणें । कृपा पुण्यें पूर्वाचिया ॥१॥

सुखें आनंदरूप आतां । आम्ही आहों याकरितां । निवारली चिंता । देणें घेणें चुकलें ॥ध्रु.॥

जालें भांडवल घरिंचें । अमुप नाम विठ्ठलाचें । सुकृत भावाचें । हें तयानें दाविलें ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे फिटला । पांग नाहीं बोलायाला । चाड दुसरी विठ्ठ्ला । वांचूनियां आणीक ॥३॥ ॥३७॥

३०१५

काम क्रोध अहंकार नको देहीं । आशा तृष्णा माया लज्जा चिंता कांहीं ।

वास पंढरीचा जन्म सदा देई । आणीक दुजें मागणें तुज नाहीं ॥१॥

कृपा देई दान हरि मज कृपा देई दान । नासीं त्रिमिर दाखवीं चरण ।

आर्त पुरवावें भेटी देऊन । नको उपेक्षूं आलिया शरण ॥ध्रु.॥

नाम अखंड हृदयीं राहो वाणी । न पडो विसर क्षण ज्यागृतिं स्वप्नीं ।

संतसमागम ऐसा दे लावुनि । आणीक दुजें कांहीं नेणें तुजवांचूनि ॥२॥

पंथपुरिंचा रविसुत पुरे आतां । आड करावा भवसिंधु ऐसा नव्हता ।

नाहीं आडताळा त्रैलाक्यामाजी सरता । विनवी तुकयाबंधु चरणीं ठेवूनि माथा ॥३॥

३०१६

तटाचे जातीला नाहीं भीड भार । लाता मारी थोर लाहान नेणे ॥१॥

परी तो त्या विशेष मानुष होऊन । करी खंड मान वडिलांचा ॥ध्रु.॥

बेरसा गाढव माया ना बहीण । भुंके चवीविण भलतें चि ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे बोकड मातलें । न विचारी आपुले तोंडीं मुते ॥३॥

३०१७

मायझवा खर गाढवाचें बीज । तें ऐसें सहज कळों येतें ॥१॥

आपमानिलें जेणें श्रेष्ठाचें वचन । ते चि त्याची खुण ओळखावी ॥ध्रु.॥

मद्यपीर पुरा अधम यातीचा । तया उपदेशाचा राग वांयां ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे पिसाळलें सुनें । आप पर तेणें न विचारावें ॥३॥

३०१८

मत्स्यकूर्मशेषा कोणाचा आधार । पृथिवीचा भार वाहावया ॥१॥

काय धाक आम्हां कासयाची चिंता । ऐसा तो असतां साहाकारी ॥ध्रु.॥

शंखचक्रगदा आयुधें अपार । वागवितो भार भक्तांसाटीं ॥२॥

पांडवां जोहरी राखिलें कुसरी । तो हा बंधुचा कैवारी तुकयाच्या ॥३॥

३०१९

राम म्हणतां कामक्रोधांचें दहन । होय अभिमान देशधडी ॥१॥

राम म्हणतां कर्म तुटेल भवबंधन । नये श्रम सीण स्वप्नास ही ॥ध्रु.॥

राम म्हणे जन्म नाहीं गर्भवास । नव्हे दारिद्रास पात्र कधीं ॥२॥

राम म्हणतां यम शरणागत बापुडें । आढळ पद पुढें काय तेथें ॥३॥

राम म्हणतां धर्म घडतील सकळ । त्रिमिर पडळ नासे हेळा ॥४॥

राम म्हणतां म्हणे तुकयाचा बंधु । तरिजेल भवसिंधु संदेह नाहीं ॥५॥

३०२०

मरोनि जाईंन गुणनामावरूनि । तुझ्या चक्रपाणी मायबापा ॥१॥

चुकविलीं दुःखें मायेचा वोळसा । तोडोनियां आशापाश तेणें ॥ध्रु.॥

केली काया तनु हिंवसी शीतळ । चिंतातळमळ नाहीं ऐसी ॥२॥

काळें तोंड काळ करूनि राहिलें । भूतमात्र जालें सज्जनसखें ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणें अवघ्या देशदिशा । मुक्त रे परेशा तुझ्या पुण्यें ॥४॥

३०२१

आतां मागतों तें ऐक नारायणा । भावपूर्वक मनापासूनियां ॥१॥

असों दे मोकळी जिव्हा जरि गाइल गुण । नाहीं तरी खिळुन टाकीं परती ॥ध्रु.॥

मातेचिया परी देखती परनारी । ठेवीं नेत्र तरी नाहीं तरि नको ॥२॥

तरी बरें कांटाळा करिती निंदास्तुतीचा । नाहीं तरि कानांचा ही देख प्रेत्न ॥३॥

सकळ इंद्रियांचा निग्रह करूनि एक । राखवीं पृथक तोडोनि भ्रम ॥४॥

तुकयाबंधु म्हणे ते चि वाट प्राणां । पडता नारायणा विसर तुझा ॥५॥

३०२२

नमस्कारी भूतें विसरोनि याती । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥१॥

परउपकारीं वेचियेल्या शक्ती । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥ध्रु.॥

द्वयें द्वैतभाव नाहीं जया चत्तिीं । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥२॥

जयाचिये वाचे नये निंदास्तुती । तेणें आत्मस्थिती जाणीतली ॥३॥

उचित अनुचित जाणे धर्मनीती । दृढ भाव भक्ति मानव तो ॥४॥

तुकयाबंधु म्हणे वरकड ते येर । संसाराचे खर भारवाही ॥५॥

३०२३

चवदा भुवनें लोक तिन्हीं दाढे जो कवळी । संपुष्ट तो संबळीमध्यें देखा ॥१॥

उत्पत्तिसंहारकरिता जो पाळण । तो नंदा नंदन म्हणवीतसे ॥ध्रु.॥

असुर तोडरी दैत्यांचा काळ । जाला द्वारपाळ बळीचा तो ॥२॥

लक्षुमीचा स्वामी क्षीराच्या सागरा । उच्छिष्टकवळा पसरी मुख ॥३॥

तुकयाबंधु म्हणे चतुरांचा रावो । भावें तो पाहा हो केला वेडा ॥४॥

३०२४

कोण या पुरुषार्थाची गति । आणियेला हातोहातीं ।

जाहाज पृथ्वीपति । केली ख्याती अद्भुत ॥१॥

भला रे पुंडलिका भला । महिमा नव जाये वर्णिला ।

दगा देउनि अवघियांला । सांटविलें अविनाश ॥ध्रु.॥

केलें एके घरीं केणें । भरलीं सदोदित दुकानें ।

दुमदुमिलीं सुखानें । हे भाग्याची पंढरी ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे किल्ल्या । संताचे हातीं दिल्या ।

आंगावेगळें आपुल्या । टाकुनि जाला मेहेमान ॥३॥

३०२५

पाहा हो कलिचें महिमान । असत्यासी रिझलें जन ।

पापा देती अनुमोदन । करिती हेळण संतांचे ॥१॥

ऐसें अधर्माचें बळ । लोक झकविले सकळ ।

केलें धर्माचें निर्मूळ । प्रळयकाळ आरंभला ॥ध्रु.॥

थोर या युगाचें आश्चर्य । ब्रम्हकर्म उत्तम सार ।

सांडूनियां द्विजवर । दावलपीर स्मरताती ॥२॥

ऐसे यथार्थाचे अनर्थ । जाला बुडाला परमार्थ ।

नाहीं जाली ऐसी नीत । हा हा भूत पातलें ॥३॥

शांति क्षमा दया । भावभक्ति सित्क्रया ।

ठाव नाहीं सांगावया । सत्वधैर्य भंगिलें ॥४॥

राहिले वर्णावर्णधर्म । अन्योन्य विचरती कर्म ।

म्हणवितां रामराम । श्रम महा मानिती ॥५॥

थेर भोरपाचे विशीं । धांवती भूतें आविसा तैसीं ।

कथा पुराण म्हणतां सिसी । तिडीक उठी नकर्‍याचे ॥६॥

विषयलोभासाटीं । सर्वार्थेसीं प्राण साटी ।

परमार्थी पीठ मुठी । मागतां उठती सुनींसीं ॥७॥

धनाढए देखोनि अनामिक । तयातें मनिती आवश्यक ।

अपमानिले वेदपाठक । सात्विक शास्त्रज्ञ संपन्न ॥८॥

पुत्र ते पितियापाशीं । सेवा घेती सेवका ऐसी ।

सुनांचिया दासी । सासा जाल्या आंदण्या ॥९॥

खोटें जालें आली विंवसी । केली मर्यादा नाहींसी ।

भ्रतारें तीं भार्यासी । रंक तैसीं मानिती ॥१०॥

नमस्कारावया हरिदासां । लाजती धरिती कांहीं गर्वसा ।

पोटासाटीं खौसा । वंदिती मलिंछाच्या ॥११॥

बहुत पाप जालें उचंबळ । उत्तम न म्हणती चांडाळ।

अभक्ष भिक्षती विटाळ । कोणी न धरी कोणाचा ॥१२॥

कैसें जालें नष्ट वर्तमान । एकादशीस खाती अन्न ।

विडे घेऊनि ब्राम्हण । अविंदवाणी वदताती ॥१३॥

कामिनी विटंबिल्या कुळवंती । वदनें दासीचीं चुंबिती ।

सोवळ्याच्या स्फीती । जगीं मिरविती पवित्रता ॥१४॥

मद्यपानाची सुराणी । नवनीता न पुसे कोणी ।

केळवती व्यभिचारिणी । दैन्यवाणी पतिव्रता ॥१५॥

केवढी दोषाची सबळता । जाली पाहा हो भगवंता ।

पुण्य धुडावोनी संता । तीर्थां हरी आणिली ॥१६॥

भेणें मंद जाल्या मेघवृष्टि । आकांतली कांपे सृष्टि ।

देव रिगाले कपाटीं । आटाआटी प्रवर्तली ॥१७॥

अपीक धान्यें दिवसें दिवसें । गाईं म्हैसी चेवल्या गोरसें ।

नगरें दिसती उध्वंसें । पिकलीं बहुवसें पाखांडें ॥१८॥

होम हरपलीं हवनें । यज्ञयाग अनुष्ठानें ।

जपतपादिसाधनें । आचरणें भ्रष्टलीं ॥१९॥

अठरा यातींचे व्यापार। करिती तस्कराईं विप्र ।

सांडोनियां शुद्ध शुभ्र । वस्त्रें निळी पांघरती ॥२०॥

गीता लोपली गायत्री । भरले चमत्कार मंत्रीं ।

अश्वाचियापरी । कुमारी विकिती वेदवक्ते ॥२१॥

वेदाध्ययनसंहितारुचि । भकाद्या करिती तयांची ।

आवडी पंडितांची । मुसाफावरी बैसली ॥२२॥

मुख्य सर्वोत्तम साधनें । तीं उच्छेदुनि केलीं दीनें ।

कुडीं कापटें महा मोहनें । मिरविताती दुर्जन ॥२३॥

कळाकुशळता चतुराईं । तर्कवादी भेद निंदेठायीं ।

विधिनिषेधाचा वाही । एक ही ऐसीं नाडलीं ॥२४॥

जे संन्यासी तापसी ब्रम्हचारी । होतां वैरागी दिगांबर निस्पृही वैराग्यकारी ।

कामक्रोधें व्यापिले भारी । इच्छाकरीं न सुटती ॥२५॥

कैसें विनाशकाळाचें कौतुक । राजे जाले प्रजांचे अंतक ।

पिते पुत्र सहोदर । एकाएक शत्रुघातें वर्त्तती ॥२६॥

केवढी ये रांडेची अंगवण । भ्रमविलें अवघें जन ।

याती अठरा चार्‍ही वर्ण । कर्दम करूनि विटाळले ॥२७॥

पूवाअहोतें भविष्य केलें । संतीं ते यथार्थ जालें ।

ऐकत होतों ते देखिलें ।प्रत्यक्ष लोचनीं ॥२८॥

आतां असो हें आघवें । गति नव्हे कळीमध्येंवागवरावें ।

देवासी भाकोनि करुणावें । वेगें स्मरावें अंतरीं ॥२९॥

अगा ये वैकुंठानायका । काय पाहातोसि या कौतुका ।

धांव कलीनें गांजिलें लोकां । देतो हाका सेवक तुकयाचा ॥३०॥

३०२६

केली हार्णाळां अंघोळी । येऊनि बैसलों राउळीं॥१॥

अजिचें जाले भोजन । राम कृष्ण नारायण ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे नास । नाहीं कल्पांती जयास ॥३॥

॥१२॥

३०२७

तुजलागीं माझा जीव जाला पिसा । अवलोकितों दिशा पांडुरंगा ॥१॥

सांडिला वेव्हार माया लोकाचार । छंद निरंतर हा चि मनीं ॥ध्रु.॥

आइकिलें कानीं तें रूप लोचन । देखावया सीण करिताति ॥२॥

प्राण हा विकळ होय कासावीस । जीवनाविण मत्स्य तयापरी ॥३॥

तुका म्हणे आतां कोण तो उपाव । करूं तुझे पाव आतुडे तो ॥४॥

३०२८

कोणे गांवीं आहे सांगा हा विठ्ठल । जरी ठावा असेल तुम्हां कोणा ॥१॥

लागतसें पायां येतों लोटांगणीं । मात तरी कोणी सांगा याची ॥ध्रु.॥

गुण रूप याचे वाणिती या संतां । मज क्षेम देतां सुख वाटे ॥२॥

सर्वस्वें हा जीव ठेवीन चरणीं । पांडुरंग कोणी दावी तया ॥३॥

तुका म्हणे गाईंवत्सा तडातोडी । तैसी जाते घडी एकी मज ॥४॥

३०२९

एकाचिये सोईं कवित्वाचे बांधे । बांधिलिया साध्य काय तेथें ॥१॥

काय हातीं लागे भुसाचे कांडणीं । सत्यासी दाटणी करुनि काय ॥ध्रु.॥

कवित्वाचे रूढी पायां पाडी जग । सुखावोनि मग नरका जाय ॥२॥

तुका म्हणे देव केल्याविण साहे । फजिती आहे लटिक्या अंगीं ॥३॥

३०३०

भल्याचें दरुषण । तेथें शुभ चि वचन ॥१॥

बोलावी हे धर्मनीत । क्षोभें होत नाहीं हित ॥ध्रु.॥

मर्यादा ते बरी । वेळ जाणावी चतुरीं ॥२॥

तुका म्हणे बहु । लागे ऐसें बरें मऊ ॥३॥

३०३१

आवडीनें धरिलीं नांवें । प्रियभावें चिंतन ॥१॥

वेडा जाला वेडा जाला । लांचावला भक्तीसी ॥ध्रु.॥

निचाड्या चाड धरी । तुळसी करीं दळ मागे ॥२॥

धरिला मग न करी बळ । तुका म्हणे कळ पायीं ॥३॥

३०३२

कंठीं राहो नाम । अंगीं भरोनियां प्रेम ॥१॥

ऐसें द्यावें कांहीं दान । आलों पतित शरण ॥ध्रु.॥

संतांचिये पायीं । वेळोवेळां ठेवीं डोईं ॥२॥

तुका म्हणे तरें । भवसिंधु एका सरें ॥३॥

३०३३

विठ्ठल विठ्ठल येणें छंदें । ब्रम्हानंदें गर्जावें ॥१॥

वाये टाळ टाळ्याटाळी । होइल होळी विघ्नांची ॥ध्रु.॥

विठ्ठल आद्ये अवसानीं । विठ्ठल मनीं स्मरावा ॥२॥

तुका म्हणे विठ्ठलवाणी । वदा कानीं आईंका ॥३॥

३०३४

पंढरीचे वारकरी । ते अधिकारी मोक्षाचे ॥१॥

पुंडलिका दिला वर । करुणाकरें विठ्ठलें ॥ध्रु.॥

मूढ पापी जैसे तैसे । उतरी कासे लावूनि ॥२॥

तुका म्हणे खरें जालें । एका बोलें संतांच्या ॥३॥

३०३५

अमृताचीं फळें अमृताची वेली । ते चि पुढें चाली बीजाची ही ॥१॥

ऐसियांचा संग देई नारायणा । बोलावा वचना जयांचिया ॥ध्रु.॥

उत्तम सेवन सितळ कंठासी । पुष्टी कांती तैसी दिसे वरी ॥२॥

तुका म्हणे तैसें होइजेत संगें । वास लागे अंगें चंदनाच्या ॥३॥

३०३६

पंढरीसी जा रे आलेनो संसारा । दीनाचा सोयरा पांडुरंग ॥१॥

वाट पाहे उभा भेटीची आवडी । कृपाळूं तांतडी उतावीळ ॥ध्रु.॥

मागील परिहार पुढें नेहे सीण । जालिया दर्षणें एकवेळा ॥२॥

तुका म्हणे नेदी आणिकांचे हातीं । बैसला तो चत्तिीं निवडेना ॥३॥

३०३७

न कळे तें कळों येईंल उगलें । नामें या विठ्ठलें एकाचिया ॥१॥

न दिसे तें दिसों येईंल उगलें । नामें या विठ्ठलें एकाचिया ॥ध्रु.॥

न बोलों तें बोलों येईंल उगलें । नामें या विठ्ठलें एकाचिया ॥२॥

न भेटे तें भेटों येईंल आपण । करितां चिंतन विठोबाचें ॥३॥

अलभ्य तो लाभ होईंल अपार । नाम निरंतर म्हणतां वाचे ॥४॥

तुका म्हणे आसक्त जीव सर्वभावें । तरतील नांवें विठोबाच्या ॥५॥

३०३८

बहुजन्में केला लाग । तो हा भाग लाधलों ॥१॥

जीव देइन हा बळी । करीन होळी संसारा ॥ध्रु.॥

गेलें मग नये हाता । पुढती चिंता वाटतसे ॥२॥

तुका म्हणे तांतड करूं । पाय धरूं बळकट ॥३॥

३०३९

भक्तिप्रेमसुख नेणवे आणिकां । पंडित वाचकां ज्ञानियांसी ॥१॥

आत्मनिष्ठ जरी जाले जीवन्मुक्त । तरी भक्ति सुख दुर्लभ त्यां ॥२॥

तुका म्हणे कृपा करिल नारायण । तरि च हें वर्म पडे ठायीं ॥३॥

३०४०

दुधाळ गाढवी जरी जाली पाहे । पावेल ते काय धेनुसरी ॥१॥

कागाचिया गळा पुष्पाचिया माळा । हंसाची तो कळा काय जाणे ॥ध्रु.॥

मर्कटें अंघोळी लावियेले टिळे । ब्राम्हणाचे लीळे वर्तूं नेणे ॥२॥

जरी तो ब्राम्हण जाला कर्मभ्रष्ट । तुका म्हणे श्रेष्ठ तिहीं लोकीं ॥३॥

३०४१

देव भक्तालागीं करूं नेदी संसार । अंगें वारावार करोनि ठेवी ॥१॥

भाग्य द्यावें तरी अंगीं भरे ताठा । म्हणोनि करंटा करोनि ठेवी ॥ध्रु.॥

स्त्री द्यावी गुणवंती नसती गुंते आशा । यालागीं कर्कशा पाठी लावी ॥२॥

तुका म्हणे मज प्रचित आली देखा । आणीक या लोकां काय सांगों ॥३॥

३०४२

वाघें उपदेशिला कोल्हा । सुखें खाऊं द्यावें मला ॥१॥

अंतीं मरसी तें न चुके । मज ही मारितोसी भुके ॥ध्रु.॥

येरू म्हणे भला भला । निवाड तुझ्या तोंडें जाला ॥२॥

देह तंव जाणार । घडेल हा उपकार ॥३॥

येरू म्हणे मनीं । ऐसें जावें समजोनि ॥४॥

गांठी पडली ठका ठका । त्याचा धर्म बोले तुका ॥५॥

३०४३

जेथें आठवती स्वामीचे ते पाय । उत्तम ते ठाय रम्य स्थळ ॥१॥

रान अथवा घर एकांत लोकांत । समाधान चत्ति तें ते घडी ॥ध्रु.॥

धन्य तो हा काळ सरे आनंदरूप । वाहातां संकल्प गोविंदाचे ॥२॥

तुका म्हणे लाभकाळ ते चि जीणें । भाग्य नारायण उत्तम तें ॥३॥

३०४४

तुज न भें मी कळिकाळा । मज नामाचा जिव्हाळा ॥१॥

माझा बळिया नेणसी कोण । संतां साहे नारायण ॥ध्रु.॥

शंख वधिला सागरीं । वेद घेउनि आला चारी ॥२॥

कूर्में दैत्य वधिला जेठी । हात पाय लपवी पोटीं ॥३॥

वाराहरूप धरिलें गाढें । धरा प्रतापें धरिली दाढे ॥४॥

हिरण्यकश्यप विदारिला । भक्त प्रल्हाद रक्षिला ॥५॥

वामन जाला दिनानाथ । बळी पाताळीं घातला दैत्य ॥६॥

छेदुनियां सहस्र भुजा । कामधेनु आणिली वोजा ॥७॥

शिळा प्रतापें सागरीं तारी । स्थापी बिभीषण रावण मारी ॥८॥

मारोनियां कंसराव । पिता सोडविला वसुदेव ॥९॥

पांचाळीसी गांजितां वैरी । वस्त्रें आपण जाला हरी ॥१०॥

गजेंद्र स्मरे राम राम । त्यासी पाववी वैकुंठधाम ॥११॥

तुका म्हणे हरिरूप जाले । पुन्हा जन्मा नाहीं आले ॥१२॥

३०४५

सर्वा भूतीं द्यावें अन्न । द्रव्य पात्र विचारोन । उपतिष्ठे कारण । तेथें बीज पेरीजे ॥१॥

पुण्य करितां होय पाप । दुग्ध पाजोनि पोशिला साप । करोनि अघोर जप । दुःख विकत घेतलें ॥ध्रु.॥

भूमी पाहातां नाहीं वेगळी । माळ बरड एक काळी । उत्तम निराळी । मध्यम कनिष्ठ ॥२॥

म्हणोनि विवेकें । कांहीं करणें निकें । तुका म्हणे फिकें । रुची नेदी मिष्टान्न ॥३॥

३०४६

देवावरी भार । वृत्ति अयाचित सार ॥१॥

देह देवाचे सांभाळी । सार योजे यथाकाळीं ॥ध्रु.॥

विश्वासीं निर्धार । विस्तारील विश्वंभर ॥२॥

तुका म्हणे व्हावें । बळ एक चि जाणावें ॥३॥

३०४७

वर्त्ततां बासर । काय करावें शरीर ॥१॥

ठेवा नेमून नेमून । माझें तुमचे पायीं मन ॥ध्रु.॥

नेदाविया वृत्ती । कोठें फांकों चि श्रीपती ॥२॥

तुका म्हणे भले । जन्मा येऊनियां जाले ॥३॥

३०४८

केली प्रज्ञा मनाशीं । तई मी दास सत्यत्वेशीं । नेईंन पायांपाशीं । स्वामी मूळ पंढरिये ॥१॥

तोंवरी हें भरीं पोट । केला तो मिथ्या बोभाट । नाहीं सांपडली वाट । सइराट फिरतसें ॥ध्रु.॥

ज्यावें आदराचें जिणें । स्वामी कृपा करी तेणें । पाळिल्या वचनें । सख्यत्वाचा अनुभव ॥२॥

घडे तैसें घडो आतां । मायबापाची सत्ता । तुका म्हणे चिंता । काय पाहें मारगा ॥३॥

३०४९

नेत्र झाकोनियां काय जपतोसी । जंव नाहीं मानसीं भावप्रेम ॥१॥

उघडा मंत्र जाणा राम कृष्ण म्हणा । तुटती यातना गर्भवास ॥ध्रु.॥

मंत्र यंत्र कांहीं करिसी जडी बुटी । तेणें भूतसृष्टी पावशील ॥२॥

सार तुका जपे बीजमंत्र एक । भवसिंधुतारक रामकृष्ण ॥३॥

३०५०

संत मारगीं चालती । त्यांची लागो मज माती ॥१॥

काय करावीं साधनें । काय नव्हे एक तेणें ॥ध्रु.॥

शेष घेईंन उच्छिष्ट । धाय धणीवरी पोट ॥२॥

तुका म्हणे संतां पायीं । जीव ठेविला निश्चयीं ॥३॥

३०५१

जैसें तैसें बाळ मातेसी आवडे । बोलतां बोबडे शब्द गोड ॥१॥

आपुले आवडी लेववी खाववी । पाहोनियां जीवीं सुख वाटे ॥२॥

तुका म्हणे काय देऊं परिहार । काय ते साचार जाणतसें ॥३॥

३०५२

देवाचिया वस्त्रा स्वप्नीं ही नाठवी । स्त्रियेसी पाठवी उंच साडी ॥१॥

गाईंचें पाळण नये चि विचारा । अश्वासी खरारा करी अंगें ॥ध्रु.॥

लेकराची रास स्वयें धांवें क्षाळूं । न म्हणे प्रक्षाळूं द्विजपायां ॥२॥

तुका म्हणे त्याच्या तोंडावरि थुंका । जातो यमलोका भोगावया ॥३॥

३०५३

उरा लावी उर आळंगितां कांता । संतासी भेटतां अंग चोरी ॥१॥

अतीत देखोनि होय पाठमोरा । व्याह्यासी सामोरा जाय वेगीं ॥ध्रु.॥

द्विजा नमस्कारा मनीं भाव कैचा । तुकाऩचे दासीचा लेंक होय ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही क्रोधासी न यावें । स्वभावा करावें काय कोणीं ॥३॥

३०५४

ब्रम्हज्ञान जरी कळें उठाउठी । तरि कां हिंपुटी वेदशास्त्रें ॥१॥

शास्त्रांचे भांडण जप तीर्थाटणें । उर्वीचें भ्रमण या च साटीं ॥ध्रु.॥

याचसाटीं जप याचसाटीं तप । व्यासें ही अमुप ग्रंथ केले ॥२॥

या च साटीं संतपाय हे सेवावे । तरि च तरावें तुका म्हणे ॥३॥

३०५५

गायत्री विकोन पोट जे जाळिती । तया होय गति यमलोकीं ॥१॥

कन्येचा जे नर करिती विकरा । ते जाती अघोरा नरकपाता ॥ध्रु.॥

नाम गाऊनियां द्रव्य जे मागती । नेणों तयां गति कैसी होय ॥२॥

आमुचा सांगाती आहे तो श्रीहरि । न लगे दुराचारी तुका म्हणे ॥३॥

३०५६

साधूच्या दर्शना लाजसी गव्हारा । वेश्येचिया घरा पुष्पें नेसी ॥१॥

वेश्या दासी मुरळी जगाची वोंवळी । ते तुज सोंवळी वाटे कैशी ॥२॥

तुका म्हणे आतां लाज धरीं बुच्या । टांचराच्या कुच्या मारा वेगीं ॥३॥

३०५७

राउळासी जातां त्रास मानी मोठा । बैसतो चोहोटां आदरेशीं ॥१॥

न करी स्नान संध्या म्हणे रामराम । गुरुगुडीचे प्रेम अहर्निशी ॥ध्रु.॥

देवाब्राम्हणासी जाईंना शरण । दासीचे चरण वंदी भावें ॥२॥

सुगंध चंदन सांडोनियां माशी । बसे दुगपधीशीं अतिआदरें ॥३॥

तुका म्हणे अरे ऐक भाग्यहीना । कां रे रामराणा विसरसी ॥४॥

३०५८

दुर्बुद्धि ते मना । कदा नुपजो नारायणा ॥१॥

आतां ऐसें करीं । तुझे पाय चत्तिीं धरीं ॥ध्रु.॥

उपजला भाव । तुमचे कृपे सद्धिी जावो ॥२॥

तुका म्हणे आतां । लाभ नाहीं या परता ॥३॥

३०५९

तरुवर बीजा पोटीं । बीज तरुवरा सेवटीं ॥१॥

तैसें तुम्हां आम्हां जालें । एकीं एक सामावलें ॥ध्रु.॥

उदकावरील तरंग । तरंग उदकाचें अंग ॥२॥

तुका म्हणे बिंबच्छाया । ठायीं पावली विलया ॥३॥

३०६०

साकरेच्या गोण्या बैलाचिये पाठी । तयासी सेवटीं करबाडें ॥१॥

मालाचे पैं पेटे वाहाताती उंटें । तयालागीं कांटे भक्षावया ॥ध्रु.॥

वाउगा हा धंदा आशा वाढविती । बांधोनियां देती यमा हातीं ॥२॥

ज्यासी असे लाभ तो चि जाणे गोडी । येर तीं बापुडीं सिणलीं वांयां ॥३॥

तुका म्हणे शहाणा होई रे गव्हारा । चोर्‍यासीचा फेरा फिरों नको ॥४॥

३०६१

चिरगुटें घालूनि वाढविलें पोट । गर्‍हवार बोभाट जनामध्यें ॥१॥

लटिके चि डोहळे दाखवी प्रकार । दुध स्तनीं पोर पोटीं नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे अंतीं वांज चि ते खरी । फजिती दुसरी जनामध्यें ॥३॥

