देशाच्या कानाकोपऱ्यात राम मंदिरे पाहायला मिळतात, पण त्यांची आई कौशल्ये यांचे एकमेव प्राचीन मंदिर छत्तीसगडमधील चांदखुरी येथे आहे. राम वन गमन टुरिझम सर्किट योजनेंतर्गत त्याचे नुकतेच सुशोभीकरण करण्यात आले आहे. चंद्रवंशी राजांच्या नावाने चंद्रपुरी म्हणून ओळखले जाणारे चांदखुरी हे गाव छत्तीसगडची राजधानी रायपूरपासून 27 किलोमीटर अंतरावर आहे.
126 तलाव असलेल्या चांदखुरी या गावातील माता कौशल्याच्या या प्राचीन मंदिरात रामाच्या कुशीत असलेली माता कौशल्याची अप्रतिम सुंदर मूर्ती स्थापित आहे.
छत्तीसगडला भगवान श्री रामाची आजोळ देखील मानले जाते. कौसल्या मातेच्या जन्मस्थानाचा उल्लेख रामायणात कोसल देशाविषयी आहे. कोसलाचे उत्तर आणि दक्षिण असे दोन भाग झाले. छत्तीसगड हे दक्षिण कोसल आहे.
पुरातत्वाच्या दृष्टिकोनातून हे मंदिर इसवी सन ८-९व्या शतकातील सोमवंशी काळातील असल्याचे या मंदिराच्या अवशेषांच्या निरीक्षणावरून कळते. जलसेन तलावाच्या पुढे काही अंतरावर समकालीन प्राचीन शिवमंदिर आहे. दगडात बांधलेल्या शिवमंदिराचे अवशेष पुरातनता सिद्ध करतात. माता कौशल्याचे हे मंदिर जलसेन तलावाच्या मधोमध वसलेले असून, पुलावरून जाता येते. मंदिराच्या गर्भगृहात वात्सल्यमाता कौशल्याच्या मांडीत लहान मुलाच्या रूपातील भगवान श्रीरामाची मूर्ती भाविकांचे आणि भाविकांचे लक्ष वेधून घेते.
राजा भानुमंताने कन्या कौशल्या हिला लग्नात दहा हजार गावे भेट म्हणून दिली होती असे म्हणतात. त्यात त्यांच्या जन्मगाव चंद्रपुरीचाही समावेश होता. लोककथेनुसार, येथे माता कौशल्याने राजाला स्वप्नात दर्शन दिले आणि सांगितले की आपण या ठिकाणी उपस्थित आहोत. यानंतर राजाने त्या ठिकाणी उत्खनन केले असता ही मूर्ती सापडली. नंतर राजाने मंदिर बांधून मूर्तीची स्थापना केली. 1973 मध्ये मंदिराचा जीर्णोद्धार करण्यात आला.
दरवर्षी दीपावलीनिमित्त चांदखुरी येथे भव्य उत्सवही भरतो. दिवे पेटवले जातात. लोक भगवान रामाचा विजय आणि अयोध्येत परतण्याचा आनंद साजरा करतात. अगदी अलीकडेच मंदिर परिसरात रामाची ५१ फूट उंचीची मूर्ती बसवण्यात आली आहे.
मंदिराच्या आवारात एक सीताफळाचे झाड आहे, ज्यावर स्लिपवर नाव लिहून ते फळाने बांधलेले आहे. असे केल्याने जी इच्छा मागितली जाते ती नक्कीच पूर्ण होते असा विश्वास आहे. लोक असेही म्हणतात की ज्या ठिकाणी झाड आहे, तिथे पूर्वी नागराजची मोठी बांबी असायची, फक्त नागराज आपली इच्छा पूर्ण करतो.
कौशल्या मंदिराजवळ वैद्यराज सुषेण यांची समाधीही आहे. रावणाच्या अंतानंतर सुषेण वैद्यही लंकेतून रामासोबत आले होते आणि चांदखुरी येथे त्यांचा मृत्यू झाला होता, असे म्हणतात.
कसे जायचे: रायपूरपासून चांदखुरी अंतर २७ किलोमीटर आहे. रायपूर हे रेल्वे, रस्ते आणि हवाई मार्गाने देशातील विविध शहरांशी चांगले जोडलेले आहे. येथून बस, टॅक्सी, ऑटोने चांदखुरी येथे सहज पोहोचता येते.