दिलीप कुमार: मला मूल नसल्याबद्दल वाईट वाटतं, पण म्हणायचे खूप भाऊ व बहिणी आहेत

दिलीप कुमार नेहमीच आपल्या कुटूंबाशी भावनिक रुपाने जुळलेले होते. पेशावरमध्ये आजोबा, काका-काकू, बहिणी आणि भाऊ हे सर्व एकत्रित पठाण कुटुंबाचे सदस्य होते. सरवर खान एक थोक फळ विक्रेता होते. अय्यूब यांच्या आजारामुळे त्यांचे संपूर्ण कुटुंब 1926 मध्ये मुंबईला आलं परंतु सुट्टयांमध्ये ते पेशावरला जात असे.

सरवर खान यांचे मुंबईतील क्रॉफर्ड मार्केटमध्ये दुकान होते. युसूफची आई आयशा बेगम यांना दमा होता. ऑगस्ट 1948 मध्ये त्यांचे निधन झाले. सरवर खान यांचेही मार्च 1950 मध्ये निधन झाले. त्यांच्या शेवटच्या इच्छेनुसार त्याला देवळाली येथे त्यांच्या पत्नीच्या जवळ दफन करण्यात आले.

वडिलांच्या मृत्यूनंतर दिलीपकुमार यांनी कुटुंबाची आर्थिक जबाबदारी त्यांच्या खांद्यावर घेतली, तर मोठी बहीण सकीना यांनी घरातील कामे हाती घेतली. 1950  मध्ये हे कुटुंब पाली हिलमधील बंगल्यात राहायला गेले. दिलीप यांनी एक स्टार म्हणून स्थापित झाल्यावर 1 लाख 20 हजार रुपयांमध्ये विकत घेतला होता.

खान घराण्याची मोठी बहीण, सकीना, जी संपूर्ण घराण्याची जबाबदारी घेत होती, त्या आपजी म्हणून ओळखल्या जात. त्या खूप सुंदर होत्या आणि लग्नाआधीच त्वचेच्या आजारामुळे अविवाहित राहिल्या होत्या. पण नंतर आलेल्या आपत्तीमुळेच आई-वडिलांचा मृत्यूनंतरही आपाजींमुळे घराचा आनंद कायम राहिला. त्यांनी आपल्या धाकट्या भावंडांना- अहसान, अस्लम, अख्तर, सईदा, फरीदा आणि फौजिया यांना चांगले शिक्षण दिले. हे कुटुंब अनेकदा सुटीसाठी काश्मीर, महाबळेश्वर, पंचगणी आणि रत्नागिरी येथे जात असे.

अजमेर, बिहार शरीफ, अहमदनगर, आग्रा आणि दिल्ली ही त्यांची आवडती प्रवासी ठिकाणे होती. खरं तर आपजी धार्मिक स्वभावाच्या होत्या आणि त्यांचा सूफीवाद यावरही खोल विश्वास होता. आयुष्याचा शेवटचा काळ त्यांनी अजमेर शरीफमध्ये ख्वाजाची सेवा केली.

आजारी भाऊ अय्यूब यांचे 1954 मध्ये निधन झाले. थोरले बंधू नूर मोहम्मद यांचे 1991 मध्ये निधन झाले, तर चित्रपटांमध्ये फारसे यश न मिळालेले अनुज नासिर खान यांचे दोन विवाह झाले, पहिले के. के. आसिफची बहीण सुरैया आणि नंतर अभिनेत्री बेगम पारासोबत. नासिर देखील जीवघेणा त्वचेच्या आजाराला बळी पडले, ज्याने त्याचे फिल्मी करियर खराब केले. मे 1976 मध्ये अमृतसरमध्ये हृदयविकाराच्या झटक्याने त्यांचे निधन झाले, जेव्हा ते कुल्लू मनाली येथे आपल्या एका चित्रपटाच्या चित्रीकरणासाठी गेले होते. गेल्या दशकात काही चित्रपटांत नायक म्हणून दिसणारा अय्यूब खान हा बेगम पारा आणि नासिर खान यांचा एकुलता एक मुलगा असून त्याने आपल्या आतेबहिणशी लग्न केले.