३०६२

माझी सर्व चिंता आहे विठोबासी । मी त्याच्या पायांसी न विसंभें ॥१॥

विसरतां रूप क्षण एक चत्तिीं । जिवलग मूर्ती सांवळी ते ॥ध्रु.॥

विसरतां हरी क्षण एक घडी । अंतरली जोडी लक्षलाभ ॥२॥

तुका म्हणे माझ्या विठोबाचे पाये । संजीवनी आहे हृदयामाजी ॥३॥

३०६३

काय तीं करावीं मोलाचीं माकडें । नाचत ती पुढें संसाराच्या ॥१॥

झाडा देतेवेळे विचकिती दांत । घेती यमदूत दंडवरी ॥ध्रु.॥

हात दांत कान हलविती मान । दाखविती जन मानावया ॥२॥

तुका म्हणे किती जालीं हीं फजित । मागें नाहीं नीत भारवाही ॥३॥

३०६४

थोर ती गळाली पाहिजे अहंता । उपदेश घेतां सुख वाटे ॥१॥

व्यर्थ भराभर केलें पाठांतर । जोंवरी अंतर शुद्ध नाहीं ॥ध्रु.॥

घोडें काय थोडें वागवितें ओझें । भावेंविण तैसें पाठांतर ॥२॥

तुका म्हणे धरा निष्ठावंत भाव । जरी पंढरीराव पाहिजे तो॥३॥

३०६५

जाय जाय तूं पंढरी । होय होय वारकरी ॥१॥

सांडोनियां वाळवंट । काय इच्छिसी वैकुंठ ॥ध्रु.॥

खांद्या पताकांचे भार । तुळसीमाळा आणि अबीर ॥२॥

साधुसंतांच्या दाटणी । तुका जाय लोटांगणीं ॥३॥

३०६६

जगीं ऐसा बाप व्हावा । ज्याचा वंश मुक्तिस जावा ॥१॥

पोटा येतां हरलें पापा । ज्ञानदेवा मायबापा ॥ध्रु.॥

मुळीं बाप होता ज्ञानी । तरी आम्ही लागलों ध्यानीं ॥२॥

तुका म्हणे मी पोटींचें बाळ । माझी पुरवा ब्रम्हींची आळ ॥३॥

३०६७

संतांच्या हेळणे बाटलें जें तोंड । प्रत्यक्ष तें कुंड चर्मकाचें ॥१॥

भेसळीचें वीर्य ऐशा अनुभवें । आपुलें परावें नाहीं खळा ॥ध्रु.॥

संतांचा जो शोध करितो चांडाळ । धरावा विठाळ बहु त्याचा ॥२॥

तुका म्हणे केली प्रज्ञा या च साटीं । कांहीं माझे पोटीं शंका नाहीं ॥३॥

३०६८

बहु टाळाटाळी । होतां भोवताहे कळी ॥१॥

बरें नव्हेल सेवटीं । भय असों द्यावें पोटीं ॥ध्रु.॥

मुरगाळी कान । घुसमाडील सावधान ॥२॥

अबोलणा तुका । ऐसें कोणी लेखूं नका ॥३॥

३०६९

जिव्हे जाला चळ । नेये अवसान ते पळ ॥१॥

हें चि वोसनावोनी उठी । देव सांटविला पोटीं ॥ध्रु.॥

नाहीं ओढा वारा । पडिला प्रसंग तो बरा ॥२॥

तुका म्हणे जाली । मज हे अनावर बोली ॥३॥

३०७०

गोहो यावा गांवा । ऐसे नवस करी आवा ॥१॥

कैचें पुण्य तया गांठी । व्रतें वेची लोभासाटीं ॥ध्रु.॥

वाढावें संतान । गृहीं व्हावें धनधान्य ॥२॥

मागे गारगोटी । परिसाचीये साटोवाटी ॥३॥

तुका म्हणे मोल । देउन घेतला सोमवल ॥४॥

३०७१

बाळपणें ऐसीं वरुषें गेलीं बारा । खेळतां या पोरा नानामतें ॥१॥

विटू दांडू चेंडू लगोरया वाघोडीं । चंपे पेंड खडी एकीबेकी ॥ध्रु.॥

हमामा हुंबरी पकव्याच्या बारे । खेळे जंगीभोंवरे चुंबाचुंबी ॥२॥

सेलडेरा आणि निसरभोंवडी । उचली बाले धोंडी अंगबळें ॥३॥

तुका म्हणे ऐसें बाळपण गेलें । मग तारुण्य आलें गर्वमूळ ॥४॥

३०७२

तारुण्याच्या मदें न मनी कोणासी । सदा मुसमुसी खूळ जैसा ॥१॥

अंठोनी वेंठोनीं बांधला मुंडासा । फिरतसे म्हैसा जनामधीं ॥ध्रु.॥

हातीं दीडपान वरती च मान । नाहीं तो सन्मान भलियांसी ॥२॥

श्वानाचिया परी हिंडे दारोदारीं । पाहे परनारी पापदृष्टी ॥३॥

तुका म्हणे ऐसा थोर हा गयाळी । करितां टवाळी जन्म गेला ॥४॥

३०७३

म्हातारपणीं थेटे पडसें खोकला । हात कपाळाला लावुनि बैसे ॥१॥

खोबरियाची वाटी जालें असे मुख । गळतसे नाक श्लेष्मपुरी ॥ध्रु.॥

बोलों जातां शब्द नये चि हा नीट । गडगडी कंठ कफ भारी ॥२॥

सेजारी म्हणती मरेना कां मेला । आणिला कांटाळा येणें आम्हां ॥३॥

तुका म्हणे आतां सांडुनी सर्वकाम । स्मरा राम राम क्षणक्षणा ॥४॥

३०७४

जेथें कीर्तन करावें । तेथें अन्न न सेवावें ॥१॥

बुका लावूं नये भाळा । माळ घालूं नये गळां ॥ध्रु.॥

तटावृषभासी दाणा । तृण मागों नये जाणा ॥२॥

तुका म्हणे द्रव्य घेती । देती ते ही नरका जाती ॥३॥

३०७५

लंकेमाजी घरें किती तीं आइका । सांगतसें संख्या जैसीतैसी ॥१॥

पांच लक्ष घरें पाषाणांचीं जेथें । सात लक्ष तेथें विटेबंदी ॥ध्रु.॥

कोटि घरें जेथें कांशा आणि तांब्याचीं । शुद्ध कांचनाचीं सप्त कोटी ॥२॥

तुका म्हणे ज्याची संपदा एवढी । सांगातें कवडी गेली नाहीं ॥३॥

३०७६

व्यभिचारिणी गणिका कुंटणी । विश्वास चि मनीं राघोबाचा ॥१॥

ऐसी ही पापिणी वाइली विमानी । अचळ भुवनीं टेवियेली ॥ध्रु.॥

पतितपावन तिहीं लोकीं ठसा । कृपाळू कोंवसा अनाथांचा ॥२॥

तुका म्हणे विठोबाची धरा सोय । आणिक उपाय नेणों किती ॥३॥

३०७७

गजेंद्र तो हस्ती सहस्र वरुषें । जळामाजी नक्रें पीडिलासे ॥१॥

सुहुदव सांडिलें कोणी नाहीं साहे । अंतीं वाट पाहे विठो तुझी ॥ध्रु.॥

कृपेच्या सागरा माझ्या नारायणा । तया दोघांजणा तारियेलें ॥२॥

तुका म्हणे नेले वाऊनि विमानी । मी ही आईंकोनी विश्वासलों ॥३॥

३०७८

ब्रम्हयाचे वेद शंखासुरें नेले । त्यासाटीं धरिलें मत्स्यरूप ॥१॥

तेणें आत्मा नव्हता नेला ब्रम्हांडासी । काय ब्रम्हयासी नव्हतें ज्ञान ॥ध्रु.॥

परि तेणें धावा केला आवडीनें । जाले नारायण कृपासिंधु ॥२॥

तुका म्हणे विठोबा मी नामधारक । पोसनें सेवक भेटी देई ॥३॥

३०७९

देवीं आणि दैतीं सिंधू गुसळिला । भार पृथ्वीस जाला साहावेना ॥१॥

जालासी कासव धरिली पाठीवरी । चिंता तुज हरी सकळांची ॥ध्रु.॥

तये काळीं देव करिताती स्तुती । कृपाळु श्रीपती म्हणोनियां ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे उदंड पवाडे । ज्यासी सहस्र तोंडें सिणला तो ही ॥३॥

३०८०

हिरण्याक्ष दैत्य मातला जे काळीं । वरदानें बळी शंकराच्या ॥१॥

इंद्रपदराज्य घेतलें हिरोनी । देवा चक्रपाणी म्हणती धांव ॥ध्रु.॥

तइं पांडुरंगा शूकर जालेती । तया दैत्यपती मारविले ॥२॥

तुका म्हणे ज्यांचीं राज्यें त्यांसी दिलीं । ऐसी तूं माउली पांडुरंगा ॥३॥

३०८१

प्रल्हादाकारणें नरसिंहीं जालासी । त्याचिया बोलासी सत्य केलें ॥१॥

राम कृष्ण गोविंदा नारायणा हरि । गर्जे राजद्वारीं भक्तराज ॥ध्रु.॥

विठ्ठल माधव मुकुंद केशव । तेणें दैत्यराव दचकला ॥२॥

तुका म्हणे तयां कारणें सगुण । भक्तांचें वचन सत्य केलें ॥३॥

३०८२

नामाचें सामर्थ्य कां रे दवडीसी । कां रे विसरसी पवाडे हे ॥१॥

खणखणां हाणती खर्ग प्रल्हादासी । न रुपे आंगासी किंचित ही ॥ध्रु.॥

राम कृष्ण हरी ऐसी मारी हाक । तेणें पडे धाक बळियासी ॥२॥

असों द्यावीं सामर्थ्या ऐसिया कीर्तीचीं । आवडी तुक्याची भेटी देई ॥३॥

३०८३

वाटीभर विष दिलें प्रल्हादासी । निर्भय मानसीं तुझ्याबळें ॥१॥

भोक्ता नारायण केलें तें प्राशन । प्रतापें जीवन जालें तुझ्या ॥ध्रु.॥

नामाच्या चिंतनें विषाचें तें आप । जाहालें देखत नारायणा ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे तुझे बडिवार । सिणला फणीवर वर्णवेना ॥३॥

३०८४

अग्निकुंडामध्यें घातला प्रल्हाद । तरी तो गोविंद विसरेना ॥१॥

पितियासी म्हणे व्यापक श्रीहरि । नांदतो मुरारी सर्वां ठायीं ॥ध्रु.॥

अग्निरूपें माझा सखा नारायण । प्रल्हाद गर्जून हाक मारी ॥२॥

तुका म्हणे अग्नि जाहाला शीतळ । प्रताप सबळ विठो तुझा ॥३॥

३०८५

कोपोनियां पिता बोले प्रल्हादासी । सांग हृषीकेशी कोठें आहे ॥१॥

येरू म्हणे काष्ठीं पाषाणीं सकळीं । आहे वनमाळी जेथें तेथें ॥ध्रु.॥

खांबावरी लात मारिली दुर्जनें । खांबीं नारायण म्हणतां चि ॥२॥

तुका म्हणे कैसा खांब कडाडिला । ब्रम्हा दचकला सत्यलोकीं ॥३॥

३०८६

डळमळिला मेरु आणि तो मांदार । पाताळीं फणिवर डोईं झाडी ॥१॥

लोपे तेजें सूर्य आणीक हा चंद्र । कांपतसे इंद्र थरथरां ॥ध्रु.॥

ऐसें रूप उग्र हरीनें धरिलें । दैत्या मारियेलें मांडीवरी॥२॥

तुका म्हणे भक्तांकारणें श्रीहरि । बहु दुराचारी निर्दाळिले ॥३॥

३०८७

बहुत कृपाळु दीनाचा दयाळु । जगीं भक्तवत्सळु नाम तुझें ॥१॥

मानियेला चत्तिीं बळीचा उपकार । अझूनि त्याचें द्वार राखसील ॥ध्रु.॥

काय त्याच्या भेणें बैसलासी द्वारीं । नाहीं तुज हरि कृपा बहु ॥२॥

तुका म्हणे भक्तजनाची ममता । तुम्हांसी अनंता अलोलिक ॥३॥

३०८८

पांडुरंगा तुझे काय वाणूं गुण । पवाडे हे धन्य जगीं तुझे ॥१॥

दंडिलें दुर्वासा सुरा असुरानें । तो आला गार्‍हाणें सांगावया ॥ध्रु.॥

बळिचिये द्वारीं तुम्ही बैसलेती । दुर्वास विनंती करी भावें ॥२॥

तुका म्हणे कृपासागरा श्रीहरी । तुझी भक्तावरी प्रेमच्छाया ॥३॥

३०८९

दुर्वासया स्वामी गुंतलों भाकेसी । पुसा जा बळीसी निरोप द्यावा ॥१॥

त्याचे आज्ञेविण आम्हां येतां नये । द्वारपाळ राहें होऊनियां ॥ध्रु.॥

पुसे दुर्वासया बळीसी जाऊनि । येरू म्हणे झणी बोलों नका ॥२॥

तुका म्हणे केला अन्यत्राचा त्याग । तेव्हां पांडुरंग सखा जाला ॥३॥

३०९०

बळी म्हणे आजि दुर्वासया स्वामी । मागों नका तुम्ही नारायणा ॥१॥

बहुतां प्रयासीं जोडला श्रीहरी । बैसविला द्वारीं राखावया ॥ध्रु.॥

परतला दुर्वास मग हो तेथूनि । चिंतातुर मनीं उद्वेगला ॥२॥

काय तूं एकाचा आहेसी अंकित । होई कृपावंत तुका म्हणे ॥३॥

३०९१

त्रैलोकींचा नाथ सकळांचा आधार । बळिचें तुवां घर धरियेलें ॥१॥

आम्हां मोकलिलें कोणां निरविलें । कोणा हातीं दिले तिन्ही लोक ॥ध्रु.॥

अनाथांचा बंधु दासांचा कैवारी । ब्रिदें तुझीं हरी जाती वांयां ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें बोलिला दुर्वास । वाटला संतोष पांडुरंगा ॥३॥

३०९२

बोलिलेती ते देवॠषी दुर्वासया । जाय पुसावया मागत्यानें ॥१॥

मागुता दुर्वास पुसे बळिराया । निरोप जावया देई देवा ॥ध्रु.॥

बळी म्हणे त्यासी जाय मी न म्हणें । जाईंल नारायण लागला ची ॥२॥

मजपाशीं राहें कोठें तरीं जाय । तुका म्हणे पाय न सोडीं मी ॥३॥

३०९३

दुर्वासें निरोप आणिला ये रिती । मग वाढलेती नारायणा ॥१॥

ठेविलें चरण बळिचिये द्वारीं । शीर अंगावरी लांबविलें ॥ध्रु.॥

पाडियेलें द्वार द्वारावतियेसी । वरि हृषीकेशी निघालेती ॥२॥

तेथूनियां नाम पडिलें द्वारका । वैकुंठनायका तुका म्हणे ॥३॥

३०९४

मुरुकुश दोन्ही मारिले आसुर । दुर्वास ॠषीश्वर सुखी केला ॥१॥

मारियेला मुरु म्हणोनी मुरारी । नाम तुझें हरी पडियेलें ॥ध्रु.॥

पूवाअहुनी ऐसा भक्तिप्रतिपाळ । केला त्वां सांभाळ नारायणा ॥२॥

तुका म्हणे ये चि वेळे काय जालें । कां सोंग धरिलें मोहनाचें ॥३॥

३०९५

गुरुपादाग्रींचें जळ । त्यास मानी जो विटाळ ॥१॥

संतीं वाळिला जो खळ । नरकीं पचे चिरकाळ ॥ध्रु.॥

गुरुतीर्थी अनमान । यथासांग मद्यपान ॥२॥

गुरुअंगुष्टा न चोखी । मुख घाली वेश्येमुखीं ॥३॥

तुका म्हणे सांगों किती । मुखीं पडो त्याचे माती ॥४॥

३०९६

वाढविलें कां गा । तुम्ही एवढें पांडुरंगा ॥१॥

काय होती मज चाड । एवढी करावया बडबड ॥ध्रु.॥

ब्रम्हसंतर्पण । लोकीं करावें कीर्तन ॥२॥

निमित्याचा धणी । तुका म्हणे नेणे कोणी ॥३॥

३०९७

साही शास्त्रां अतिदुरी तो परमात्मा श्रीहरि । तो दशरथाचे घरीं क्रीडतो राम ॥१॥

शिवाचें निजदेह वाल्मीकाचें निजगुहे । तो भिल्लटीचीं फळें खाय श्रीराम तो ॥ध्रु.॥

योगियांचे मनीं नातुडे चिंतनीं । वानरांचे कानीं गोष्टी सांगे ॥२॥

चरणीं शिळा उद्धरी नामें गणिका तारी । तो कोळिया घरीं पाहुणा राम ॥३॥

क्षण एक सुरवरा नातुडे नमस्कारा । तो रिसा आणि वानरा क्षम दे राम ॥४॥

राम सांवळा सगुण राम योगियाचें ध्यान । राम राजीवलोचन तुका चरण वंदितो ॥५॥

३०९८

विठ्ठल माझा जीव विठ्ठल माझा भाव । कुळधर्म देव विठ्ठल माझा ॥१॥

विठ्ठल माझा गुरु विठ्ठल माझा तारूं । उतरील पारु भवनदीचा ॥ध्रु.॥

विठ्ठल माझी माता विठ्ठल माझा पिता । विठ्ठल चुलता बहिणी बंधु ॥२॥

विठ्ठल हे जन विठ्ठल माझें मन । सोयरा सज्जन विठ्ठल माझा ॥३॥

तुका म्हणे माझा विठ्ठल विसावा । नश्वरित गांवा जाइन त्याच्या ॥४॥

३०९९

न मनावी चिंता । कांहीं माझेविशीं आतां ॥१॥

ज्याणें लौकिक हा केला । तो हें निवारिता भला ॥ध्रु.॥

माझे इच्छे काय । होणार ते एक ठाय ॥२॥

सुखा आणि दुःखा । म्हणे वेगळा मी तुका ॥३॥

३१००

माझा पाहा अनुभव । केला देव आपुला ॥१॥

बोलविलें तें चि द्यावें । उत्तर व्हावें ते काळीं ॥ध्रु.॥

सोडिलिया जग निंद्य । मग गोविंद म्हणियारा ॥२॥

तुका म्हणे धीर केला । तेणें याला गोविलें ॥३॥

३१०१

जिंकावा संसार । येणें नांवें तरी शूर ॥१॥

येरें काय तीं बापुडीं । कीर अहंकाराचीं घोडीं ॥ध्रु.॥

पण ऐशा नांवें । देवा धरिजेतो भावें ॥२॥

तुका म्हणे ज्यावें । सत्य कीर्तीनें बरवें ॥३॥

३१०२

सरे ऐसें ज्याचें दान । त्याचे कोण उपकार ॥१॥

नको वाढूं ऐसें काचें । दे वो साच विठ्ठला ॥ध्रु.॥

रडत मागें सांडी पोर । ते काय थोर माउली ॥२॥

तुका म्हणे कीर्ति वाढे । धर्म गाढे ते ऐसे ॥३॥

३१०३

तुटे मायाजाळ विघडे भवसिंधू । जरि लागे छंदु हरिनामें ॥१॥

येर कर्म धर्म करितां ये कळी । माजी तरला बळी कोण सांगा ॥ध्रु.॥

न पढवे वेद नव्हे शास्त्रबोध । नामाचे प्रबंध पाठ करा ॥२॥

न साधवे योग न करवे वैराग्य । साधा भक्तिभाग्य संतसंगें ॥३॥

नव्हे अनुष्ठान न कळे ब्रम्हज्ञान । करावी सोपान कृष्णकथा ॥४॥

तुका म्हणे वर्म दावियेलें संतीं । यापरती विश्रांति आणिक नाहीं ॥५॥

३१०४

लोभावरी ठेवुनि हेत । करी असत्य न्याय नीत ॥१॥

त्याच्या पूर्वजां पतन । नरकीं किडे होती जाण ॥ध्रु.॥

कोटिगोहत्यापातक । त्यासी घडेल निष्टंक ॥२॥

मासां श्रवे जे सुंदरा । पाजी विटाळ पितरां ॥३॥

तुका म्हणे ऐसियासी । यम गांजील सायासी ॥४॥

३१०५

देह जाईंल जाईंल । यासी काळ बा खाईंल ॥१॥

कां रे नुमजसी दगडा । कैचे हत्ती घोडे वाडा ॥ध्रु.॥

लोडें बालिस्तें सुपती । जरा आलिया फजिती ॥२॥

शरीरसंबंधाचें नातें । भोरड्या बुडविती सेतातें ॥३॥

अझुनि तरी होई जागा । तुका म्हणे पुढें दगा ॥४॥

३१०६

मागें बहुतां जनां राखिलें आडणी । धांवसी निर्वाणी नाम घेतां ॥१॥

ऐसें ठावें जालें मज बरव्या परी । म्हणऊनि करीं धांवा तुझा ॥ध्रु.॥

माझेविशीं तुज पडिला विसरु । आतां काय करूं पांडुरंगा ॥२॥

अझुनि कां नये तुम्हासी करुणा । दुरि नारायणा धरिलें मज ॥३॥

तुका म्हणे जीव जाऊं पाहे माझा । आतां केशीराजा घालीं उडी ॥४॥

३१०७

कळलें माझा तुज नव्हे रे आठव । काय काज जीव ठेवूं आतां ॥१॥

तूं काय करिसी माझिया संचिता । धिग हे अनंता जालें जिणें ॥ध्रु.॥

पतितपावन राहिलों या आशा । आइकोनि ठसा कीर्ती तुझी ॥२॥

आतां कोण करी माझा अंगीकार । कळलें निष्ठ‍ जालासी तूं ॥३॥

तुका म्हणे माझी मांडिली निरास । करितों जीवा नास तुजसाटीं ॥४॥

३१०८

तरि कां मागें वांयां कीर्ती वाढविली । जनांत आपुली ब्रिदावळी ॥१॥

साच करितां आतां फिरसी माघारा । ठायींचें दातारा नेणवेचि ॥ध्रु.॥

संतांसी श्रीमुख कैसें दाखविसी । पुढें मात त्यांसी सांगईंन ॥२॥

घेईंन डांगोरा तुझिया नामाचा । नव्हे अनाथांचा नाथ ऐसा ॥३॥

तुका म्हणे आधीं राहिलों मरोनि । तूं कां होसी धनी निमित्याचा ॥४॥

३१०९

आम्ही तुझ्या दासीं । जरि जावें पतनासी ॥१॥

तरि हें दिसे विपरीत । कोठें बोलिली हे नीत ॥ध्रु.॥

तुझें नाम कंठीं । आम्हां संसार आटी ॥२॥

तुका म्हणे काळ । करी आम्हांसी विटाळ ॥३॥

३११०

लाजती पुराणें । वेदां येऊं पाहे उणें ॥१॥

आम्ही नामाचे धारक । किविलवाणीं दिसों रंक ॥ध्रु.॥

बोलिले ते संतीं । बोल वायांविण जाती ॥२॥

तुका म्हणे देवा । रोकडी हे मोडे सेवा ॥३॥

३१११

आहारनिद्रे न लगे आदर । आपण सादर ते चि होय ॥१॥

परमितेविण बोलणें ते वांयां । फार थोडें काया पिंड पीडी ॥ध्रु.॥

समाधान त्याचें तो चि एक जाणे । आपुलिये खुणे पावोनियां ॥२॥

तुका म्हणे होय पीडा ते न करीं । मग राहें परी भलतिये ॥३॥

३११२

भूमि अवघी शुद्ध जाणा । अमंगळ हे वासना ॥१॥

तैसे वोसपले जीव । सांडी नसतां अंगीं घाव ॥ध्रु.॥

जीव अवघे देव । खोटा नागवी संदेह ॥२॥

तुका म्हणे शुद्ध । मग तुटलिया भेद ॥३॥

३११३

सरतें माझें तुझें । तरि हें उतरतें ओझें ॥१॥

न लगे सांडावें मांडावें । आहे शुद्ध चि स्वभावें ॥ध्रु.॥

घातला तो आशा । मोहोजाळें गळां फासा ॥२॥

सुखदुःखाचा तो मान । नाहीं दुःखाचा तो शीण ॥३॥

करितां नारायण । एवढें वेचितां वचन ॥४॥

लाभ हानि हे समान । तैसा मान अपमान ॥५॥

तुका म्हणे याचें । नांव सोंवळें साचें ॥६॥

३११४

तुज करितां होती ऐसे । मूढ चतुर पंडित पिसे॥१॥

परि वर्म नेणे तें कोणी । पीडाखाणी भोगितील ॥ध्रु.॥

उलंघितें पांगुळ गिरी । मुकें करी अनुवाद ॥२॥

पापी होय पुण्यवंत । न करी घात दुर्जन ॥३॥

अवघें हेळामात्रें हरि । मुक्त करी ब्रम्हांड ॥४॥

तुका म्हणे खेळे लीळा । पाहे वेगळा व्यापूनि ॥५॥

३११५

पिकवावें धन । ज्याची आस करी जन ॥१॥

पुरोनि उरे खातां देतां । नव्हे खंडन मवितां ॥ध्रु.॥

खोलीं पडे ओली बीज । तरीं च हाता लागे निज ॥२॥

तुका म्हणे धणी । विठ्ठल अक्षरें या तिन्ही ॥३॥

३११६

करिसी लाघवें । तूं हें खेळसी आघवें ॥१॥

अहंकार आड । आम्हां जगासी हा नाड ॥ध्रु.॥

येथें भुतें यावें । दावूं लपों ही जाणावें ॥२॥

तुका म्हणे हो श्रीपती । आतां चाळवाल किती ॥३॥

३११७

घालिती पव्हया । वाटे अनाथाच्या दया ॥१॥

तैसें कां हें नये करूं । पांडुरंगा आम्हां तारूं ॥ध्रु.॥

रोगियासी काढा । देउनि वारितील पीडा ॥२॥

बुडत्यासाटीं उडी । घालितील कां हे जोडी ॥३॥

सारितील कांटे । पुढें मागिलांचे वाटे ॥४॥

तुका म्हणे भार । घेती भागल्यांचा फार ॥५॥

३११८

नका दंतकथा येथें सांगों कोणी । कोरडे ते मानी बोल कोण ॥१॥

अनुभव येथें व्हावा शिष्टाचार । न चलती चार आम्हांपुढें ॥ध्रु.॥

निवडी वेगळें क्षीर आणि पाणी । राजहंस दोन्ही वेगळालीं ॥२॥

तुका म्हणे येथें पाहिजे जातीचें । येरा गाबाळाचें काय काम ॥३॥

३११९

न करि त्याचें गांढेपण । नारायण सद्धि उभा ॥१॥

भवसिंधूचा थडवा केला । बोलाविला पाहिजे ॥ध्रु.॥

याचे सोईं पाउल वेचे । मग कैचे आडथळे ॥२॥

तुका म्हणे खरें खोटें । न म्हणे मोटें लहान ॥३॥

३१२०

रिकामें तूं नको मना । राहों क्षणक्षणा ही ॥१॥

वेळोवेळां पारायण । नारायण हें करीं ॥ध्रु.॥

भ्रमणांच्या मोडीं वाटा । न भरें फाटा आडरानें ॥२॥

तुका म्हणे माझ्या जीवें । हें चि घ्यावें धणीवरी ॥३॥

३१२१

पंचभूतांचिये सांपडलों संदीं । घातलोंसे बंदीं अहंकारें ॥१॥

आपल्या आपण बांधविला गळा । नेणें चि निराळा असतां हो ॥ध्रु.॥

कासया हा सत्य लेखिला संसार । कां हे केले चार माझें माझें ॥२॥

कां नाहीं शरण गेलों नारायणा । कां नाहीं वासना आवरिली ॥३॥

किंचित सुखाचा धरिला अभिळास । तेणें बहु नास केला पुढें ॥४॥

तुका म्हणे आतां देह देऊं बळी । करुनि सांडूं होळी संचिताची ॥५॥

३१२२

देव जाले अवघे जन । माझे गुण दोष हारपले ॥१॥

बरवें जालें बरवें जालें । चत्ति धालें महालाभें ॥ध्रु.॥

दर्पणीचें दुसरें भासे । परि तें असे एक तें ॥२॥

तुका म्हणे सिंधुभेटी । उदका तुटी वाहाळासी ॥३॥

३१२३

बहुत प्रकार परि ते गव्हाचे । जिव्हा नाचे आवडी ॥१॥

सरलें परि आवडी नवी । सिंधु दावी तरंग ॥ध्रु.॥

घेतलें घ्यावें वेळोवेळां । माय बाळा न विसंबे ॥२॥

तुका म्हणे रस राहिला वचनीं । तो चि पडताळूनि सेवीतसें ॥३॥

३१२४

आम्हां सोइरे हरिजन । जनीं भाग्य निकंचन ॥१॥

ज्याच्या धैर्या नाहीं भंग । भाव एकविध रंग ॥ध्रु.॥

भुके तान्हे चत्तिीं । सदा देव आठविती ॥२॥

तुका म्हणे धन । ज्याचें वत्ति नारायण ॥३॥

३१२५

म्हणवितों दास न करितां सेवा । लंडपणें देवा पोट भरीं ॥१॥

खोटें कोठें सरे तुझे पायांपाशीं । अंतर जाणसी पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

