वेगाने वाढत जाणारे डिजिटल रोजगार

आयटी उद्योगात प्रशिक्षित व्यावसायिकांच्या मागणीत वाढ? नवोदित व्यावसायिकांना त्यांचे प्रशिक्षण कोठून मिळेल?

आज डिजिटल रोजगार विशेषत: आयटी उद्योगात तेजी निर्माण करत आहे पण का? यापूर्वी आपण असे ऐकले आहे की AI (कृत्रिम बुद्धिमत्ता) सारखे संभाव्य तंत्रज्ञान लोकांना बेरोजगार करू शकते. परंतु McKinsey ग्लोबल इन्स्टिट्यूट (MGI)ने म्हटले आहे की डिजिटल अर्थव्यवस्था उत्पादकतेचे स्वरूप बदलू शकते आणि 2025 पर्यंत 60 दशलक्षाहून अधिक नवीन रोजगार निर्माण करेल.

"डिजिटल इंडिया" अहवालात असेही म्हटले आहे की 2025 पर्यंत भारतातील कामगार संख्या 540 दशलक्ष पेक्षा जास्त वाढेल. यामध्ये सरकारी सेवा, नवीन डिजिटलीकरण क्षेत्रे, मुख्य आयटी क्षेत्र इत्यादी सर्व क्षेत्रांचा समावेश असेल. अनेक कारणांमुळे आगामी तंत्रज्ञानामुळे डिजिटल जगात रोजगाराची मागणी प्रचंड वाढत आहे.

आज आपल्याकडे विविध क्षेत्रातील नामांकित संस्थांकडून उच्च प्रशिक्षित कौशल्ये असलेले अनेक तरुण कर्मचारी आहेत. तसेच, काही नवोदित व्यावसायिक आहेत ज्यांना प्रशिक्षित व्हायचे आहे आणि एक उत्तम आशादायक करिअर शोधायचे आहे. प्रत्येक येणाऱ्या नवोदितांसाठी हा सर्वात मोठा प्रश्न असतो की "त्यांना विविध कौशल्यांद्वारे त्याचे भविष्य उज्ज्वल करण्यासाठी कोठून प्रशिक्षण घ्यावे?"

या प्रश्नाचे उत्तर अगदी सामान्य आहे की प्रशिक्षण घेण्यासाठी अनेक नामांकित संस्था आहेत. परंतु अशा विद्यार्थ्यांना जमिनीपासून नवीन उंचीवर नेण्याची जबाबदारीही प्राध्यापकांची आहे. जेणेकरुन ते ज्या क्षेत्रात प्रवेश करतील त्या सर्व प्रकारांची माहिती समजू शकेल.

अभ्यास आणि रोजगार यातील तफावत दूर करण्यासाठी सरकारने "कौशल्य विकास प्रशिक्षण कार्यक्रम" सुरू केले आहेत. या संदर्भात जेटकिंगसह अनेक नामांकित संस्थांनी “स्किल-इंडिया” या टॅगखाली अनेक ग्रूमिंग कार्यक्रम सुरू केले आहेत. विद्यार्थ्यांमध्ये आवश्यक कौशल्ये विकसित करण्यासाठी आणि त्यांना नोकरीसाठी तयार करण्यासाठी ऑनलाइन/ऑफलाइन प्रशिक्षण कार्यक्रम ऑफर करणे हे या संस्थांचे ध्येय आहे.

डिजिटल रोजगाराचा कर्मचारी-नियोक्ता कराराच्या मॉडेलवर कसा परिणाम झाला आहे?

डिजिटल परिवर्तनामुळे तंत्रज्ञानातील क्रांतिकारी बदलांसोबत काम करण्याबाबत लोकांचे मत बदलले आहे. तथापि, तंत्रज्ञानाने आज लोकांसाठी कामाचे ठिकाण आणि वेळेनुसार सोपे आणि लवचिक बनवले आहे. तसेच, या साथीच्या रोगाने जीवनात इतके आमूलाग्र बदल केले आहेत की जगभरातील लोक संपूर्ण रिमोटवर काम करत आहेत. याने "गिग इकॉनॉमी" ला जन्म दिला आहे जिथे लोक अधिक स्वतंत्रपणे काम करू शकतात.

