माँ शिप्रा आणि नर्मदा मैया यांची परिक्रमा मध्य प्रदेशात प्रचलित आहे. नर्मदा परिक्रमा किंवा यात्रा दोन प्रकारे केली जाते. पहिली दर महिन्याला नर्मदा पंचक्रोशी यात्रा आणि दुसरी दरवर्षी नर्मदेची परिक्रमा. दर महिन्याला होणाऱ्या पंचक्रोशीतील यात्रेची तारीख कॅलेंडरमध्ये दिली असते. चला जाणून घेऊया पंचक्रोशीतील यात्रेतील 5 मोठ्या गोष्टी.
1. पंचक्रोशी यात्रा म्हणजे काय: पंचक्रोशी यात्रा नर्मदा परिक्रमेचे अनेक प्रकार आहेत जसे की छोटी पंचक्रोशी यात्रा, पंचक्रोशी, अर्ध परिक्रमा आणि पूर्ण परिक्रमा. पंचक्रोशी यात्रेत ज्ञात-अज्ञात सर्व देवतांची प्रदक्षिणा करण्याचे पुण्य या पवित्र महिन्यात प्राप्त होते. शिप्रा पंचकोशी यात्रेला रुद्रसागर येथून सुरुवात होते. रुद्रसागरात स्नान करताना आपण यात्रेतील देवतांचे दर्शन घेतो.
2. हा प्रवास आहे 118 किलोमीटरचा : क्षिप्रा नदीच्या पंचक्रोशी यात्रेला 15 एप्रिलपासून महाकाल नगरी उज्जैनमध्ये सुरुवात झाली आहे. कडक उन्हात आणि उन्हात 118 किलोमीटर चालणार आहेत. यात्रेची सांगता 19 एप्रिलला अमावास्येला होणार आहे. दरवर्षी वैशाखला 5 दिवस यात्रा भरते. ती अमावस्येला संपते. हे अनादी काळापासून चालत आले आहे.
3. आतापर्यंत अडीच लाख भाविक यात्रेत सामील झाल्याचे सांगण्यात येत आहे. प्रवासाचा पहिला मुक्काम होता पिंगलेश्वर महादेव मंदिर. यात्रेकरू उज्जैनच्या नागनाथ रस्त्यावरील पटणी मार्केटमध्ये असलेल्या भगवान नागचंद्रेश्वरापासून शक्ती आणि जल घेऊन पंचक्रोशीत 118 किलोमीटरचा प्रवास करतात. यावेळी सिंहस्थ तोंडावर आल्याने पंचक्रोशीतील यात्रेचे महत्त्व अनेक पटीने वाढले आहे.
4. श्री महाकालाचे चारही दिशांचे द्वारपाल : श्री महाकालेश्वर उज्जैनच्या मध्यभागी चौकोनी आकारात विराजमान आहे. या केंद्राच्या वेगवेगळ्या दिशांना शिव मंदिरे आहेत, ज्यांना द्वारपाल म्हणतात. पूर्वेला पिंगळेश्वर, पश्चिमेला बिल्वकेश्वर, दक्षिणेला कायावरोहनेश्वर, उत्तरेला दुर्डेश्वर आणि नीळकंठेश्वर महादेव वसलेले आहेत. या पाच मंदिरांचे अंतर सुमारे 118 किलोमीटर आहे. यात्रेदरम्यान ते या पाच शिवमंदिरांना प्रदक्षिणा घालतात आणि क्षिप्रा नदीत स्नान करतात.
5. यात्रेतील थांबे: पहिला थांबा पिंगळेश्वर मंदिर, दुसरा थांबा करोहन येथील कायव्रोहणेश्वर मंदिर, तिसरा उपथांबा नलवा, 4था थांबा अंबोडियातील बिल्वकेश्वर मंदिर, 5वा उपथांबा कालियादेह, 6वा दुर्डेश्वर, 7वा पिंगळेश्वर, 8वा उपस्‍थाप उंक्‍लड आणि 8वा उपस्‍थाप केल्‍यादेह घाट कर्क राज मंदिर. एकूण पाच मुख्य पाडवे आहेत, बाकीचे उप-पडवे आहेत. या काळात 33 कोटी देवतांचा आशीर्वाद मिळतो, असे सांगितले जाते. भाविकांसाठी यात्रेदरम्यान टप-या आणि उपटप्प्यांवर भोजन आणि चहा-नाश्त्याची व्यवस्थाही करण्यात आली आहे.
या यात्रेत येणार्‍या देवता- 1. पिंगलेश्वर, 2. कायवरोहनेश्वर, 3. विलवेश्‍वर, 4. दुर्धरेश्वर, 5. नीलकंठेश्वर.
पंचक्रोशीतील यात्री नेहमी नियोजित तारीख आणि वेळेपूर्वी प्रवासाला निघतात. ठरलेल्या तारखेपासून प्रवास सुरू केल्यानंतरच पंचक्रोशीतील यात्रेचे पुण्य लाभ होत असल्याचे ज्योतिषींचे मत आहे. शुभ मुहूर्तानुसार तीर्थस्थानांवर केलेल्या उपासनेतून यात्रेचे पुण्य प्राप्त होते. हे लक्षात घेऊन सर्व प्रवाशांनी पुण्य मुहूर्तानुसार प्रवास सुरू करावा. यामुळे पुण्य फळ मिळेल.
Edited by : Smita Joshi