आचरण खोटें आपणासी ठावें । लटिकें बोलावें दुसरें तें ॥२॥

तुका म्हणे ऐसा आहें अपराधी । असो कृपानिधी तुम्हां ठावा ॥३॥

३१२६

जळालें तें बाहए सोंग । अंतर व्यंग पडिलिया ॥१॥

कारण तें अंतरलें । वाइट भलें म्हणवितां ॥ध्रु.॥

तांतडीनें नासी । तांतडीनें च संतोषी ॥२॥

तुका म्हणे धीर । नाहीं बुद्धि एक स्थिर ॥३॥

३१२७

चत्तिाचें बांधलें जवळी तें वसे । प्रकाशीं प्रकाशे सर्वकाळ ॥१॥

अंतरीं वसावी उत्तम ते भेटी । होऊं कांहीं तुटी न सके चि ॥ध्रु.॥

ब्रम्हांड कवळे आठवणेसाटीं । धरावा तो पोटीं वाव बरा ॥२॥

तुका म्हणे लाभ घरिचिया घरीं । प्रेमतंतु दोरी न सुटतां॥३॥

३१२८

दुखवलें चत्ति आजिच्या प्रसंगें । बहु पीडा जगें केली देवा ॥१॥

कधीं हा संबंध तोडिसी तें नेणें । आठवूनि मनें पाय असें ॥ध्रु.॥

आणिकांची येती अंतरा अंतरें । सुखदुःख बरेंवाइट तीं ॥२॥

तुका म्हणे घडे एकांताचा वास । तरिच या नास संबंधाचा ॥३॥

३१२९

धनवंत एक बहिर अंधळे । शुभ्र कुष्ठ काळे भोग अंगीं ॥१॥

परारब्धगति न कळे विचित्र । आहे हातीं सूत्र विठोबाचे ॥ध्रु.॥

आणीक रोगांचीं नांवें घेऊं किती । अखंड असती जडोनियां ॥२॥

तुका म्हणे नष्ट संचिताचें दान । पावे खातां पण सुख नेदी ॥३॥

३१३०

भेदाभेदताळा न घडे घालितां । आठवा रे आतां नारायण ॥१॥

येणें एक केलें अवघें होय सांग । अच्युताच्या योगें नामें छंदें ॥ध्रु.॥

भोंवरे खळाळ चोर वाटा घेती । पावल मारिती सिवेपाशीं ॥२॥

तुका म्हणे येथें भावेंविण पार । न पविजे सार हें चि आहे ॥३॥

३१३१

जे गाती अखंड विठ्ठलाचे गीत । त्यांचे पायीं चत्ति ठेवीन मी ॥१॥

जयांसी आवडे विठ्ठलाचें नाम । ते माझे परम प्राणसखे ॥ध्रु.॥

जयांसी विठ्ठल आवडे लोचनीं । त्यांचें पायवणी स्वीकारीन ॥२॥

विठ्ठलासी जिहीं दिला सर्व भाव । त्यांच्या पायीं ठाव मागईंन ॥३॥

तुका म्हणे रज होईंन चरणींचा । म्हणविती त्यांचा हरिचे दास ॥४॥

३१३२

काय तो विवाद असो भेदाभेद । साधा परमानंद एका भावें ॥१॥

निघोनि आयुष्य जातें हातोहात । विचारीं पां हित लवलाहीं ॥२॥

तुका म्हणे भावभक्ति हे कारण । नागवी भूषण दंभ तो चि ॥३॥

३१३३

देवकीनंदनें । केलें आपुल्या चिंतनें ॥१॥

मज आपुलिया ऐसें । मना लावूनियां पिसें ॥ध्रु.॥

गोवळे गोपाळां । केलें लावूनियां चाळा ॥२॥

तुका म्हणे संग । केला दुरि नव्हे मग॥३॥

३१३४

माझिया जीवासी हे चि पैं विश्रांति । तुझे पाय चत्तिीं पांडुरंगा ॥१॥

भांडवल गांठी आलें सपुरतें । समाधान चत्तिें मानियेलें ॥ध्रु.॥

उदंड उच्चारें घातला पसरु । रूपावरी भरु आवडीचा ॥२॥

तुका म्हणे मज भक्तीची आवडी । अभेदीं तांतडी नाहीं म्हुण ॥३॥

३१३५

एकविध आम्ही न धरूं पालट । न संडूं ते वाट सांपडली ॥१॥

म्हणवूनि केला पाहिजे सांभाळ । माझें बुद्धीबळ पाय तुझे ॥ध्रु.॥

बहुत न कळे बोलतां प्रकार । अंतरा अंतर साक्ष असे ॥२॥

तुका म्हणे आगा जीवांच्या जीवना । तूं चि नारायणा साक्षी माझा ॥३॥

३१३६

राहो ये चि ठायीं । माझा भाव तुझे पायीं ॥१॥

करीन नामाचें चिंतन । जाऊं नेदीं कोठें मन ॥ध्रु.॥

देईंन ये रसीं । आतां बुडी सर्वविशीं ॥२॥

तुका म्हणे देवा । साटी करोनियां जीवा ॥३॥

३१३७

तैसे नहों आम्ही विठ्ठलाचे दास । यावें आणिकांस काकुलती ॥१॥

स्वामिचिया सत्ता ठेंगणें सकळ । आला कळिकाळ हाताखालीं ॥ध्रु.॥

अंकिताचा असे अभिमान देवा । समर्पूनि हेवा असों पायीं ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां इच्छेचें खेळणें । कोड नारायणें पुरवावें ॥३॥

३१३८

मोक्ष देवापाशीं नाहीं । लटिक्या घाई वळिवतें ॥१॥

काय खरें न धरी शुद्धी । गेली बुद्धी भ्रमलें ॥ध्रु.॥

अहंकारास उरलें काईं । पांचांठायीं हें वांटे ॥२॥

तुका म्हणे कुंथे भारें । लटिकें खरें मानुनियां ॥३॥

३१३९

आपला तो एक देव करुनि घ्यावा । तेणेंविण जीवा सुख नव्हे ॥१॥

तें तीं माइकें दुःखाचीं जनितीं । नाहीं आदिअंतीं अवसान ॥ध्रु.॥

अविनाश करी आपुलिया ऐसें । लावीं मना पिसें गोविंदाच्या ॥२॥

तुका म्हणे एका मरणें चि सरें । उत्तम चि उरे कीर्ति मागें ॥३॥

३१४०

आजिचें हें मज तुम्हीं कृपादान । दिलें संतजन मायबापीं ॥१॥

आलीं मुखावाटा अमृतवचनें । उत्तीर्ण तीं येणें नव्हे जन्में ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हीं उदार कृपाळ । शृंगारिलें बाळ कवतुकें ॥३॥

३१४१

स्तुती अथवा निंदा करावी देवाची । अधम तो वेची व्यर्थ वाणी ॥१॥

आइकोनि होती बहिर हे बोल । वेचूनि ते मोल नरका जाती ॥ध्रु.॥

इह लोकीं थुंका उडे तोंडावरी । करणें अघोरी वास लागे ॥२॥

तुका म्हणे माप वाचेऐसें निकें । भरलें नरकें निंदेसाटीं ॥३॥

३१४२

लोह कफ गारा सद्धि हे सामुग्री । अग्नि टणत्कारी दिसों येतो ॥१॥

सांगावें तें काईं सांगावें तें काईं । चत्तिा होय ठायीं अनुभव तो ॥ध्रु.॥

अन्नें सांगों येतो तृप्तीचा अनुभव । करूनि उपाव घेऊं हेवा ॥२॥

तुका म्हणे मिळे जीवनीं जीवन । तेथें कोणा कोण नांव ठेवी ॥३॥

३१४३

बाळाचें जीवन । माता जाणें भूक तान ॥१॥

काय करूं विनवणी । असो मस्तक चरणीं ॥ध्रु.॥

ठेविलिये ठायीं । चत्ति ठेवुनि असें पायीं ॥२॥

करितों हे सेवा । चिंतन सर्वां ठायीं देवा ॥३॥

न्यून तें चि पुरें । घ्यावें करोनि दातारें ॥४॥

तुका म्हणे बुद्धि । अल्प असे अपराधी ॥५॥

३१४४

जाणतों समये । परि मत कामा नये ॥१॥

तुम्ही सांगावें तें बरें । देवा सकळ विचारें ॥ध्रु.॥

फुकाचिये पुसी । चिंता नाहीं होते ऐसी ॥२॥

तुका म्हणे आहे । धर पाय मज साहे ॥३॥

३१४५

द्वारपाळ विनंती करी । उभे द्वारीं राउळा ॥१॥

आपुलिया शरणागता । वाहों चिंता नेदावी ॥ध्रु.॥

वचना या चत्ति द्यावें । असो ठावें पायांसी ॥२॥

तुका म्हणे कृपासिंधू । दीनबंधू केशवा ॥३॥

३१४६

दोहीं बाहीं आम्हां वास । असों कास घालूनि ॥१॥

बोल बोलों उभयतां । स्वामीसत्ता सेवेची ॥ध्रु.॥

एकसरें आज्ञा केली । असों चाली ते नीती ॥२॥

तुका म्हणे जोहारितों । आहें होतों ते ठायीं ॥३॥

३१४७

ऐका जी देवा माझी विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥

सन्निध पातलों सांडूनियां शंका । सन्मुख चि एकाएकीं पुढें ॥ध्रु.॥

जाणविलें कोठें पावे पायांपाशीं । केली या जिवासी साटी म्हुण ॥२॥

तुका म्हणे माझे हातीं द्या उद्धार । करीं करकर म्हणवूनि ॥३॥

३१४८

बैसलों तों कडियेवरी । नव्हें दुरी वेगळा ॥१॥

घडलें हें बहुवा दिसां । आतां इच्छा पुरवीन ॥ध्रु.॥

बहु होता जाला सीण । नाहीं क्षण विसांवा ॥२॥

दुःखी केलें मीतूंपणें । जवळी नेणें होतें तें ॥३॥

पाहात जे होतों वास । ते चि आस पुरविली ॥४॥

तुका म्हणे मायबापा । झणी कोपा विठ्ठला ॥५॥

३१४९

तुझें नाम मुखीं तयासी विपत्ति । आश्चर्य हें चत्तिीं वाटतसे ॥१॥

काय जाणों काय होसील निजला । नेणों जी विठ्ठला मायबापा ॥ध्रु.॥

भवबंधनाचे तुटतील फांसे । तें कां येथें असे अव्हेरिलें ॥२॥

तुका म्हणे माझें दचकलें मन । वाटे वांयांविण श्रम केला ॥३॥

३१५०

सेवकें करावें सांगितलें काम । सिक्याचा तो धर्म स्वामी राखे ॥१॥

काय देवा नेणों आलें गांढेपण । तुम्ही शक्तिहीन जाले दिसां ॥ध्रु.॥

विष्णुदास आम्ही निर्भर ज्याबळें । तें दिसे या काळें अव्हेरिलें ॥२॥

तुका म्हणे मूळ पाठवा लौकरी । किंवा करूं हरी काय सांगा ॥३॥

३१५१

खेळतां न भ्यावें समर्थाच्या बाळें । तयाच्या सकळ सत्तेखालीं ॥१॥

तरी लेवविला शोभे अळंकार । नाहीं तरी भार मानाविण ॥ध्रु.॥

अवघी च दिशा असावी मोकळी । मायबाप बळी म्हणऊनि ॥२॥

तुका म्हणे माझें ऐसें आहे देवा । म्हणऊनि सेवा समर्पिली ॥३॥

३१५२

निरांजनीं एकटवाणें । संग नेणें दुसरा ॥१॥

पाहा चाळविलें कैसें । लावुनि पिसें गोवळें ॥ध्रु.॥

लपलें अंगें अंग । दिला संग होता तो ॥२॥

तुका म्हणे नव्हतें ठावें । जालें भावें वाटोळें ॥३॥

३१५३

नव्हती भेटी तों चि बरें । होतां चोरें नाडिलें ॥१॥

अवाघियांचा केला झाडा । रिता वाडा खोंकर ॥ध्रु.॥

चिंतनांचें मूळ चत्ति । नेलें वृत्ति हरूनि ॥२॥

तुका म्हणे मूळा आलें । होतें केलें तैसें चि ॥३॥

३१५४

जये ठायीं आवडी ठेली । मज ते बोली न संडे ॥१॥

पुरवावें जीवींचें कोड । भेटी गोड तुज मज ॥ध्रु.॥

आणिलें तें येथवरी । रूप दुरी न करावें ॥२॥

तुका म्हणे नारायणा । सेवाहीना धिग वृत्ति ॥३॥

३१५५

सरलियाचा सोस मनीं । लाजोनियां राहिलों ॥१॥

आवडीनें बोलावितों । येथें तें तों लपावें ॥ध्रु.॥

माझें तें चि मज द्यावें । होतें भावें जोडिलें ॥२॥

तुका म्हणे विश्वंभरा । आळीकरा बुझावा ॥३॥

३१५६

नाचावेंसें वाटे मना । छंद गुणा अधीन ॥१॥

चेष्टविलीं माझीं गात्रें । सत्तासूत्रें हालती ॥ध्रु.॥

नामरूपें रंगा आलीं । ते चि चाली स्वभावें ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगे । अंग संगें कवळिलें ॥३॥

३१५७

खेळतों ते खेळ पायांच्या प्रसादें । नव्हती हीं छंदें नासिवंतें ॥१॥

माझा मायबाप उभा विटेवरी । कवतुकें करी कृपादान ॥ध्रु.॥

प्रसादाची वाणी वदें ती उत्तरें । नाहीं मतांतरें जोडियेलीं ॥२॥

तुका म्हणे रस वाढितिया अंगें । छाया पांडुरंगें केली वरी ॥३॥

३१५८

अखंड मुडतर । सासुरवास करकर ॥१॥

याची जाली बोळवण । आतां न देखों तो शीण ॥ध्रु.॥

बहुतांची दासी । तये घरीं सासुरवासी ॥२॥

तुका म्हणे मुळें । खंड जाला एका वेळें ॥३॥

३१५९

अवघा भार वाटे देवा । संतसेवा न घडतां ॥१॥

कसोटी हे असे हातीं । सत्य भूतीं भगवंत ॥ध्रु.॥

चुकलोंसा दिसें पंथ । गेले संत तो ऐसा ॥२॥

तुका म्हणे सोंग वांयां । कारण या अनुभवें ॥३॥

३१६०

आतां तुम्ही कृपावंत । साधु संत जिवलग ॥१॥

गोमटें तें करा माझें । भार ओझें तुम्हांसी ॥ध्रु.॥

वंचिलें तें पायांपाशीं । नाहीं यासी वेगळें ॥२॥

तुका म्हणे सोडिल्या गांठी । दिली मिठी पायांसी ॥३॥

३१६१

सुख वाटे परी वर्म । धर्माधर्म न कळे ॥१॥

गायें नाचें एवढें जाणें । विठ्ठल म्हणे निर्लज्ज ॥ध्रु.॥

अवघें माझें एवढें धन । साधन ही सकळ ॥२॥

तुका म्हणे, पायां पडें । तुमच्या कोडें संतांच्या ॥३॥

३१६२

धरिलीं जीं होतीं चित्तीं । डोळां तीं च दिसती ॥१॥

आलें आवडीस फळ । जालें कारण सकळ ॥ध्रु.॥

घेईंन भातुकें । मागोनियां कवतुकें ॥२॥

तुका म्हणे लाड । विठोबा पुरवील कोड ॥३॥

३१६३

बहुतां दिसांची आजि जाली भेटी । जाली होती तुटी काळगती ॥१॥

येथें सावकासें घेईंन ते धणी । गेली अडचणी उगवोनि ॥ध्रु.॥

बहु दुःख दिलें होतें घरीं कामें । वाढला हा श्रमश्रमें होता ॥२॥

बहु दिस होता पाहिला मारग । क्लेशाचा त्या त्याग आजि जाला ॥३॥

बहु होती केली सोंगसंपादणी । लौकिकापासूनि निर्गमलें ॥४॥

तुका म्हणे येथें जालें अवसान । परमानंदीं मन विसावलें ॥५॥

३१६४

पुत्र जाला चोर । मायबापा हर्ष थोर ॥१॥

आतां काशासाटीं जोडी । हाट धाटे गुंडगे घडी ॥ध्रु.॥

ऐते अपाहार । आणूनियां भरी घर ॥२॥

मानिली निश्चिंती । नरका जावया उभयतीं ॥३॥

झोडाझोडगीचे पोटीं । फळें बीजें तीं करंटीं ॥४॥

तुका म्हणे बेट्या । भांडवल न लगे खट्या ॥५॥

३१६५

एवढी अपकीर्ती । ऐकोनियां फजीती ॥१॥

जरि दाविल वदन । थुंका थुंका तो देखोन ॥ध्रु.॥

काळिमेचें जिणें । जीऊनियां राहे सुनें ॥२॥

तुका म्हणे गुण । दरुषणें अपशकुन ॥३॥

३१६६

पुंडलीक भक्तराज । तेणें साधियेलें काज । वैकुंठींचें निज । परब्रम्ह आणिलें ॥१॥

पांडुरंग बाळमूर्ति । गाईंगोपाळां संगती । येऊनियां प्रीति । उभें सम चि राहिलें ॥ध्रु.॥

एका आगळें अक्षर । वैकुंठ चि दुसरें । म्हणविती येरें । परि ती ऐसीं नव्हेती॥२॥

पाप पंचक्रोशीमधीं । येऊ न सकेचिना आधीं । कैंची तेथें विधि । निषेधाची वसति ॥३॥

पुराणें वदती ऐसें । चतुर्भुज तीं मानसें । सुदर्शनावरी वसे । रीग न घडे कल्पांतीं ॥४॥

महाक्षेत्र हें पंढरी । अनुपम्य इयेची थोरी । धन्य धन्य वारकरी । तुका म्हणे तेथींचे ॥५॥

३१६७

देह मृत्याचें भातुकें । कळों आलें कवतुकें ॥१॥

काय मानियेलें सार । हें चि वाटतें आश्चर्य ॥ध्रु.॥

नानाभोगांची संचितें । करूनि ठेविलें आइतें ॥२॥

तुका म्हणे कोडीं । उगवून न सकती बापुडीं ॥३॥

३१६८

त्यागें भोग माझ्या येतील अंतरा । मग मी दातारा काय करूं ॥१॥

आतां असो तुझे पायीं हें मोटळें । इंद्रियें सकळें काया मन ॥ध्रु.॥

सांडीमांडी विधिनिषेधाचा ठाव । न कळतां भाव जाइल वांयां ॥२॥

तुका म्हणे आतां नको उजगरा । लपवीं दातारा अंगीं मज ॥३॥

३१६९

दावूनियां बंड । पुरे न करी तें भांड ॥१॥

जळो जळो तैसें जिणें । फटमरे लाजिरवाणें ॥ध्रु.॥

घेतलें तें सोंग । बरवें संपादावें सांग ॥२॥

तुका म्हणे धीरें । देवें नुपेक्षिलें खरें ॥३॥

३१७०

न पालटे जाती जीवाचिये साटीं । बाहे तें चि पोटीं दावी वरी ॥१॥

अंतरीं सबाहीं सारिखा चि रंग । वीट आणि भंग नाहीं रसा ॥ध्रु.॥

घणाचिया घायें पोटीं शिरे हिरा । सांडूं नेणे धीरा आपुलिया ॥२॥

तुका म्हणे कढे करावी शीतळ । ऐसें जातिबळ चंदनाचें ॥३॥

३१७१

दिली मान तरी नेघावी शत्रूची । शरण आलें त्यासी जतन जीवें ॥१॥

समर्थासी असे विचाराची आण । भलीं पापपुण्य विचारावें ॥ध्रु.॥

काकुळतीसाटीं सत्याचा विसर । पडिलें अंतर न पाहिजे ॥२॥

तुका म्हणे यश कीर्ति आणि मान । करितां जतन देव जोडे ॥३॥

३१७२

विचारिलें आधीं आपुल्या मानसीं । वांचों येथें कैसीं कोण्या द्वारें ॥१॥

तंव जाला साहए हृदयनिवासी । बुद्धि दिली ऐसी नास नाहीं ॥ध्रु.॥

उद्वेगाचे होतों पडिलों समुद्रीं । कोण रीती तरी पाविजेल ॥२॥

तुका म्हणे दुःखें आला आयुर्भाव । जाला बहु जीव कासावीस ॥३॥

३१७३

आपुलें वेचूनि खोडा घाली पाव । ऐसे जया भाव हीनबुद्धि तो ॥१॥

विषयांच्या संगें आयुष्याचा नास । पडियेलें ओस स्वहितांचे ॥ध्रु.॥

भुलल्यांचें अंग आपण्या पारिखें । छंदा च सारिखें वर्ततसे ॥२॥

तुका म्हणे दुःख उमटे परिणामीं । लंपटासी कामीं रतलिया ॥३॥

३१७४

केलें शकुनें प्रयाण । आतां मागें फिरे कोण ॥१॥

होय तैसें होय आतां । देह बळी काय चिंता ॥ध्रु.॥

पडिलें पालवीं । त्याचा धाक वाहे जीवीं ॥२॥

तुका म्हणे जीणें । देवा काय हीनपणें ॥३॥

३१७५

आळणी ऐसें कळों आलें । त्यासी भलें मौन्य चि ॥१॥

नये कांहीं वेचूं वाणी । वेडे घाणीसांगातें ॥ध्रु.॥

वेगळें तें देहभावा । भ्रम जीवा माजिरा ॥२॥

तुका म्हणे कवतुक केलें । किंवा भलें दवडितां ॥३॥

३१७६

चत्तिाचा चाळक । त्याचें उभय सूत्र एक ॥१॥

नाचवितें नानाछंदें । सुखें आपुल्या विनोदें ॥ध्रु.॥

चंद्र कमळणी । नाहीं धाडीत सांगोनि ॥२॥

तुका म्हणे उठी । लोह चुंबकाचे दृष्टी ॥३॥

३१७७

करितां तडातोडी । वत्सा माते सोईं ओढी ॥१॥

करित्याचा आग्रह उरे । एक एकासाटीं झुरे ॥ध्रु.॥

भुके इच्छी अन्न । तें ही त्यासाटीं निर्माण ॥२॥

तुका म्हणे जाती । एक एकाचिये चित्तीं ॥३॥

३१७८

निघालें दिवाळें । जालें देवाचें वाटोळें ॥१॥

आतां वेचूं नये वाणी । विचारावें मनिच्या मनीं ॥ध्रु.॥

गुंडाळिलीं पोतीं । भीतरी लावियेली वाती ॥२॥

तुका म्हणे करा । ऐसा राहे माजी घरा ॥३॥

३१७९

तीर्थाचिये आस पंथ तो निट देव । पाविजेतो ठाव अंतराय ॥१॥

म्हणऊनि भलें निश्चळ चि स्थळीं । मनाचिये मुळीं बैसोनियां ॥ध्रु.॥

संकल्पारूढ तें प्रारब्धें चि जिणें । कार्य चि कारणें वाढतसे ॥२॥

तुका म्हणे कामा नाहीं एक मुख । जिरवितां सुख होतें पोटीं ॥३॥

३१८०

क्षणक्षणा हा चि करावा विचार । तरावया पार भवसिंधु ॥१॥

नाशिवंत देह जाणार सकळ । आयुष्य खातो काळ सावधान ॥ध्रु.॥

संतासमागमीं धरूनि आवडी । करावी तांतडी परमार्था ॥२॥

तुका म्हणे येह लोकीच्या वेव्हारें । नये डोळे धुरें भरूनि राहों ॥३॥

३१८१

कोणाशीं विचार करावा सेवटीं । एवढ्या लाभें तुटी जाल्या तरे ॥१॥

सांभाळितो शूर आला घावडाव । पुढें दिला पाव न करी मागें ॥ध्रु.॥

घात तो या नांवें येथें अंतराय । अंतरल्या पाय गोविंदाचे ॥२॥

तुका म्हणे गडसंदीचा हा ठाव । केला तो उपाव कार्या येतो ॥३॥

३१८२

असा जी सोंवळें । आहां तैसे चि निराळे ॥१॥

आम्हीं नयों तुमच्या वाटा । काय लटिका चि ताठा ॥ध्रु.॥

चिंतन चि पुरे । काय सलगी सवें धुरे ॥२॥

तुका म्हणे देवा । नका नावडे ते सेवा ॥३॥

३१८३

अहंकार तो नासा भेद । जगीं निंदे ओंवळा ॥१॥

नातळे तो धन्य यासी । जाला वंषीं दीपक ॥ध्रु.॥

करवितो आत्महत्या । नेदी सत्या आतळों ॥२॥

तुका म्हणे गुरुगुरी । माथां थोरी धरोनि ॥३॥

३१८४

इच्छिलें ते शकुनवंती । होय देती तात्काळ ॥१॥

क्षीरा नीरा निवाड करी । वरावरी विठ्ठल ॥ध्रु.॥

भाग्याविण कैचें फळ । अंतर मळमूत्राचें ॥२॥

तुका म्हणे संचित कुडें । तें बापुडें करीतसे ॥३॥

३१८५

काशासाठीं आम्ही जाळिला संसार । न करा विचार ऐसा देवा ॥१॥

कैसें नेणों तुम्हां करवतें उदास । माझा प्रेमरस भंगावया ॥ध्रु.॥

समर्पूनि ठेलों देह हा सकळ । धरितां विटाळ न लजा माझा ॥२॥

तुका म्हणे अवघी मोकलूनि आस । फिरतों उदास कोणासाटीं ॥३॥

३१८६

नाहीं तुम्हां कांहीं लाविलें मागणें । कांटाळ्याच्या भेणें त्रासलेती ॥१॥

एखादिये परी टाळावीं करकर । हा नका विचार देखों कांहीं ॥ध्रु.॥

पायांच्या वियोगें प्राणासवें साटी । ने घवेसी तुटी जाली आतां ॥२॥

तुका म्हणे तुम्हां मागेन तें आतां । हें चि कृपावंता चरणीं वास ॥३॥

३१८७

जग अमंगळ । लागे देखतां विटाळ ॥१॥

धर्म भूतांची ते दया । सत्य कारण ऐसीया ॥ध्रु.॥

नव्हे माझें मत । साक्षी करूनि सांगें संत ॥२॥

तुका म्हणे जीवें । दावी उमटूनि अनुभवें ॥३॥

३१८८

दंड अन्यायाच्या माथां । देखोनि करावा सर्वथा ॥१॥

नये उगे बहुतां घाटूं । सिसें सोनियांत आटूं ॥ध्रु.॥

पापुण्यासाठीं । नीत केली सत्ता खोटी ॥२॥

तुका म्हणे देवा । दोष कोणाचा तो दावा ॥३॥

३१८९

आम्ही पापी तूं पावन । हें तों पूर्वापार जाण ॥१॥

नवें करूं नये जुनें । सांभाळावें ज्याचें तेणें ॥ध्रु.॥

राखावा तो ठाव । मिरासी करोनि उपाव ॥२॥

वादें मारी हाका । देवा आइकवी तुका ॥३॥

३१९०

पाडावी ते बरी । गांठी धुरेसवें खरी ॥१॥

नये मरों लंडीपणें । काय बापुडें तें जिणें ॥ध्रु.॥

लुटावें भांडार । तरी जया नाहीं पार ॥२॥

तुका म्हणे नांवें । कीर्ती आगळीनें ज्यावें ॥३॥

३१९१

भजनें चि जालें । मग जीवाचें काय आलें ॥१॥

येऊं नेदावी पुढती । आड भयाची ते जाती ॥ध्रु.॥

करितां सरोबरी । कांहीं न ठेवावी उरी ॥२॥

तुका म्हणे शूर । व्हावे धुरेसीं च धुरे॥३॥

३१९२

जन्मांतरीं शुद्ध नाहीं आचरण । यालागीं चरण अंतरले ॥१॥

वोडवलें संचित येणें जन्में पाहतां । आतां पंढरिनाथा कृपा करीं ॥ध्रु.॥

पतितपावन ब्रिद साच करीं देवा । यालागी कुढावा करीं माझा ॥२॥

अपराधी पातकी दृष्ट दुराचारी । अहाळलों भारी संवसारें ॥३॥

कामक्रोध आदि कल्पनेच्या त्रासें । तुज न पवें ऐसें जालें देवा ॥४॥

हा ना तोसा ठाव जाला पांडुरंगा । नये चि उपेगा काय करूं ॥५॥

आपुलिया नांवा धांवणिया धांवें । लवकरी यावें तुका म्हणे ॥६॥

३१९३

प्रेमभेटी आळिंगण । मग चरण वंदावे ॥१॥

ऐसामाझा भोळा बाप । हरी ताप कवळोनि ॥ध्रु.॥

न संगतां सीण भाग । पांडुरंग जाणतसे ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंतें । द्यावें, भातें न मागतां ॥३॥

