श्री कोकिळा माहात्म्य अध्याय एकोणीसावा

॥ श्रीगणेशाय नम: ॥

हरि म्हणे धर्मा नृपती ॥ सोमकांत आख्यान ॥ सांगतों तुजप्रती ॥ ऐकतां वाढे संपत्ती ॥ पुत्रपौत्र धनधान्य ॥१॥

दक्षिण देशाचे ठायीं ॥ सोमकांत राजा असे पाही ॥ त्याची भार्या पद्मावती गेही ॥ पतिव्रता महासती ॥२॥

 पुत्र दोघे असती त्यासी ॥ कोकिळा व्रत आले संभ्रमेसी ॥ पद्मावती पुसे रायासी ॥ व्रत करावया आज्ञा द्यावी ॥३॥

तो म्हणे दैवीं असेल ॥ तें घडोनी येईल ॥ आदिमाया झाली पक्षिण ॥ तिचें व्रत न करावें ॥४॥

करसी जरी हें व्रत ॥ तरी मी क्षोभेन निश्चितीं ॥ निंदा करुन अद्भुत ॥ कोकीळाव्रत राहविलें ॥५॥

ऐसी निंदा करितां जाण ॥ कोपली आदिमाया पक्षिण ॥ दायाध्य मिळाले चहुंकडून ॥ ग्राम त्याचे वेढिलें ॥६॥

युध्द केलें बहुत दिन ॥ राज्य घेतलें हिरोन ॥ राज्य स्त्री पुत्रासह वर्तमान ॥ अरण्य पंथे पळोन ॥७॥

निंदा करितां कोकिळेची ॥ ऐसी गती झाली त्यांची ॥ यास्तव कोणे व्रताची निंदा सहसा करुं नये ॥८॥

स्त्री ते राजाची पतीव्रता ॥ भयाभित पळालि तत्वतां ॥ राजा याची चुकामुक होतां ॥ खेद करी तेव्हांते ॥९॥

दोघें मुलें घेऊन ॥ सोमकांत हिंडे रानोरान ॥ पुढें गहन अरण्य देखोन ॥ नंदी दुर्धर देखिला ॥१०॥

मग त्या दोघां मुलासी घेऊन ॥ एका नगरांत येवोन ॥ मुलांस तेथें ठेऊन ॥ आपण गेला अनुष्ठाना ॥११॥

श्रीकृष्ण म्हणे धर्मा एक ॥ सोमकांत रायाचें कौतुक ॥ तप केलें तेणें अद्भुत ॥ परंतु शंभु प्रसन्न न होयेची ॥१२॥

पार्वती म्हणी शंकरास ॥ वर द्यावा स्वामि सोमकांतास ॥ शंभु म्हणी त्यास अपेश ॥ कोकिळाव्रत निंदिलें ॥१३॥

यास्तव सर्वथा माझें मन ॥ वर द्यावय नव्हे सुप्रसन्न ॥ मग पार्वती माता बळें करुन ॥ घेऊन गेली शिवापाशीं ॥१४॥

शंभु रुप धरि जें सहज ॥ जटिळ गोसावी झाले महाराज ॥ पुढें देखोनी भुभुज ॥ दर्शनासी प्रवर्तले ॥१५॥

शंभु अंमगळ तापसी ॥ त्याचे ध्यान तूं करशी ॥ तूझे मनोरथ निश्चियेसी ॥ शंभुचेनी तृप्त नव्हे ॥१६॥

लक्ष्मीपति नारायण ॥ त्याचें करावें आराधन ॥ सौभाग्यदायक लक्ष्मी पूजन ॥ तेणें भाग्यासी पावसील ॥१७॥

त्या विष्णुचें चिंतन ॥ करावें आवडी धरुन ॥ ऐसें ऐकातांची वचन राजा तेव्हां कोपला ॥१८॥

म्हणे तापसा चांडाळा ॥ शिवनिंदका अमंगळा ॥ आमुचा हेत आगळां ॥ शंभु चरणीं अक्षयीं ॥१९॥

भगवीं वस्त्रें घेतलीं ॥ शिवाची त्वां निंदा केली ॥ व्यर्थ जननी प्रसवली ॥ तू गोसावी म्हणोनी रक्षिलें ॥२०॥

