इंग्रजी कॅलेंडरप्रमाणे मकर संक्रांती हा नवीन वर्षातील पहिला सण मानला जातो. या दिवशी सूर्यदेव धनु राशीतून निघून मकर राशीत प्रवेश करतात. म्हणून याला मकर संक्रांत म्हणतात. यावेळी मकर संक्रांती शुक्रवार, 14 जानेवारी रोजी साजरी होणार आहे. या दिवशी पवित्र नदीत स्नान आणि दान करण्याचे विशेष महत्त्व आहे.
मकर संक्रांतीच्या दिवशी गूळ, तूप, मीठ आणि तीळ याशिवाय काळी उडीद डाळ, तांदूळ इत्यादी दान केले जाते. एवढेच नाही तर या दिवशी घरी उडीद डाळ खिचडीही खाल्ली जाते. इतकेच नाही तर या दिवशी अनेक ठिकाणी हा सण खिचडी म्हणून ओळखला जातो. या दिवशी खिचडी बनवणे, खाणे, दान करणे इत्यादी केल्याने सूर्यदेव आणि शनिदेवाचा आशीर्वाद प्राप्त होतो, असे मानले जाते. या सणानिमित्त खिचडीचे महत्त्व जाणून घेऊया.
खिचडीची लोकप्रिय कथा
मकर संक्रांतीच्या दिवशी बाबा गोरखनाथांच्या काळापासून खिचडी बनवणे, खाणे, दान करणे इत्यादी प्रथा सुरू झाली. खिचडीबाबत अशी प्रथा आहे की जेव्हा खिलजीच्या हल्ल्यात नाथ योगींना जेवण बनवायला वेळ मिळाला नाही. आणि यामुळे ते उपाशीपोटी लढायला जायचे. तेव्हा बाबा गोरखनाथांनी डाळ, भात, भाजी एकत्र शिजवण्याचा सल्ला दिला. पटकन शिजलेल्या खिचडीने योगींचे पोटही भरले जात आणि ती पौष्टिकही आहे.
त्याला बाबा गोरखनाथांनी खिचडी असे नाव दिले. यानंतर खिलजीपासून मुक्त झाल्यानंतर मकर संक्रांतीच्या दिवशी योगींनी उत्सव साजरा केला आणि लोकांमध्ये खिचडीचे वाटप केले. तेव्हापासून मकर संक्रांतीच्या दिवशी खिचडी बनवण्याची प्रथा सुरू झाली. एवढेच नाही तर गोरखपूरच्या बाबा गोरखनाथ मंदिरात या दिवशी खिचडी जत्रेचे आयोजन केले जाते. तसेच या दिवशी बाबा गोरखनाथांना खिचडी अर्पण केली जाते.
मकर संक्रांतीच्या दिवशी असे मानले जाते की या दिवशी सूर्य देव त्यांच्या पुत्र शनीच्या घरी जातात. ज्योतिष शास्त्रामध्ये उडदाची डाळ शनिदेवाशी संबंधित मानली जाते. अशा स्थितीत या दिवशी उडीद डाळ खिचडी खाऊन दान केल्याने सूर्यदेव आणि शनिदेवाची कृपा प्राप्त होते. तसेच तांदूळ हा चंद्राचा, मीठाचा शुक्र, हळद हा गुरु, हिरव्या भाज्या बुध कारक मानले जातात. त्याच वेळी उष्णतेशी संबध मंगळाशी निगडित आहे. त्यामुळे मकर संक्रांतीच्या दिवशी खिचडी खाल्ल्याने कुंडलीतील सर्व प्रकारच्या ग्रहांची स्थिती सुधारते.