लक्ष्मणाच्या जन्मानंतर ते सतत रडत होते आणि जेव्हा त्यांना रामाच्या शेजारी ठेवले तेव्हा त्यांचे रडणे थांबले. त्या दिवसापासून ते नेहमी रामाकडेच राहिले. विश्वामित्राच्या यज्ञाचे रक्षण करण्यासाठी लक्ष्मणाने रामाला सोबत घेतले आणि त्याच्या वनवासातही त्याच्यासोबत राहिले. त्याची अशी भक्ती होती की त्याने आपल्या पत्नीला जंगलात नेण्यास नकार दिला. त्याच वेळी लक्ष्मणाने 14 वर्षे झोपण्यास नकार दिला जेणेकरून तो आपल्या भावाची रात्रंदिवस सेवा करू शकेल. लक्ष्मणाची पत्नी उर्मिलाला आपल्या पतीच्या मागे वनात जायची इच्छा होती कारण सीता देखील आपल्या पती रामासह वनवासासाठी वनात गेली होती, परंतु लक्ष्मणाने तिला थांबवले की मी राम आणि सीतेची काळजी घेण्यात व्यस्त आहे आणि तुला वेळ मिळणार नाही. राजवाड्यात राहून मला मदत करा म्हणजे मला तुमची चिंता करावी लागणार नाही. त्यामुळे उर्मिला अनिच्छेने मागे राहिली.
उर्मिला का झोपली?
वनात पहिल्या रात्री लक्ष्मण जागे राहिले तर राम आणि सीता झोपी गेले. तेव्हा निद्रादेवी निद्रा त्याच्यापर्यंत पोहोचली. आपल्या भावाची व वहिनीची रात्रंदिवस काळजी घेण्यासाठी त्याने देवीला चौदा वर्षे एकटे राहण्याची विनंती केली. त्याच्या भक्तीने प्रभावित होऊन देवीने होकार दिला. परंतु निसर्गाच्या नियमाने लक्ष्मणाच्या झोपेचा भार कोणीतरी उचलावा अशी मागणी केली. लक्ष्मण म्हणाला माझी पत्नी उर्मिलाकडे जा आणि तिला परिस्थिती सांग. देवी निद्रा उर्मिलाकडे गेली. उर्मिलाने डोके टेकवून उत्तर दिले की, माझ्या नवऱ्याचा चौदा वर्षांच्या झोपेचा वाटा मला द्या म्हणजे तो थकवा न घालता पूर्ण वेळ जागे राहू शकेल. यानंतर उर्मिला चौदा वर्षे रात्रंदिवस झोपली, तर तिचा पती राम आणि सीतेच्या सेवेत जागृत राहिला.
त्याचा परिणाम रावणाशी झालेल्या युद्धात झाला. रावणाचा पराक्रमी पुत्र मेघनाद हा अजिंक्य होता. केवळ एक माणूस जो 14 वर्षे झोपला नाही तोच त्याला पराभूत करू शकतो. अशा प्रकारे लक्ष्मण त्याला मारण्यात यशस्वी झाला. उर्मिलाची कथा लोक रामायण किंवा राम-कथांमधून येते आणि ती वाल्मिकी किंवा तुलसीच्या अवधी दंतकथेचा भाग नाही.
अशी उर्मिला उठली
रामाने रावणाचा पराभव केल्यावर, सीतेची सुटका करून अयोध्येला परतल्यानंतर रामाच्या राज्याभिषेकाचा दिवस आला. स्तोत्रे गायली जात असताना आणि मुकुट रामासमोर आणला जात असताना लक्ष्मण हसायला लागले. लक्ष्मण का हसतोय असा प्रश्न सर्वांना पडला. त्याच वेळी, दरबारात, राम आणि सीतेसह, प्रत्येकजण दोषी ठरला कारण प्रत्येकाला त्यांचे चुकीचे कृत्य आठवले आणि प्रत्येकाला असे वाटले की लक्ष्मण त्यांच्याकडे हसत आहे. शेवटी कोणीतरी लक्ष्मणाला विचारले की तो का हसत आहे. त्याने उत्तर दिले की, मी गेल्या 14 वर्षांपासून या क्षणाची वाट पाहत आहे आणि जेव्हा मी रामाचा राज्याभिषेक होताना पाहणार आहे, तेव्हा निद्रादेवी निद्रेत असलेल्या उर्मिलाला जागे करण्यासाठी मला आमच्या कराराची आठवण करून देत आहे. मला परिस्थितीचा विडंबन आनंददायक वाटतो. तथापि, यानंतर लक्ष्मण झोपी गेला आणि उर्मिलाला जाग आली की रामाचा राज्याभिषेक झाला.