नाही तरी शिक्षा लाऊन ॥ काढून देतों न लागातां क्षण ॥ मग जटील वेश टाकून ॥ मग साक्षात आपण प्रगटले ॥२१॥

म्हणे झालों प्रसन्न राजेंद्रा ॥ येरू चरणीं त्वरें लागला ॥ म्हणी अन्याय मजपासून जाहला ॥ अवाक्षर मी बोललों ॥२२॥

मग सोमकांत राजेश्वर ॥ म्हणे शंभु कर्पूरगौर ॥ पद्मावती भार्या सुंदर ॥ दोघे पुत्र भेटवी ॥२३॥

प्रसन्न होवोनी शूळपाणी ॥ म्हणे सत्वर भेटती पुत्रकामिनी ॥ राजा आनंदला मनीं ॥ प्रसाद ऐसा शंभुचा ॥२४॥

तेव्हा शंभु गुप्त जाहले ॥ राजानें तप आटोपिलें ॥ पुढें अपूर्व वर्तलें ॥ ते कथा परिसावी ॥२५॥

राजाने दोघां पुत्रास ॥ नेऊन घातलें ज्या नगरांत ॥ तेथें येता झाला सोमकांत ॥ शंभुवरदे करुनी ॥२६॥

तंव त्या नगरांत दोघे जण ॥ पोटें भरती चाकरी करुन ॥ ऐसें होतां बहुदिन ॥ ओळख परस्परें मोडली ॥२७॥

तेव्हां त्या नगरीचा राजा ॥ पाळीत असे सुखें प्रजा ॥ शरीरीं व्यथा उद्भवली सहजा ॥ तेणे मृत्यु पावला ॥२८॥

त्याच्या राज्यास नाही धनी ॥ त्या राजाची राजपत्नी ॥ तप करितां शूळपाणी ॥ प्रसन्न होवोनी सांगत ॥२९॥

गज शुंडात माळ देऊन ॥शाण्णव कुळीचें राजनंदन ॥ अणिकही इतर जन ॥ तेथें हो आणावें ॥३०॥

राजपत्नीस म्हणे दयाळ ॥ ज्याचे कंठी पडेल माळ ॥ तोच होईल भूपाळ ॥ सत्यसत्य जाण तूं ॥३१॥

शंभु असे सांगतां ॥ घरास आली राजकांता ॥ बोलाऊनी राजया समस्तां ॥ आणखीही इतर लोक ॥

बोलवती झाली अपूर्व ॥३२॥

गजशुंडें देऊन माळ ॥ ही पडेल ज्याच्या गळां ॥ तोच होईल राज्य सोहळा ॥ वचन सत्य त्रिवाचा ॥३३॥

मग गजशुंडेंत माळ दिघली ॥ तिनें सोमकांताच्या गळां घातली ॥ जय जयकार ते काळीं ॥ परमानंद जाहला ॥३४॥

राज्यलाभ ऐसा जाहला ॥ राजा मनी आनंदला ॥ दोघे पुत्र तयाला ॥ पूर्वीच होत नगरांत ॥३५॥

चाकरी राजमंदिरी दोघांस ॥ परस्परें ओळखी नसे राजास ॥ ऐसे लोटतां कांही दिवस ॥ पुढें काय वर्तलें ॥३६॥

सुंदर कामिनी पद्मावतू ॥ अरण्यांत पडली होती ॥ एके वणीके अवचित्तीं देखिली तेव्हां बहु सुंदर ॥३७॥

तो ते करती झाली कोकिळाव्रत जाण ॥ उपदेश केला शिवें आपण येऊन ॥ तंव तो वाणी सधन ॥

येता झाला तया स्थान ॥३८॥

तेणें तीस पाहतां गेला भुलोन ॥ म्हणे ईस करावी कामीन ॥ ते म्हणी बारा वर्षे पूर्ण ॥ नेम माझा व्रताचा ॥३९॥

बारा वर्षे झालीयावरी ॥ मग मी स्त्री तुझी निर्धारीं ॥ वाणी म्हणे गोष्ट बरी ॥ झालें बहुत अपूर्व ॥४०॥