३१९४

वचनाचा अनुभव हातीं । बोलविती देव मज ॥१॥

परि हें न कळे अभाविकां । जडलोकां जिवांसी ॥ध्रु.॥

अश्रुत हे प्रसादिक । कृपा भीक स्वामीची ॥२॥

तुका म्हणे वरावरी । जातों तरी सांगत ॥३॥

३१९५

कां रे तुम्हीं ठेवा बहुतां निमित्ती । माझिया संचितें वोडवलें ॥१॥

भक्तिप्रेमगोडी बैसली जिव्हारीं । आनंद अंतरीं अंतरीं येणें झाला ॥ध्रु.॥

पुसिलें पडळ त्रिमिर विठ्ठलें । जग चि भरलें ब्रम्हानंदें ॥२॥

तुका म्हणे केलों कामनेवेगळा । आवडी गोपाळावरी वसे ॥३॥

३१९६

आसन शयन भोजन गोविंदें । भरलें आनंदें त्रिभुवन॥१॥

अवघियां केली काळें तडातोडी । अवश्वरु घडी पुरों नये ॥ध्रु.॥

वांटणी घातले शरीराचे भाग । दुजियाचा लाग खंडियेला ॥२॥

आवडीच्या आलें आहारासी रूप । पृथक संकल्प मावळले ॥३॥

काम तरी क्रोध बुद्धि मन नासे । भ्रमाचे वोळसे गिळिले शांती ॥४॥

तुका म्हणे मना श्रीरंगाचा रंग । बैसला अभंग एकविध ॥५॥

३१९७

ज्वरल्यासी काढा औषध पाचन । मूढां नारायण स्मरवितो ॥१॥

भवव्याधि येणें तुटेल रोकडी । करूनियां झाडी निश्चयेसी ॥ध्रु.॥

आणिकां उपायां अनुपान कठिण । भाग्यें बरें सीण शीघ्रवत ॥२॥

तुका म्हणे केला उघडा पसारा । भाग्य आलें घरा दारावरी ॥३॥

३१९८

जपाचें निमत्ति झोपेचा पसरु । देहाचा विसरू पाडूनियां ॥१॥

ऐसीं तीं भजनें अमंगळवाणी । सोंगसंपादणी बहुरूप्याची ॥ध्रु.॥

सेवेविशीं केलें लोभाचिये आसे । तया कोठें असे उरला देव ॥२॥

तुका म्हणे मानदंभ जया चित्तीं । तयाची फजीती करूं आम्ही ॥३॥

३१९९

परद्रव्य परकांता । नातळे जयाचिया चित्त । आणि कर्मी तो तत्वता । बांधला न वजाय ॥१॥

ऐसा अनुभव रोकडा । विश्वासीतो जीवा जोडा । एकांत त्या पुढां । अवघा करी उकल ॥ध्रु.॥

सकट आंबलें तें अन्न । शोधीं तें चि मद्यपान । विषमानें भिन्न । केलें शुद्धाशुद्ध ॥२॥

तुका म्हणे नित । बरवें अनुभवें उचित । तरी काय हित । मोलें घ्यावें लागतें ॥३॥

३२००

भूक पोटापुरती । तृष्णा भरवी वाखती । करवी फजीती । हांवें भार वाढला ॥१॥

कुळिकेसी लांस फांस । डोईं दाढी बोडवी दोष । अविहितनाश । करवी वजन चुकतां ॥ध्रु.॥

विधिसेवनें विहितें । कार्यकारणापुरतें । न वाटे तो चित्तें । अधमांच्या तो त्यागी ॥२॥

आज्ञापालणें ते सेवा । भय धरोनियां जीवा । तुका म्हणे ठेवा । ठेविला तो जतन ॥३॥

३२०१

कळे न कळे त्या धर्म । ऐका सांगतों रे वर्म । माझ्या विठोबाचें नाम । अटाहासें उच्चारा ॥१॥

तो या दाखवील वाटा । तया पाहिजे त्या नीटा । कृपावंत मोटा । पाहिजे तो कळवळा ॥ध्रु.॥

पुसतां चुका होतो वाटा । सवें बोळावा गोमटा । मोडों नेदी कांटा । घेऊं सांटा चोरासी ॥२॥

तुका म्हणे मोल । न लगें द्यावें वेचावे बोल । विठ्ठल विठ्ठल । ऐसा छंद मनासी ॥३॥

३२०२

तरी कां वोळगणे । राजद्वारीं होती सुने ॥१॥

अंगीं दावुनि निष्कामता । पोकळ पोकळी ते वृथा ॥ध्रु.॥

कासया मोकळ । भोंवतें शिष्यांचे गाबाळ ॥२॥

तुका म्हणे ढाळे । बाहेर गुदे तें निराळें ॥३॥

३२०३

हरिच्या दासां सोपें वर्म । सर्व धर्म पाउलें ॥१॥

कडिये देव बाहेर खांदी । वैष्णव मांदी क्रीडेसी ॥ध्रु.॥

सरती येणें आटाआटी । नाहीं तुटी लाभाची ॥२॥

तुका म्हणे समाधान । सदा मन आमुचें ॥३॥

३२०४

भूतांचिये नांदे जीवीं । गोसावी च सकळां ॥१॥

क्षणक्षणां जागा ठायीं । दृढ पायीं विश्वास ॥ध्रु.॥

दावूनियां सोंग दुजें । अंतर बीजें वसतसे ॥२॥

तुका म्हणे जाणे धने । धरी तें वर्म चिंतन ॥३॥

३२०५

संत आले घरा । तों मी अभागी दातारा ॥१॥

कासयानें पूजा करूं । चरण हृदयीं च धरूं ॥ध्रु.॥

काया कुरवंडी । करुन ओंवाळून सांडी ॥२॥

तुका म्हणे भावें । हात जोडीं असो ठावें ॥३॥

३२०६

भेद तुटलियावरी । आम्ही तुमचीं च हो हरी ॥१॥

आतां पाळावे पाळावे । आम्हां लडिवाळांचे लळे ॥ध्रु.॥

आणिकांची देवा । नाहीं जाणत चि सेवा ॥२॥

तुका म्हणे हेवा । माझा हेत पायीं देवा ॥३॥

३२०७

आमुची विश्रांति । तुमचे चरण कमळापती ॥१॥

पुढती पुढती नमन । घालूंनियां लोटांगण ॥ध्रु.॥

हें चि एक जाणें । काया वाचा आणि मनें ॥२॥

नीच जनालोकां । तळिले पायेरीस तुका ॥३॥

३२०८

विनवितों सेवटीं । आहे तैसें माझे पोटीं ॥१॥

कंठीं राहावें राहावें । हें चि मागतसें भावें ॥ध्रु.॥

पुरली वासना । येणें होईंल नारायणा ॥२॥

तुका म्हणे जो देहाडा । तो चि वर्णी पवाडा ॥३॥

३२०९

आवडीची सलगी पूजा । विषम दुजा भाव तो ॥१॥

ऐसीं उफराटीं वर्में । कळों भ्रमें न येती ॥ध्रु.॥

न लगे समाधान मोल । रुचती बोल प्रीतीचे ॥२॥

तुका म्हणे एका जीवें । सूत्र व्होवें गुंतलें ॥३॥

३२१०

बाळ माते लाते वरी । मारी तेणें संतोषे ॥१॥

सुख वसे चित्ती अंगीं । तें हें रंगीं मिळालें ॥ध्रु.॥

भक्षी त्याचा जीवमाग । आले भाग तो बरा ॥२॥

तुका म्हणे ॠणानुबंधें । सांगें सुदें सकळां ॥३॥

३२११

शिजल्यावरी जाळ । वांयां जायाचें तें मूळ ॥१॥

ऐसा वारावा तो श्रम । अतिशयीं नाहीं काम ॥ध्रु.॥

सांभाळावें वर्म । उचिताच्या काळें धर्म ॥२॥

तुका म्हणे कळे । ऐसें कारणाचे वेळे ॥३॥

३२१२

उभा ऐल थडी । तेणें घालूं नये उडी ॥१॥

पुढें गेल्याचे उपाय । करावे ते केले काय ॥ध्रु.॥

दिसतें आहारीं । नये जाऊं ऐशावरी ॥२॥

अळसाची धाडी । तुका म्हणे बहु नाडी ॥३॥

३२१३

शक्ती द्याव्या देवा । नाहीं पदार्थी सेवा ॥१॥

मुख्य आहे ऐसा धर्म । जाणते हो जाणा वर्म ॥ध्रु.॥

मना पोटीं देव । जाणे जैसा तैसा भाव ॥२॥

तुका म्हणे सोसें । लागे लाविल्याचें पिसें ॥३॥

३२१४

कार्य चि कारण । तृष्णा पावविते सीण ॥१॥

काय करुनि ऐसा संग । सोसें चि तूं पांडुरंग ॥ध्रु.॥

रूपीं नाहीं गोडी । हांवें हांवें ऊर फोडी ॥२॥

तुका म्हणे पडे भारी । ऐशा वरदळाचे थोरी ॥३॥

३२१५

संसाराच्या नांवें घालूनियां शून्य । वाढता हा पुण्य केला धर्म ॥१॥

हरिभजनें हें धवळिलें जग । चुकविला लाग कळिकाळाचा ॥ध्रु.॥

कोणां ही नलगे साधनांचा पांग । करणें केला त्याग देहबुद्धी ॥२॥

तुका म्हणे सुख समाधि हरिकथा । नेणें भववेथा गाईंल तो ॥३॥

३२१६

विश्वासिया नाहीं लागत सायास । रंग अनायासें अंगा येतो ॥१॥

लेंकराच्या हातें घास मागे माता । वोरसोनि चित्ता सुख पावे ॥ध्रु.॥

गौरव त्या मानी आरुषा वचनीं । भूषण ते वाणी मिरवावी ॥२॥

तुका म्हणे आहेस सकळ ही साक्षी । माझा कई पक्षी पांडुरंग ॥३॥

३२१७

वैभवाचे धणी सकळां शरणागत । सत्यभावें चत्ति अर्पिलें तें ॥१॥

नेदी उरों देव आपणावेगळें । भावाचिया बळें ठायाठाव ॥ध्रु.॥

जाणोनि नेणोनि अंगा आली दशा । मग होय इच्छा आपणच ॥२॥

तुका म्हणे बरें धाकट्याचें जिणें । माता स्तनपानें वाढवते ॥३॥

३२१८

कई ऐसी दशा येइल माझ्या आंगा । चत्ति पांडुरंगा झुरतसे ॥१॥

नाठवुनि देह पायांचें चिंतन । अवसान तें क्षण नाहीं मधीं ॥ध्रु.॥

काय ऐसा पात्र होईंन लाभासी । नेणों हृषीकेशी तुष्टईंल ॥२॥

तुका म्हणे धन्य मानीन संचित । घेईंन तें नित्य प्रेमसुख ॥३॥

३२१९

नाहीं वागवीत जाणिवेचें ओझें । स्वामिसेवेकाजे निर्धारु हा ॥१॥

आज्ञा ते प्रमाण हा मनीं निर्धार । येणें फिटे भार निश्चयेसी ॥ध्रु.॥

आळीकरें आम्ही एकविध चित्ते । तैसें होऊं येतें मायबापें ॥२॥

तुका म्हणे माझी ये जातीची सेवा । घातलासे देवावरी भार ॥३॥

३२२०

काय नाहीं माझे अंतरीं वसति । व्यापक हा भूतीं सकळां नांदे ॥१॥

चत्तिासी प्रसाद होईंल चळण । तें चि तें वळण मनासही ॥ध्रु.॥

सर्व शक्ति जीवीं राहिल्या कुंटित । नाहीं केलें होत आपुलें तें ॥२॥

तुका म्हणे दोरी खांब सूत्र्या हातीं । नाचवी नाचती जडें तैसीं ॥३॥

३२२१

देवाचें निर्माल्य कोण शिवे हातीं । संकल्पासी होती विकल्प ते ॥१॥

वाहिलें देह हें देवा एकसरें । होईंल तें बरें तेणें द्वारें ॥ध्रु.॥

होता भार त्याची निवारली खंती । येथें आतां रिती साटवण ॥२॥

तुका म्हणे इच्छे पावविले कष्ट । म्हणऊनि नष्ट दुरावली ॥३॥

३२२२

देव तीर्थ येर दिसे जया ओस । तोचि तया दोष जाणतिया ॥१॥

तया बरें फावे देवा चुकवितां । संचिताची सत्ता अंतराय ॥ध्रु.॥

शुद्धाशुद्धठाव पापुण्यबीज । पाववील दुजे फळभोग ॥२॥

तुका म्हणे विश्वंभराऐसें वर्म । चुकविल्या धर्म अवघे मिथ्या ॥३॥

३२२३

काय करूं सांगतां ही न कळे वर्म । उपस्थित भ्रम उपजवितो ॥१॥

मन आधीं ज्याचें आलें होईंल हातां । तयावरी सत्ता केली चाले ॥ध्रु.॥

अभुकेचे अंगीं चवी ना सवाद । मिथ्या ऐसा वाद दुराग्रह ॥२॥

तुका म्हणे आप राखावें आपणा । संकोचों चि कोणा नये आतां ॥३॥

३२२४

अमृत अव्हेरें उचळलें जातां । विष आर्त्तभूतां आवश्यक ॥१॥

आदरासी मोल नये लावूं केजें । धीर शुद्धबीजें गोमटा तो ॥ध्रु.॥

खर्‍याचिये अंगीं आपणे चाली । लावणी लाविली काय लागे ॥२॥

तुका म्हणे चाडे करा वेवसाव । आम्हांसी तो वाव धीर आहे ॥३॥

३२२५

अनुभवाचे रस देऊं आर्त्तभूतां । सोडूं चोजवितां पुढें पोतीं ॥१॥

देवाचा प्रसाद रत्नाच्या ओवणी । शोभतील गुणीं आपुलिया ॥ध्रु.॥

आधीं भाव सार शुद्ध ते भूमिका । बीज आणि पिका चिंता नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे ज्याचें नाम गुणवंत । तें नाहीं लागत पसरावें ॥३॥

३२२६

काय मज एवढा भार । हे वेव्हार चाळवाया ॥१॥

उकल तो जाणे धणी । मज भोजनीं कारण ॥ध्रु.॥

चिंता ज्याची तया शिरीं । लेंकरीं तें खेळावें ॥२॥

तुका म्हणे सेवट झाल । देव या बोला भोगिता ॥३॥

३२२७

न गमे न गमे न गमे हरिविण । न मगे न मगे न मगे मेळवा शाम कोणी गे ॥१॥

तळमळ करी तैसा जीव जळाविण मासा । दिसती दिशा ओसा वो ॥ध्रु.॥

नाठवे भूक तान विकळ जालें मन । घडी जाय प्रमाण जुगा एकी वो ॥२॥

जरी तुम्ही नोळखा सांगतें ऐका । तुकयाबंधूचा सखा जगजीवन ॥३॥

३२२८

विठ्ठला रे तुझे वर्णितां गुणवाद । विठ्ठला रे दग्ध जालीं पापें ॥१॥

विठ्ठला रे तुझें पाहातां श्रीमुख । विठ्ठला रे सुख जालें नयना ॥ध्रु.॥

विठ्ठला रे तुज देतां आलिंगन । विठ्ठला तनमन निवाल्या बाह्या ॥२॥

विठ्ठला रे तुझी ऐकतां कीर्ति । विठ्ठल हे विश्रांति पावले स्मरणें ॥३॥

विठ्ठला रे तुकयाबंधु म्हणे देहभाव । विठ्ठला जीवीं पाव धरितां गेला ॥४॥

३२२९

एकांतीं लोकांतीं करूं गदारोळ । लेश तो ही मळ नाहीं येथें ॥१॥

घ्यावें द्यावें आम्हीं आपुलिया सत्ता । न देखों पुसता दुजा कोणी ॥ध्रु.॥

भांडाराची किली माझे हातीं आहे । पाहिजे तो पाहें वान येथें ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां विश्वासाच्या बळें । ठेविलें मोकळें देवें येथें ॥३॥

३२३०

स्मरणाचे वेळे । व्हावें सावध न कळे ॥१॥

पडिलों विषयांचे ओढीं । कोणी न दिसेसें काढी ॥ध्रु.॥

भांडवल माझें । वेच जालें भूमी ओझें ॥२॥

तुका म्हणे कळे । तूं चि धावें ऐसें वेळे ॥३॥

३२३१

पाहा हो देवा कैसे जन । भिन्न भिन्न संचितें ॥१॥

एक नाहीं एका ऐसें । दावी कैसे शुद्ध हीन ॥ध्रु.॥

पंचभूतें एकी रासी । सूत्रें कैसीं खेळवी ॥२॥

तुका म्हणे जे जे जाती । तैसी स्थिति येतसे ॥३॥

३२३२

कोणाचिया न पडों छंदा । गोविंदासी आळवूं ॥१॥

बहुतांचीं बहु मतें । अवघे रिते पोकळ ॥ध्रु.॥

घटापटा ढवळी मन । होय सीण न करूं तें ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंग । भरूं भाग आला तो ॥३॥

३२३३

एकवेळ करीं या दुःखावेगळें । दुरिताचें जाळें उगवूनि॥१॥

आठवीन पाय हा माझा नवस । रात्री ही दिवस पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

बहु दूरवरी भोगविले भोग । आतां पांडुरंगा सोडवावें ॥२॥

तुका म्हणे काया करीन कुरवंडी । ओंवाळूनि सांडीं मस्तक हें ॥३॥

३२३४

आणीक म्यां कोणा यावें काकुळती । कोण कामा येती अंतकाळीं ॥१॥

तूं वो माझी सखी होसी पांडुरंगे । लवकरी ये गे वाट पाहें ॥ध्रु.॥

काया वाचा मनें हें चि काम करीं । पाउलें गोजिरीं चिंतीतसें ॥२॥

तुका म्हणे माझी पुरवीं हे आस । घालीं ब्रम्हरस भोजन हें ॥३॥

३२३५

हें आम्हां सकळा । तुझ्या नामाचें चि बळ ॥१॥

करूं अमृताचें पान । दुजें नेणों कांहीं आन ॥ध्रु.॥

जयाचा जो भोग । सुख दुःख पीडी रोग ॥२॥

तुका म्हणे देवा । तुझे पायीं माझा हेवा ॥३॥

३२३६

आर्त माझ्या बहु पोटीं । व्हावीं भेटी पायांशी ॥१॥

यासी तुम्ही कृपावंता । माझी चिंता असों द्या ॥ ।ध्रु.॥

तळमळ करी चित्त । अखंडित वियोगें ॥२॥

तुका म्हणे पंढरिनाथा । जाणें वेथा अंतरिंची ॥३॥

३२३७

बहु जन्मांतरें फेरे । केले येरे सोडवीं ॥१॥

आळवितों करुणाकरे । विश्वंभरे दयाळे ॥ध्रु.॥

वाहवतों मायापुरीं । येथें करीं कुढावा ॥२॥

तुका म्हणे दुजा कोण । ऐसा सीण निवारी ॥३॥

३२३८

कराल तें काय नव्हे जी विठ्ठला । चत्ति द्यावें बोला बोबडिया ॥१॥

सोडवूनि घ्यावें काळचक्रा हातीं । बहुत विपत्ती भोगविल्या ॥ध्रु.॥

ज्यालें जेऊं नेदी मारिलें चि मरो । प्रारब्धा उरो मागुतालीं ॥२॥

तुका म्हणे दुजा खुंटला उपाय । म्हणऊनि पाय आठविले ॥३॥

३२३९

डौरलों भक्तिसुखें । सेवूं अमृत हें मुखें ॥१॥

संतसंगें सारूं काळ । प्रेमसुखाचा कल्लोळ ॥ध्रु.॥

ब्रम्हादिकांसी सुराणी । तो हा आनंद मेदिनी ॥२॥

नाहीं वैकुंठींचा पांग । धांवे कथे पांडुरंग ॥३॥

मुक्त व्हावें काशासाठीं । कैची येणें रसें भेटी ॥४॥

तुका म्हणे गोड । हें चि पुरे माझें कोड ॥५॥

३२४०

फोडिलें भांडार । माप घेऊनियां खरें ॥१॥

केली हरिनामाची वरो । मागितलें आतां सरो ॥ध्रु.॥

देशांत सुकाळ । जाला हारपला काळ ॥२॥

घ्यावें धणीवरी । तुका म्हणे लाहान थोरीं ॥३॥

३२४१

आनंदाचे डोहीं आनंदतरंग । आनंद चि अंग आनंदाचें ॥१॥

काय सांगों जालें कांहीचियाबाही । पुढें चाली नाहीं आवडीनें ॥ध्रु.॥

गर्भाचे आवडी मातेचा डोहळा । तेथींचा जिव्हाळा तेथें बिंबे ॥२॥

तुका म्हणे तैसा ओतलासे ठसा । अनुभव सरिसा मुखा आला ॥३॥

३२४२

म्हणऊनि धरिले पाय । अवो माय विठ्ठले ॥१॥

आपुलें चि करूनि घ्यावें । आश्वासावें आम्हास ॥ध्रु.॥

वाढली ते तळमळ चिंता । शम आतां करावी ॥२॥

तुका म्हणे जीवीं वसे । मज नसे वेगळी ॥३॥

३२४३

कल्याण या आशीर्वादें । जाती द्वंद्वें नासोनि ॥१॥

आश्वासिलें नारायणें । प्रेमदानें अंतरिंच्या ॥ध्रु.॥

गेली निवारोनि आतां । सकळ चिंता यावरि ॥२॥

तुका म्हणे गातां गीत । आलें हित सामोरें ॥३॥

३२४४

हरिनामवेली पावली विस्तार । फळीं पुष्पीं भार बोल्हावला ॥१॥

तेथें माझ्या मना होई पक्षिराज । साधावया काज तृप्तीचें या ॥ध्रु. ॥

मुळऴिचया बीजें दाखविली गोडी । लवकर चि जोडी जालियाची ॥२॥

तुका म्हणे क्षणक्षणां जातो काळ । गोडी ते रसाळ अंतरेल ॥३॥

३२४५

बरवें ऐसें आलें मना । नारायणा या काळें ॥१॥

देव आम्हा प्राणसखा । जालें दुःखा खंडण ॥ध्रु. ॥

जन्मांतरिंच्या पुण्यरासी । होत्या त्यांसी फळ आलें ॥२॥

तुका म्हणे निजठेवा । होईंल हेवा लाधलों ॥३॥

३२४६

जरि हे आड यती लाज । कैसें काज साधतें ॥१॥

कारण केलें उठाउठी । पायीं मिठी घातली ॥ध्रु.॥

समपिऩला जीव भाव । धरिला भाव अखंड ॥२॥

तुका म्हणे आड कांहीं । काळ नाहीं घातला ॥३॥

३२४७

पात्र शुद्ध चत्ति गोही । न लगे कांहीं सांगणें ॥१॥

शूर तरी सत्य चि व्हावें । साटी जीवें करूनि ॥ध्रु.॥

अमुप च सुखमान । स्वामी जन मानावें ॥२॥

तुका म्हणे जैसी वाणी । तैसे मनीं परिपाक ॥३॥

३२४८

प्रगटलें ज्ञान । नारायण भूतीं तें ॥१॥

अनुभव च घेऊं व्हावा । विनंती देवा करूनियां ॥ध्रु.॥

देखोवेखीं वदे वाणी । पडिल्या कानीं प्रमाणें ॥२॥

तुका म्हणे योगक्षेम । घडे तें वर्म साधावें ॥३॥

३२४९

मुख्य आधीं विषयत्याग । विधिभाग पाळणें ॥१॥

मन पावे समाधान । हें चि दान देवाचें ॥ध्रु.॥

उदासीन वृत्ति देहीं । चाड नाहीं पाळणें ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं भय । सम सोय विषमाची ॥३॥

३२५०

आतां हें चि सार हें चि सार । मूळबीज रे आइका ॥१॥

आवडीनें आवडी उरे । जें ज्या झुरे तें त्यासी ॥ध्रु.॥

प्रेमाचिया सूत्रदोरी । नाहीं उरी उरवी ॥२॥

तुका म्हणे चिंतन बरें । आहे खरें ख†यापें ॥३॥

३२५१

केला तैसा अंगीकार । माझा भार चालवीं ॥१॥

होऊं अंतराय बुद्धी । कृपानिधी नेदावी ॥ध्रु.॥

आम्ही तरी जड जीव । कैंचा भाव पुरता ॥२॥

अनन्यभावें घ्यावी सेवा । आम्हां देवा घडेसी ॥३॥

तुम्हीं आम्ही शरणागतें । कृपावंतें रक्षीजे ॥४॥

तुका म्हणे भाकुं कींव । असों जीव जड आम्ही ॥५॥

३२५२

सोसें बहुगर्भवासीं । मेलों असों उपवासीं । नाहीं सखीं ऐसीं । तेथें कोणी भेटलीं ॥१॥

करीं करीं रे स्वहित । देह तंव हे अनित्य । नाहीं दिलें चित्त । सोडवूं मोहापासोनि ॥ध्रु.॥

पाळी तोंडीचिया घांसें । तें चि होय अनारिसें । ज्या नव्हे ऐसें । खेदी परि सोडवीना ॥२॥

तुका म्हणे धनमानें । माझ्या बाटलों मीपणें । नाहीं दिला जनें । देखों लाभें हा लाभ ॥३॥

