होळीचा सण आपल्याला काय संदेश देतो?

गुरुदेव श्री श्री रविशंकर

होळी हा आनंदाचा आणि आनंदाचा सण आहे. आपलं आयुष्यही होळीसारखं चैतन्यमय आणि रंगांनी भरलेलं असावं, निरस किंवा कंटाळवाणा नसावा! फाल्गुन महिन्याची पौर्णिमा ही वर्षातील शेवटची पौर्णिमा असते. म्हणून भारतात अशी परंपरा आहे की या दिवशी घरातील सर्व जुन्या वस्तू एकत्र करून होळीला जाळल्या जातात. आणि दुसऱ्या दिवशी रंग खेळून होळी साजरी करतात.

जीवनातील आपल्या भूमिका रंगांसारख्या स्पष्ट असाव्यात

ज्याप्रमाणे प्रत्येक रंग स्वतःमध्ये स्पष्टपणे दिसतो, त्याचप्रमाणे आपल्या जीवनातील विविध भूमिका आणि भावना देखील स्पष्टपणे परिभाषित केल्या पाहिजेत. अनेक वेळा आपण त्यात मिसळतो आणि त्यामुळेच गोंधळ आणि समस्या निर्माण होतात. जेव्हा तुम्ही वडिलांच्या भूमिकेत असता तेव्हा वडीलच राहा; ऑफिसमध्ये असताना तुमच्या कामावर लक्ष केंद्रित करा. या भूमिका मिसळल्याने चुका होतात. स्पष्टता जीवनाच्या विविध पैलूंमधील सौंदर्य बाहेर आणते. प्रत्येक भूमिका योग्य रीतीने पार पाडण्याची ताकद त्यातून मिळते.

हिरण्यकशिपू कशाचे प्रतीक आहे?

आपल्या देशात होळीबद्दल हिरण्यकश्यप, होलिका आणि प्रल्हाद यांची एक कथा खूप प्रचलित आहे. हिरण्यकशिपू हा राक्षस राजा होता. ‘हिरण्यकश्यप’ म्हणजे जी व्यक्ती नेहमी सोने किंवा भौतिक संपत्तीकडे पाहत असते. हिरण्यकशिपू स्वतः खोल सुखाचा शोध घेत होता पण खरा आनंद त्याला ओळखता आला नाही. स्वतःचा मुलगा प्रल्हाद याच्या इतक्या जवळ असूनही तो त्याला ओळखू शकला नाही आणि तोच आनंद इकडे तिकडे शोधत राहिला. म्हणूनच ‘हिरण्यकश्यप’ हे स्थूलतेचे प्रतीक आहे.

आपल्यातील प्रल्हाद कोण आहे?

हिरण्यकश्यपच्या मुलाचे नाव प्रल्हाद होते. प्रल्हाद म्हणजे एक विशेष समाधान, आनंद आणि आह्लाद. प्रल्हाद हा भगवान नारायणाचा भक्त होता. नारायण म्हणजे आत्मा. जो आनंद आपल्या आत्म्यापासून आपल्याला मिळतो तो इतर कोठेही मिळत नाही. आपल्या सर्वांना एक विशेष आनंद हवा आहे जो कधीही संपत नाही. अशा विशिष्ट सुखांच्या शोधात लोक दारू पितात, जुगार खेळतात आणि पैसे जमा करतात. लोक जे काही फायदेशीर किंवा हानीकारक काम करतात ते सर्व त्या त्या विशेष आनंदाच्या इच्छेने 'प्रल्हाद' करतात.

होलिका म्हणजे काय?

होलिका ही हिरण्यकश्यपची बहीण होती. होलिकेला अग्निदेवाने आशीर्वाद दिला होता त्यामुळे आगीमुळे होलिकेला कोणतीही हानी होऊ शकली नाही. ‘होलिका’ हे भूतकाळातील ओझ्याचे प्रतीक आहे, जे प्रल्हादच्या साधेपणाला जाळून टाकण्याचा प्रयत्न करते.

होलिका दहनामागील कथा

एक प्रचलित कथा आहे की राक्षस राजा हिरण्यकश्यपला त्याचा मुलगा प्रल्हादची नारायणावरील भक्ती आवडली नाही. राज्याचे इतर लोक हिरण्यकश्यपची पूजा करतात तशी प्रल्हादनेही हिरण्यकश्यपाची पूजा करावी अशी त्याची इच्छा होती. परंतु हिरण्यकश्यपच्या अनेक प्रयत्नांनंतरही प्रल्हादने नारायणाची भक्ती चालू ठेवली. एकदा हिरण्यकश्यपने आपली बहीण होलिकाला प्रल्हादला मांडीवर घेऊन अग्नीवर बसण्यास सांगितले; होलिका प्रल्हादासोबत अग्नीवर बसली पण प्रल्हाद जळला नाही तर होलिका दगावली. ही कथा आहे होलिका दहनाची.

लोभी लोक इतरांना कमी आणि स्वतःला जास्त दुखवतात. म्हणूनच अशा लोकांच्या चेहऱ्यावर आनंद, मजा किंवा शांती कधीच असू शकत नाही. भूतकाळ गेल्याने आयुष्य एक उत्सव बनते. भूतकाळ जाळून, तुम्ही नवीन सुरुवातीसाठी तयार आहात. तुमच्या भावना तुम्हाला आगीप्रमाणे जळतात पण जेव्हा रंगांचा झरा फुटतो तेव्हा तुमचे आयुष्य आनंदाने भरते. भावना आपल्याला अज्ञानात त्रास देतात; त्याच भावना ज्ञानाने रंगून जातात.