जेथें सोमकांत राज्य करीत ॥ तेथील तो वाणी रहात होता ॥ पहा कर्माची कैसी गती ॥ पद्मावती समागमे ॥४१॥

धन पुष्कळ वणीका जवळी ॥ राजास म्हणे करी रखवाली ॥ राजयानें ते दोघे पुत्र जवळी ॥ वणीक रक्षणा पाठविले ॥४२॥

ते पुत्र असती राजयाचे ॥ परी राजया ठाऊक कैंचें ॥ रक्षण करिता वणीकाचें ॥ रात्रीं त्यास करमेना ॥४३॥

धाकटा बंधू बोलता जाहला ॥ आपुला पिता कोठें गेला ॥ तो म्हणे नदींत वाहवला ॥ जितकां मृत्यु नसे कोठें ॥४४॥

माता अपुली पद्मावती ॥ तिची कैसी झाली गती ॥ सोमकांत पिता नृपती ॥ तोही कोठें कळेना ॥४५॥

तो वडील बंधु बोलत ॥ आपुला पिता सोमकांत ॥ आपुले येथील झाला नृपनाथ ॥ ऐसें जन बोलती ॥४६॥

आपण असतां लहान ॥ तेव्हां गेला टाकून ॥ ओळखी नसे संपूर्ण ॥ यास कैसें करावें ॥४७॥

ऐशा गोष्टी ऐकून ॥ पद्मावतीस पान्हा आला भरुन ॥ मग त्या मुलांस बोलावून ॥ भेटती झाली कडकडोनी ॥४८॥

मीच पद्मावती तुमची माता ॥ सोमकांत नृपती तुमचा पिता ॥ पूर्वपुण्य अवचितां ॥ भेट झाली आजी पैं ॥४९॥

बुडतां जहाज कडे लागलें ॥ की मरतया अमृत जोडिलें ॥ कीं चोरी लुटितां धांवणें ॥ पाठिराख्याचे ते काळीं ॥५०॥

आतां हे असोत उपचार ॥ माते शोक न करावा फार ॥ सोमकांत पिता नृपवर ॥ याची ओळख कैसी होय ॥५१॥

तेव्हां बोले पद्मावती ॥ राजमुद्रिका माझ्या हातीं ॥ ह्या देतां राजाप्रती ॥ तात्काळ ओळख पुरेल ॥५२॥

उभयतां बंधु मुद्रिका घेऊन ॥ गेले तेव्हां राजदर्शना ॥ मुद्रिकापुढें ठेऊन ॥ बुध्दांजुळी उभे राहती ॥५३॥

राजयास मुद्रिका दिधल्या ॥ त्यानें तात्काळ ओळखिल्या ॥ चांडाळें वधिलें पद्मावतीला ॥ वणिकासी लुटितां पूर्ण ॥

अपार द्रव्य प्राप्त जाहलें ॥५४॥

ती तो वणीक गृही असे ॥ मग वणीका बोलावून ॥ पद्मावती घेतली हिरोन ॥५५॥

कोकिळाच्या प्रसादें ॥ वर्तमान पद्मावतीस सांगतां सहजें ॥ म्हणें शंभु कैलासराजे ॥ प्रसाद हा त्याचा ॥५६॥

ऐसा व्रताचा महिमा ॥ पुत्र भेटले उभयालागी जाण ॥ दुग्ध धारा चालिल्या पूर्ण ॥ मुखीं दोघांच्या प्रवेशला ॥५७॥

पापदृष्टी वाणी बोलिला ॥ म्हणून सोमकांते लुटिला धर्मवासना असती तयाला ॥ तरी नांदतां अक्षयीं ॥५८॥

इति श्रीस्कंदपुराणे ॥ ब्रह्मोत्तरखंडे ॥ कोकिळामहात्म्य ॥ एकोणविंशतितमोऽध्याय: ॥१९॥ ओंवी ॥५८॥

॥ श्रीकृष्णार्पणमस्तु ॥ शुभंभवतु ॥

॥ अध्याय १९ वा समाप्त: ॥