३२५३

इच्छिती तयांसी व्हावें जी अरूप । आम्हांसी स्वरूपस्थिती चाड ॥१॥

आतां नव्हे माझा भाव अनारिसा । पाउलांनी इच्छा गोवियेली ॥ध्रु.॥

लेंकरासी कोठें जाणत्याची परी । करूं येते दुरी धरावया ॥२॥

लागली न सुटे नामाची आवडी । माझी भावजोडी भंगूं नका ॥३॥

घेसील वेढे मुक्तीच्या अभिळासें । चाळवीं जा पिसे ब्रम्हज्ञानी ॥४॥

तुका म्हणे माझा कोठें भक्तिरस । पाडावया ओस चाळविसी ॥५॥

३२५४

आम्हां भाविकांची जाती । एकविध जी श्रीपती । अळंकारयुक्ति । सरों शके चि ना ॥१॥

जाणें माउली त्या खुणा । क्षोभ उपजों नेदी मना । शांतवूनि स्तना । लावीं अवो कृपाळे ॥ध्रु.॥

तुज अवघे होऊं येते । मज वाटों नये चित्त । उपासने परतें । नये कांहीं आवडों ॥२॥

करूं रूपाची कल्पना । मुखीं नाम उच्चारणा । तुका म्हणे जना । जल स्थल देखतां ॥३॥

३२५५

ज्यावें हीनपणें । कासयाच्या प्रयोजनें ॥१॥

प्रारब्धीं संसार । बरी हिमतीची थार ॥ध्रु.॥

होणार ते कांहीं । येथें अवकळा नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे देवें । कृपा केलिया बरवें ॥३॥

३२५६

किती रांडवडे । घालूनि व्हाल रे बापुडे । संसाराचे भिडे । कासावीस जालेती ॥१॥

माझ्या स्वामी शरण रिघा । कृपाळुवा पांडुरंगा । ठेवी अंगसंगा । विश्वासियां जवळी ॥ध्रु.॥

कांहीं न मागतां भलें । होईंल तें चि काम केलें । नसावें आथिलें । कांहीं एका संकल्पें ॥२॥

तुका म्हणे भाव । पाववील ठायाठाव । एकविध जीव । ठेविलिया सेवेसी ॥३॥

३२५७

बाप करी जोडी लेंकराचे ओढी । आपुली करवंडी वाळवूनी ॥१॥

एकाएकीं केलों मिरासीचा धनी । कडिये वागवूनी भार खांदीं ॥ध्रु.॥

लेवऊनी पाहे डोळा अळंकार । ठेवा दावी थोर करूनियां ॥२॥

तुका म्हणे नेदी गांजूं आणिकांसी । उदार जीवासी आपुलिया ॥३॥

३२५८

या रे हरिदासानो जिंकों कळिकाळा । आमुचिया बळा पुढें किती बापुडें ॥१॥

रंग सुरंग घमंडी नाना छंदें । हास्यविनोदें मनाचिये आवडी ॥ध्रु.॥

येणें तेणें प्रकारें बहुतां सुख जोडे । पूजन तें घडे नारायणा अंतरीं ॥२॥

वांकड्या माना बोल बोलावे आर्ष । येईंल तो त्यांस छंद पढीयें गोविंदा ॥३॥

आपुलालें आवडी एकापुढें एक नटा । नाहीं थोर मोठा लहान या प्रसंगीं ॥४॥

तुका म्हणे येथें प्रेम भंगूं नये कोणीं । देव भक्त दोन्ही निवडितां पातक ॥५॥

३२५९

अवघा च अन्यायी । तेथें एकल्याचें काईं ॥१॥

आतां अवघें एकवेळें । जळोनि सरो तें निराळें ॥ध्रु.॥

काय माझें खरें । एवढें च राखों बरें ॥२॥

तुका म्हणे आतां । परिहार न लगे चित्ता ॥३॥

३२६०

काय वृंदावन मोहियेलें गुळें । काय जिरें काळें उपचारिलें ॥१॥

तैसी अधमाची जाती च अधम । उपदेश श्रम करावा तो ॥ध्रु.॥

न कळे विंचासी कुरवाळिलें अंग । आपले ते रंग दावीतसे ॥२॥

तुका म्हणे नये पाकासी दगड । शूकरासी गोड जैसी विष्ठा ॥३॥

३२६१

स्तवूनियां नरा । केला आयुष्याचा मातेरा ॥१॥

नारायणचिया लोपें । घडलीं अवघीं चि पापें ॥ध्रु.॥

जीव ज्याचें दान । त्याचा खंडूनियां मान ॥२॥

तुका म्हणे वाणी । आइके त्या दोष कानीं ॥३॥

३२६२

संतां नाहीं मान । देव मानी मुसलमान ॥१॥

ऐसे पोटाचे मारिले । देवा आशा विटंबिले ॥ध्रु.॥

घाली लोटांगण । वंदी नीचाचे चरण ॥२॥

तुका म्हणे धर्म । न कळे माजल्याचा भ्रम ॥३॥

३२६३

अवो कृपावंता । होई बुद्धीचा ये दाता ॥१॥

जेणें पाविजे उद्धार । होय तुझे पायीं थार ॥ध्रु.॥

वदवीं हे वाचा । भाव पांडुरंगीं साचा ॥२॥

तुका म्हणे देवा । माझे अंतर वसवा ॥३॥

३२६४

नाहीं म्या वंचिला मंत्र कोणापाशीं । राहिलों जीवासीं धरूनि तो ॥१॥

विटेवरी भाव ठेवियेलें मन । पाउलें समान चिंतीतसें ॥ध्रु.॥

पावविला पार धरिला विश्वास । घालूनियां कास बळकट ॥२॥

तुका म्हणे मागें पावले उद्धार । तिहीं हा आधार ठेविलासे ॥३॥

३२६५

चंचळीं चंचळ निश्चळीं निश्चळ । वाजवी खळाळ उदकासी ॥१॥

सोपें वर्म परि मन नाहीं हातीं । हा हा भूत चित्ती भ्रम गाढा ॥ध्रु.॥

रविबिंब नाहीं तुटत उदका । छायेची ते नका सरी धरूं ॥२॥

तुका म्हणे भय धरी रज्जूसाटीं । नाहीं साच पोटीं कळलें तों ॥३॥

३२६६

आवडी येते कळों । गुणें चिन्हें उमटती ॥१॥

पोटीचें ओठीं उभें राहे । चत्ति साहे मनासी ॥ध्रु.॥

डाहोळे याची भूक गर्भा । ताटीं प्रभा प्रतिबिंबे ॥२॥

तुका म्हणे मानोन घ्यावें । वाटे खावें वाटतें ॥३॥

३२६७.

काय ऐसी वेळ । वोडवली अमंगळ ॥१॥

आजि दुखवलें मन । कथाकाळीं जाला सीण ॥ध्रु.॥

पापाचिया गुणें । त्यांचिया वेळे दर्षणें ॥२॥

तुका म्हणे कानीं । घालूं आले दुष्टवाणी ॥३॥

३२६८

किती वेळां जन्मा यावें । नित्य व्हावें फजीत ॥१॥

म्हणऊनि जीव भ्याला । शरण गेला विठोबासी ॥ध्रु.॥

प्रारब्ध पाठी गाढें । न सरें पुढें चालत ॥२॥

तुका म्हणे रोकडीं हे । होती पाहें फजीती ॥३॥

३२६९

होतों सांपडलों वेठी । जातां भेटी संसारा ॥१॥

तों या वाटे कृपा केली । भेटी जाली विठोबासी ॥ध्रु.॥

होता भार माथां माझे । बहु ओझें अमुप ॥२॥

तुका म्हणे केली चिंता । कोण दाता भेटेल ॥३॥

३२७०

भुंकुनियां सुनें लागे हस्तीपाठी । होऊनि हिंपुटी दुःख पावे ॥१॥

काय त्या मशकें तयाचें करावें । आपुल्या स्वभावें पीडतसे ॥ध्रु.॥

मातलें बोकड विटवी पंचानना । घेतलें मरणा धरणें तें ॥२॥

तुका म्हणे संतां पीडितील खळ । घेती तोंड काळें करूनियां ॥३॥

३२७१

जा रे तुम्ही पंढरपुरा । तो सोयरा दीनांचा ॥१॥

गुण दोष नाणी मना । करी आपणासारिखें ॥ध्रु.॥

उभारोनि उभा कर । भवपार उतराया ॥२॥

तुका म्हणे तांतड मोठी । जाली भेटी उदंड ॥३॥

३२७२

गर्जत जावें नामावळी । प्रेमें टाळी वाहोनि ॥१॥

येणें सुखें पुढती धांवे । भेटी सवें गोपाळा ॥ध्रु.॥

लोटांगण घाला तळीं । वंदा धुळी संतांची ॥२॥

तुका म्हणे विठ्ठल लाहो । ऐसा बाहो उभारा ॥३॥

३२७३

अनुसरे तो अमर जाला । अंतरला संसारा ॥१॥

न देखती गर्भवास । कधीं दास विष्णूचे ॥ध्रु.॥

विसंभेना माता बाळा । तैसा लळा पाळावा ॥२॥

त्रिभुवनीं ज्याची सत्ता । तुक्या रक्षिता तो जाला ॥३॥

३२७४

आतां केशीराजा हे चि विनवणी । मस्तक चरणीं ठेवीतसें ॥१॥

देह असो माझा भलतिये ठायीं । चत्ति तुझ्या पायीं असों द्यावें ॥ध्रु.॥

काळाचें खंडण घडावें चिंतन । धनमानजनविन्मुख तो ॥२॥

कफवातपत्ति देहअवसानीं । ठेवावीं वारूनि दुरितें हीं ॥३॥

सावध तों माझीं इंद्रियें सकळें । दिलीं एका वेळे हाक आधीं ॥४॥

तुका म्हणे तूं या सकळांचा जनिता । येथें ऐकता सकळांसी ॥५॥

३२७५

चत्ति तें चिंतन कल्पनेची धांव । जे जे वाढे हांव इंद्रियांची ॥१॥

हात पाव दिसे शरीर चालतां । नावें भेद सत्ता जीवाची ते ॥ध्रु.॥

रवीचिये अंगीं प्रकाशक कळा । वचनें निराळा भेद दिला ॥२॥

तुका म्हणे माप वचनाच्या अंगीं । मौन्य काय रंगीं निवडावें ॥३॥

३२७६

बोलोनियां काय दावूं । तुम्ही जीऊ जगाचे ॥१॥

हे चि आतां माझी सेवा । चिंतन देवा करितों ॥ध्रु.॥

विरक्तासी देह तुच्छ । नाहीं आस देहाची ॥२॥

तुका म्हणे पायापाशीं । येइन ऐसी वासना ॥३॥

३२७७

निजों नव्हें सकाळवेळीं । रातीकाळी चिंन चिंनी॥१॥

वोंगळानें घेतली पाठी । केली आटी जीवासी ॥ध्रु.॥

मेळऊनि सवें जन । चिंता नेणे देवळीं च ॥२॥

तुका म्हणे आलों घरा । तोंडा घोरा बाइलेच्या ॥३॥

३२७८

मायबाप सवें नये धनवत्ति । करावें संचित भोगावें तें ॥१॥

म्हणऊनि लाभ काय तो विचारीं । नको चालीवरी चत्ति ठेवूं ॥ध्रु.॥

आयुष्य सेवटीं सांडूनि जाणार । नव्हे हें साचार शरीर हें ॥२॥

तुका म्हणे काळें लावियेलें माप । जमे धरी पापपुण्याची ही ॥३॥

३२७९

मोटळें हाटीं सोडिल्या गांठी । विकर्‍या घातलें केण ।

ज्याचे भाग त्यासी देऊनि वारिलें । सारूनि लिगाड दान ।

खरें माप हातीं घेऊनि बैसलों । मानिती ते चौघे जन ।

खरें वत्ति तेथें आले चोजवीत । गिर्‍हाइक संतजन ॥१॥

झाडिला पालव केला हाट वेच । जाली सकाळीं च अराणूक ।

याल तरि तुम्ही करा लगबग । आमचे ते कोणी लोक ॥ध्रु.॥

एक ते उत्तम मध्यम कनिष्ठ । वित्ताचे प्रकार तीन । बहुतां जनाचे बहुत प्रकार । वेगळाले वाण ।

लाभ हाणि कोणा मुदल जालें । कोणासी पडिलें खाण ।

अर्धमर्ध कोणी गुंतोनि राहिले । थोडे तैसे बहु जन ॥२॥

एके सांते आले एक गांवीहून । येकामे चि नव्हे जाणें ।

येतां जातां रुजू नाहीं दिवाणा । काळतोंडीं एकें तेणें ।

लाग भाग एकी एकानीं गोविलें । मागील पुढिलां ॠणें ।

तुका म्हणे आतां पाहूं नये वास । साधावें आपुलें पेणें ॥३॥

३२८०

करा करा लागपाट । धरा पंढरीची वाट । जंव नाहीं चपेट । घात पडिला काळाचा ॥१॥

दुजा ऐसा नाहीं कोणी । जो या काढी भयांतूनि । करा म्हणऊनि । हा विचार ठायींचा ॥ध्रु.॥

होती गात्रें बेंबळीं । दिवस अस्तमाना काळीं । हातपायटाळीं । जें मोकळी आहेती ॥२॥

कां रे घेतलासी सोसें । तुज वाटताहे कैसें । तुका म्हणे ऐसें । पुढें कैं लाहासी ॥३॥

३२८१

यत्न आतां तुम्ही करा । मज दातारा सत्तेनें ॥१॥

विश्वास तो पायांवरि । ठेवुनि हरी राहिलों ॥ध्रु.॥

जाणत चि दुजें नाहीं । आणीक कांहीं प्रकार ॥२॥

तुका म्हणे शरण आलों । नेणें बोलों विनवितां ॥३॥

३२८२

अनाथां जीवन । आम्हां तुमचे चरण । करूनि सांटवण। धरीयेले हृदयीं ॥१॥

पुष्ट जाली अंगकांति । आनंद न समाये चित्तीं । कवतुकें प्रीती । गाऊं नाचों उल्हासें ॥ध्रु.॥

करुणाउत्तरीं । करून आळवण हरी । जाऊं नेदूं दुरी । प्रेमप्रीतिपडिभरें ॥२॥

मोहो माते करी गोवा । ऐसें आहे जी केशवा । तुका म्हणे सेवा । आणीक नाहीं जाणत ॥३॥

३२८३

सुखाची वसति जाली माझे जीवीं । तुमच्या गोसावी कृपादानें ॥१॥

रूप वेळावेळां आठवीं अंतरीं । बैसोनि जिव्हारीं राहिलें तें ॥ध्रु.॥

विसांवलें मन विठ्ठलें प्रपंचा । गोडावली वाचा येणें रसें ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं नाठवेसें केलें । दुसरें विठ्ठलें मज आतां ॥३॥

३२८४

आम्हां कांहीं आम्हां कांहीं । आतां नाहीं या बोलें ॥१॥

मोल सांगा मोल सांगा । घेणें तिंहीं गा पुसावें ॥ध्रु.॥

कैसें घडे कैसें घडे । बडबड तुज मज ॥२॥

मुदलें साटी मुदलें साटी । लाभ पोटीं त्या च मधीं ॥३॥

तुका म्हणे साटवूं घरीं । आडल्या काळें पुसती तरी ॥४॥

३२८५

घ्या रे भाईं प्या रे भाईं । कोणी कांहीं थोडें बहु ॥१॥

ये च हाटीं ये च हाटीं । बांधा गाठी पारखून ॥ध्रु.॥

वेच आहे वेच आहे । सरलें पाहे मग खोटें ॥२॥

उघडें दुकान उघडें दुकान । रात्री जाली कोण सोडी मग ॥३॥

तुका म्हणे अंतकाळीं । जाती टाळीं बैसोनि ॥४॥

३२८६

मार्ग चुकले विदेशीं एकले । तयावरि जाले दिशाभुली ॥१॥

हातीं धरूनियां पावविलें घरा । त्याच्या उपकारा काय द्यावें ॥२॥

तैसा मी कुडकुडा होतों केशीराजा । सेवा न घडे लाजा म्हणऊनि ॥ध्रु.॥

सांडियेला गर्भ उबगोनि माउली । नाहीं सांभाळिली भूमि शुद्ध ॥३॥

उष्ण तान भूक एवढिये अकांतीं । वोसंगा लाविती काय म्हणिजे ॥४॥

खांद्यावरी शूळ मरणाचे वाटे । अन्याय हि मोटे साच केले ॥५॥

हातींचें हिरोनि घातला पाठीसी । तुका म्हणे ऐसी परी जाली ॥६॥

३२८७

जैसी तैसी तरि वाणी । मना आणी माउली ॥१॥

लेकरांच्या स्नेहें गोड । करी कोड त्या गुणें ॥ध्रु.॥

मागें पुढें रिघे पोटीं । साहे खेटी करीतें ॥२॥

तुका विनवी पांडुरंगा । ऐसें पैं गा आहे हें ॥३॥

३२८८

गुणांचे आवडी वाचेचा पसरू । पडिला विसरु इतरांचा ॥१॥

आदिमध्यअंतीं नाहीं अवसान । जीवनीं जीवन मिळोनि गेलें ॥ध्रु.॥

रामकृष्णनाममाळा हे साजिरी । ओविली गोजिरी कंठाजोगी ॥२॥

तुका म्हणे तनु जालीसे शीतळ । अवघी सकळ ब्रम्हानंदें ॥३॥

३२८९

देवाची भांडारी । आदा विनियोग करी ॥१॥

आतां न माखे हातपाय । नेणों होतें ऐसें काय ॥ध्रु.॥

देवें नेली चिंता । जाला सकळ करिता ॥२॥

तुका म्हणे धणी । त्यासी अवघी पुरवणी ॥३॥

३२९०

पेणावलें ढोर मार खाय पाठी । बैसलें तें नुठी तेथूनियां ॥१॥

तैसी माझ्या मना परी जाली देवा । धावें अहंभावा सांडावलों ॥ध्रु.॥

कडां घालीं उडी मागिलांच्या भेणें । मरणामरण न कळे चि ॥२॥

तुका म्हणे जालों त्यापरी दुःखित । असें बोलावीत पांडुरंगा ॥३॥

३२९१

जालिया दर्शन करीन मी सेवा । आणीक ही देवा न लगे दुजें ॥१॥

प्रारब्धा अंगीं अन्न आच्छादन । स्थिर करोनि मन ठेवीं पायीं ॥ध्रु.॥

ये गा ये गा ये गा कृपाळुवा हरी । निववीं अभ्यंतरीं देउनि भेटी ॥२॥

आसावलें मन जीवनाचे ओढी । नामरूपें गोडी लावियेली ॥३॥

काय तुम्हांपाशीं नाहीं भांडवल । माझे मिथ्या बोल जाती ऐसे ॥४॥

काय लोखंडाचे पाहे गुण दोष । सिवोनि परिस सोनें करी ॥५॥

तुका म्हणे माझें अवघें असों द्यावें । आपुलें करावें ब्रीद साच ॥६॥

३२९२

येथें आड कांहीं न साहे आणीक । प्रमाण तें एक हें चि जालें ॥१॥

गाऊं नाचों टाळी गाऊं गाऊं गीत छंदें । डोलवूं विनोदें अंग तेणें ॥ध्रु.॥

मथुनियां सार काढिलें बाहेरी । उपाधि ते येरी निवडिली ॥२॥

तुका म्हणे जगा लाविली शिराणी । सेवितां हे धणी होत नाहीं ॥३॥

३२९३

शरणागत जालों । तेणें मीपणा मुकलों ॥१॥

आतां दिल्याची च वाट । पाहों नाहीं खटपट ॥ध्रु.॥

नलगे उचित । कांहीं पाहावें संचित ॥२॥

तुका म्हणे सेवा । माने तैसी करूं देवा ॥३॥

३२९४

वाचेचिया आळा कवळिलें ब्रम्ह । चुकविला श्रम पृथक तो ॥१॥

सुलभ जालें सुलभ जालें । जवळी आलें पंढरिये ॥ध्रु.॥

नामरूपाचें बांधलें मोटळें । एक एका वेळे सारियेलें ॥२॥

तुका म्हणे वाटे चुकली वसती । उद्धार तो हातीं आणियेला ॥३॥

३२९५

सवंग जालें सवंग जालें । घरा आलें बंदरींचे ॥१॥

आतां हेवा करावा सोस । भक्तिरस बहु गोड ॥ध्रु.॥

पाउल वेचे चिंता नाहीं । आड कांहीं मग नये ॥२॥

तुका म्हणे संचिताचें । नेणें काचें राहों तें ॥३॥

३२९६

तुम्ही संत मायबाप कृपावंत । काय मी पतित कीर्ती वाणूं ॥१॥

अवतार तुम्हां धराया कारणें । उद्धरावें जन जड जीव ॥ध्रु.॥

वाढविलें सुख भक्ति भाव धर्म । कुळाचार नाम विठोबाचें ॥२॥

तुका म्हणे गुण चंदनाचे अंगीं । तैसे तुम्ही जगीं संतजन ॥३॥

३२९७

पाठी लागे तया दवडीं दुरी । घालीं या बाहेरी संवसारा ॥१॥

येउनि दडें तुमच्या पायीं । धांवें तई छो म्हणा ॥ध्रु.॥

पारखियाचा वास पडे । खटबड उठी तें ॥२॥

तुका म्हणे लाविला धाक । नेदी ताक खाऊं कोणी ॥३॥

३२९८

सांखळिलों प्रीती गळां । भुंके वेळा जाणोनियां ॥१॥

तुमचें मी केशीराजा । सुनें या काजा पाळिलों ॥ध्रु.॥

आलें गेलें कळे वाटा । कोण निटा वाकडिया ॥२॥

तुका म्हणे आलें वारी । दुरितें दुरी नातळतां ॥३॥

३२९९

सुनियांचा हा चि भाव । आपला ठाव राखावा ॥१॥

दुजियाचा येऊं वारा । नेदूं घरावरी देऊं ॥ध्रु.॥

केली याची फाडाफाडी। तडामोडी क्षेत्राची ॥२॥

पातेजत नाहीं लोकां । तुका देवावांचूनि ॥३॥

३३००

सुनियांची आवडी देवा । घेत सेवा नाहीं कांहीं ॥१॥

सिकविलें जवळी बैसों । जेथें असों तेथें चि ॥ध्रु.॥

नेदी दुजें बोलों करूं । गुरुगुरु न साहे ॥२॥

तुका म्हणे कृवाळितां । अंग सत्ता संगाची ॥३॥

३३०१

सिळे खातां आला वीट । सुनें धीट पावि धरी ॥१॥

कान्होबा ते जाणे खूण । उन उन घास घाली ॥ध्रु.॥

आपुलिये ठायींचे घ्यावें । लाड भावें पाळावा ॥२॥

तुका म्हणे मी जुनाट । मोहो आट परतला ॥३॥

३३०२

लागलें भरतें । ब्रम्हानंदाचें वरतें ॥१॥

जाला हरिनामाचा तारा । सीड लागलें फरारा ॥ध्रु.॥

बैसोनि सकळ । बाळ चालिले गोपाळ ॥२॥

तुका म्हणे वाट । बरवी सांपडली नीट ॥३॥

३३०३

धनें वित्तें कुळें । अवघियानें ते आगळे ॥१॥

ज्याचे नारायण गांठीं । भरला हृदय संपुटीं ॥ध्रु.॥

अवघें चि गोड । त्याचें पुरलें सर्व कोड ॥२॥

तुका म्हणे अस्त । उदय त्याच्या तेजा नास्त ॥३॥

३३०४

बोलावें तें आतां आम्ही अबोलणे । एका चि वचनें सकळांसी ॥१॥

मेघदृष्टि कांहीं न विचारी ठाव । जैसा ज्याचा भाव त्यासी फळो ॥२॥

तुका म्हणे नाहीं समाधानें चाड । आपणा ही नाड पुढिलांसीं ॥३॥

३३०५

अधिकार तैसा करूं उपदेश । साहे ओझें त्यास तें चि द्यावें ॥१॥

मुंगीवर भार गजाचें पालाण । घालितां तें कोण कार्यसिद्धी ॥२॥

तुका म्हणे फांसे वाघुरा कुर्‍हाडी । प्रसंगी तों काढी पारधी तो ॥३॥

३३०६

नव्हों वैद्य आम्ही अर्थाचे भुकेले । भलते द्यावे पाले भलत्यासी ॥१॥

कुपथ्य करूनि विटंबावे रोगी । का हे सलगी भीड त्याची ॥२॥

तुका म्हणे लांसू फांसुउं देऊं डाव । सुखाचा उपाव पुढें आहे ॥३॥

३३०७

नव्हें परि म्हणवीं दास । कांहीं निमित्तास मूळ केलें ॥१॥

तुमचा तो धर्म कोण । हा आपण विचारा ॥धृ. ॥

नाहीं शुद्ध आचरण । परी चरण चिंतितों ॥२॥

तुका म्हणे पांडुरंगा । ऐसें कां गा नेणां हें ॥३॥

३३०८

मागें चिंता होती आस । केला नास या काळें ॥१॥

तुम्ही आम्हां उदासीन । भिन्नाभिन्न वारिलें ॥ध्रु.॥

मोहजाळें दुःख वाढे । ओढे ओढे त्यास तें ॥२॥

तुका म्हणे कोण देवा । आतां हेवा वाढवी ॥३॥

३३०९

आहो उभा विटेवरी । भरोवरी चुकविली ॥१॥

निवारलें जाणें येणें । कोणा कोणें रुसावे ॥ध्रु.॥

संकल्पासी वेचे बळ । भारे फळ निर्माण ॥२॥

तुका म्हणे उभयतां । भेटी सत्ता लोभाची ॥३॥

३३१०

असो खटपट । आतां वाउगे बोभाट ॥१॥

परिसा हे विनवणी । असो मस्तक चरणीं ॥ध्रु.॥

अपराध करा । क्षमा घडले दातारा ॥२॥

तुका म्हणे वेथा । तुम्हा कळे पंढरिनाथा ॥३॥

३३११

वारकरी पायांपाशीं । आले त्यांसी विनविलें ॥१॥

काय काय तें आइका । विसरों नका रंकासी ॥ध्रु.॥

चिंतावोनि चिंता केली । हे राहिली अवस्था ॥२॥

तुका म्हणे संसारा । रुसलों खरा यासाठीं ॥३॥

३३१२

जीवींचें कां नेणां । परि हे आवडी नारायणा ॥१॥

वाढवावें हें उत्तर । कांहीं लाज करकर ॥ध्रु.॥

कोठें वांयां गेले । शब्द उत्तम चांगले ॥२॥

तुका म्हणे बाळा । असतात प्रिय खेळा ॥३॥

३३१३

वोडविलें अंग । आतां करूनि घ्यावें सांग ॥१॥

काय पूजा ते मी नेणें । जाणावें जी सर्वजाणें ॥ध्रु.॥

पोटा आलें बाळ । त्याचें जाणावें सकळ ॥२॥

चुका म्हणे हरी । वाहावें जी कडियेवरी ॥३॥

३३१४

सेवटींची हे विनंती । पाय चित्तीं रहावे ॥१॥

ऐसे करा कृपादान । तुम्हां मन सन्निध ॥ध्रु.॥

भाग्याविण कैंची भेटी । नव्हे तुटी चिंतनें ॥२॥

तुका म्हणे कळसा आलें । हें विठ्ठलें परिसावें ॥३॥

३३१५

करूंनियां शुद्ध मन । नारायण स्मरावा ॥१॥

तरीच हा तरिजे सिंधु । भवबंधू तोडोनिया ॥ध्रु.॥

तेथे सरे शुद्ध साचें । अंतरींचे बीज तें ॥२॥

तुका म्हणे लवणकळी । पडतां जळीं तें होय ॥३॥

३३१६

जिकडे पाहे तिकडे देव । ऐसा भाव दे कांहीं ॥१॥

काय केलों एकदेशी । गुणदोषीं संपन्न ॥ध्रु.॥

पडें तेथें तुझ्या पायां । करीं वायां न वजतें ॥२॥

तुका म्हणे विषमें सारी । ठाणें धरी जीवासी ॥३॥

३३१७

जिकडे जाय तिकडे सवें । आतां यावें यावरी ॥१॥

माझ्या अवघ्या भांडवला । तूं एकला जालासी ॥ध्रु.॥

आतां दुजें धरा झणी । पायांहूनि वेगळें ॥२॥

तुका म्हणे आतां देवा । नका गोवा यावरी ॥३॥

३३१८

स्मरतां कां घडे नास । विष्णुदास यावरी ॥१॥

ऐसी सीमा जाली जगीं । तरी मी वेगीं अनुसरलों ॥ध्रु.॥

धरिलें तें निवडे आतां । न घडे चित्तावेगळें ॥२॥

तुका म्हणे नाश नाहीं । पुराणें ही गर्जती ॥३॥

३३१९

आधी नाहीं कळों आला हा उपाय । नाहीं तरी काय चुकी होती ॥१॥

घालितो पायांसी मिठी एकसरें । नेदीं तो दुसरें आड येऊं ॥ध्रु.॥

कासया पडतों लटिक्याचे भरी । नव्हता का शिरीं भार घेतों ॥२॥

तुका म्हणे कां हे घेतों गर्भवास । कां या होतों दास कुटुंबाचा ॥३॥

३३२०

आतां बरें जालें । माझें मज कळो आलें ॥१॥

खोटा ऐसा संवसार । मज पायीं द्यावी थार ॥ध्रु.॥

उघडले डोळे । भोग देताकाळीं कळे ॥

तुका म्हणे जीवा । होतां तडातोडी देवा ॥३॥

३३२१

बोलिलों ते धर्म अनुभव अंगें । काय पांडुरंगें उणें केलें ॥१॥

सर्व सिद्धि पायीं वोळगती दासी । इच्छा नाहीं ऐसी व्हावें कांहीं ॥ध्रु.॥

संतसमागमें अळंकार वाणी । करूं हे पेरणी शुद्ध बीजा ॥२॥

तुका म्हणे रामकृष्णनामें गोड । आवडीचें कोड माळ ओऊं ॥३॥

३३२२

परिसाचे अंगें सोनें जाला वळिा । वाकणें या कळा हीन नेव्हे ॥१॥

अंतरीं पालट घडला कारण । मग समाधान तें चि गोड ॥ध्रु.॥

पिकली सेंद पूर्वकर्मा नये । अव्हेरु तो काय घडे मग ॥२॥

तुका म्हणे आणा पंगती सुरण । पृथक ते गुण केले पाकें ॥३॥

३३२३

ज्याचे माथां जो जो भार । ते चि फार तयासी ॥१॥

मागें पुढें अवघें रितें । कळों येतें अनुभवें ॥ध्रु.॥

परिसा अंगीं अमुपसोनें । पोटीं हीन धातु चि ॥२॥

आपुला तो करि धर्म । जाणे वर्म तुका तें ॥३॥

३३२४

पाहें तिकडे दिशा ओस । अवघी पास पायांपें ॥१॥

मन चि साच होइल कई । प्रेम देई भेटोनि ॥ध्रु.॥

सर्वापरि पांगुळ असें । न कळे कैंसे तें तुम्हा ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंता । तूं तों दाता दीनाचा ॥३॥