दिलीप कुमार यांचे धाकटे दोन भाऊ - अहसान आणि असलम यांनी अमेरिकेत पदव्युत्तर शिक्षण घेतले. असलमने एका अमेरिकन महिलेशी लग्न केले आणि तिथेच स्थायिक झाले, परंतु दोन मुले असूनही त्यांनी घटस्फोट घेतला आणि नंतर युसूफ यांची पाचवी बहीण फरीदा असलमबरोबर राहून मुलांचे संगोपन करत होती.

एहसानने अमेरिकेत इंडस्ट्रियल मॅनेजमेंटची पदवी घेतली आणि आपल्या भावांच्या कंपनीच्या ‘सिटीझन फिल्म्स’ चे काम पाहण्यासाठी मुंबईला परत आले. दोन दशकांपूर्वी त्याला हृदयविकाराचा झटका आला होता आणि कित्येक वर्षे आजारी होते. एहसानचे रुप आणि आवाज युसूफ खान यांच्यासारखेच आहे की कधीकधी सायरा देखील गोंधळून जात होत्या. युसुफ खान त्यांना खरा दिलीप कुमार म्हणायच्या. कमी बजेटच्या चित्रपटांच्या निर्मितीमध्ये त्यांचा सहभाग आहे आणि पाली हिलमधील बंगल्यात ते एकटेच राहतात.

दिलीपची बहीण सईदाने निर्माता-दिग्दर्शक मेहबूब खान यांचा मुलगा इक्बालशी लग्न केले होते पण आता ते वेगळे झाले आहेत. सईदा आता जुहूच्या एका फ्लॅटमध्ये आपल्या मुलगा आणि मुलीसह राहते आणि वस्त्र व्यवसायातून स्वत: साठी आणि मुलगा आणि मुलीसाठी जगते. आणखी एक बहीण मुमताज, ज्यांना तिचे धाकटे भावंडे 'बाजी' म्हणतात, ती पारंपारिक गृहस्थ असून एक मुलगा आणि दोन मुलीची आई आहे.

'मुगल-ए-आजम' चे निर्माते के. आसिफचे दिलीपची बहीण अख्तरशी लग्न झाले होते. आसिफच्या या कृत्याने दिलीपकुमार निराश झाले होते. आसिफच्या मृत्यूनंतर अख्तर भावाकडे परत आली. सर्वात धाकटी बहीण फौजियाने दिलीप सुर्वेसोबत 1967 मध्ये लग्न केले. त्याच्या मुलीने नासिर-बेगम पारा यांचा मुलगा अभिनेता अय्यूबशी लग्न केले.

असे म्हटले जाते की दोन विवाहांनी खान कुटुंबाचा नाश केला. सर्वप्रथम, आसिफ-अख्तरच्या लग्नामुळे घरात मोठे वादळ निर्माण झाले आणि नंतर दिलीप-अस्माच्या लग्नामुळे त्यात भर पड़ली. 

दिलीपकुमार यांनी आपल्या भावंडांच्या संगोपनासाठी कोणतीही कसर सोडली नाही, त्यांच्या शिक्षणात कोणतेही नुकसान होऊ दिले नाही, परंतु लग्नाच्या बाबतीत, प्रत्येकाने आपली मनमर्जी दाखवली ज्याचे चांगले आणि वाईट परिणाम मिळाले.

दिलीप कुमार यांना मूल नसल्याबद्दल वाईट तर वाटायचं, परंतु ते नेहमीच म्हणाले की मला खूप भाऊ व बहिणी आहेत. आपजी, दोन मोठे भाऊ आणि एक छोटा भाऊ (नूर मोहम्मद, अय्यूब आणि नासिर खान) या जगात राहिले नाहीत. एक भाऊ (असलम) आणि बहीण फरीदा, ज्यांनी बर्‍याच वर्षांपासून 'फिल्मफेअर'मध्ये काम देखील केले होते, ते अमेरिकेत आहेत. एहसान आणि अख्तर एकत्र आहेत.

सईदा, मुमताज आणि फौजियासुद्धा आसपास आहेत. त्या सर्वांचा जन्म पेशावरमध्ये झाला नव्हता. यापैकी तीन-चार लहान मुलं देवलालीमध्ये जन्मली.