डिजिटायझेशनमुळे कर्मचारी-नियोक्ता करार अधिक सुलभ होतो. याआधी एखाद्या व्यक्तीला कंपनी जॉईन करताना खूप कसरत करावी लागत होती जसे की पेपरवर्क इ. सर्व कागदपत्रांची पडताळणी करण्यासाठी देखील खूप वेळ लागतो परंतु डिजिटल रोजगार प्रक्रियेमुळे दोन्ही बाजूंवरील हा मोठा भार कमी झाला. तसेच, नोकरीत रुजू होण्यापासून ते सेवानिवृत्ती/समाप्तीपर्यंतची संपूर्ण प्रक्रिया डिजिटल पद्धतीने केली जाते. अशाप्रकारे, यामुळे कर्मचारी-नियोक्ता करार नेहमीपेक्षा खूपच सोपा झाला.

डिजिटल कौशल्यांच्या अचानक मागणीने पुरवठ्यातील तफावत कशी वाढवली आहे?

अयशस्वी व्यक्तींव्यतिरिक्त प्रत्येक यशस्वी कंपनीमागे कुशल कर्मचारी महत्त्वाची भूमिका बजावतात. डिजिटल अर्थव्यवस्थेशी स्पर्धा करण्यासाठी नवीनतम औद्योगिक क्रांतीनुसार डिजिटल कौशल्यांना पूर्ण मागणी आहे. या कौशल्यांच्या सतत वाढत्या मागणीने सर्वात आवश्यक प्रतिभांचा पुरवठा देखील पूर्ण केला. अपस्किलिंग कार्यक्रम या संदर्भात अधिक मदत करू शकतात.

पण तरीही, जगात असे काही भाग आहेत जिथे लोक केवळ पारंपारिक प्रणालींवर अवलंबून आहेत. दुर्गम भागातील बहुतेक लोक अजूनही त्यांच्या कम्फर्ट झोनमधून बाहेर पडण्यास आणि नवीन गोष्टी शोधण्यास कचरतात. तथापि, मागणीतील कौशल्यांच्या दिशेने आवश्यक पुरवठ्यातील अंतर वाढवण्याचे हे एक प्रमुख कारण असू शकते.

पुरवठ्यातील तफावत कमी करण्यासाठी कंपन्या वेगवेगळ्या अपस्किलिंगचा सराव करण्याची अपेक्षा कशी करतात?

बर्‍याच कंपन्या आज विविध ग्रूमिंग कार्यक्रमांद्वारे त्यांच्या  घरातूनच प्रतिभा वाढवण्याचा एक नवीन मार्ग आणतात. ते प्रत्येक कर्मचाऱ्यासाठी उद्योगासोबत शिकण्यासाठी आणि वाढण्यासाठी अनुकूल वातावरण तयार करत आहेत. इन-हाउस ट्रेनिंग व्यतिरिक्त, कंपन्या त्यांच्या कर्मचाऱ्यांना कुशल बनवण्यासाठी इतर प्रशिक्षण वाहिन्यांसोबत भागीदारी करत आहेत. हे संयोजन कर्मचार्‍यांचा पुरवठा आणि मागणी यांच्यातील प्रचंड तफावत कमी करू शकते.

ब्लॉकचेन, क्लाउड कॉम्प्युटिंगमधील नवोदित व्यावसायिकांसाठी अपेक्षित पगार काय आहे?

पगार आणि भत्त्यांचा विचार करता, ब्लॉकचेन उद्योगातील तज्ञ सरासरी  रु. 500,000 ते 20,00,000 LPA.पगाराची अपेक्षा करू शकतात. Glassdoor सर्वेक्षणानुसार कौशल्य, अनुभव, उद्योग प्रकार यासारख्या अनेक बाबींवर अवलंबून पगार जास्त असू शकतो.

जानेवारी २०२० पर्यंतच्या अभ्यासानुसार क्लाउड कॉम्प्युटिंग व्यावसायिक सरासरी वार्षिक पगार म्हणून ७-८ लाख रुपयांपर्यंत मिळवू शकतो. क्लाउड कंप्युटिंग उद्योगात आणखी भर पडल्याने ही श्रेणी वाढण्याची अपेक्षा आहे.