३३२५

चालवणें काय । ऐसें अंगे माझे माय ॥१॥

धांव धांव लवलाहें । कंठीं प्राण वाट पाहे ॥ध्रु.॥

पसरूनि कर । तुज चालिलों समोर ॥२॥

देसील विसांवा । तुका म्हणे ऐशा हांवा ॥३॥

३३२६

आवडीच्या ऐसें जालें । मुखा आलें हरिनाम ॥१॥

आतां घेऊं धणीवरि । मागें उरी नुरेतों ॥ध्रु.॥

सांटवण मनाऐसी । पुढें रासी अमुप ॥२॥

तुका म्हणे कारण जालें । विठ्ठल तीं अक्षरीं ॥३॥

३३२७

त्यांचिया चरणां माझें दंडवत । ज्यांचें धनवित्त पांडुरंग ॥१॥

येथें माझा जीव पावला विसांवा । म्हणऊनि हांवा भरलासें ॥ध्रु.॥

चरणींचें रज लावीन कपाळा । जीं पदें राउळा सोईं जाती ॥२॥

आणिक तीं भाग्यें येथें कुरवंडी । करूनियां सांडीं इंद्राऐसी ॥३॥

वैष्णवांचे घरीं देवाची वसति । विश्वास हा चित्तीं सत्यभावें ॥३॥

तुका म्हणे सखे हरिचे ते दास । आतां पुढें आस नाहीं दुजें ॥५॥

३३२८

उपजोनियां मरें । परि हें चि वाटे बरें ॥१॥

नाहीं आवडीसी पार । न म्हणावें जालें फार ॥ध्रु.॥

अमृताची खाणी । उघडली नव्हे धणी ॥२॥

तुका म्हणे पचे । विठ्ठल हें मुखा साचें ॥३॥

३३२९

सत्य तूं सत्य तूं सत्य तूं विठ्ठला । कां गा हा दाविला जगदाकार ॥१॥

सांभाळीं आपुली हाक देतो माया । आम्हांसी कां भयाभीत केलें ॥ध्रु.॥

रूप नाहीं त्यासी ठेवियेलें नाम । लटका चि श्रम वाढविला ॥२॥

तुका म्हणे कां गा जालासी चतुर । होतासी निसुर निर्विकार ॥३॥

३३३०

अमच्या कपाळें तुज ऐसी बुद्धि । धरावी ते शुद्धी योगा नये ॥१॥

काय या राहिलें विनोदावांचून । आपुलिया भिन्न केलें आम्हां ॥ध्रु.॥

कोठें मूर्तिमंत दावीं पुण्यपाप । काशासी संकल्प वाहाविसी ॥२॥

तुका म्हणे आतां आवरावा चेडा । लटिकी च पीडा पांडुरंगा ॥३॥

३३३१

नो बोलावें ऐसें जनासी उत्तर । करितों विचार बहु वेळा ॥१॥

कोण पाप आड ठाकतें येऊन । पालटिति गुण अंतरींचा ॥ध्रु.॥

संसारा हातीं सोडवूनि गळा । हें कां अवकळा येती पुढें ॥२॥

तुका म्हणे सेवे घडेल अंतराय । यास करूं काय पांडुरंगा ॥३॥

३३३२

आतां हें उचित माझें जना हातीं । पाहिजे फजीती केली कांहीं ॥१॥

मग हे तुमचे न सोडीं चरण । त्रासोनियां मन येइल ठाया ॥ध्रु.॥

वाउगे वाणीचा न धरीं कांटाळा । ऐसी कां चांडाळा बुद्धि मज ॥२॥

तुका म्हणे जरि माथां बैसे घाव । तरि मग वाव नेघे पुढें ॥३॥

३३३३

मायेवरी सत्ता आवडीची बाळा । संकोचोनि लळा प्रतिपाळी ॥१॥

अपराध माझे न मनावे मनीं । तुम्ही संतजनीं मायबापीं ॥ध्रु.॥

आरुष वचन लेंकुराची आळी । साहोनि कवळी मागुताली ॥२॥

तुका म्हणे अंगीं काय नाहीं सत्ता । परि निष्ठ‍ता उपेजना ॥३॥

३३३४

कैसा होतो कृपावंत । बहुसंत सांगती । पुसणें नाहीं यातीकुळ । लागों वेळ नेदावा ॥१॥

ऐसी काय जाणों किती । उतरती उतरले ॥ध्रु.॥

दावी वैकुंठींच्या वाटा । पाहातां मोठा संपन्न । अभिमान तो नाहीं अंगी । भक्तालागी न बैसे ॥२॥

तुका म्हणे आळस निद्रा । नाहीं थारा त्या अंगीं । आलें द्यावें भलत्या काळें । विठ्ठल बळें आगळा ॥३॥

३३३५

सदैव हे वारकरी । जे पंढरी देखती । पदोपदीं विठ्ठल वाचे । त्यांसी कैचा संसार ॥१॥

दोष पळाले दोष पळाले । पैल आले हरिदास ॥ध्रु.॥

प्रेमभातें भरलें अंगीं । निर्लज्ज रंगीं नाचती । गोपीचंदनाची उटी । तुळसी कंठीं मिरवती ॥२॥

तुका म्हणे देव चित्तीं । मोक्ष हातीं रोकडा । दुर्बळा या शक्तिहीना । त्या ही जना पुरता ॥३॥

३३३६

ऐसीं ठावीं वर्में । तरी सांडवलों भ्रमें ॥१॥

सुखें नाचतों कीर्तनीं । नाहीं आशंकित मनीं ॥ध्रु.॥

ऐसें आलें हाता । बळ तरी गेली चिंता ॥२॥

सुखे येथें जालें तरी । नाहीं आणिकांची उरी ॥३॥

ऐसें केलें देवें । पुढें कांहीं चि न व्हावें ॥४॥

तुका म्हणे मन । आतां जालें समाधान ॥५॥

३३३७

चित्तीं बैसलें चिंतन । नारायण नारायण ॥१॥

न लगे गोड कांहीं आतां । आणीक दुसरें सर्वथा ॥ध्रु.॥

हरपला द्वैतभाव । तेणें देह जाला वाव ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे आम्ही । जालों निष्काम ये कामीं ॥३॥

३३३८

व्यापिलें सर्वत्र । बाहेरी भीतरीं अंत ॥१॥

ऐसें गोविंदें गोविलें । बोलें न वजाये बोलिले ॥ध्रु.॥

संचिताची होळी । करूनि जीव घेतला बळी ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे नाहीं । आतां संसारा उरी कांहीं ॥३॥

३३३९

तुम्हांआम्हांसी दरुषण । जालें दुर्लभ भाषण ॥१॥

म्हणऊनि करितों आतां । दंडवत घ्या समस्तां ॥ध्रु.॥

भविष्याचें माथां देह । कोण जाणें होइल काय ॥२॥

म्हणे तुकयाचा बंधव । आमचा तो जाला भाव ॥३॥

३३४०

अनंतजन्में जरी केल्या तपरासी । तरी हा न पवे म्हणे देह ॥१॥

ऐसें जें निधान लागलेंसे हातीं । त्याची केली माती भाग्यहीना ॥ध्रु.॥

उत्तमाचें सार वेदाचें भांडार । ज्याच्यानें पवित्र तीथॉ होती ॥२॥

तुका म्हणे तुकयाबंधु आणीक उपमा । नाहीं या तों जन्मा द्यावयासी ॥३॥

३३४१

आम्हांपाशीं सरे एक शुद्ध भाव । चतुराईं जाणींव न लगे कळा ॥१॥

सर्वजाण माझा स्वामी पांडुरंग । तया अंगसंगें गोपाळासी ॥२॥

तुका म्हणे कर्मधर्में नये हातां । तयावरि सत्ता भाविकांची ॥३॥

३३४२

प्रीति करी सत्ता । बाळा भीती मातापिता ॥१॥

काय चाले त्याशीं बळ । आळी करितां कोल्हाळ ॥ध्रु.॥

पदरीं घाली मिठी । खेदी मागें पुढें लोटी ॥२॥

बोले मना आलें । तुका साहिला विठ्ठलें ॥३॥

३३४३

आवडीचे भेटी निवे । चित्त पावे विश्रांती ॥१॥

बरवियाचा छंद मना । नारायणा अवीट ॥ध्रु.॥

तळणे कांहीं साम्या पुरे । हें तों नुरे ये रुचि ॥२॥

तुका म्हणे बरवें जालें । फावलें हें कळे त्या ॥३॥

३३४४

केलियाचें दान । करा आपुलें जतन ॥१॥

माझी बुद्धि स्थिर देवा । नाहीं विषयांचा हेवा ॥ध्रु.॥

भावा अंतराय । येती अंतरती पाय ॥२॥

तुका म्हणे जोडी । आदीं अंतीं राहो गोडी ॥३॥

३३४५

माझे हातीं आहे करावें चिंतन । तुम्ही कृपादान प्रेम द्यावें ॥१॥

मागति यां भांडवल आळवण । नामाची जतन दातियासी ॥ध्रु.॥

बाळक धांवोनि आड निघे स्तनीं । घालावा जननी कृपे पान्हां ॥२॥

तुका म्हणे करीं कासवाचे परी । आहे सूत्रदोरी तुझे हातीं ॥३॥

३३४६

वाट दावी त्याचें गेलें काय । नागवला जो वारितां जाय ॥१॥

ऐसीं मागें ठकलीं किती । सांगतां खाती विषगोळा ॥ध्रु.॥

विचारोनि पाहे त्यास । न वजे जीवें नव्हे नास ॥२॥

तुका म्हणे जो रुसला जीवा । तयासी केशवा काय चाले ॥३॥

३३४७

अनुभवावांचून सोंग संपादणें । नव्हे हें करणें स्वहिताचें ॥१॥

तैसा नको भुलों बाहिरल्या रंगें । हित तें चि वेगें करूनि घेई ॥ध्रु.॥

बहुरूपी रूपें नटला नारायण । सोंग संपादून जैसा तैसा ॥२॥

पाषाणाचें नाव ठेविलें देव । आणिका तारी भाव परि तो तैसा ॥३॥

कनक झाड म्ह‍ वंदिलें माथां । परिं तें अर्था न मिळे माजी ॥४॥

तुका म्हणे त्याचा भाव तारी त्यास । अहंभावीं नास तो चि पावे ॥५॥

३३४८

मज नष्टा माया मोह नाहीं लोभ । अधिक हो क्षोभ आदराचा ॥१॥

धिग हें शरीर अनउपकार । न मनी आभार उपकाराचा ॥ध्रु.॥

मजहून नष्ट आहे ऐसा कोण । नावडे मिष्टान्न बहुमोल ॥२॥

न दिसती मज आपलेसे गुण । संचित तें कोण जाणे मागें ॥३॥

तुका म्हणे देखोनियां काईं । पांडुरंगा पायीं राखियेलें ॥४॥

३३४९

मतिविण काय वर्णू तुझें ध्यान । जेथें पडिलें मौन्य वेदश्रुती ॥१॥

करूनि गोजिरा आपुलिये मती । धरियेलें चित्तीं चरणकमळ ॥ध्रु.॥

सुखाचें ओतिलें पाहों ते श्रीमुख । तेणें हरे भूक तान माझी ॥२॥

रसना गोडावली ओव्या गातां गीत । पावलेंसे चित्त समाधान ॥३॥

तुका म्हणे माझी दृष्टि चरणांवरी । पाउलें गोजिरीं कुंकुमाचीं ॥४॥

३३५०

ओस जाल्या मज भिंगुळवाणें । जीवलग नेणें मज कोणी ॥१॥

भय वाटे देखें श्वापदांचे भार । नव्हे मज धीर पांडुरंगा ॥ध्रु.॥

अंधकारापुढे न चलवे वाट । लागतील खुंटे कांटे अंगा ॥२॥

एकला निःसंग फांकती मारग । होतों नव्हे लाग चालावया ॥३॥

तुका म्हणे वाट दावूनि सद्ग‍ु । राहि हा दुरू पांडुरंग ॥४॥

३३५१

उदार कृपाळ सांगसी जना । तरी कां त्या रावणा मारियेलें ।

नित्य नित्य पूजा करी श्रीकमळीं । तेणें तुझें काय केलें ॥१॥

काय बडिवार सांगसी वांयां । ठावा पंढरिराया आहेसि आम्हां ।

एकला चि जरी देऊं परिहार । आहे दुरिवरी सीमा ॥ध्रु.॥

कर्णाऐसा वीर उदार जुंझार । तो तुवां जर्जर केला वाणीं ।

पडिला भूमी परी नयेची करुणा । दांत पाडियेले दोन्ही ॥२॥

िश्रयाळ बापुडे सात्विकवाणी । खादलें कापूनि त्याचें पोर ।

ऐसा कठिण कोण होईंल दुसरा । उखळीं कांडविलें शिर ॥३॥

सिभ्री चक्रवर्ती करितां यज्ञयाग । त्याचें चिरिलें अंग ठायीं ठायीं ।

जाचऊनि प्राण घेतला मागें । पुढें न पाहतां कांहीं ॥४॥

बळीचा अन्याय सांग होता काय । बुडविला तो पाय देऊनि माथां ।

कोंडिलें दार हा काय कहार । सांगतोसी चित्त कथा ॥५॥

हरश्चिंद्राचें राज्य घेऊनियां सर्व । विकविला जीव डोंबाघरीं ।

पाडिला विघड नळा दमयंतीमधीं । ऐसी तुझी बुद्धि हरि ॥६॥

आणिकही गुण सांगावे किती । केलिया विपित्त माउसीच्या ।

वधियेला मामा सखा पुरुषोत्तमा । म्हणे बंधु तुकयाचा ॥७॥

३३५२

जे केली आळी ते अवघी गेली वांयां । उरला पंढरिराया श्रम माझा ॥१॥

काय समाधान केलें कोण वेळे । कोणें माझे लळे पाळियेलें ॥ध्रु.॥

आभास ही नाहीं स्वप्नीं दुश्चिता । प्रत्यक्ष बोलतां कंइचा तो ॥२॥

आतां पुढें लाज वाटे पांडुरंगा । भक्त ऐसे जगामाजी जाले ॥३॥

तुका म्हणे आतां नाहीं भरवसा । मोकलीसी ऐसा वाटतोसी ॥४॥

३३५३

समश्रुळित असतां वाचा । घोष न करिसी कां नामाचा ॥१॥

कां रे वैष्णव नव्हेसी । कवण्या दंभें नागवलासी ॥ध्रु.॥

हरि हरि म्हणतां लाजसी । गर्वें फुगोनि चालसी ॥२॥

तारुण्यें उताणा । पुंसेंविण बांडा सुना ॥३॥

जालेंसि महिमेचे वेडें । नाचों लाजसी दिंडीपुढें ॥४॥

अळंकारांच्यानि बळें । वंचलासी तुळसीमाळें ॥५॥

कैसा सकुमार जालासी । म्हणसी न टकें एकादशी ॥६॥

स्नान न करिसी आंघोळी । विभुती न लाविसी कपाळीं ॥७॥

वरिवरि न्याहाळिसी त्वचा । उपेग नाहीं मांसाचा ॥८॥

पद्मनाभी विश्वनाथ । तुका अझून रडत ॥९॥

३३५४

वाघाचा काळभूत दिसे वाघाऐसा । परी नाहीं दशा साच अंगीं ॥१॥

बाहेरील रंग निवडी कसोटी । संघष्टणें भेटी आपेआप ॥ध्रु.॥

सिकविलें तैसें नाचावें माकडें । न चले त्यापुढें युक्ति कांहीं ॥२॥

तुका म्हणे करी लटिक्याचा सांटा । फजित तो खोटा शीघ्र होय ॥३॥

३३५५

सिंदळीचे सोर चोराची दया । तो ही जाणा तया संवसर्गी ॥१॥

फुकासाटीं भोगे दुःखाचा वाटा । उभारोनी कांटा वाटेवरी ॥ध्रु.॥

सर्प पोसूनियां दुधाचा नास । केलें थीता विष अमृताचें ॥२॥

तुका म्हणे यासी न करितां दंडण । पुढिल खंडण नव्हे दोषा ॥३॥

३३५६

तेणें सुखें माझें निवालें अंग । विठ्ठल हें जग देखियेलें ॥१॥

कवतुकें करुणा भाकीतसें लाडें । आवडी बोबडें बोलोनियां ॥ध्रु.॥

मज नाहीं दशा अंतरीं दुःखाची । भावना भेदाची समूळ गेली ॥२॥

तुका म्हणे सुख जालें माझ्या जीवा । रंगलें केशवा तुझ्या रंगे ॥३॥

३३५७

विठ्ठल सोयरा सज्जन विसांवा । जाइन त्याच्या गांवा भेटावया ॥१॥

सीण भाग त्यासी सांगेन आपुला । तो माझा बापुला सर्व जाणे ॥ध्रु.॥

माय माउलिया बंधुवर्गा जना । भाकीन करुणा सकळिकांसी ॥२॥

संत महंत सद्धि महानुभाव मुनि । जीवभाव जाऊनि सांगेन त्या ॥३॥

माझिये माहेरीं सुखा काय उणें । न लगे येणें जाणें तुका म्हणे ॥४॥

३३५८

ध्याइन तुझें रूप गाइन तुझें नाम । आणीक न करीं काम जिव्हामुखें ॥१॥

पाहिन तुझे पाय ठेविन तेथें डोय । पृथक तें काय न करीं मनीं ॥ध्रु.॥

तुझे चि गुणवाद आइकेन कानीं । आणिकांची वाणी पुरे आतां ॥२॥

करिन सेवा करीं चालेन मी पायीं । आणीक न वजें ठायीं तुजविण ॥३॥

तुका म्हणे जीव ठेविला तुझ्या पायीं । आणीक तो काईं देऊं कोणा ॥४॥

३३५९

देवाचें भजन कां रे न करीसी । अखंड हव्यासीं पीडतोसी ॥१॥

देवासी शरण कां रे न वजवे तैसा । बक मीना जैसा मनुष्यालागीं ॥ध्रु.॥

देवाचा विश्वास कां रे नाहीं तैसा । पुत्रस्नेहें जैसा गुंतलासी ॥२॥

कां रे नाहीं तैसी देवाची हे गोडी । नागवूनी सोडी पत्नी तैसी ॥३॥

कां रे नाहीं तैसे देवाचे उपकार । माया मिथ्या भार पितृपूजना ॥४॥

कां रे भय वाहासी लोकांचा धाक । विसरोनि एक नारायण ॥५॥

तुका म्हणे कां रे घातलें वांयां । अवघें आयुष्य जाया भक्तिविण ॥६॥

३३६०

माझें चित्त तुझे पायीं । राहें ऐसें करीं कांहीं । धरोनियां बाहीं । भव तारीं दातारा ॥१॥

चतुरा तूं शिरोमणि । गुणलावण्याची खाणी । मुगुट सकळां मणि । तूं चि धन्य विठोबा ॥ध्रु.॥

करीं त्रिमिराचा नाश । दीप होउनि प्रकाश । तोडीं आशापाश । करीं वास हृदयीं ॥२॥

पाहें गुंतलों नेणतां । तुज असो माझी चिंता । तुका ठेवी माथा । पायीं आतां राखावें ॥३॥

३३६१

आमुचें उचित हे चि उपकार । आपला चि भार घालूं तुज ॥१॥

भूक लागलिया भोजनाची आळी । पांघुरणें काळीं शीताचिये ॥ध्रु.॥

जेणें काळें उठी मनाची आवडी । ते चि मागों घडी आवडे तें ॥२॥

दुःख येऊं नेदी आमचिया घरा । चक्र करी फेरा भोंवताला ॥३॥

तुका म्हणे नाहीं मुक्तीसवें चाड । हें चि आम्हां गोड जन्म घेतां ॥४॥

३३६२

मी दास तयाचा जया चाड नाहीं । सुख दुःख दोहीविरहित जो ॥१॥

राहिलासे उभा भीमरेच्या तीरीं । कट दोहीं करीं धरोनियां ॥ध्रु.॥

नवल काईं तरी पाचारितां पावे । न श्मरित धांवे भक्तिकाजें ॥२॥

सर्व भार माझा त्यासी आहें चिंता । तों चि माझा दाता स्वहिताचा ॥३॥

तुका म्हणे त्यास गाईंन मी गीतीं । आणीक तें चित्तीं न धरीं कांहीं ॥४॥

३३६३

यासी कोणी म्हणे निंदेचीं उत्तरें । नागवला खरें तो चि एक ॥१॥

आड वाटे जातां लावी नीट सोईं । धर्मनीत ते ही ऐसी आहे ॥ध्रु.॥

नाइकता सुखें करावें ताडण । पाप नाहीं पुण्य असे फार ॥२॥

जन्म व्याधि फार चुकतील दुःखें । खंडावा हा सुखें मान त्याचा ॥३॥

तुका म्हणे निंब दिलियावांचून । अंतरींचा सीण कैसा जाय ॥४॥

३३६४

निवडे जेवण सेवटींच्या घांसें । होय त्याच्या ऐसें सकळ ही ॥१॥

न पाहिजे जाला बुद्धीचा पालट । केली खटपट जाय वांयां ॥ध्रु.॥

संपादिलें होय धरिलें तें सोंग । विटंबणा वेंग पडियाली ॥२॥

तुका म्हणे वर्म नेणतां जें रांधी । पाववी ते बुद्धि अवकळा ॥३॥

३३६५

न लगे मरावें । ऐसा ठाव दिला देवें ॥१॥

माझ्या उपकारासाटीं । वागविला म्हुण कंठीं ॥ध्रु.॥

घरीं दिला ठाव । अवघा सकळ ही वाव ॥२॥

तुका म्हणे एके ठायीं । कोठें माझें तुझें नाहीं ॥३॥

३३६६.

