गेल्या काही महिन्यांपासून देशातील अनेक भाग उष्णतेच्या लाटेने ग्रासले आहेत. ढगाळ आकाशामुळे उष्णतेपासून काहीसा दिलासा मिळाला असला तरी. दरम्यान, हवामान खात्याने (IMD) मंगळवारी एक नवीन अहवाल जारी केला. यामुळे, भारतातील बहुतेक भागांमध्ये 2060 पर्यंत उष्णतेची लाट 12 ते 18 दिवसांपर्यंत वाढेल.
IMD ने आपल्या अहवालात म्हटले आहे की उष्णतेच्या लाटेमुळे भारतात उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळ वगळता इतर कोणत्याही नैसर्गिक धोक्यापेक्षा जास्त मृत्यू होतात. IMD ने 1961-2020 मधील डेटाचा वापर उष्णतेच्या लहरी हवामानशास्त्र आणि घटना समजून घेण्यासाठी केला आहे. जेव्हा कमाल तापमान 40 अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त असते आणि सामान्य तापमानापेक्षा 4.5 अंश जास्त असते तेव्हा IMD द्वारे उष्णतेची लाट घोषित केली जाते. जेव्हा कमाल तापमान 40 अंश सेल्सिअसपेक्षा जास्त असते आणि सामान्य तापमानापेक्षा 6.5 अंश जास्त असते तेव्हा तीव्र उष्णतेची लाट घोषित केली जाते.
हीटवेव क्लाइमेटोलॉजी म्हणजे काय?
IMD ने आपल्या अहवालात उष्णकटिबंधीय चक्रीवादळांचा अपवाद वगळता इतर कोणत्याही धोक्यापेक्षा जास्त उष्णतेच्या लाटा असल्याचा दावा केला आहे. त्यात उष्णतेच्या लहरी हवामानशास्त्राचा अभ्यास करण्यासाठी 1961 ते 2020 पर्यंतचा डेटा वापरण्यात आला आहे.
उष्मा लहरींचे अलर्ट कधी जारी केले जातात?
वास्तविक, जेव्हा कमाल तापमान सामान्यपेक्षा 4.5 अंश जास्त आणि 40 अंशांपेक्षा जास्त असते तेव्हा IMD हीटवेव्ह अलर्ट जारी करते. त्याच वेळी, जेव्हा तापमान सामान्यपेक्षा 6.5 अंश आणि 40 अंशांपेक्षा जास्त असते तेव्हा तीव्र उष्णतेची चेतावणी दिली जाते. उष्णतेची लाट सामान्यत: मार्च ते जून या कालावधीत मध्य आणि उत्तर-पश्चिम भारत (हीटवेव जोन) आणि आंध्र प्रदेश आणि ओरिसाच्या किनारी भागात येते.
30 वर्षात तीन दिवस उष्णतेची लाट होती
देशाच्या उत्तरेकडील प्रदेश, किनारपट्टी आंध्र प्रदेश आणि ओडिशामध्ये सरासरीपेक्षा दोन जास्त उष्णतेच्या लाटा नोंदल्या गेल्या. तसेच काही भागात उष्णतेची लाट चारच्या पुढे गेली आहे. एका वर्षात सरासरी दोन ते तीन उष्णतेच्या लाटा आढळतात. गेल्या 30 वर्षांत उष्णतेच्या लाटेचा कालावधी तीन दिवसांनी वाढला आहे.
अनेक भागात उष्णतेची लाट 18 दिवस राहणार आहे
अहवालानुसार, भविष्यात दरवर्षी उष्णतेच्या लाटेचा कालावधी दोन दिवसांनी वाढणार आहे. याचा अर्थ 2060 पर्यंत उष्णतेच्या लाटेचा कालावधी 12 ते 18 दिवसांपर्यंत वाढेल. मध्य आणि वायव्य भारत आणि आंध्र प्रदेशच्या किनारी भागात सर्वाधिक उष्णतेची लाट 10 दिवसांपेक्षा जास्त काळ टिकते. त्याच वेळी, वायव्य भारतात 15 दिवसांपेक्षा जास्त कालावधीचा कालावधी आहे. अहवालात असे आढळून आले आहे की मध्य आणि वायव्य भारतामध्ये सर्वाधिक तीव्र उष्णतेची लाट साधारणपणे पाच दिवस टिकते. अहवालानुसार, 21व्या शतकाच्या अखेरीस सध्याच्या हवामानाच्या तुलनेत तापमान 30 पट जास्त असेल.