नाहीं लाग माग । न देखेंसें केलें जग ॥१॥

आतां बैसोनियां खावें । दिलें आइतें या देवें ॥ध्रु.॥

निवारिलें भय । नाहीं दुसर्‍याची सोय ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं । बोलायाचें काम नाहीं ॥३॥

३३६७

दिली हाक मनें नव्हे ती जतन । वेंटाळिल्या गुणें धांव घेती ॥१॥

काम क्रोध मद मत्सर अहंकार । निंदा द्वेष फार माया तृष्णा ॥ध्रु.॥

इंद्रियांचे भार फिरतील चोर । खान घ्यावया घर फोडूं पाहे ॥२॥

माझा येथें कांहीं न चले पराक्रम । आहे त्याचें वर्म तुझे हातीं ॥३॥

तुका म्हणे आतां करितों उपाय । जेणें तुझे पाय आतुडती ॥४॥

३३६८

तुझा दास मज म्हणती अंकित । अवघे सकळिक लहान थोर ॥१॥

हें चि आतां लागे करावें जतन । तुझें थोरपण तुज देवा ॥ध्रु.॥

होउनी निर्भर राहिलों निश्चिंतें । पावनपतित नाम तुझें ॥२॥

करितां तुज होय डोंगराची राईं । न लगतां कांहीं पात्या पातें ॥३॥

तुका म्हणे तुज काय ते आशंका । तारितां मशका मज दीना ॥४॥

३३६९

काय मागावें कवणासी । ज्यासी मागों तो मजपाशीं ॥१॥

जरी मागों पद इंद्राचें । तरी शाश्वत नाहीं त्याचें ॥ध्रु.॥

जरी मागों ध्रुवपद । तरी त्यासी येथील छंद ॥२॥

स्वर्गभोग मागों पूर्ण । पुण्य सरल्या मागुती येणें ॥३॥

आयुष्य मागों चिरंजीव । जीवा मरण नाहीं स्वभावें ॥४॥

तुका म्हणे एक मागें । एकपणे नाहीं भंग ॥५॥

३३७०

आम्ही ज्याचे दास । त्याचा पंढरिये वास ॥१॥

तो हा देवांचा ही देव । काय कळिकाळाचा भेव ॥ध्रु.॥

वेद जया गाती । श्रुति म्हणती नेति नेति ॥२॥

तुका म्हणे निज । रूपडें हें तत्वबीज ॥३॥

३३७१

भक्तवत्सल दिनानाथ । तिहीं लोकीं ज्याची मात ॥१॥

तो हा पुंडलिकासाठीं । आला उभा वाळवंटीं ॥ध्रु.॥

गर्भवास धरी । अंबॠषीचा कैवारी ॥२॥

सकळां देवां अधिष्ठान । एका मंत्रासी कारण ॥३॥

तुका म्हणे ध्यानीं । ज्यासि ध्यातो शूळपाणी ॥४॥

३३७२

फटकाळ देव्हारा फटकाळ अंगारा । फटकाळ विचारा चालविलें ॥१॥

फटकाळ तो देव फटकाळ तो भक्त । करवितो घात आणिका जीवा ॥२॥

तुका म्हणे अवघें फटकाळ हें जन । अनुभविये खूण जाणतील ॥३॥

३३७३

लावुनियां गोठी । चुकवूं आदरिली दिठी । देउनियां मिठी । पळे महिमा थुलिया ॥१॥

पुढें तो चि करी आड । तिचा लोभ तिसी नाड । लावुनि चरफड । हात गोऊनि पळावें ॥ध्रु.॥

आधीं काकुलती । मोहो घालावा पुढती । तोंडीं पडे माती । फिरतां मागें कैचा तो ॥२॥

तुका म्हणे देवा । यासी रडवी याचा हेवा । भावें कां हे सेवा । सुखें तुम्हां नार्पिती ॥३॥

३३७४

नेत्राची वासना । तुज पाहावें नारायणा ॥१॥

करीं याचें समाधान । काय पहातोसी अनुमान ॥ध्रु.॥

भेटावें पंढरिराया । हें चि इच्छिताती बाह्या ॥२॥

म्हणतों जावें पंढरीसीं । हेंचि ध्यान चरणासी ॥३॥

चित्त म्हणे पायीं । तुझे राहीन निष्चयीं ॥४॥

म्हणे बंधु तुकयाचा । देवा भाव पुरवीं साचा ॥५॥

३३७५

मन उतावळि । जालें न राहे निश्चळ ॥१॥

दे रे भेटी पंढरिराया । उभारोनि चारी बाह्या ॥ध्रु.॥

सर्वांग तळमळी । हात पाय रोमावळी ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे कान्हा । भूक लागली नयना ॥३॥

३३७६

म्हणसी दावीन अवस्था । तैसें नको रे अनंता ॥१॥

होऊनियां सहाकार । रूप दाखवीं सुंदर ॥ध्रु.॥

मृगजळाचिया परी । तैसें न करावें हरी ॥२॥

तुकयाबंधु म्हणे हरी । कामा नये बाह्यात्कारी ॥३॥

३३७७

आकारवंत मूर्ति । जेव्हां देखेन मी दृष्टी ॥१॥

मग मी राहेन निवांत । ठेवूनियां तेथें चित्त ॥ध्रु.॥

श्रुति वाखाणिती । तैसा येसील प्रचिती ॥२॥

म्हणे तुकयाचा सेवक । उभा देखेन सन्मुख ॥३॥

३३७८

जेणें तुज जालें रूप आणि नांव । पतित हें दैव तुझें आम्ही ॥१॥

नाहीं तरी तुज कोण हें पुसतें । निराकारी तेथें एकाएकी ॥ध्रु.॥

अंधारे दीपा आणियेली शोभा । माणिकासी प्रभा कोंदणासी ॥२॥

धन्वंतरी रोगें आणिला उजेडा । सुखा काय चाडा जाणावें तें ॥३॥

अमृतासी मोल विषाचिया गुणें । पितळें तरी सोनें उंच निंच ॥४॥

तुका म्हणे आम्ही असोनिया जना । तुज देव पणा आणियेलें ॥५॥

३३७९

सुखवाटे ये चि ठायी । बहु पायीं संतांचें ॥१॥

म्हणऊनि केला वास । नाहीं नास ते ठायीं ॥ध्रु.॥

न करवे हाली चाली । निवारिली चिंता हे ॥२॥

तुका म्हणे निवे तनु । रजकणु लागती ॥३॥

३३८०

देऊं कपाट । कीं कोण काळ राखों वाट ॥१॥

काय होईंल तें शिरीं । आज्ञा धरोनियां करीं ॥ध्रु.॥

करूं कळे ऐसी मात। किंवा राखावा एकांत ॥२॥

तुका म्हणे जागों । किंवा कोणा नेंदूं वागों ॥३॥

३३८१

मायबापापुढें लेंकराची आळी । आणीक हे पाळी कोण लळे ॥१॥

सांभाळा जी माझीं विषमें अनंता । जवळी असतां अव्हेर कां ॥ध्रु.॥

आणिकांची चाले सत्ता आम्हांवरी । तुमची ते थोरी काय मग ॥२॥

तुका म्हणे आलों दुरोनि जवळी । आतां टाळाटाळी करूं नये ॥३॥

३३८२

माझ्या मुखें मज बोलवितो हरि । सकळां अंतरीं नारायण ॥१॥

न करावा द्वेष भूतांचा मत्सर । हा तंव विचार जाणों आम्ही ॥२॥

तुका म्हणे दोष नाहीं या विचारें । हिताचीं उत्तरें शिकवितां ॥३॥

३३८३

मांस खातां हाउस करी । जोडुनि वैरी ठेवियेला ॥१॥

कोण त्याची करिल कींव । जीवें जीव नेणती ॥ध्रु.॥

पुढिलांसाटीं पाजवी सुरी । आपुली चोरी अंगुळी ॥२॥

तुका म्हणे कुटिती हाडें । आपुल्या नाडें रडती ॥३॥

३३८४

तुज जाणें तानें नाहीं पांडुरंगा । कां जी मज सांगा उपेक्षिलें ॥१॥

तुज ठावें होतें मी पातकी थोर । आधीं च कां थार दिधली पायीं ॥ध्रु.॥

अंक तो पडिला हरिचा मी दास । भेद पंगतीस करूं नये ॥२॥

तुका म्हणे आम्ही जिंतिलें तें खरें । आतां उणें पुरें तुम्हां अंगीं ॥३॥

३३८५

आम्हां घरीं धन शब्दाचीं रत्नें । शब्दाचीं शस्त्रें यत्न करूं ॥१॥

शब्द चि आमुच्या जीवाचें जीवन । शब्दें वांटूं धन जनलोकां ॥२॥

तुका म्हणे पाहा शब्द चि हा देव । शब्दें चि गौरव पूजा करूं ॥३॥

३३८६

ब्रम्हज्ञान दारीं येतें काकुलती । अव्हेरिलें संतीं विष्णुदासीं ॥१॥

रिघों पाहे माजी बळें त्याचें घर । दवडिती दूर म्हणोनियां ॥२॥

तुका म्हणे येथें न चाले सायास । पडिले उदास त्याच्या गळां ॥३॥

३३८७

कासया लागला यासी चौघाचार । मुळींचा वेव्हार निवडिला ॥१॥

ग्वाही बहुतांची घालूनियां वरि । महजर करीं आहे माझ्या ॥ध्रु.॥

तुम्हां वेगळा लागें आपल्या च ठायीं । होतें करुनि तें ही माझें माझें ॥२॥

भांडण सेवटीं जालें एकवट । आतां कटकट करूं नये ॥३॥

ठेविला ठेवा तो आला माझ्या हाता । आतां नाहीं सत्ता तुज देवा ॥४॥

तुका म्हणे वांयांविण खटपटा । राहिलों मी वांटा घेऊनियां ॥५॥

३३८८

देहबुद्धि वसे जयाचियें अंगीं । पूज्यता त्या जगीं सुख मानी ॥१॥

थोर असे दगा जाला त्यासी हाटीं । सोडोनिया गांठी चोरीं नेली ॥ध्रु.॥

गांठीचें जाउनि नव्हे तो मोकळा । बांधिलासे गळा दंभलोभें ॥२॥

पुढिल्या उदिमा जालेंसे खंडण । दिसे नागवण पडे गांठी ॥३॥

तुका म्हणे ऐसे बोलतील संत । जाणूनियां घात कोण करी ॥४॥

३३८९

निंबाचिया झाडा साकरेचें आळें । आपलीं ती फळें न संडी च ॥१॥

तैसें अधमाचें अमंगळ चित्त । वमन तें हित करुनि सांडी ॥ध्रु.॥

परिसाचे अंगीं लाविलें खापर । पालट अंतर नेघे त्याचें ॥२॥

तुका म्हणे वेळू चंदना संगतीं । काय ते नसती जवळिकें ॥३॥

३३९०

दुबळें सदैवा । म्हणे नागवेल केव्हां ॥१॥

आपणासारिखें त्या पाहे । स्वभावासी करिल काये ॥ध्रु.॥

मूढ सभे आंत । इच्छी पंडिताचा घात ॥२॥

गांढें देखुनि शूरा । उगें करितें बुरबुरा ॥३॥

आणिकांचा हेवा । न करीं शरण जाई देवा ॥४॥

तुका म्हणे किती । करूं दुष्टाची फजिती ॥५॥

३३९१

माझी आतां लोक सुखें निंदा करू । म्हणती विचारू सांडियेला ॥१॥

कारण होय तो करावा विचार । काय भीड भार करूं देवा ॥२॥

तुका म्हणे काय करूं लापनिक । जनाचार सुख नासिवंत ॥३॥

३३९२

ढेंकणाचे संगें हिरा जो भंगला । कुसंगें नाडला तैसा साधु ॥१॥

ओढाळाच्या संगें सात्विक नासलीं । क्षण एक नाडलीं समागमें ॥ध्रु.॥

डांकाचे संगती सोनें हीन जालें । मोल तें तुटलें लक्ष कोडी ॥२॥

विषानें पक्वान्नें गोड कडू जालीं । कुसंगानें केली तैसी परी ॥३॥

भावें तुका म्हणे सत्संग हा बरा । कुसंग हा फेरा चौर्‍याशीचा ॥४॥

३३९३

भलते जन्मीं मज घालिसील तरी । न सोडीं मी हरी नाम तुझें ॥१॥

सुख दुःख तुज देईंन भोगितां । मग मज चिंता कासयाची ॥ध्रु.॥

तुझा दास म्हणवीन मी अंकिला । भोगितां विठ्ठला गर्भवास ॥२॥

कासया मी तुज भाकितों करुणा । तारीं नारायणा म्हणवुनि ॥३॥

तुका म्हणे तुज येऊं पाहे उणें । तारिसील तेणें आम्हां तया ॥४॥

३३९४

गातों नाचतों आनंदें । टाळघागरिया छंदें ॥१॥

तुझी तुज पुढें देवा । नेणों भावे कैसी सेवा ॥ध्रु.॥

नेणों ताळ घात मात । भलते सवां पाय हात ॥२॥

लाज नाहीं शंका । प्रेम घाला म्हणे तुका ॥३॥

३३९५

रुसलों आम्हीं आपुलिया संवसारा । तेथें जनाचारा काय पाड ॥१॥

आम्हां इष्ट मित्र सज्जन सोयरे । नाहीं या दुसरें देवाविण ॥ध्रु.॥

दुराविले बंधु सखे सहोदर । आणीक विचार काय तेथें ॥२॥

उपाधिवचन नाइकती कान । त्रासलें हें मन बहु माझें ॥३॥

तुका म्हणे करा होईंल ते दया । सुख दुःख वांयां न धरावें ॥४॥

३३९६

सांडुनि सुखाचा वांटा । मुक्ति मागे तो करंटा ॥१॥

कां रे न घ्यावा जन्म । प्रेम लुटावें नाम ॥ध्रु.॥

येथें मळितो दहीं भात । वैकुंठीं ते नाहीं मात ॥२॥

तुका म्हणे आतां । मज न लगे सायुज्यता ॥३॥

३३९७

पदोपदीं पायां पडणें । करुणा जाण भाकावी ॥१॥

ये गा ये गा विसांवया । करुणा दयासागरा ॥ध्रु.॥

जोडोनियां करकमळ । नेत्र जळ भरोनि ॥२॥

तुका उभें दारीं पात्र । पुरवीं आर्त विठोबा ॥३॥

३३९८

आतां हें सेवटीं असों पायांवरी । वदती वैखरी वागपुष्प ॥१॥

नुपेक्षावें आम्हां दीना पांडुरंगा । कृपादानीं जगामाजी तुम्हीं ॥ध्रु.॥

वोळवुनी देह सांडियेली शुद्ध । सारियेला भेद जीव शिव ॥२॥

तुका म्हणे मन तुमचे चरणीं । एवढी आयणी पुरवावी ॥३॥

३३९९

तरि च होय वेडी । नग्न होय धडफुडी ॥१॥

काय बोलाचें गौरव । आंत वरी दोन भाव ॥ध्रु.॥

मृगजळा न्याहाळितां । तान न वजाये सेवितां ॥२॥

न पाहे आणिकांची आस । शूर बोलिजे तयास ॥३॥

तुका म्हणे हें लक्षण । संत अळंकार लेणें ॥४॥

३४००

आग्रहा नांवें पाप । योगीं सारावे संकल्प ॥१॥

सहजा ऐसें भांडवल । असोनि कां सारा बोल ॥ध्रु.॥

तैं न भेटे तें काय । मना अंगींचे उपाय ॥२॥

तुका म्हणे धरीं सोय । वासनेची फोडा डोय ॥३॥

३४०१

न करीं पठन घोष अक्षरांचा । बीजमंत्र आमुचा पांडुरंग ॥१॥

सर्वकाळ नामचिंतन मानसीं । समाधान मनासी समाधि हे ॥ध्रु.॥

न करीं भ्रमण न रिघें कपाटीं । जाईंन तेथें दाटी वैष्णवांची ॥२॥

अनु नेणें कांहीं न वजें तपासी । नाचें दिंडीपाशीं जागरणीं ॥३॥

उपवास व्रत न करीं पारणें । रामकृष्ण म्हणें नारायण ॥४॥

आणिकांची सेवा स्तुती नेणें वाणूं । तुका म्हणे आणु दुजें नाहीं ॥५॥

३४०२

पुंडलिकाचे निकटसेवे । कैसा धांवे बराडी ॥१॥

आपुलें थोरपण । नारायण विसरला ॥ध्रु.॥

उभा कटीं ठेवुनि कर। न म्हणे पर बैससें ॥२॥

तुका म्हणे जगदीशा । करणें आशा भक्तांची ॥३॥

३४०३

बाळ काय जाणे जीवनउपाय । मायबाप वाहे सर्व चिंता ॥१॥

आइतें भोजन खेळणें अंतरीं । अंकिताचे शिरीं भार नाहीं ॥ध्रु॥

आपुलें शरीर रिक्षतां न कळें । सांभाळूनि लळे पाळी माय ॥२॥

तुका म्हणे माझा विठ्ठल जनिता । जेथें आमची सत्ता तयावरी ॥३॥

३४०५

काय करिती केलीं नित्य पापें । वसे नाम ज्यापें विठोबाचें ॥१॥

तृणीं हुताशन लागला ते रासी । जळतील तैसीं क्षणमात्रें ॥ध्रु.॥

विष्णुमूर्तिपाद पाहतां चरण । तेथें कर्म कोण राहूं शके ॥२॥

तुका म्हणे नाम जाळी महादोष । जेथें होय घोष कीर्तनाचा ॥३॥

३४०६

वेद नेलें शंखासुरें । केलें ब्रम्ह्यानें गार्‍हाणें ॥१॥

धांव धांव झडकरी । ऐसें कृपाळुवा हरी ॥ध्रु.॥

गजेंद्र नाडियें गांजिला । तेणें तुझा धांवा केला ॥२॥

तुका म्हणे पद्मनाभा । जेथें पाहें तेथें उभा ॥३॥

३४०७

माकडा दिसती कंवटी नारळा । भोक्ता निराळा वरील सारी ॥१॥

एका रस एका तोंडीं पडे माती । आपुलाले नेती विभाग ते ॥ध्रु.॥

सुनियांसी क्षीर वाढिल्या ओकवी । भोगित्यां पोसवी धणीवरी ॥२॥

तुका म्हणे भार वागविती मूर्ख । नेतील तें सार परीक्षक ॥३॥

३४०८

भेटीची आवडी उतावळि मन । लागलेंसे ध्यान जीवीं जीवा ॥१॥

आतां आवडीचा पुरवावा सोहळा । येऊनी गोपाळा क्षेम देई ॥ध्रु.॥

नेत्र उन्मळित राहिले ताटस्त । गंगा अश्रुपात वहावली ॥२॥

तुका म्हणे तुम्ही करा साचपणा । मुळींच्या वचना आपुलिया ॥३॥

३४०९

धवळलें जगदाकार । आंधार तो निरसला ॥१॥

लपों जातां नाहीं ठाव । प्रगट पा पसारा ॥ध्रु.॥

खरियाचा दिवस आला । वाढी बोला न पुरे ॥२॥

तुका म्हणे जिवें साटीं । पडिली मिठी धुरेसी ॥३॥

३४१०

मातेची अवस्था काय जाणे बाळ । तिसी तों सकळ चिंता त्याची ॥१॥

ऐसें परस्परें आहे चि विचारा । भोपळ्याचा तारा दगडासी ॥ध्रु.॥

भुजंग पोटाळी चंदनाचें अंग । निवे परि संग नव्हे तैसा ॥२॥

तुका म्हणे करा परिसाचे परी । मज ठेवा सरी लोखंडाचे ॥३॥

३४११

लावूनि कोलित । माझा करितील घात ॥१॥

ऐसे बहुतांचे संधी । सांपडला खोळेमधीं ॥ध्रु.॥

पाहातील उणें । तेथें देती अनुमोदनें ॥२॥

तुका म्हणे रिघे । पुढें नाहीं जालें धींगे ॥३॥

३४१२

ऐसी एकां अटी । रीतीं सिणती करंटीं ॥१॥

साच आपुल्या पुरतें । करून नेघेती कां हितें ॥ध्रु.॥

कां हीं वेचितील वाणी । निरर्थक चि कारणीं ॥२॥

तुका म्हणे देवा । कांहीं समर्पूनि सेवा ॥३॥

३४१३

चालिले सोबती । काय मानिली निश्चिती ॥१॥

काय करिसी एकला । काळ सन्निध पातला ॥ध्रु.॥

कांहीं सावध तो बरवा । करीं आपुला काढावा ॥२॥

चालिले अगळे । हळू च कान केश डोळे ॥३॥

वोसरले दांत । दाढा गडबडल्या आंत ॥४॥

एकली तळमळ । जिव्हा भलते ठायीं लोळे ॥५॥

तुका म्हणे यांणीं । तुझी मांडिली घालणी ॥६॥

३४१४

नका मजपाशीं । वदो प्रपंचाचे विशीं ॥१॥

आतां नाइकावी कानीं । मज देवाविण वाणी ॥ध्रु.॥

येऊनियां रूपा । कोण पाहे पुण्यपापा ॥२॥

मागे आजिवरी । जालें माप नेलें चोरी ॥३॥

सांडियेलीं पानें । पुढें पिका अवलोकन ॥४॥

पडों नेदी तुका । आड गुंपूं कांहीं चुका ॥५॥

३४१५

जाले आतां सांटे । कासयाचे लहान मोटे ॥१॥

एक एका पडिलों हातीं । जाली तेव्हां चि निश्चींती ॥ध्रु.॥

नाहीं फिरों येत मागें । जालें साक्षीचिया अंगें ॥२॥

तुका म्हणे देवा । आतां येथें कोठें हेवा ॥३॥

३४१६

माझें मज द्यावें । नाहीं करवीत नवें ॥१॥

सहस्रनामाचें रूपडें । भक्त कैवारी चोखडें ॥ध्रु.॥

साक्षीविण बोलें । तरी मज पाहिजे दंडिलें ॥२॥

तुका म्हणे माल । माझा खरा तो विठ्ठल ॥३॥

३४१७

करूं स्तुती तरि ते निंदा । तुम्ही जाणां हे गोविंदा ॥१॥

आम्हां लडिवाळांचे बोल । करा कवतुकें नवल ॥ध्रु.॥

बोबड्या उत्तरीं । तुम्हा रंजवितों हरी ॥२॥

मागतों भातुकें । तुका म्हणे कवतुकें ॥३॥

३४१८

नव्हतील जपें नव्हतील तपें । आम्हांसी हें सोपें गीतीं गातां ॥१॥

न करितां ध्यान न करितां धारणा । तो नाचे कीर्तनामाजी हरि ॥ध्रु.॥

जयासी नाहीं रूप आणि आकार । तो चि कटी कर उभा विटे ॥२॥

अनंत ब्रम्हांडें जयाचिया पोटीं । तो आम्हां संपुष्टीं भक्तिभावें ॥३॥

तुका म्हणे वर्म जाणती लडिवाळें । जें होतीं निर्मळें अंतर्बाहीं ॥४॥

३४१९

आम्ही जालों बळिवंत । होऊनियां शरणागत ॥१॥

केला घरांत रिघावा । ठायीं पडियेला ठेवा ॥ध्रु.॥

हातां चढलें धन । नेणं रचिलें कारण ॥२॥

तुका म्हणे मिठी । पायीं देउनि केली सुटी ॥३॥

३४२०

लागपाठ केला । आतां वांटा नित्य त्याला ॥१॥

करा जोडीचा हव्यास । आलें दुरील घरास ॥ध्रु.॥

फोडिलीं भांडारें । मोहोरलीं एकसरें ॥२॥

अवघियां पुरतें । तुका म्हणे घ्यावें हातें ॥३॥

३४२१

एकीं असे हेवा । एक अनावड जीवां ॥१॥

देवें केल्या भिन्न जाती । उत्तम कनिष्ठ मध्यस्ती ॥ध्रु.॥

प्रीतिसाटीं भेद । कोणी पूज्य कोणी निंद्य ॥२॥

तुका म्हणे कळा । त्याचा जाणे हा कळवळा ॥३॥

३४२२

स्वामीचें हें देणें । येथें पावलों दर्षणें ॥१॥

करूं आवडीनें वाद । तुमच्या सुखाचा संवाद ॥ध्रु.॥

कळावया वर्म । हा तों पायांचा चि धर्म ॥२॥

तुका म्हणे सिद्धी । हे चि पाववावी बुद्धी ॥३॥

३४२३

रुसलों संसारा । आम्ही आणीक व्यापारा ॥१॥

म्हणऊनि केली सांडी । देउनि पडिलों मुरकंडी ॥ध्रु.॥

परते चि ना मागें । मोहो निष्ठ‍ जालों अंगें ॥२॥

सांपडला देव । तुका म्हणे गेला भेव ॥३॥

३४२४

हें तों वाटलें आश्चर्य । तुम्हां न धरवे धीर ॥१॥

माझा फुटतसे प्राण । धांवा धांवा म्हणऊन ॥ध्रु.॥

काय नेणों दिशा । जाल्या तुम्हांविण ओशा ॥२॥

तुका म्हणे कां गा । नाइकिजे पांडुरंगा ॥३॥

३४२५

धांवा केला धांवा । श्रम होऊं नेदी जीवा ॥१॥

वर्षे अमृताच्या धारा । घेई वोसंगा लेंकरा ॥ध्रु.॥

उशीर तो आतां । न करावा हे चिंता ॥२॥

तुका म्हणे त्वरें । वेग करीं विश्वंभरे ॥३॥

३४२६

जोडिले अंजुळ । असें दानउतावळि ॥१॥

पाहा वाहा कृपादृष्टी । आणा अनुभवा गोष्टी ॥ध्रु.॥

तूं धनी मी सेवक । आइक्य तें एका एक ॥२॥

करितों विनंती । तुका सन्मुख पुढती ॥३॥

३४२७

काय तुज कैसें जाणवेल देवा । आणावें अनुभवा कैशा परी ॥१॥

सगुण निर्गुण थोर कीं लहान । न कळे अनुमान मज तुझा ॥ध्रु.॥

कोण तो निर्धार करूं हा विचार । भवसिंधु पार तरावया ॥२॥

तुका म्हणे कैसे पाय आतुडती । न पडे श्रीपती वर्म ठावें ॥३॥

३४२८

मी तव बैसलों धरुनियां ध्यास । न करीं उदास पांडुरंगा ॥१॥

नको आतां मज दवडूं श्रीहरी । मागाया भिकारी जालों दास ॥ध्रु.॥

भुकेलों कृपेच्या वचनाकारणें । आशा नारायणें पुरवावी ॥२॥

तुका म्हणे येऊनियां देई भेटी । कुरवाळुनी पोटीं धरीं मज ॥३॥

३४२९

आतां तुझें नाम गात असें गीतीं । म्हणोनी मानिती लोक मज ॥१॥

अन्नवस्त्रचिंता नाहीं या पोटाची । वारिली देहाची थोर पीडा ॥ध्रु.॥

सज्जन संबंधी तुटली उपाधी । रोकडी या बंदीं सुटलोंसें ॥२॥

घ्यावा द्यावा कोणें करावा सायास । गेली आशापाश वारोनियां ॥३॥

तुका म्हणे तुज कळेल तें आतां । करा जी अनंता मायबापा ॥४॥

३४३०

कामक्रोध माझे लावियेले पाठीं । बहुत हिंपुटीं जालों देवा ॥१॥

आवरितां तुझे तुज नावरती । थोर वाटे चित्तीं आश्चर्य हें ॥ध्रु.॥

तुझिया विनोदें आम्हां प्राणसाटी । भयभीत पोटीं सदा दुःखी ॥२॥

तुका म्हणे माझ्या कपाळाचा गुण । तुला हांसे कोण समर्थासी ॥३॥

३४३१

सन्मुख चि तुम्हीं सांगावी जी सेवा । ऐसे माझे देवा मनोरथ ॥१॥

निघों आम्ही कांहीं चित्तवित्त घरें । आपुल्या उदारें जीवावरी ॥ध्रु.॥

बोल परस्परें वाढवावें सुख । पाहावें श्रीमुख डोळेभरी ॥२॥

तुका म्हणे सत्य बोलतों वचन । करुनी चरण साक्ष तुझे ॥३॥

३४३२

मज अनाथाकारणें । करीं येणें केशवा ॥१॥

जीव झुरे तुजसाटीं । वाट पोटीं पहातसें ॥ध्रु.॥

चित्त रंगलें चरणीं । तुजवांचूनि न राहे ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंत । माझी चिंता असावी ॥३॥

३४३३

कासया वांचूनि जालों भूमी भार । तुझ्या पायीं थार नाहीं तरी ॥१॥

जातां भलें काय डोळियांचें काम । जंव पुरुषोत्तम न देखती ॥ध्रु.॥

काय मुख पेंव श्वापदाचें धांव । नित्य तुझें नांव नुच्चारितां ॥२॥

तुका म्हणे आतां पांडुरंगाविण । न वांचतां क्षण जीव भला ॥३॥

३४३४

नको मज ताठा नको अभिमान । तुजवांचूनि क्षीण होतो जीव ॥१॥

दुर्धर हे माया न होय सुटका । वैकुंठनायका सोडवीं मज ॥२॥

तुका म्हणे तुझें जालिया दर्षण । मग निवारण होइल सर्व ॥३॥

३४३५

चाल घरा उभा राहें नारायणा । ठेवूं दे चरणांवरि माथा ॥१॥

वेळोवेळां देई क्षेमआलिंगन । वरी अवलोकन कृपादृष्टी ॥ध्रु.॥

प्रक्षाळूं दे पाय बैसें माजघरीं । चित्त स्थिर करीं पांडुरंगा ॥२॥

आहे त्या संचितें करवीन भोजन । काय न जेवून करिसी आतां ॥३॥

करुणाकरें नाहीं कळों दिलें वर्म । दुरी होतां भ्रम कोण वारी ॥४॥

तुका म्हणे आतां आवडीच्या सत्ता । बोलिलों अनंता करवीन तें ॥५॥

३४३६

देवाची ते खूण आला ज्याच्या घरा । त्याच्या पडे चिरा मनुष्यपणा ॥१॥

देवाची ते खूण करावें वाटोंळें । आपणा वेगळें कोणी नाहीं ॥ध्रु.॥

देवाची ते खूण गुंतों नेदी आशा । ममतेच्या पाशा शिवों नेदी ॥२॥

देवाची ते खूण गुंतों नेदी वाचा । लागों असत्याचा मळ नेदी ॥३॥

देवाची ते खूण तोडी मायाजाळ । आणि हें सकळ जग हरी ॥४॥

पहा देवें तेंचि बळकाविलें स्थळ । तुक्यापें सकळ चिन्हें होतीं ॥५॥

३४३७

अनंताचे मुखीं होसील गाइला । अमुप विठ्ठला दास तुम्हां ॥१॥

माझें कोठें आलें होईंल विचारा । तरीं च अव्हेरा योग्य जालों ॥ध्रु.॥

सर्वकाळ तुम्ही असा जी संपन्न । चतुरा नारायण शिरोमणि ॥२॥

तुका म्हणे ऐसे कलियुगींचे जीव । तरी नये कीव बहुपापी ॥३॥

३४३८

न करावी चिंता । भय धरावें सर्वथा ॥१॥

दासां साहे नारायण । होय रिक्षता आपण ॥ध्रु.॥

न लगे परिहार । कांहीं योजावें उत्तर ॥२॥

न धरावी शंका । नये बोलों म्हणे तुका ॥३॥

३४३९

भांडवल माझें लटिक्याचे गांठी । उदीम तो तुटी यावी हा चि ॥१॥

कैसी तुझी वाट पाहों कोणा तोंडें । भोंवतीं किं रे भांडे गर्भवास ॥ध्रु.॥

चहूं खाणीचिया रंगलोंसें संगें । सुष्ट दुष्ट अंगें धरूनियां ॥२॥

बहुतांचे बहु पालटलों सळे । बहु आला काळें रंग अंगा ॥३॥

उकलूनि नये दावितां अंतर । घडिचा पदर सारूनियां ॥४॥

तुका म्हणे करीं गोंवळें यासाटीं । आपल्या पालटीं संगें देवा ॥५॥

३४४०

संतसंगतीं न करावा वास । एखादे गुणदोष अंगा येती ॥१॥

मग तया दोषा नाहीं परिहार । होय अपहार सुकृताचा ॥२॥

तुका म्हणे नमस्कारावे दुरून । अंतरीं धरून राहें रूप ॥३॥

३४४१

जें ज्याचें जेवण । तें चि याचकासी दान ॥१॥

आतां जाऊं चोजवीत । जेथें वसतील संत ॥ध्रु.॥

होतीं धालीं पोटें । मागें उरलीं उच्छिष्ट ॥२॥

तुका म्हणे धांव । पुढें खुंटईंल हांव ॥३॥

३४४२

धरावा तो बरा । ठाव वसतीचा थारा ॥१॥

निजविल्या जागविती । निज पुरवूनि देती ॥ध्रु.॥

एक वेवसाव । त्यांचा संग त्यांचा जीव ॥२॥

हितें केलें हित । ग्वाही एक एकां चित्त ॥३॥

विषमाचें कांहीं । आड तया एक नाहीं ॥४॥

तुका म्हणे बरीं । घरा येतील त्यापरी ॥५॥

३४४३

धोंडएासवें आदळितां फुटे डोकें । तों तों त्याच्या सुखें घामेजेना ॥१॥

इंगळासी सन्निधान अतित्याईं । क्षेम देतां काईं सुख वाटे ॥२॥

तुका म्हणे आम्हांसवें जो रुसला । तयाचा अबोला आकाशासीं ॥३॥

३४४४

सरे आम्हांपाशीं एक शुद्धभाव । नाहीं तरी वाव उपचार ॥१॥

कोण मानी वरी रसाळ बोलणें । नाहीं जाली मनें ओळखी तों ॥२॥

तुका म्हणे आम्हां जाणीवेचें दुःख । न पाहों त्या मुख दुर्जनाचें ॥३॥

३४४५

आतां तळमळ । केली पाहिजे सीतळ ॥१॥

करील तें पाहें देव । पायीं ठेवुनियां भाव ॥ध्रु.॥

तो चि अन्नदाता । नाहीं आणिकांची सत्ता ॥२॥

तुका म्हणे दासा । नुपेक्षील हा भरवसा ॥३॥

३४४६

लांब धांवे पाय चोरी । भरोवरी जनाच्या ॥१॥

आतां कैसें होय याचें । सिजतां काचें राहिलें ॥ध्रु.॥

खाय ओकी वेळोवेळां । कैसी कळा राहेल ॥२॥

तुका म्हणे भावहीण । त्याचा सीण पाचावा ॥३॥

३४४७

माझ्या इंद्रियांसीं लागलें भांडण । म्हणतील कान रसना धाली ॥१॥

करिती तळमळ हस्त पाद भाळ । नेत्रांसी दुकाळ पडिला थोर ॥ध्रु.॥

गुण गाय मुख आइकती कान । आमचें कारण तैसें नव्हे ॥२॥

दरुषणें फिटे सकळांचा पांग । जेथें ज्याचा भाग घेइल तें ॥३॥

तुका म्हणे ऐसें करीं नारायणा । माझी ही वासना ऐसी आहे ॥४॥

३४४८

सिद्धीचा दास नव्हें श्रुतीचा अंकिला । होईंन विठ्ठला सर्व तुझा ॥१॥

सर्वकाळ सुख आमच्या मानसीं । राहिलें जयासी नास नाहीं ॥ध्रु.॥

नेणें पुण्य पाप न पाहें लोचनीं । आणिका वांचूनि पांडुरंगा ॥२॥

न करीं आस मुक्तीचे सायास । भक्तिप्रेमरस सांडूनियां ॥३॥

गर्भवासीं धाक नाहीं येतां जातां । हृदयीं राहतां नाम तुझें ॥४॥

तुका म्हणे जालों तुझा चि अंकिला । न भें मी विठ्ठला कळिकाळासी ॥५॥

३४४९

जन्मा येऊनि तया लाभ जाला । बिडवईं भेटला पांडुरंगा ॥१॥

संसारदुःखें नासिलीं तेणें । उत्तम हें केणें नामघोष॥ध्रु.॥

धन्य ते संत सद्धि महानुभाव । पंढरीचा ठाव टाकियेला ॥२॥

प्रेमदाते ते च पतितपावन । धन्य दरुषण होय त्याला ॥३॥

पावटणिया पंथें जालिया सिद्धी । वोगळे समाधि सायुज्यता ॥४॥

प्रेम अराणूक नाहीं भय धाक । मज तेणें सुखें कांहीं चिंता ॥५॥

तें दुर्लभ संसारासी । जडजीवउद्धारलोकासी ॥६॥

तुका म्हणे त्यासी । धन्य भाग्य दरूषणें ॥७॥

३४५०

काय दिवस गेले अवघे चि वर्‍हाडें । तें आलें सांकडें कथेमाजी ॥१॥

क्षण एके ठायीं मन स्थिर नाहीं । अराणूक कइं होईंल पुढें ॥ध्रु.॥

कथेचे विरसें दोषा मूळ होय । तरण उपाय कैचा माती ॥२॥

काय तें सांचवुनि उरलें हें मागें । घटिका एक संगें काय गेलें ॥३॥

ते चि वाणी येथें करा उजळणी । काढावी मथूनि शब्दरत्नें ॥४॥

तुका म्हणे हें चि बोलावया चाड । उभयतां नाड हित असे ॥५॥

३४५१

शुद्धाशुद्ध निवडे कैसें । चर्म मास भिन्न नाहीं ॥१॥

कांहीं अधिक नाहीं उणें । कवण्या गुणें देवासी ॥ध्रु.॥

उदक भिन्न असे काईं । वाहाळ बावी सरिता नईं ॥२॥

सूर्य तेजें निवडी काय । रश्मी रसा सकळा खाय ॥३॥

वर्णां भिन्न दुधा नाहीं । सकळा गाई सारखें ॥४॥

करितां भिन्न नाहीं माती । मडक्या गति भिन्न नांवें ॥५॥

वर्त्ते एकविध अग्नि । नाहीं मनीं शुद्धाशुद्ध ॥६॥

तुका म्हणे पात्र चाड । किंवा विसें अमृत गोड ॥७॥

३४५२

न धरी प्रतिष्ठा कोणाची यम । म्हणतां कां रे राम लाजा झणी ॥१॥

सांपडे हातींचें सोडवील काळा । तो कां वेळोवेळां नये वाचे ॥ध्रु.॥

कोण लोक जो हा सुटला तो एक । गेले कुंभपाक रवरवांत ॥२॥

तुका म्हणे हित तों म्हणा विठ्ठल । न म्हणे तो भोगील कळेल तें ॥३॥

३४५३

म्हणवितां हरी न म्हणे तयाला । दरवडा पडिला देहामाजी ॥१॥

आयुष्यधन त्याचें नेले यमदूतीं । भुलविला निश्चिंतीं कामरंगें ॥ध्रु.॥

नावडे ती कथा देउळासी जातां । प्रियधनसुता लक्ष तेथें ॥२॥

कोण नेतो तयां घटिका दिवसा एका । कां रे म्हणे तुका नागवसी ॥३॥

३४५४

कथे बैसोनि सादरें । सुखचर्चा परस्परें । नवल काय तो उद्धरे । आणीक तरे सुगंधें ॥१॥

पुण्य घेई रे फुकाचें । पाप दुष्टवासनेचें । पेरिल्या बीजाचें । फळ घेई शेवटीं ॥ध्रु.॥

कथा विरस पाडी आळसें । छळणा करूनि मोडी रस । बुडवी आपणासरिसें । विटाळसें नावेसी ॥२॥

सज्जन चंदनाचिये परी । दुर्जन देशत्यागें दुरी । राहो म्हणे हरि । विनंती करी तुका हे ॥३॥

३४५५

कळों आलें तुझें जिणें । देवा तूं माझें पोसनें ॥१॥

वाट पाहासी आठवाची । सत्ता सतंत कईची ॥ध्रु.॥

बोलावितां यावें रूपा । सदा निर्गुणीं चि लपा ॥२॥

तुका म्हणे तूं परदेशी । येथें आम्हां अंगेजिसी ॥३॥

३४५६

आतां येथें लाजे नाहीं तुझें काम । जाय मज राम आठवूं दे ॥१॥

तुझे भिडे माझे बहु जाले घात । केलों या अंकित दुर्जनाचा ॥ध्रु.॥

माझें केलें मज पारिखें माहेर । नटोनी साचार चाळविलें ॥२॥

सुखासाटीं एक वाहियेलें खांदीं । तेणें बहु मांदी मेळविली ॥३॥

केला चौघाचार नेलों पांचांमधीं । नाहीं दिली शुद्धी धरूं आशा ॥४॥

तुका म्हणे आतां घेईंन कांटीवरी । धनी म्यां कैवारी केला देव ॥५॥

३४५७

आजिवरि होतों तुझे सत्ते खालीं । तोंवरी तों केली विटंबणा ॥१॥

आतां तुज राहों नेदीं या देशांत । ऐसा म्यां समर्थ केला धणी ॥ध्रु.॥

सापें रिग केला कोठें बाळपणीं । होतीसी पापिणी काय जाणों ॥२॥

तुका म्हणे म्यां हा बुडविला वेव्हार । तुझे चि ढोपर सोलावया ॥३॥

३४५८

देवाच्या निरोपें पिटितों डांगोरा । लाजे नका थारा देऊं कोणी ॥१॥

मोडिलें या रांडे सुपंथ मारग । चालविलें जग यमपंथें ॥ध्रु.॥

परिचारीं केली आपुली च रूढी । पोटींची ते कुडी ठावी नाहीं ॥२॥

तुका म्हणे आणा राउळा धरून । फजित करून सोडूं मग ॥३॥

३४५९

कां रे तुम्ही निर्मळ हरिगुण गा ना । नाचत आनंदरूप वैकुंठासी जा ना ॥१॥

काय गणिकेच्या याती अधिकार मोटा । दोषी अजामेळ ऐसीं नेलीं वैकुंठा ॥ध्रु.॥

ऐसे नेणों मागें किती अनंत अपार । पंच महादोषी पातकां नाहीं पार ॥२॥

पुत्राचिया लोभें नष्ट म्हणे नारायण । कोण कर्तव्य तुका म्हणे त्याचें पुण्य ॥३॥

३४६०

बैसोनियां खाऊं जोडी । ओढाओढी चुकवूनि ॥१॥

ऐसें केलें नारायणें । बरवें जिणें सुखाचें ॥ध्रु.॥

घरीच्या घरीं भांडवल । न लगे बोल वेचावे ॥२॥

तुका म्हणे आटाआटी । चुकली दाटी सकळ ॥३॥

३४६१

नाहीं भ्यालों तरी पावलों या ठाया । तुम्हां आळवाया जवळिकें ॥१॥

सत्ताबळें आतां मागेन भोजन । केलें तें चिंतन आजिवरी ॥ध्रु.॥

नवनीतासाटीं खादला हा जीव । थोड्यासाटीं कीव कोण करी ॥२॥

तुका म्हणे ताक न लगे हें घाटे । पांडुरंगा खोटें चाळवण ॥३॥

३४६२

सारीन तें आतां एकाचि भोजनें । वारीन मागणें वेळोवेळां ॥१॥

सेवटींच्या घासें गोड करीं माते । अगे कृपावंते पांडुरंगे ॥ध्रु.॥

वंचूं नये आतां कांहीं च प्रकार । धाकल्याचें थोर जाल्यावरी ॥२॥

तुका म्हणे आतां बहु चाळवावें । कांहीं नेदीं ठावें उरों मागें ॥३॥

३४६३

पोट धालें मग न लगे परती । जालिया निश्चिंती खेळ गोड ॥१॥

आपुलिया हातें देईं वो कवळ । विठ्ठल शीतळ जीवन वरी ॥ध्रु.॥

घराचा विसर होईंल आनंद । नाचेन मी छंदें प्रेमाचिया ॥२॥

तुका म्हणे तों च वरी करकर । मग हें उत्तर खंडईंल ॥३॥

३४६४

बोलविसी तरी । तुझ्या येईंन उत्तरीं ॥१॥

कांहीं कोड कवतिकें । हातीं द्यावया भातुकें ॥ध्रु.॥

बोलविसी तैसें । करीन सेवन सरिसें ॥२॥

तुका म्हणे देवा । माझें चळण तुज सवा ॥३॥

३४६५

दिला जीवभाव । तेव्हां सांडिला म्यां ठाव ॥१॥

आतां वर्ते तुझी सत्ता । येथें सकळ अनंता ॥ध्रु.॥

माझीया मरणें । तुम्ही बैसविलें ठाणें ॥२॥

तुका म्हणे काई । मी हें माझें येथें नाहीं ॥३॥

३४६६

एकाचिये वेठी । सांपडलों फुकासाटीं ॥१॥

घेतों काम सत्ताबळें । माझें करूनि भेंडोळें ॥ध्रु.॥

धांवे मागें मागें । जाय तिकडे चि लागे ॥२॥

तुका म्हणे नेलें । माझें सर्वस्वें विठ्ठलें ॥३॥

३४६७

बराडियाची आवडी पुरे । जया झुरे साटीं तें ॥१॥

तैसें जालें माझ्या मना । नुठी चरणावरूनि ॥ध्रु.॥

मागलिया पेणें पावे । विसांवे तें ठाकणीं ॥२॥

तुका म्हणे छाया भेटे । बरें वाटे तापे त्या ॥३॥

३४६८

आतां द्यावें अभयदान । जीवन ये कृपेचें ॥१॥

उभारोनी बाहो देवा । हात ठेवा मस्तकीं ॥ध्रु.॥

नाभी नाभी या उत्तरें । करुणाकरें सांतवीजे ॥२॥

तुका म्हणे केली आस । तो हा दिस फळाचा ॥३॥

३४६९

बहुजन्में सोस केला । त्याचा जाला परिणाम ॥१॥

विठ्ठलसें नाम कंठीं । आवडी पोटीं संचितें ॥ध्रु.॥

येथुन तेथवरी आतां । न लगे चिंता करावी ॥२॥

तुका म्हणे धालें मन । हें चि दान शकुनाचें ॥३॥

३४७०

उसंतिल्या कर्मवाटा । बहु मोटा आघात ॥१॥

शीघ्र यावें शीघ्र यावें । हातीं न्यावें धरूनि ॥ध्रु.॥

भागलों या खटपटे । घटपटें करितां ॥२॥

तुका म्हणे कृपावंता । माझी चिंता खंडावी॥३॥

३४७१

तुम्हांसी हें अवघें ठावें । किती द्यावें स्मरण ॥१॥

कां बा तुम्ही ऐसें नेणें । निष्ठ‍पणें टाळित असां ॥ध्रु.॥

आळवितां मायबापा । नये कृपा अझूनि ॥२॥

तुका म्हणे जगदीशा । काय असां निजेले ॥३॥

३४७२

नेलें सळेंबळें । चित्तावित्ताचें गांठोळें ॥१॥

साहए जालीं घरिच्या घरीं । होतां ठायीं च कुठोरी ॥ध्रु.॥

मी पातलों या भावा । कपट तें नेणें देवा ॥२॥

तुका म्हणे उघडें केलें । माझें माझ्या हातें नेलें ॥३॥

३४७३

जाला हा डांगोरा । मुखीं लहानाचे थोरा ॥१॥

नागविलों जनाचारीं । कोणी बैसों नेदी दारी ॥ध्रु.॥

संचिताचा ठेवा। आतां आला तैसा घ्यावा ॥२॥

तुका म्हणे देवें । म्हणों केलें हें बरवें ॥३॥

३४७४

किती चौघाचारें । येथें गोविलीं वेव्हारें ॥१॥

असे बांधविले गळे । होऊं न सकती निराळे ॥ध्रु.॥

आपलें आपण । केलें कां नाहीं जतन ॥२॥

तुका म्हणे खंडदंडें । येरझारीं लपती लंडें ॥३॥

३४७५

पांडुरंगा ऐसा सांडुनि वेव्हारा । आणिकांची करा आस वांयां ॥१॥

बहुतांसी दिला उद्धार उदारें । निवडीना खरें खोटें कांहीं ॥ध्रु.॥

याचिया अंकिता वैकुंठ बंदर । आणीक वेव्हार चालितना ॥२॥

तुका म्हणे माझे हातींचें वजन । यासी बोल कोण ठेवूं सके ॥३॥

३४७६

ठेवूनि इमान राहिलों चरणीं । म्हणउनि धणी कृपा करी ॥१॥

आम्हांसी भांडार करणें जतन । आलें गेलें कोण उंच निंच ॥ध्रु.॥

करूनि सांभाळीं राहिला निराळा । एक एक वेळा आज्ञा केली ॥२॥

तुका म्हणे योग्यायोग्य विनीत । देवा नाहीं चित्त येथें देणें ॥३॥

३४७७

आतां नव्हे गोड कांहीं करितां संसार । आणीक संचार जाला माजी ॥१॥

ब्रम्हरसें गेलें भरूनियां अंग । आधील तो रंग पालटला ॥ध्रु.॥

रसनेचिये रुची कंठीं नारायण । बैसोनियां मन निवविलें ॥२॥

तुका म्हणे आतां बैसलों ठाकणीं । इच्छेची ते धणी पुरईंल ॥३॥

३४७८

आतां काशासाटीं दुरी । अंतर उरी राखिली ॥१॥

करीं लवकरी मुळ । लहानें तीळ मुळीचिया ॥ध्रु.॥

दोहीं ठायीं उदेगवाणें । दरुषणें निश्चिंती ॥२॥

तुका म्हणे वेग व्हावा । ऐसी जीवा उत्कंठा ॥३॥

३४७९

पडिली हे रूढि जगा परिचार । चालविती वेव्हार सत्य म्हूण ॥१॥

मरणाची कां रे नाहीं आठवण । संचिताचा धन लोभ हेवा ॥ध्रु.॥

देहाचें भय तें काळाचें भातुकें । ग्रासूनि तें एकें ठेविलेंसे ॥२॥

तुका म्हणे कांहीं उघडा रे डोळे । जाणोनि अंधळे होऊं नका ॥३॥

३४८०

जेथें पाहें तेथें कांडिती भूस । चिपाडें चोखूनि पाहाती रस ॥१॥

काय सांगों देवा भुलले जीव । बहु यांची येतसे कींव ॥ध्रु.॥

वेठीचें मोटळें लटिकें चि फुगे । पेणिया जाऊनि भिक्षा मागे ॥२॥

तुका म्हणे कां उगे चि खोल । जवळी दाखवी आपणां बोल ॥३॥

३४८१

जाणिवेच्या भारें चेंपला उर । सदा बुरबुर सरे चि ना ॥१॥

किती याचें ऐकों कानीं । मारिलें घाणीं नाळकरी ॥ध्रु.॥

मिठेंविण आळणी बोल । कोरडी फोल घसघस ॥२॥

तुका म्हणे डेंगा न कळे हित । किती फजित करूं तरी ॥३॥

३४८२

अनुतापयुक्त गेलिया अभिमान । विसरूं वचन मागिलांचा ॥१॥

त्याचे पाय माझे लागोत कपाळीं । भोग उष्टावळी धन्यकाळ ॥ध्रु.॥

षड उर्मी जिंहीं हाणितल्या लाता । शरण या संता आल्या वेगीं ॥२॥

तुका म्हणे जाती वोळे लवकरी । ठायीं चि अंतरीं शुद्ध होती ॥३॥

३४८३

खोल ओले पडे तें पीक उत्तम । उथळाचा श्रम वांयां जाय ॥१॥

लटिक्याचे आम्ही नव्हों सांटेकरी । थीतें घाली भरी पदरीचें ॥ध्रु.॥

कोणा इहलोकीं पाहिजे पसारा । दंभ पोट भरायाचे चाडे ॥२॥

तुका म्हणे कसीं अगी जें उतरे । तें चि येथें सरे जातिशुद्ध ॥३॥

३४८४

गोमट्या बीजाचीं फळें ही गोमटीं । बाहे तें चि पोटीं समतुक ॥१॥

जातीच्या संतोषें चित्तासी विश्रांति । परतोनि मागुती फिरों नेणें ॥ध्रु.॥

खर्‍याचे पारखीं येत नाहीं तोटा । निवडे तो खोटा ढाळें दुरी ॥२॥

तुका म्हणे मज सत्याचि आवडी । करितां तांतडी येत नाहीं ॥३॥

३४८५

मन जालें भाट । कीर्ति मुखें घडघडाट । पडियेली वाट । ये चि चाली स्वभावें ॥१॥

बोलें देवाचे पवाडे । नित्य नवे चि रोकडे । ज्या परी आवडे । तैसा तैसा करूनि ॥ध्रु.॥

रोखीं रहावें समोर । पुढें मागें चाले भार । करावें उत्तर । सेवा रुजू करूनि ॥२॥

पूर वर्षला देकारें । संतोषाच्या अभयें करें । अंगींच्या उत्तरें । तुकया स्वामी शृंगारी ॥३॥

३४८६

दूरि तों चि होतों आपुले आशंके । नव्हतें ठाउकें मूळभेद ॥१॥

आतां जेथें तेथें येइन सांगातें । लपाया पुरतें उरों नेदीं ॥ध्रु.॥

मिथ्या मोहें मज लाविला उशीर । तरी हे अंतर जालें होतें ॥२॥

तुका म्हणे कां रे दाखविसी भिन्न । लटिका चि सीण लपंडाईं ॥३॥

३४८७

कळों नये तों चि चुकावितां बरें । मग पाठमोरें काय काज ॥ १॥

धरिलेती आतां द्या जी माझा डाव । सांपडतां भाव ऐसा आहे ॥ ध्रु.॥

होतासी अंतरें झाकिलिया डोळीं । तो मी हा न्याहाळीं धरुनी दृष्टी ॥ २॥

तुका म्हणे तुज रडीची च खोडी । अहाच बराडी तो मी नव्हे ॥.३॥

३४८८

करिसी लाघवें । तूं हें खेळसी आघवें ॥१॥

केला अहंकार आड । आम्हां जगासी हा नाड ॥ध्रु.॥

यथंभुतें यावें । दावूं लपों ही जाणावें ॥२॥

तुका म्हणे हो श्रीपती । आतां चाळवाल किती ॥३॥

३४८९

विश्वास तो देव । म्हणुनि धरियेला भाव ॥१॥

माझी वदवितो वाणी । ज्याणें धरिली धरणी ॥ध्रु.॥

जोडिलीं अक्षरें । नव्हेती बुद्धीचीं उत्तरें ॥२॥

नाहीं केली आटी । कांहीं मानदंभासाटीं॥३॥

कोणी भाग्यवंत । तया कळेल उचित ॥४॥

तुका म्हणे झरा । आहे मुळींचा चि खरा ॥५॥

३४९०

सुराणीचीं जालों लाडिकीं एकलीं । वडील धाकुलीं आम्ही देवा ॥१॥

म्हणऊनि कांहीं न घडे अव्हेर । गोमटें उत्तर भातुकें ही ॥ध्रु.॥

कांहीं एक नाहीं वंचिलें वेगळें । मुळीचिया मुळें स्थिराविलें ॥२॥

लेवविलीं अंगीं आपुलीं भूषणें । अळंकार लेणें सकळ ही ॥३॥

सारितां न सरे आमुप भांडार । धना अंतपार नाहीं लेखा ॥४॥

तुका म्हणे आम्ही आळवूं आवडी । म्हणऊनी जोडी दाखविली ॥५॥

३४९१

एका वेळे केलें रितें कलिवर । आंत दिली थार पांडुरंगा ॥१॥

पाळण पोषण लागलें ते सोईं । देहाचें तें काईं सर्वभावें ॥ध्रु.॥

माझिया मरणें जाली हे वसति । लागली ते ज्योती अविनाशा ॥२॥

जाला ऐसा एका घायें येथें नाहीं । तुका म्हणे कांहीं बोलों नये ॥३॥

३४९२

पावतों ताडन । तरी हें मोकलितों जन ॥१॥

मग मी आठवितों दुःखें । देवा सावकाश मुखें ॥ध्रु.॥

होती अप्रतिष्ठा । हो तों वरपडा कष्टा ॥२॥

तुका म्हणे मान । होतां उत्तम खंडन ॥३॥

३४९३

धरावें तों भय । अंतरोनि जाती पाय ॥१॥

जाल्या तुटी देवासवें । काय वांचोनि करावें ॥ध्रु.॥

कोणासी पारिखें । लेखूं आपणासारिखें ॥२॥

तुका म्हणे असो । अथवा हें आतां नासो ॥३॥

३४९४

आम्हांसी सांगाती । होती अराले ते होती ॥१॥

येती आइकतां हाक । दोन मिळोन म्हणती एक ॥ध्रु.॥

आणिकां उत्तरीं । नसे गोवी वैखरी ॥२॥

तुका म्हणे बोल । खूण पहाती विठ्ठल ॥३॥

३४९५

आनंदाचा थारा । सुखें मोहरला झरा ॥१॥

ऐसी प्रभुची ज्या कळा । त्याच्या कोण पाहे बळा ॥ध्रु.॥

अंकिता ऐसया । होइल पावविलें ठाया ॥२॥

तुका म्हणे ऐसें । दिलें आभंड प्रकासे ॥३॥

३४९६

काहे लकडा घांस कटावे । खोद हि जुमीन मठ बनावे ॥१॥

देवलवासी तरवरछाया । घरघर माईं खपरिबसमाया ॥ध्रु.॥

कां छांडियें भार फेरे सीर भागें । मायाको दुःख मिटलिये अंगें ॥२॥

कहे तुका तुम सुनो हो सिद्धी । रामबिना और झुटा कछु धंदा ॥३॥

३४९७

आणीक पाखांडें असती उदंडें । तळमळिती पिंडें आपुलिया ॥१॥

त्याचिया बोलाचा नाहीं विश्वास । घातलीसे कास तुझ्या नामीं ॥ध्रु.॥

दृढ एक चित्तें जालों या जीवासी । लाज सर्वविशीं तुम्हांसी हे ॥२॥

पीडों नेदी पशु आपुले अंकित । आहे जें उचित तैसें करा ॥३॥

तुका म्हणे किती भाकावी करुणा । कोप नारायणा येइल तुम्हां ॥४॥

३४९८

व्हावया भिकारी हें आम्हां कारण । अंतरोनि जन जावें दुरी ॥१॥

संबंध तुटावा शब्दाचा ही स्पर्श । म्हणऊनि आस मोकलिली ॥२॥

तुका म्हणे दुःखें उबगला जीव । म्हणऊनी कीव भाकीं देवा ॥३॥

३४९९

कोरडिया ऐशा सारून गोष्टी । करा उठाउठीं हित आधीं ॥१॥

खोळंबला राहे आपुला मारग । पहावी ते मग तुटी कोठें ॥ध्रु.॥

लौकिकाचा आड येईंल पसारा । मग येरझारा दुःख देती ॥२॥

तुका म्हणे डांख लागे अळंकारें । मग नव्हे खरें पुटाविण ॥३॥

३५००

ऐसें ठावें नाहीं मूढा । सोस काकुलती पुढां ॥१॥

माझीं नका जाळूं भांडीं । पोटीं भय सोस तोंडीं ॥ध्रु.॥

पातलिया काळ । तेव्हां काय चाले बळ ॥२॥

संचित तें करी । नरका जाया मेल्यावरी ॥३॥

परउपकार । न घडावा हा विचार ॥४॥

तुका म्हणे लांसी । आतां भेटों नये ऐसी ॥५॥